Saturday, August 15, 2020

ЁЯФ▒ЁЯЩПрд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рджрдд्рдд рдЕрдиुрдХрд░рдгीрдп рдЖрджрд░्рд╢ ( рж╕্ржмাржоীржЬিрж░ ржжেржУрзЯা ржЖржжрж░্рж╢ ) ЁЯФ▒ЁЯЩП [18 A]-3.4*ЁЯФ▒ЁЯЩП рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдФрд░ рд╣рдоाрд░ी рд╕рдо्рднाрд╡рдиा- рдЬुрд▓ाрдИ 2012 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЪрддुрд░्рде рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдЕрдз्рдпाрдп -3.4 ЁЯФ▒ЁЯЩП

ЁЯФ▒ЁЯЩПрд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рджрдд्рдд рдЕрдиुрдХрд░рдгीрдп рдЖрджрд░्рд╢ ЁЯФ▒ЁЯЩП

      рдк्рд░рддिрдоा рдХो рдЧреЭрдиे рдХे рд▓िрдпे рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдПрдХ рд╕ाँрдЪे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЬीрд╡рди-рдЧрдарди (life building) рдХे рд▓िрдпे рднी рдПрдХ рдЕрдиुрдХрд░рдгीрдп рдЖрджрд░्рд╢ рд╕ाрдордиे рд░рдЦрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЬिрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдоें рдЕрдиेрдХों рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдЧुрдг, рдЙрдЪ्рдЪ рд╡िрдЪाрд░ рд╕рдоाрд╣िрдд рд░рд╣рддे рд╣ैं, рдЙрди्рд╣ें рд╣ी рдЖрджрд░्рд╢ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рд╢рдм्рджों рдоें рдХोрдИ рдЬाрди рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ो, рдЙрд╕рд╕े рдХोрдИ рдк्рд░ेрд░िрдд рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा।  рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдЬрдм рдЪрд░िрдд्рд░ рдХे рд╕рдорд╕्рдд рдЧुрдг рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं, рддрдм рдЙрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рднीрддрд░ рд╣рдоें рдПрдХ рдЕрдиुрдХрд░рдгीрдп рдЖрджрд░्рд╢ (рдиेрддा) рдХा рдЬीрд╡рди्рдд рдФрд░ рджीрдк्рддिрдоाрди рд░ूрдк рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЙрдирдХो рджेрдЦрдХрд░ рд╕ीрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЙрдирд╕े  рдк्рд░ेрд░рдгा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै,рдЙрдирдХे рд╣्рд░рджрдп рдХी рдЙрд╖्рдгрддा рд╕े рдЕрдкрдиे рдиिрд╖्рдк्рд░ाрдг рд╣्рд░рджрдп рдХो рдЙрд╖्рдг (рдк्рд░ाрдгрд╡рди्рдд) рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕрддрдПрд╡ рдЬीрд╡рди-рдЧрдарди рдХे рд▓िрдП рдпुрд╡ाрдУं рдХे рд╕ाрдордиे рдРрд╕ा рд╣ी рдПрдХ рдЬीрд╡рди्рдд рдЖрджрд░्рд╢ рд░рд╣рдиा рдЕрдд्рдпрди्рдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдФрд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдоें  рдпुрд╡ा рдкीреЭी рдХे рд▓िрдпे рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рд╣ी рд╡рд╣ рд╢्рд░ेрд╖्рда рдЖрджрд░्рд╢ рд╣ैं,  рдЗрд╕ рддрде्рдп рдХो рдЕрди्рддрддो рдЧрдд्рд╡ा рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдХे рд▓ोрдЧ рдЕрдм рдеोрдбा-рдмрд╣ुрдд рд╕рдордЭ рд╕рдХे рд╣ैं। рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рджृрд╖्рдЯि рдЙрдд्рддрд░ोрдд्рддрд░ (successively) рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХो рдЕрдкрдиे рдЕрдиुрдХрд░рдгीрдп рдЖрджрд░्рд╢ рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд╣рдЪाрдирдиे рд▓рдЧी рд╣ै। рдЙрдирдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдпुрд╡ा  рдЖрджрд░्рд╢ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЧ्рд░рд╣рдг рдХिрдпे рдмिрдиा рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдХा рдХрд▓्рдпाрдг рд╣ोрдиा рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै, рдЗрд╕ рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдХो рд╣рдорд▓ोрдЧों рдиे рдзीрд░े рдзीрд░े рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै। рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рдЬрди्рдо рдХी рд╕ाрд░्рдзрд╢рддрд╡рд░्рд╖ рд╕рдоाрд░ोрд╣ (150th рдЬрди्рдорджिрд╡рд╕) рдордиाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ рдкрд╣рд▓े (2012) рд╕े рд╣ी рдкूрд░े рджेрд╢ рдоें рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдк्рд░рдЪрдг्рдб рдЙрдд्рд╕ाрд╣ (рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж-рд░рдердпाрдд्рд░ा, рд╕ेрдоिрдиाрд░, рдпुрд╡ा-рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдЖрджि) рджिрдЦाрдИ рджे рд░рд╣ा рд╣ै, рдЙрд╕рдХो рдлрд▓рджाрдпрдХ рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдпे, рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХो рдеोреЬा рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рд╕рдордЭрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। 
    рдЬिрд╕ рд╕рдордп рдоाрдпा  рдХी рдЬाрджुрдИ рдоृрдЧрддृрд╖्рдгा рд╕े рд╕рдо्рдоोрд╣िрдд (Hypnotized) рд╣ोрдХрд░, рдкृрде्рд╡ी рдкрд░ рд╡िрдЪрд░рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рджेрд╡рдЧрдг (рдЛрд╖िрдпों рдХी рд╕рди्рддाрдиे) рднी рд╕्рд╡рдпं рдХो рдирдЧрдг्рдп рдФрд░ рджुрд░्рдмрд▓ рд╕рдордЭ рдХрд░, рдФрд░ рд╕ंрд╕ाрд░-рднंрд╡рд░ рдлँрд╕рдХрд░ рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрдиे рдХाрдЧाрд░ рдкрд░ рдкрд╣ुंрдЪ рдЧрдП рдеे। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЕрдирди्рдд рдЖрдХाрд╢ рдХे рдЕрдЬ्рдЮाрдд рд░ाрдЬ्рдп (рдЕрддीрди्рдж्рд░िрдп рд░ाрдЬ्рдп) рд╕े рдкाрд░рд╕-рдордгि рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдпे, рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХो рдорд╣ा-рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдФрд░ рдлुрд░्рддीрд▓े рдЧрд░ुреЬ (Eagle) рдХे рд╕рджृрд╢्рдп, рдЕрдкрдиे рд╡िрд╢ाрд▓ рдкंрдЦों рдХो рдлैрд▓ाрдХрд░ рдиिрд░рдХ्рд╖ीрд░-рд╡िрд╡ेрдХ рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд╢्рд╡ेрддाрдн-рд░ाрдЬрд╣ंрд╕ (рдкрд░рдорд╣ंрд╕ рджेрд╡) рдХे рд╕ाрде, рддीрд╡्рд░ рдЧрддि рд╕े рдЙреЬाрди рднрд░рдиा рдкреЬा рдеा।  рдЙрд╕ рдкाрд░рд╕рдордгि рдХे рд╕्рдкрд░्рд╢ рдж्рд╡ाрд░ा, рднाрд░рддрд╡ंрд╢िрдпों рдХो рдоोрд╣ рдиिрдж्рд░ा рд╕े рдЬाрдЧृрдд рдХрд░ рджेрдиा рдФрд░ рд╕рдо्рдоोрд╣िрдд рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╕े рд╡िрд╕рдо्рдоोрд╣िрдд рдХрд░ рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдХो рдкूрд░्рдгрддः рд░ूрдкांрддрд░िрдд рдХрд░ рджेрдиा -(рднेंреЬрдд्рд╡ рдпा рдкрд╢ु рдоाрдирд╡ рд╕े- рд╕िंрд╣рд╢ाрд╡рдХ рдпा рджेрд╡рдоाрдирд╡ рдоें рд░ूрдкांрддрд░िрдд рдХрд░ рджेрдиा) рдпрд╣ी рдЙрдирдХी рд╕ाрдзрдиा рдеी। рдк्рд░ाрдгрд╣ीрди рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЬрдиाрд░рдг्рдп рд╕े (рдЬреЬ-рдкिрдг्рдб рдмрди рдЪुрдХे рднेंреЬों рдХे рдЬंрдЧрд▓ рд╕े) рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓े рд╢ेрд░ рдХे рд╕рдоाрди рдЗрд╕  рд╕िंрд╣рдкुрд░ुрд╖ 'рдирд░ेрди्рдж्рд░' (рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж) рдиे рдоाрдирд╡рдЬाрддि рдХो рдоोрд╣рдиिрдж्рд░ा рд╕े рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП,
 рджेрд╢-рджेрд╢ाрди्рддрд░ рдХी рдпाрдд्рд░ाрдпें рдХी рдеीं। рддрдм рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдиुрднрд╡ рдХिрдпा рдХि " рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоाрдирд╡-рд╢рд░ीрд░ рдЬो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рд╢्рд░ेрд╖्рда рдорди्рджिрд░ рд╣ै!" рдЙрди्рд╣ीं рджрдмे-рдХुрдЪрд▓े рдордиुрд╖्рдпों рдХे рдЬीрд░्рдг-рд╢ीрд░्рдг рдХंрдХाрд▓ рд░ूрдкी рдкрд╣ाреЬ рдХी рдЪोрдЯी рдкрд░ рдмैрдардХрд░ рдЙрдирдХे рд╣्рд░рджрдп рдХी рд╡्рдпрдеा рдХो рдЬрдм рдЕрдкрдиे рд╣्рд░рджрдп рдоें рддीрд╡्рд░рд░ूрдк рд╕े рдЕрдиुрднрд╡ рдХिрдпा, рддрдм рдЙрдирдХे рд╣ृрджрдп рдХा рд░рдХ्рдд рдЖँрдЦों рдХा рдЕрд╢्рд░ु рдмрдирдХрд░ рдмрд╣рдиे рд▓рдЧे рдеे। рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдФрд░ рдХрд░ुрдгा рд╕े рднрд░े рдЙрд╕ 'рд╡ीрд░рд╣ृрджрдп рдкुрд░ुрд╖рд╕िंрд╣' рдХे рдЗрд╕ рд╣ुँрдХाрд░-" рдЙрдаो, рдЬाрдЧो! рдФрд░ рд▓рдХ्рд╖्рдп (рдпोрдЧ-рд╕рдоाрдзि) рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪे рдмिрдиा, рд╡िрд╢्рд░ाрдо рдордд рд▓ो !" рдиे рдоाрдиो рдзрд░рддी рдоाрддा рдХे рджिрдЧ-рджिрдЧрди्рдд рддрдХ рдХो рдХрдо्рдкाрдпрдоाрди рдХрд░ рджिрдпा рдеा! 
       рдЗрд╕ рдпुрдЧрдиाрдпрдХ рдиे рдордиुрд╖्рдпों рдХे рд╕рдорд╕्рдд рдк्рд░рдХाрд░ рдХे -рдмрди्рдзрдиों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЖрд░-рдкाрд░ рдХा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдЪрд▓ाрдиे рдХी рдШोрд╖рдгा рдХрд░ рджी ! (рд╕ंрдЪिрдд-рдХ्рд░िрдпрдоाрди рдФрд░ рдк्рд░ाрд░рдм्рдз рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз 'ржкুрж░োржжрж╕্рждрж░ ржпুржж্ржз') рдЪрд▓ाрдиे рдХी рдШोрд╖рдгा рдХрд░ рджी !) рд╕िंрд╣рдиाрдж рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा-" рдоुрдХ्рддि, рдоुрдХ्рддि, рдоुрдХ्рддि- рдпрд╣ी рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХे рд╕्рд╡рд░ुрдк рдХा рд╕ंрдЧीрдд рд╣ै ! рдЙрд╕ рд╡िрд░ाрдЯ рдкुрд░ुрд╖ рдиे рдоाрдиो рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рднूрд▓ोрдХ рдХो рд╣ी рдЕрдкрдиे рджो рд╣ाрдеों рд╕े рдкрдХреЬ рдХрд░ рдЭрдХрдЭोрд░ рджिрдпा! 
рдЬिрд╕рдХे рдкрд░िрдгाрдо рд╕्рд╡рд░ुрдк рдордиुрд╖्рдп рдЬिрддрдиे рднी (рдЧ्рд░рд╣-рдХрд░्рдордлрд▓ рдЖрджि) рдбрд░ाрд╡рдиे рд╕рдкрдиों рд╕े рдкрд░ेрд╢ाрди рдФрд░ рджुःрдЦी рд░рд╣ा рдХрд░рддा рдеा, рд╡े рд╕рднी рджू:рд╕्рд╡рдк्рди рд╢ूрди्рдп рдоें рд╡िрд▓ीрди рд╣ो рдЧрдпे, рдЕрдоाрд╡рд╕्рдпा рдХी рд▓рдо्рдмी рдХाрд▓ी рд░ाрдд्рд░ि рдХрдЯ рдЧрдпी, рдФрд░ рдк्рд░рднाрдд рдХे рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рдЭिрд▓рдоिрд▓ाрддी рдХिрд░рдгें рджिрдЦाрдИ рджेрдиे рд▓рдЧी। рдордиुрд╖्рдп-рдЬाрддि рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдПрдХ рдирдИ рд╕ुрдмрд╣, рдирдИ рдЬाрдЧृрддि-(рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЬाрдЧ्рд░рддि - рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЖрдд्рдоा рдЕрд╡्рдпрдХ्рдд рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ै !) рдХा рдЙрдж्рдШोрд╖ рд╣ुрдЖ। рдпрд╣ी рд╣ै рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे 'рдЬрди्рдо-рдЧ्рд░рд╣рдг' рдХрд░рдиे рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп ! рдРрд╕ा рд╕рдордЭрдиा рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдЧрд▓рдд рд╣ोрдЧा рдХि рдХेрд╡рд▓ 12 рдЬрдирд╡рд░ी 1863 рдИреж рдХे рдк्рд░ाрддः рдХाрд▓ рдХे рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рдоुрд╣ूрд░्рдд рдоें рд╣ी рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХा рдЖрд╡िрд░्рднाрд╡ рд╣ुрдЖ рдеा। рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рддो рдЖрдЬ рднी  рдк्рд░рддि-рдоुрд╣ूрд░्рдд рд╕ैрдХреЬो-рд╣рдЬाрд░ो рдирд░-рдиाрд░िрдпों рдХे рд╣ृрджрдп рдорди्рджिрд░ рдоें'рдЖрд╡िрд░्рднूрдд' рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं ! 
рдХ्рдпा 'рдкैрдЧрдо्рдмрд░ рдХрд╡ि (Prophet poet) рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдХी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХрд╡िрддा' ~ "To The Fourth Of July" рдоें рдпрд╣ी рд╕рди्рджेрд╢ рдирд╣ीं рдЧूँрдЬ рд░рд╣ा рд╣ै ?

Move on, O Lord, in thy resistless path!
Till thy high noon o'erspreads the world.
Till every land reflects thy light,
Till men and women, with uplifted head,
Behold their shackles broken, and
Know, in springing joy, their life renewed!

This day ‘the great fourth’ is very significant. рдЗрд╕ рдорд╣ाрди рдЪрддुрд░्рде рдпा 'рддुрд░ीрдп' рджिрди рдЕрдд्рдпрди्рдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै। рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЦрдг्рдб 10 рдХे 203 рдкृрд╖्рда рдкрд░, рдЗрд╕ी " 4 рдЬुрд▓ाрдИ рдХे рдк्рд░рддि"  рдХрд╡िрддा рдХो 'рдоुрдХ्рддि' рд╢ीрд░्рд╖рдХ рджेрдХрд░ рдЫाрдкा рдЧрдпा рд╣ै।    

рдоुрдХ्рддि
 '4 рдЬुрд▓ाрдИ рдХे рдк्рд░рддि'

рдУ рджेрд╡рддा, рдиिрд░्рдмाрдз рдмреЭो , рдЕрдкрдиे рдкрде рдкрд░,
 рддрдм рддрдХ, 
рдЬрдмрддрдХ рдХि рдпрд╣ рд╕ूрд░्рдп рдЖрдХाрд╢ рдХे рдордз्рдп рдоें рди рдЖ рдЬाрдп -
рдЬрдм рддрдХ 
рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдЖрд▓ोрдХ рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рджेрд╢ рдоें рдк्рд░рддिрдлрд▓िрдд рди рд╣ो ;
рдЬрдм рддрдХ 
рдиाрд░ी рдФрд░ рдкुрд░ुрд╖ рд╕рднी рдЙрди्рдирдд рдорд╕्рддрдХ рд╣ोрдХрд░ рдпрд╣ рдирд╣ीं рджेрдЦें-
рдХि рдЙрдирдХी рдЬंрдЬीрд░ें рдЯूрдЯ рдЧрдпीं 
рдФрд░ рдирд╡ीрди рд╕ुрдЦों рдХे рд╡рд╕ंрдд рдоें (рдЙрди्рд╣ें) рдирд╡рдЬीрд╡рди рдоिрд▓ा ! 
(резреж/реирежрек) 
 
[рдпрд╣ рддो рдЬ्рдЮाрдд рд╣ै рдХि рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХा рджेрд╣ाрд╡рд╕ाрди (рдЕрдерд╡ा рдЬैрд╕ा рд╣рдордоें рд╕े рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдЕрдзिрдХ рдкрд╕рди्рдж рдХрд░ेंрдЧे - рдЙрдирдХा рд░ीрдЬ़рд░ेрдХ्рд╢рди 'Resurrection' рдпा рдкुрдирд░ुрдЬ्рдЬीрд╡рди) 4 рдЬुрд▓ाрдИ, 1902 рдХो рд╣ुрдЖ рдеा। 4 рдЬुрд▓ाрдИ 1898 рдХे рджिрди рд╡े рдХुрдЫ рдЕрдоेрд░िрдХрди рд╢िрд╖्рдпों рдХे рд╕ाрде рдХाрд╢्рдоीрд░ рдХा рдкрд░्рдпрдЯрди рдХрд░ рд░рд╣े рдеे рдФрд░ рдЙрд╕ рд╢ुрдн-рджिрди , рдЕрдоेрд░िрдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдШोрд╖рдгा-рджिрд╡рд╕ рдХी рдЬрдпрди्рддी рдордиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╕ाрдЬिрд╢ -рдЪुрд╣рд▓ рдХे рдЕंрдЧрд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕рдмेрд░े рдЬрд▓рдкाрди рдХे рд╕рдордп рдкреЭे рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЗрд╕ рдХрд╡िрддा рдХी рдеी। рдпрд╣ рдХрд╡िрддा 'рдзीрд░ा рдоाрддा ' рдХे рдкाрд╕ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦी рд╣ुрдИ рдеी। ....       
"рдмреЭे рдЪрд▓ो, рд╣े рджेрд╡ !  рдЕрдкрдиे ' рдк्рд░рддीрд░ोрдзрд╡िрд╣ीрди-рдкрде ' рдкрд░ !  рдЬрдм рддрдХ рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдк्рд░рдЦрд░ рддेрдЬ рди рдлैрд▓े рд╕рд░्рд╡рдд्рд░!  рдХрдг рдХрдг рдЪрдордХाрдП рди рддेрдЬ рддुрдо्рд╣ाрд░ा, рдЬрдм рддрдХ рд╕ाрд░े рдиाрд░ी- рдирд░, рдиिрд░्рднрдп рдорди рд╕े рдЙрдаाрдХрд░ рдорд╕्рддрдХ; рджेрдЦ рди рд▓ें рд╕्рд╡рдпं рдХो рдмंрдзрди рдоुрдХ्рдд ! рдФрд░ рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░ें рд╡рд╕ंрддोрд▓्рд▓ाрд╕- 'рдкुрдирд░्рдЬीрд╡рди' рдХा ! ]

***
]рдЪрд▓ो рдк्рд░рднु рдЪрд▓ो рддрд╡ рдмाрдзाрд╣ीрди рдкрдеे рддрддрджिрди -/рдЬрддोрджिрди рдУрдИ рддрд╡ рдордз्рдпाрдирди्рджिрди рдк्рд░рдЦрд░ рдк्рд░рднाрдп/ рдк्рд▓ाрд╡िрдд рдиा рд╣ोрдп рд╡िрд╢्рд╡ , рдкृрде्рд╡ीрд░ рдк्рд░рддि рджेрд╢े рджेрд╢े।/   рд╕ेрдИ рдЖрд▓ो рдиा рд╣ोрдп рдлрд▓िрдд, рдЬрддोрджिрди рдирд░рдиाрд░ी / рддुрд▓ी рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрд░ -рдиाрд╣ि рджेрдЦे рдЯूрдЯेрдЫे рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ рднाрд░,  рдиा рдЬाрдиे рд╢िрд╣рд░ाрдирди्рджे рддाрд╣ाрджेрд░ рдЬीрд╡рди рдиूрддрди। 

(ржиржмী ржХржмিрж░ ржХাржм্ржпে) :    ржЪрж▓ ржк্рж░ржнু ржЪрж▓ рждржм ржмাржзাрж╣ীржи ржкржеে рждрждржжিржи—ржпрждржжিржи ржР рждржм ржоাржз্ржпржи্ржжিржи ржк্рж░ржЦрж░ ржк্рж░ржнাрзЯ,ржк্рж▓াржмিржд ржиা рж╣рзЯ ржмিрж╢্ржм,ржкৃржеিржмীрж░ ржк্рж░рждি ржжেрж╢ে ржжেрж╢ে/рж╕েржЗ ржЖрж▓ো ржиা рж╣рзЯ ржлрж▓িржд, ржпрждржжিржи ржирж░ржиাрж░ী/рждুрж▓ি ржЙржЪ্ржЪ рж╢িрж░—ржиাрж╣ি ржжেржЦে ржЯুржЯেржЫে рж╢ৃржЩ্ржЦрж▓ржнাрж░/ржиা ржЬাржиে рж╢িрж╣рж░াржиржи্ржжে рждাрж╣াржжেрж░ ржЬীржмржи ржиূрждржи ৷]
рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рдбाрдпрд░ी рдоें рд▓िрдЦ рд░рдЦा рдеा - " рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдПрдХ рдкुрд░ाрдиे рд╡рд╕्рдд्рд░ рдХो рдд्рдпाрдЧ рджेрдиे рдХे рд╕рджृрд╢, рдЕрдкрдиे рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓ рдЬाрдиे рдХो рдоैं рдмрд╣ुрдд рдЙрдкाрджेрдп рд╕рдордЭूँ। рд▓ेрдХिрди рдоैं рдХाрдо рдХрд░рдиा рдирд╣ीं рдЫोрдбूँрдЧा। рдЬрдм рддрдХ рд╕ाрд░ी рджुрдиिрдпा рди рдЬाрди рд▓े, рдоैं рд╕рдм рдЬрдЧрд╣ рд▓ोрдЧों рдХो рдпрд╣ी рдк्рд░ेрд░рдгा рджेрддा рд░рд╣ूँрдЧा рдХि -'рд╡рд╣ рдм्рд░рд╣्рдо рдХे рд╕ाрде рдПрдХ рд╣ै।" (рдЦрдг्рдб резреж/рдкृрд╖्рдаं реирезрен рд╕ूрдХ्рддिрдпाँ рдПрд╡ं рд╕ुрднाрд╖िрдд- рекрек)  
 рдЗрд╕ рдЖрдкाрдд рдиिрд░рд░्рдердХ рдЬрдЧрдд (рдХ +рдорди > рдоिрде्рдпा рдЬрдЧрдд) рдХा рднी рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдПрдХ рдЧрд╣рд░ा  рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЦोрдЬ рдиिрдХाрд▓ा рдеा, рдЬिрд╕े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХे рд╡िрдЦ्рдпाрдд рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдХрд╡ि рдЯैрдиिрд╕рди [Alfred Tennyson (1809-1892)] рдХे рд╢рдм्рджों рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै- 

Yet, I doubt not through the ages,

 one increasing purpose runs,

And the thoughts of men are widened,

 with the process of the suns.

******
" рдлिрд░ рднी, рдирд╣ीं рд╣ै рдоुрдЭрдоें рдФрд░ рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╢ंрд╢рдп ;

рдпुрдЧों рдпुрдЧों рд╕े рдЪрд▓ा рдЖ рд░рд╣े рдордиुрд╖्рдп-рдЬीрд╡рди рдХा рд╣ै рдПрдХ рд╣ी рдЕрд░्рде- 

"That man is marching towards perfection" 

рдХि рдордиुрд╖्рдпрдЕрдкрдиी рдкूрд░्рдгрддा рдпा рджिрд╡्рдпрддा рдХो рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдУрд░ -рд╣ै рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ !    

" рд╣ृрджрдп рдХा рд╡ैрд╕ा рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкрдХ рд╡िрд╕्рддाрд░---рдХि рдЬैрд╕े 

рдЕрд░ुрдг рд╕ूрд░्рдп рдХी рдХिрд░рдгें рдкрд╕рд░ी рд╣ों рдЧрдЧрди рдоें !  "  

********

[рдЕрд░्рдеाрдд рдпुрдЧों -рдпुрдЧों рд╕े рдЬाрд░ी рдордиुрд╖्рдп рдЬीрд╡рди рдХा рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╣ी рдЕрд░्рде рд╣ै - рдХि рдордиुрд╖्рдп рдЕрдкрдиे рдн्рд░рдоों-рднूрд▓ों рдХो рдд्рдпाрдЧрддा рд╣ुрдЖ рдЕрдкрдиे рд╣्рд░рджрдп рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХрд░рдХे - рдЬрдЧрдд рдоें рдХोрдИ рдкрд░рдпा рдирд╣ीं рд╣ै, рд╕рднी рдЕрдкрдиे рд╣ैं рдХी рд╕рдордЭ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдкрдиी рдЕрди्рддрд░्рдиिрд╣िрдд рджिрд╡्рдпрддा рдпा рдкूрд░्рдгрддा рдХो рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдУрд░ рдХ्рд░рдорд╢ः рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ै ! ] 
" рддрдмू рдоोрд░ рдиाрд╣ि рдХिрдЫू рд╕ंрд╢рдп рдЖрд░ :
рдпूрдЧे рдпूрдЧे рдмрд╣ि рдЪрд▓े рдПрдХ рдЕрднिрдк्рд░ाрдп -
рдоाрдирдмрдЬीрдмрдиेрд░ рдЕрд░्рде, рд╣्рд░рджрдп-рдмिрд╕्рддाрд░,
         рдЕрд░ुрдг-рдХिрд░рдг рдпрдеा рдЧрдЧрдиे рдЫреЬाрдп। "      

" рждржмু ржоোрж░ ржиাрж╣ি ржХিржЫু рж╕ংрж╢рзЯ ржЖрж░ : 
ржпুржЧে ржпুржЧে ржмрж╣ি ржЪрж▓ে ржПржХ ржЕржнিржк্рж░াрзЯ -
ржоাржиржмржЬীржмржиেрж░ ржЕрж░্рже , рж╣ৃржжрзЯ-ржмিрж╕্рждাрж░ ,
ржЕрж░ুржи-ржХিрж░ржг ржпржеা ржЧржЧржиে ржЫрзЬাрзЯ। "  

********
рд╢ुрдХ्рд▓ рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж (рей।рейрел) рдоें рд╡्рдпाрд╣ृрддि рд╕рд╣ рдЧाрдпрдд्рд░ी рдорди्рдд्рд░  рдХा рднाрд╡ рднी рдпрд╣ी рд╣ै।  рддрдеा рдЗрди्рд╣ीं рднाрд╡ों рдХे рдЖрд▓ोрдХ рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж (рдЖрд╡िрд░्рднूрдд рд╣ोрдиे рдХे рддाрдд्рдкрд░्рдп) рдХो рднी рджेрдЦрдиे рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी। 
[рд╡्рдпाрд╣ृрддि рдХा рдЕрд░्рде "рдХрдерди", "рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг", рдпा "рд╡рдЪрди" рд╣ै। рдЧाрдпрдд्рд░ी рдоें реРрдХाрд░ рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рднूः рднुрд╡ः рд╕्рд╡ः рдпрд╣ рддीрди рд╡्рдпाрд╣ृрддिрдпां рдЖрддी рд╣ैं। рдЗрди рддीрдиों рд╡्рдпाрд╣ृрддिрдпों рдХा рдд्рд░िрдХ рдЕрдиेрдХाрд░्рде рдмोрдзрдХ рд╣ै рд╡े рдЕрдиेрдХों рднाрд╡рдиाрдУं рдХा рдЕрдиेрдХों рджिрд╢ाрдУं рдХा рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддी рд╣ैं, рдЕрдиेрдХों рддрде्рдпों рдХी рдУрд░ рд╣рдоाрд░ा рдз्рдпाрди рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं। рдм्рд░рд╣्рдоा, рд╡िрд╖्рдгु, рдорд╣ेрд╢ рдЗрди рддीрди рдЙрдд्рдкाрджрдХ, рдкोрд╖рдХ, рд╕ंрд╣ाрд░рдХ рд╢рдХ्рддिрдпों рдХा рдиाрдо рднूः рднुрд╡ः рд╕्рд╡ः рд╣ै। рд╕рдд рд░рдЬ рддрдо рдЗрди рддीрди рдЧुрдгों рдХो рднी рдд्рд░िрд╡िрдз рдЧाрдпрдд्рд░ी рдХрд╣ा рд╣ै। рдХ्рд░рдорд╢ः рдиीрдЪे рд╕े рдКрдкрд░ рдХी рдУрд░ рдЪрд▓рдиा рд╣ै। рддрдо рд╕े рд░рдЬ рдХी рдУрд░ рдФрд░ рд░рдЬ рд╕े рд╕рдд рдХी рдУрд░ рдХрджрдо рдмрдв़ाрдиा рд╣ै। рд╕рдд, рд░рдЬ, рддрдо рддीрди рдЧुрдгों рд╕े рдЬीрд╡ рдмंрдзा рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдЗрди рддीрдиों рдХा рдаीрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ो рддो рдпрд╣ рдмрди्рдзрди рди рд░рд╣ рдХрд░ рдоुрдХ्рддि рдХे рд╕рд╣ाрдпрдХ рдПрд╡ं рдЖрдирди्рдж рдХे рдЙрдкрдХрд░рдг рдмрди рдЬाрддे рд╣ैं। рдм्рд░рд╣्рдоा, рд╡िрд╖्рдгु рдФрд░ рдорд╣ेрд╢ рдХी рдиिрд░्рдоाрдг, рдкोрд╖рдг рдФрд░ рд╕ंрд╣ाрд░рдХाрд░िрдгी рд╢рдХ्рддिрдпों рдХा рддрдд्рд╡рдЬ्рдЮाрди рдПрд╡ं рдЙрдкрдпोрдЧ рд╡्рдпाрд╣ृрддिрдпों рдоें рдоौрдЬूрдж рд╣ै।]
 10 рдЬрдирд╡рд░ी 1904  рдИреж рдХो рдмेрд▓ुреЬ рдорда рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рдЬрди्рдоोрдд्рд╕рд╡ рдХे рдЙрдкрд▓рдХ्рд╖्рдп рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рднрдЧिрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рдиे рдПрдХ рднाрд╖рдг рджिрдпा рдеा । рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा - "рд╣рдорд▓ोрдЧ рдпрд╣ाँ рдЙрдд्рд╕рд╡ рдХे рдХ्рд╖рдгिрдХ рдЖрдирди्рдж рдХे рддрд░ंрдЧ рдоें рдмрд╣ рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдПрдХрдд्рд░िрдд рдирд╣ीं рд╣ुрдП рд╣ैं। рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕ рдорд╣ोрдд्рд╕рд╡ рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдпрд╣ाँ рдЗрд╕ी рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдХрд░  рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рд╣рдорд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиी рд╕рдорд╕्рдд рд╢рдХ्рддिрдпों рдХो рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдХो рдЖрдЪрд░рдг рдоें рдЙрддाрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे  рдиिрдпोрдЬिрдд рдХрд░ рджेрдиे рдХा рд╕ाрдорд░्рде्рдп рдЕрд░्рдЬिрдд рдХрд░ рд╕рдХें। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХ्рдпा рд╢िрдХ्рд╖ा рджी рдеी ? рдХ्рдпा рд╡े рдпрд╣ рдЪाрд╣рддे рдеे рдХि рд╕рднी рд▓ोрдЧ рдЙрдирдХी рд╕्рддुрддि рдХрд░ें , рдЙрдирдХा рдЧुрдгрдЧाрди рдХрд░рддे рд░рд╣ें? рдЗрди рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рдЙрдаाрдиे рдХे рдмाрдж  рднрдЧिрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рд╕्рд╡рдпं рдЙрдд्рддрд░ рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддी рд╣ैं- " рдХрджाрдкि рдирд╣ीं! рд╣рдорд▓ोрдЧ рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рд╡े рд╣्рд░рджрдп рд╕े рдиाрдо-рдпрд╢ рдкाрдиे рд╕े рдШृрдгा рдХрд░рддे рдеे। рдХ्рдпा рд╡े рдпрд╣ рдЪाрд╣рддे рдеे рдХि рд╣рдо рд╕рднी рд▓ोрдЧ рдоिрд▓рдХрд░ рдЙрдирдХे рдЧुрд░ु рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХे рдиाрдо  рдХो рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдлैрд▓ा рджें ? рдирд╣ीं, рд╡े рдпрд╣ рднी рдирд╣ीं рдЪाрд╣рддे рдеे ! рдлिрд░ рдХ्рдпा рд╡े рдпрд╣ рдЪाрд╣рддे рдеे рдХि рдЙрдирдХे рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХो рдпा рдЕрди्рдп рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЕрдиुрд╖्рдаाрди-рдкрдж्рдзрддि рдХो рд╕рднी рдХे рд▓िрдпे рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдмрдиा рджेрдиा рд╣ोрдЧा? рдирд╣ीं, рд╡े рдРрд╕ा рднी рдирд╣ीं рдЪाрд╣рддे рдеे। рддो рдлिрд░ рд╡े рдЪाрд╣рддे рдХ्рдпा рдеे?" рдк्рд░рд╢्рди рдЙрдаाрдХрд░ рдиिрд╡ेрджिрддा рдиे рд╕्рд╡рдпं рдЙрдд्рддрд░ рджिрдпा  - "рд╡े рдХेрд╡рд▓ рдЗрддрдиा рд╣ी рдЪाрд╣рддे рдеे рдХि рд╕рднी рд╡्рдпрдХ्рддि - 'рдордиुрд╖्рдп' рдмрдиें рддрдеा рд╕्рд╡рдпं рдЕрдкрдиे рдкैрд░ों рдкрд░ рдЦреЬे рд╣ो рдЬाрдпें ।" 
рдпुрдЧाрдЪाрд░्рдп рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХी рджृрд╖्рдЯि рдоें рд╕рдордЧ्рд░ рдЬрдЧрдд рдХा рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдПрдХ рдХ्рд╖рдг рдоें рдЙрдж्рдШाрдЯिрдд рд╣ो рдЧрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдЬрдЧрдд-рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдХे рдкीрдЫे рдЬो рд░рд╣рд╕्рдп рдЫुрдкा рд╣ुрдЖ рд╣ै; рдЙрд╕рдХे рд╕ाрд░ांрд╢ рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЗрди рд╢рдм्рджों рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдеा -
" рдпрд╣ рд╕ंрд╕ाрд░ рд▓рдЧाрддाрд░ рдмрджрд▓рддे рд░рд╣рдиेрд╡ाрд▓े рдЪिрдд्рд░ों рдХी рдПрдХ рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдФрд░ рдХुрдЫ рднी рдирд╣ीं рд╣ै। рддрдеा рдЗрд╕ рдиिрд░рди्рддрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рд░ंрдЧ-рдмिрд░ंрдЧी рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े, рдЗрд╕ рдЬрдЧрдд рдХा рдЬो рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै рд╡рд╣ рд╣ै - 'рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг !' рдордиुрд╖्рдп рдЕрдкрдиी рдн्рд░рдоों-рднूрд▓ों рдХो рдд्рдпाрдЧрддा рд╣ुрдЖ рдЕрдкрдиी рдЕрди्рддрд░्рдиिрд╣िрдд рджिрд╡्рдпрддा, рдпा рдкूрд░्рдгрддा рдХो рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХी рджिрд╢ा рдоें рдХ्рд░рдорд╢ः рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рд╣рдорд▓ोрдЧ рдЗрд╕ рд╡िрд╢्рд╡-рд░ंрдЧрдордЪ рдкрд░ рдЬो рдХुрдЫ рднी рдШрдЯिрдд рд╣ोрддे рджेрдЦ рд░рд╣े рд╣ैं, рдЙрд╕рдХा рдЕрд░्рде "рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдг" рдХे рд╕िрд╡ा рдФрд░ рдХुрдЫ рдирд╣ीं рд╣ै।" 

рдиाрди्рдпрджेрдХा рдЪिрдд्рд░рдоाрд▓ा рдЬрдЧрджेрддрдЪ्рдЪрд░ाрдЪрд░рдо्, 

рдПрд╖ рд╡рд░्рдгрдордпो рд╡рд░्рдЧो рднाрд╡рдоेрдХं рдк्рд░рдХाрд╢рддे।। 

   рдоाрдиुрд╖ाः рдкूрд░्рдгрддां рдпрди्рддि рдиाрди्рдпा рд╡ाрд░्рддा рддु рд╡рд░्рддрддे, 

   рдкрд╢्рдпाрдоः рдХेрд╡рд▓ं рддрдж्рдзि рдиृрдиिрд░्рдоाрдгं рдХрдеं рднрд╡ेрдд्।। 

('рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж-рджрд░्рд╢рдирдо्') 

"After all, this world is a series of pictures.' This colourful conglomeration expresses one idea only. Man is marching towards perfection. That is ' the great interest running through. We were all watching the making of men, and that alone.' "   
рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЬрдЧрдд-рдк्рд░рдкंрдЪ рдХा рд╕рдордЧ्рд░ рд╡िрд╡рд░рдг рдЗрддрдиे рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें, рддрдеा рдЗрд╕рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕рд░рд▓ рднाрд╖ा рдоे рджेрдиा рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдЬिрддрдиे рднी рд╕рджрдЧ्рд░ंрде (рдЧीрддा, рдЙрдкрдиिрд╖рдж, рдм्рд░рд╣्рдорд╕ूрдд्рд░ рдЖрджि) рд╣ैं; рдЙрди рд╕рдм рджрд░्рд╢рди-рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдпрд╣ी рд╣ै рдХि "рдИрд╢्рд╡рд░, рдЬीрд╡ рдФрд░ рдЬрдЧрдд "- рдЬैрд╕ा рдЬो рдХुрдЫ рднी рджिрдЦ рд░рд╣ा рд╣ै,  рдЗрдирдХा рд╕्рд╡рд░ुрдк рддрдеा рдЗрди рдХे рдмीрдЪ рдкрд░рд╕्рдкрд░-рд╕ंрдмंрдз рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдПрдХ рд╕ाрдордЧ्рд░ीрдХ рдзाрд░рдгा рдиिрд░्рдоिрдд рдХрд░ рджी рдЬाрдпे ! рдмрд╣ुрдд рд╕े рд▓ोрдЧ рдРрд╕ा рдоाрдирддे рд╣ैं рдХि рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕ाрдордЧ्рд░ीрдХ рдзाрд░рдгा рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдПрдХ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдХिрди्рддु рдоूрд▓ рдЖрд╢рдп (gist) рдХो рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддे рдЖрдЪाрд░्рдп рд╢ंрдХрд░ рдиे  рдХрд╣ा рд╣ै-
 
рд╢्‍рд▓ोрдХोрд░्рдзेрди рдк्рд░рд╡рдХ्рд╖्рдпाрдоि рдпрджुрдХ्‍рддं рдЧ्рд░рди्‍рдердХोрдЯिрднिः। 
рдм्рд░рд╣्рдо рд╕рдд्‍рдпं рдЬрдЧрди्рдоिрде्‍рдпा рдЬीрд╡ो рдм्рд░рд╣्рдоैрд╡ рдиाрдкрд░ः।।" 

--рдЕрд░्рдеाрдд “рдХрд░ोреЬों рдЧ्рд░рди्рдеों рдХा рд╕ाрд░ рдЖрдзे рд╢्‍рд▓ोрдХ рдоें рдмрддрд▓ाрддा рд╣ूं-  рдм्рд░рд╣्рдо рд╕рдд्рдп рд╣ै, рдЬрдЧрдд рдХे рд╕рднी рдиाрдо-рд░ूрдк рдоिрде्рдпा рдЕрд░्рдеाрдд рдиाрд╢рд╡ाрди рд╣ैं, рддрдеा рдЬीрд╡ाрдд्рдоा рднी рдм्рд░рд╣्рдо рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдФрд░ рдХुрдЫ рдирд╣ीं рд╣ै। " рдпрдж्рдпрдкि рдЙрдирдХे рдЗрд╕ рд╢्рд▓ोрдХ рдХी рдмрд╣ुрдд рдЧрд▓рдд рдвंрдЧ рд╕े рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рдиे рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рд╣ोрддी рд░рд╣ी рд╣ै, рдХिрди्рддु рдЬो рдХुрдЫ рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоे рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै, рдЙрд╕рдХी рдЕрд╡िрдХृрдд рдФрд░ рд╕рдЪ्рдЪी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдпрд╣ी рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕рдорд╖्рдЯि рдЬрдЧрдд рдХा рдЬो рдЧрддिрд╢ीрд▓ рдПрд╡ं рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рд░ूрдк рд╣ै, рдЙрд╕рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХी рдПрдХ рдЭрд▓рдХ рд╣рдо рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХी рдЗрд╕ рдЙрдХ्рддि рдоें рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि, рдЗрд╕ рдЬрдЧрдд-рд░ूрдкी рд░ंрдЧрдоंрдЪ рдкрд░ рд╣рдорд▓ोрдЧ рдЬो рдХुрдЫ рднी рдШрдЯिрдд рд╣ोрддे рджेрдЦ рд░рд╣े рд╣ैं, рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХी рджृрд╖्рдЯि рдоें рдЙрд╕ рдЕрд░्рдерд╣ीрди рдЪिрдд्рд░ों рдХी рд╢ृंрдЦрд▓ा рд░ूрдкी рдЬрдЧрдд-рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдХा рднी рдПрдХ рдЧрд╣рд░ा рдЕрд░्рде рдЫिрдкा рд╣ुрдЖ рдеा। 

    рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рдЬिрд╕ рдирд╡-рд╡ेрджाрди्рдд рдпा рдЖрдЪрд░рдг рдоें рдкрд░िрдгрдд рд╡ेрджाрди्рдд (рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡ेрджाрди्рдд  'Be and Make ) рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХिрдпा рдеा,  рдЗрд╕ी рдЕрд░्рде рдиे рдЙрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдЧрддिрд╢ीрд▓рддा рдХा рд╕ंрдЪाрд░ рдХिрдпा рдеा। рдЗрд╕िрд▓рдпे рдЙрдирдХी рд╕рдорд░рдЧीрддि (рдЕрднिрдпाрди рдоंрдд्рд░)рдеा,"рдЖрдЧे рдмреЭो,рдЖрдЧे рдмреЭो-'рдЪрд░ैрд╡ेрддि рдЪрд░ैрд╡ेрддि !" рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдХे рдИрд╢्рд╡рд░ рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХे рд╕рди्рджेрд╢-рд╡ाрд╣рдХ рдмрдирдХрд░, рдЙрдирдХे рдЖрджрд░्рд╢ рдХे рдЖрд▓ोрдХ рдХो рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рдк्рд░ाрдЪ्рдп рдФрд░ рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рджोрдиों рдЧोрд▓ाрд░्рдзों рдоें рдлैрд▓ा рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдордз्рдпाрд╣्рди рдХे рдк्рд░рдЦрд░-рд╕ूрд░्рдп рдХे рд╕рдоाрди рдЙрджिрдд рд╣ुрдП рдеे। рдЙрд╕ рдЕрдж्рднुрдд рдХाрд░्рдп рдХा рд╡рд░्рдгрди рдЙрди्рдирд╕िрд╡ीं рд╕рджी рдХे рдПрдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХे рдХрд╡ि [рдЖрд░्рдерд░ рд╣्рдпूрдЧ рдХ्рд▓ॉрдЧ Arthur Hugh Clough, ( 1819—1861)] рдХी рднाрд╖ा рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै - 

And not by eastern windows only

When daylight comes, comes in the light,

In front the sun climbs slow, how slowly,

 But westward, look, the land is bright.

*****

 рдФрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рдХिрд░рдгें рдХेрд╡рд▓ рдкूрд░्рд╡ рджिрд╢ा рдХी рдЦिрдб़рдХिрдпों рд╕े рд╣ी рдирд╣ीं рдЖрддीं।  
  
рдЬрдм рдордз्рдпाрд╣्рди рдХा рдоाрд░्рддрдг्рдб рдЙрджिрдд рд╣ोрддा рд╣ै,рддो рд╕рднी рджिрд╢ाрдпें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं। 
 
рджेрдЦो рд╕ूрд░्рдп рдХैрд╕े рд╕ाрдордиे рдЙрджिрдд рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै- рдзीрд░े, рдмрд╣ुрдд рдзीрдоी рдЧрддि рд╕े; 
 
рд▓ेрдХिрди рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рдУрд░ рджेрдЦो ! рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдзрд░ा рдЖрд▓ोрдХिрдд рд╣ै !

*********

" рдкूрд░्рд╡ेрд░ рдЬाрдирд▓ा рджिрдпा рд╢ुрдзु рдиाрд╣ि рдкрд╢े,
      рд╕рдм рджिрдХ् рд╣рддे рдЖрд╕े рджिрд╡ाрд▓ोрдХ -рдзाрд░ा;
     рд╕рдоुрдЦे рдЙрджीрдЫे рд░рд╡ि -рдзीрд░े, рдЕрддि рдзीрд░े ,
          рдкрд╢्рдЪिрдоे рд╣ेрд░ рдУрдИ -рдЖрд▓ोрдХिрдд рдзрд░ा !"   

"рдЙрдЬाрд▓ा рдХेрд╡рд▓ рдкूрд░्рд╡ рдХी рдЦिрдб़рдХी рд╕े, рд╣ी рдирд╣ीं рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯ рд╣ोрддा ,
рджिрди рдХा рдЙрдЬाрд▓ा рддो рд╕рднी рджिрд╢ाрдУं рд╕े рдЖрддा рд╣ै;
рджेрдЦो рд╕ाрдордиे рднोрд░ рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै - рдзीрд░े-рдзीрд░े, рдмрд╣ुрдд рдзीрд░े-рдзीрд░े,
рдкрд╢्рдЪिрдо рджिрд╢ा рдХो  рджेрдЦो, рдкूрд░ा рдкрд╢्рдЪрдоी рдЧोрд▓ाрд░्рдз рднी рдЖрд▓ोрдХिрдд рд╣ै !

" ржкূрж░্ржмেрж░ ржЬাржирж▓া ржжিрзЯা рж╢ুржзু ржиাрж╣ি ржкрж╢ে, 
рж╕ржм ржжিржХ рж╣рждে ржЖрж╕ে ржжিржмাрж▓োржХ -ржзাрж░া ;
рж╕ржоুржЦে ржЙржжিржЫে рж░ржмি -ржзীрж░ে , ржЕрждি ржзীрж░ে ,
ржкрж╢্ржЪিржоে рж╣েрж░ ржР -ржЖрж▓োржХিржд ржзрж░া ! "   
рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рдХрд╣ा рдеा, " рдПрдХ рдмाрдд рдЬो рдоैं рд╕ूрд░्рдп рдХे рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рддрд░рд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рджेрдЦрддा рд╣ूँ рд╡рд╣ рдпрд╣ рдХि рдЕрдЬ्рдЮाрди рд╣ी рджुःрдЦ рдХा рдХाрд░рдг рд╣ै рдФрд░ рдХुрдЫ рдирд╣ीं। рдЬрдЧрдд рдХो рдк्рд░рдХाрд╢ рдХौрди рджेрдЧा ? рднूрддрдХाрд▓ рдоें рдмрд▓िрджाрди рдХा рдиिрдпрдо рдеा рдФрд░ рджुःрдЦ рд╣ै рдХि рдпुрдЧों рддрдХ рдРрд╕ा рд╣ी рд░рд╣ेрдЧा। рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рд╡ीрд░ों рдХो рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдЬрдиो 'рдмрд╣ुрдЬрди рд╣िрддाрдп, рдмрд╣ुрдЬрди рд╕ुрдЦाрдп' рдЕрдкрдиा рдмрд▓िрджाрди рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдЕрд╕ीрдо рджрдпा рдФрд░ рдк्рд░ेрдо рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╕ैрдХреЬों рдмुрдж्рдзों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै।  .... рдЬрдЧрдд рдоें рдЬ्рдЮाрдиाрд▓ोрдХ рдлैрд▓ा рджो। рджрд░िрдж्рд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдк्рд░рдХाрд╢ рджो , рдФрд░ рдЬो рдзрдиी рд╣ैं рдЙрдирдХो рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдХाрд╢ рджो , рдХ्рдпोंрдХि рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рдЕрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ै। рдЕрд╢िрдХ्рд╖िрдд рд▓ोрдЧों рдХो рдк्рд░рдХाрд╢ рджो, рд▓ेрдХिрди рдЬो рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╣ैं, рдЙрдирдХो рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдХाрд╢ рджो; рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоे рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрд╣ंрдХाрд░ рдмрд╣ुрдд рднрдпाрд╡рд╣ рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рднी рд╡рд░्рдЧ рдХे рдордиुрд╖्рдпों рдХे рд▓िрдпे рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдк्рд░рдХाрд╢ рд▓े рдЬाрдУ ,(рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд▓ाрдЗрдЯрд╣ाрдЙрд╕ рдЬैрд╕े рдиेрддाрдУं, рдкैрдЧрдо्рдмрд░ों  рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ो) рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╕рдм рдХुрдЫ рдк्рд░рднु рдХे рдКрдкрд░ рдЫोреЬ рджो। 
       рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рдЕрдкрд░ोрдХ्рд╖ рдЕрдиुрднूрддि рдж्рд╡ाрд░ा рдм्рд░рд╣्рдо рдХो рдЬाрдиा рдеा।  рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдирд░рджेрд╣-рдзाрд░ी рдИрд╢्рд╡рд░ (рдЕрд╡рддाрд░ рд╡рд░िрд╖्рда рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг) рдХे рд╢्рд░ी-рдЪрд░рдгों рдХा рд╕्рдкрд░्рд╢ рднी рдХिрдпा рдеा। рддрдеाрдкि, рд╡े рдпрд╣ рдЬाрдирддे рдеे рдХि рдЕрдкрдиे рдиिрд░्рдЧुрдг, рдиिрд░ाрдХाрд░ рдм्рд░рд╣्рдо рдХे рд░ूрдк рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рд╡िрд░ाрдЬрдоाрди рд╣ैं। рд╡े рдпрд╣ рднी рдЬाрдирддे рдеे рдХि ' рдЕрд╣ं рдм्рд░рд╣्рдоाрд╕्рдоि'- рдоैं рд╣ी рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ूँ - рдЗрд╕ рдЬ्рдЮाрди рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ेрдиा рд╣ी рдордиुрд╖्рдп рдЬीрд╡рди рдХी рдЪрд░рдо рдЙрдкрд▓рдм्рдзी рд╣ै। рдлिрд░ рднी рдЬрдм рд╡े рдЕрдкрдиे рдЧुрд░ु рд╕े рдиिрд░्рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рдоाрдзि рдоें рд▓ीрди рд░рд╣рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпे рдеे, рддो рдЙрдирдХे рдЧुрд░ु рдиे рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ोрдиे рдХे рдмрдЬाрдп рдирд░ेрди्рдж्рд░рдиाрде рдХो рдоीрдаी рдЭिреЬрдХी рд▓рдЧाрдИ рдеी, рд╕्рд╡ाрд░्рдеी рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЙрдирдХी рднрд░्рддрд╕्рдиा рдХी рдеी। рдЙрд╕ рднрд░्рддрд╕्рдиा рдХे рдмाрдж рд╣ी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХा рдирд╡-рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ рдеा ; рдФрд░ рд╡े 'рдж्рд╡िрдЬ' (рдм्рд░ाрд╣्рдордг) рдмрди рдЧрдП। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╡ेрдж-рд╡ाрдХ्рдп рдХे рдЙрд╕ рдорд░्рдо рдХी рдзाрд░рдгा рдХрд░ рд╕рдХे, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ोрддा рд╣ै- "рдХुрдЫ рдордиुрд╖्рдп рдЕрдоृрддрдд्рд╡ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдоृрдд्рдпु рдХा рд╡рд░рдг рдХिрдпे рдеे, рдФрд░ рдХुрдЫ рдордиुрд╖्рдп рдРрд╕े рднी рдеे рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рд╕рдмों рдХा рдХрд▓्рдпाрдг рдХрд░рдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े, рдЕрдоृрддрдд्рд╡ рдХा рднी рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рджिрдпा рдеा ।" рд╣рдорд▓ोрдЧ рдпрд╣ рд╕рдордЭ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдж्рд╡िрддीрдп рдЖрджрд░्рд╢ рд╣ी рдЙрдЪ्рдЪрддрд░ рд╣ै। рд╕рдорд╕्рдд рдЖрджрд░्рд╢ों рдХे рдХे рдмीрдЪ рдпрд╣ी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдЖрджрд░्рд╢ рд╣ै।  
  рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдЙрдирдХे рдЧुрд░ुрджेрд╡ рдиे рдЙрдирдХो рдПрдХ рд▓िрдЦिрдд рдЪрдкрд░ाрд╕ рджिрдпा рдеा -" рдирд░ेрди् рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрдЧा।" рддрдеा рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рдеा, " рдирд░ेрди्рдж्рд░рдиाрде рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдирд░-рд░ूрдкी рдиाрд░ाрдпрдг рд╣ै ! рдЬीрд╡ों рдХी рджुрд░्рдЧрддि рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд╣ी рдЗрд╕рдиे рдПрдХ рдмाрд░ рдкुрдиः рд╢рд░ीрд░ рдзाрд░рдг рдХिрдпा рд╣ै ! " рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди, рдж्рд╡िрддीрдп рдЖрджрд░्рд╢  рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╣ो рдЧрдпा рдеा। (рд╡िрд╢्рд╡рдоाрдирд╡рддा рдХे рдХрд▓्рдпाрдгाрд░्рде рдиिрд░्рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рдоाрдзि рдпा рдЕрдоृрддрдд्рд╡ рддрдХ рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╣ो рдЧрдпा рдеा। ) 
     рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдиे рдХрд╣ा рдеा, " рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдЗрддрдиे рдЙрдЪ्рдЪ рдХोрдЯि рдХा рдЖрдзाрд░ рдФрд░ рдХрднी рдирд╣ीं рдЖрдпा рдеा !" 'рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЛрд╖ि рдЗрд╕ рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдмрд╣ुрдд рдХрдо рд╣ी рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдмाрдд рдХो рдк्рд░ाрдЪीрди рдХाрд▓ рдХे рдЕрди्рдп 'King-Poet' 'рд░ाрдЬा-рдХрд╡ि' -рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рднрд░्рддृрд╣рд░ी рдПрдХ рд╢्рд▓ोрдХ рдоें рдмреЬे рд╕ुрди्рджрд░ рдвंрдЧ рд╕े рдХрд╣ा рд╣ै -

рдордирд╕ि рд╡рдЪрд╕ि рдХाрдпे рдкुрдг्рдпрдкीрдпूрд╖рдкूрд░्рдгाः, 

рдд्рд░िрднुрд╡рдирдоुрдкрдХाрд░рд╢्рд░ेрдгिрднि: рдк्рд░ीрдгрдпрди्рддः। 

рдкрд░рдЧुрдгрдкрд░рдоाрдгूрди् рдкрд░्рд╡рддीрдХृрдд्рдп рдиिрдд्рдпं,

рдиिрдЬрд╣ृрджि рд╡िрдХрд╕рди्рддः рд╕рди्рддि рд╕рди्рддः рдХिрдпрди्рддः ॥

 -рдРрд╕े рд╕рди्рдд (рдЬीрд╡рдирдоुрдХ्рдд рдпोрдЧी,рдиेрддा рдпा рдкैрдЧрдо्рдмрд░) рд╕рдоाрдЬ рдоें рдХिрддрдиे рд╣ैं; рдЬिрдирдХे рдХाрд░्рдп , рдорди рддрдеा рд╡ाрдгी рдкुрдг्рдпрд░ूрдк рдЕрдоृрдд (рдкрд╡िрдд्рд░рддा ) рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╣ैं, рдФрд░ рдЬो рд╕рднी рдордиुрд╖्рдпों рдХा рдмрд╣ुрдд рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдХрд▓्рдпाрдг рдХрд░рдХे рдд्рд░िрднुрд╡рди рдХो рдЖрдирди्рджिрдд рдХрд░рддे рд╣ैं? рд╡े рд▓ोрдЧ рдд्рд░िрднुрд╡рди рдХो  рдХिрд╕ рдЙрдкाрдп рд╕े рдЖрдирди्рджिрдд рдХрд░рддे рд╣ैं? рдХिрд╕ी рдХे рднीрддрд░ рдпрджि рдкрд░рдоाрдгु рдХे рдЬिрддрдиा рдЫोрдЯा рднी рдЧुрдг рджिрдЦрддा рд╣ै, рдЙрд╕े рд╡े рдкрд░्рд╡рдд рдХे рдЬिрддрдиा рд╡िрд╢ाрд▓ рджेрдЦрддे рдФрд░ рдмрдЦाрди рдХрд░рддे рд╣ैं, рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиे рд╣ृрджрдп рдХो рд╕рджैрд╡ рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдРрд╕े рд╕рди्рдд рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдмрд╣ुрдд рдХрдо, рдпाрдиे рдЙँрдЧрд▓िрдпों рдкрд░ рдЧिрдирдиे рдпोрдЧ्рдп рд╣ी рдкाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं। 
рдаीрдХ рд╡ैрд╕े рд╣ी рд╢्рд╡ेрдд-рдмрд░्рдл рд╕े рдЖрдЪ्рдЫाрджिрдд рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдЪोрдЯिрдпों рдЬैрд╕ी рдк्рд░рд╢ाрди्рдд рдЧंрднीрд░ рдЕрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ-рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╢िрдЦрд░ рд╕े рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдХे рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХो (рдпुрдЧाрд╡рддाрд░ рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХे рд╕рди्рджेрд╢ рдХो) рд╕рднी рдордиुрд╖्рдпों рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪा рдХрд░ рд╕ाрдзाрд░рдг рдордиुрд╖्рдпों рдХो рд╕ंрдЬीрд╡िрдд рдХрд░рдиे (vivify рдХрд░рдиे) рдХे рд▓िрдпे рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рдЕрдоृрдд-рд╡рдЪрди рд░ूрдкी рдЬ्рдЮाрди-рдЧंрдЧा рдЗрди рд╢рдм्рджों рдоें рдиीрдЪे рдЙрддрд░ рдЖрдИ рд╣ै-    
 - "рд╕ाрд╣рд╕ी рд╢рдм्рдж рдФрд░ рдЙрд╕рд╕े рдЕрдзिрдХ 'рд╕ाрд╣рд╕ी' рдХрд░्рдоों рдХी рд╣рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рдЙрдаो! рдЙрдаो! рд╕ंрд╕ाрд░ рджुःрдЦ рд╕े рдЬрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै। рдХ्рдпा рддुрдо рд╕ो рд╕рдХрддे рд╣ो? рд╣рдо рдмाрд░ - рдмाрд░ рдкुрдХाрд░ें, рдЬрдм рддрдХ рд╕ोрддे рд╣ुрдП рджेрд╡рддा рди рдЬाрдЧ рдЙрдаें, рдЬрдм рддрдХ рдЕрди्рддрд░्рдпाрдоी рджेрд╡ рдЙрд╕ рдкुрдХाрд░ рдХा рдЙрдд्рддрд░ рди рджें। рдЗрд╕рд╕े рдмреЬा рдФрд░ рдХौрди рд╕ा рдХाрд░्рдп рд╣ै?рдЬीрд╡рди рдоें рдЗрд╕рд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХाрд░्рдп рдФрд░ рдХ्рдпा рд╣ै? "
 " рдордиुрд╖्рдп рдмрдиो рдФрд░ рдордиुрд╖्рдп рдмрдиाрдУ'  - рдпрд╣ी рд╣рдо рд▓ोрдЧों рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ो । " рдпрджि рддूँ рдХेрд╡рд▓ рдЕрдкрдиी рдоुрдХ्рддि рдХे рд▓िрдпे рд╕ाрдзрдиा рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै, рддो рддूँ рдЬрд╣рди्рдиुрдо рдоें рдЬाрдпेрдЧा...рдпрджि рджूрд╕рд░ों рдХा рдХрд▓्рдпाрдг рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे, рдпрджि рддुрдЭे рдирд░рдХ рдоे рднी рдЬाрдиा рдкреЬे рддो, рддो рдЙрд╕рдоें рд╣ाрдиी рд╣ी рдХ्рдпा рд╣ै ? рд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा рдХे рд╕ाрде рд╕्рд╡рдпं рд╕्рд╡рд░्рдЧ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХ्рдпा рдпрд╣ी рдЬ्рдпाрджा рдЕрдЪ्рдЫा рдирд╣ीं рд╣ै? "....... "рдЕрддीрдд рдоे рднी рдЖрдд्рдордд्рдпाрдЧ рд╣ी рдХрд░्рдо рдХा рд░рд╣рд╕्рдп рдеा, рдЕреЮрд╕ोрд╕ рдпुрдЧों рдпुрдЧों рддрдХ рдРрд╕ा рд╣ी рдЪрд▓рддा рд░рд╣ेрдЧा।" ..... "рдЙрдаो, рд╕िंрд╣ рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ोрдХрд░ рднी рддुрдорд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиे рдХो рднेंреЬ рдХे рд╕рдоाрди рд╕рдордЭ рд░рд╣े рд╣ो, рдЖрдУ, рдЗрд╕ рдн्рд░рдо рдХो рджूрд░ рд╣рдЯा рджो! рддुрдо рддो рдЕрдЬрд░-рдЕрдорд░ рдЖрдд्рдоा рд╣ो, рдиिрдд्рдп -рдоुрдХ्рдд рд╕рдиाрддрди рдФрд░ рдЖрдирди्рджрдордп рд╣ो ! рддुрдо рд▓ोрдЧ рдЬреЬ рдирд╣ीं рд╣ो, рддुрдорд▓ोрдЧ рджेрд╣ рдирд╣ीं рд╣ो, рдЬреЬ рддो рддुрдо्рд╣ाрд░ा рджाрд╕ рд╣ै। рддुрдорд▓ोрдЧ рдЬреЬ рдХे рджाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ो।"
         рдЙрди्рд╣ोрдиे рдпрдеाрд░्рде рдЬीрд╡рди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рджी рдеी। (рдХрд╣ा рдеा рдЬो рджूрд╕рд░ों рдХे рд▓िрдпे рдЬीрддे рд╣ैं, рдХेрд╡рд▓ рд╡े рд╣ी рдЬीрд╡िрдд рд╣ैं !) рд╣ृрджрдп рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХрд░рдиे рдпा рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиे рдФрд░ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдк्рд░ेрдо рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рджी рдеी। рдд्рдпाрдЧ рдФрд░ рд╕ेрд╡ा рдХा рдЖрджрд░्рд╢ рджिрдпा рдеा, рдкौрд░ुрд╖ рдФрд░ рднрдп-рд╢ूрди्рдпрддा рдХा рд╕рди्рджेрд╢ рджिрдпा рдеा। 
        рдЙрдирдХी рджृрд╖्рдЯि рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ рднी рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ैं, рдордиुрд╖्рдп рднी рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ै, рдлिрд░ рдпрд╣ рдЬрдЧрдд рднी рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ी рд╣ैं। рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдЙрдирдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рднрдЧрд╡рдж्рднाрд╡ рдоें рдЙрди्рдирдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं, рдпрдеाрд░्рде рдордиुрд╖्рдпрдд्рд╡ (рдкूрд░्рдгрдд्рд╡-рдк्рд░ाрдк्рдд) рдордиुрд╖्рдпрдд्рд╡ рдХो рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдеा। рдЙрдирдХे 'рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдк्рд░рдпोрдЧрд╡ाрдж' (рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡ेрджाрди्рдд) рдХा рддाрдд्рд╡िрдХ рдмुрдиिрдпाрдж рднी рдпрд╣ी рдеा। рдЙрдирдХे рдЖрд╣्рд╡ाрди рдоें рд╣ी рдкुрдиः рдз्рд╡рдиिрдд рд╣ुрдЖ рдеा рдк्рд░ाрдЪीрди рд╡ेрджрдорди्рдд्рд░ - 'рдХृрдг्рд╡рди्рддो рд╡िрд╢्рд╡рдоाрд░्рдпрдо'- рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдЖрд░्рдп рдЕрд░्рдеाрдд рд╕ंрд╕्рдХृрддिрд╡ाрди рдмрдиा рджो। рдЬो рдЬिрд╕ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╣ै, рдЙрд╕рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЙрд╕ी рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЧ्рд░рд╣рдг рдХिрдпा рдеा, рддрдеा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рдХो рдЙрди्рдирдд рдмрдиा рджिрдпा рдеा। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдж рдХрд╡ि рдм्рд░ाрдЙрдиिंрдЧ [Robert Browning (1812-1890] рдХी рдк्рд░рд╕िрдж्рдж рдЙрдХ्рддि - рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХी рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рдЗрд╕ी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХी рдЭрд▓рдХ рджेрдЦी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै 

 " Progress, man’s distinctive mark alone,
 
Not God’s, and not the beasts’:

 God is, they are

Man partly is and wholly hopes to be.

****

ржоাржиржмেрж░ржЗ рж╢ুржзু ржЖржЫে ржЙржи্ржирждিрж░ ржЖрж╢, 
рждাрж╣া ржиাрж╣ি ржкрж╢ুржХুрж▓ে, ржиাрж╣ি ржнржЧржмাржиে। 
ржкূрж░্ржгржм্рж░рж╣্ржо рж╕ржжা рж╕্ржеিрж░ ржЖржкржи -рж╕ржХাрж╢ , 
ржкрж╢ুржХুрж▓ ржмাঁржзা рж░рзЯ ржЖржЫিрж▓ рж╕েржЦাржиে। 
ржоাржиржм ржЕржкূрж░্ржи , рждржмু ржЖрж╢া рж▓рзЯে ржк্рж░াржгে 
ржЬীржмржиে ржорж░ржиে ржЪрж▓ে ржкূрж░্ржгрждাрж░ ржкাржиে। "   

*******

 " рдПрдХाрдЧ्рд░рддा рдХी рд╢рдХ्рддि рдоें рд╡िрдХाрд╕ (рдпोрдЧ рдпा рд╕рдоाрдзि) рдХी рд╕рдо्рднाрд╡рдиा "  

- рдХेрд╡рд▓ рдордиुрд╖्рдпों рдХी рд╣ै рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдкрд╣рдЪाрди, 
   
  рдпрд╣ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддा  рди рддो рдкрд╢ु рдХी, рдФрд░ рди рд╣ी рджेрд╡рддाрдУं рдХी рд╣ै рдиिрд╢ाрди ।   

 рдкूрд░्рдгрдм्рд░рд╣्рдо рд░рд╣рддे рд╕рджा рд╕्рд╡-рдорд╣िрдоा рдоें рд╕्рдеिрдд, 
   
рдкрд╢ु-рдк्рд░рдЬाрддिрдпाँ, рддो рдХрд░्рдордкाрд╢ों рдоें рдмँрдзी рд░рд╣рддी рд╣ैं,  

рд╡े  рд░рд╣рддी рдЙрдо्рд░рднрд░ рдЙрд╕ी рдоें рдЧ्рд░рдеिрдд। 
    
рдпрдж्рдпрдкि рдордиुрд╖्рдп рд╣ै рдЕрднी рдЕрдкूрд░्рдг, рддрдеाрдкि  -
 
рдм्рд░рд╣्рдо рдХो рдЬाрдирдХрд░ рдм्рд░рд╣्рдорд╡िрдж рдмрди рдЬाрдиे рдХी  рд╕рдо्рднाрд╡рдиा рд╣ै - рдордиुрд╖्рдп рдоाрдд्рд░ рдоें рд╕рди्рдиिрд╣िрдд। 

рдФрд░ рдЬрди्рдо-рдоृрдд्рдпु рд╕े рд╣ोрддा рд╣ुрдЖ,  рд╡рд╣ рдмреЭрддा рдЬाрддा рд╣ै - рдЗрд╕ी рдкूрд░्рдгрдд्рд╡-рдк्рд░ाрдк्рддि  рдХी рдУрд░ ! 

 -рдЕрд░्рдеाрдд 
рдЙрди्рдирддि, рдЖрд░ोрд╣рдг рдпा рд╕ंрд╕ाрд░-рд╕ाрдЧрд░ рд╕े рдкाрд░-рдЧрдорди (crossing) рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХрд░рдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдИрд╢्рд╡рд░ рдХो рдирд╣ीं рд╣ै, рдкрд╢ुрдУं рдоें рддो рдЗрд╕рдХी рдХ्рд╖рдорддा рднी рдирд╣ीं рд╣ै, рдпрд╣ рдХेрд╡рд▓ рдордиुрд╖्рдпों рдХा рд╣ी рд╡ैрд╢िрд╖्рдЯ्рдп рд╣ै। рдИрд╢्рд╡рд░ рддो рдкूрд░्рдгрддा рдоें рд╣ी рд╡िрд░ाрдЬрдоाрди рд░рд╣рддे рд╣ैं, рдЙрдирдХे рдЖрд░ोрд╣рдг (ascension) рдХा рддो рдк्рд░рд╢्рди рд╣ी рдирд╣ीं рдЙрдарддा। рдкрд╢ु рдХी рдк्рд░рдЬाрддिрдпाँ (рдЧाрдп-рднैंрд╕ें,рдЧрдзे рдЖрджि)  рдЪिрд░ рдХाрд▓ рдоें рдЬैрд╕े рдеे, рдЖрдЬ рддрдХ  рд╡ैрд╕ी рд╣ी рд╣ैं। рдХिрди्рддु рдЕрдкूрд░्рдг рд╣ोрдиे рдкрд░ рднी рдордиुрд╖्рдп рдкूрд░्рдгрддा рдоें рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХी рдЖрд╢ा рд▓ेрдХрд░ рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдпे рдк्рд░рдпрдд्рди рдХрд░рддा рд╣ै।
 рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рд▓िрдпे рдзрд░्рдо рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै - рдЬो рдоैं рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ूँ -'рдЕрд╣ं рдм्рд░рд╣्рдоाрд╕्рдоि' рд╡рд╣ी рдмрди рдЬाрдиा,   - рдЕрдкрдиी рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╕рдд्рддा рдХो рдЙрд╕ी рдк्рд░рдЪрдг्рдб рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдоें рд░ूрдкांрддрд░िрдд рдХрд░ рд▓ेрдиा рд╣ी рдзрд░्рдо рд╣ै।[рж╣ржУрзЯা ржЖрж░ рж╣рзЯে ржУржаা рдоैं рдирд╢्рд╡рд░ рджेрд╣-рдорди рдирд╣ीं рдЕрд╡िрдиाрд╢ी рдЖрдд्рдоा рд╣ूँ ! рдЗрд╕рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХрд░рдиा ] рдзрд░्рдо рдХा рдЕрд░्рде рдЙрд╕рдХी рдЪрд░्рдЪा рдирд╣ीं, рдорддрд╡ाрдж рдирд╣ीं рд╣ै, рдпा рддрдд्рд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा рд╣ी рдиीрддि-рдиैрддिрдХрддा рд╣ै рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा рд╣ी рдиीрддिрд╣ीрдирддा рд╣ै।  рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдФрд░ рдиिрд╡ृрдд्рддि рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдХрд░्рдо-рд╡्рдпрд╕्рдд рд░рд╣рдиा рдФрд░ рдХрд░्рдо-рд╡िрдоुрдЦ рд╣ो рдЬाрдиा ' рдХा рдкрд░्рдпाрдпрд╡ाрдЪी рд╢рдм्рдж рдирд╣ीं рдеे। рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдиिрдЬी рд╕्рд╡ाрд░्рде рд╕े рдк्рд░ेрд░िрдд рд╣ोрдХрд░ рдХोрдИ рднी рдХрд░्рдо рдХрд░рдиा рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╣ै, рддрдеा рд╕्рд╡ाрд░्рде-рд░рд╣िрдд рд╣ोрдХрд░, рдХेрд╡рд▓ рджूрд╕рд░ों рдХे рдХрд▓्рдпाрдгाрд░्рде рдХрд░्рдо рдХрд░рдиा рд╣ी рдиिрд╡ृрдд्рддि рд╣ै рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдЬाрдирддे рдеे рдХि рдЬीрд╡рди рдПрдХ рдиिрд░рди्рддрд░ рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХा рдиाрдо рд╣ै। рдХिрд╕ рдЪीрдЬ рдХे рд▓िрдпे рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо? рдпрд╣ рдЬीрд╡рди рдХे рдХрд░्рдордмрди्рдзрди рдХे рдЬंрдЬीрд░ों рдХो рддोреЬ рджेрдиे, рд╕рдорд╕्рдд рдмाрдзाрдУं рдХो рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рдиे, рдорди рдФрд░ рдЗрди्рдж्рд░िрдпों рдХी рд╕ीрдоा рд╕े рдкрд░े рдЬाрдиे ('рдорди рдХी рдЪाрд╣рд░рджीрд╡ाрд░ी рдХो рднी рдЕрддिрдХ्рд░рдо рдХрд░ рдЬाрдиे '), рд╣्рд░рджрдп рдХो рдЕрдирди्рдд рддрдХ рд╡िрд╕्рддृрдд рдХрд░рдиे рдХा рдиिрд░ंрддрд░ рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рд╣ै । 
[рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ - 'Unselfishness is God' -рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдерддा рд╣ी рдИрд╢्рд╡рд░ рд╣ै ; рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा рд╣ी рдиीрддि рд╣ै; рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा рд╣ी рджुрд░्рдиीрддि  рд╣ै !" рд╣े рд╢рдХ्рддिрдоाрди, рдЙрдаो рддрдеा рд╕ाрдорд░्рде्рдпрд╢ाрд▓ी рдмрдиो! рдХрд░्рдо, рдиिрд░рди्рддрд░ рдХрд░्рдо; рд╕ंрдШрд░्рд╖ , рдиिрд░рди्рддрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖! рдЕрд▓рдоिрддि। рдкрд╡िрдд्рд░ рдФрд░ рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдеी рдмрдирдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░ो-рд╕ाрд░ा рдзрд░्рдо рдЗрд╕ी рдоें рд╣ै।" ]
      
       рдХिрд╕ी рд╡िрд╢्рд╡рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдиे рдХрд╣ा рдеाрдпрджि рднрдЧрд╡ाрди рднी рдХिрд╕ी рдмुрдж्рдзिрдоाрди рдордиुрд╖्рдп рдХे рдЬैрд╕े рд╣ोрддे рддो  рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рдЙрдирдХा рджिрдоाрдЧ рдЧрдгिрдд рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЕрдд्рдпрди्рдд рдиिрдкुрдг рд╣ोрддा।" рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рднी рдордиुрд╖्рдп рдФрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рджो рдЧрдгिрддीрдп рдкрд░िрднाрд╖ाрдпें рджी рд╣ैं। рдЗрди рджोрдиों рдкрд░िрднाрд╖ाрдУं рдоें рдЙрдирдХे рд╕рдордЧ्рд░ рджрд░्рд╢рди рдХी рд╕ांрдХेрддिрдХ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд╕ाрде рдЙрд╕рдХे  рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдПрд╡ं рдЙрдкाрдп рдХे рдмाрд░े рдоें рднी рдЗрд╢ाрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдмाрд░ рдмाрд░ рдХрд╣ा рд╣ै, ' рдпрджि рдХोрдИ рднी рддाрдд्рд╡िрдХ рдЬ्рдЮाрди рдЬрдм рддрдХ рдк्рд░рднाрд╡рдХाрд░ी (Effective) рдФрд░ рдлрд▓рдк्рд░рд╕ू рдирд╣ीं рдмрдиाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ो, рддрдм рддрдХ рдЙрд╕ рддрдд्рд╡ рдХा рдХोрдИ рдоूрд▓्рдп рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдЬ्рдЮाрди рдХी рдмрд╣ुрдд рдмреЬी рдмреЬी рдмाрддें рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा, рдЙрд╕े рдеोреЬा рд╕ा рднी рдЕрдкрдиे рдЖрдЪрд░рдг рдФрд░ рдХाрд░्рдп рдоें рдЙрддाрд░ рд▓ेрдиा рдЕрдзिрдХ рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ै।'
     рдордиुрд╖्рдп рдФрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं,рдордиुрд╖्рдп рдПрдХ рдРрд╕ा рдЕрдирди्рдд рд╡ृрдд्рдд рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рдкрд░िрдзि рдХрд╣ीं рдирд╣ीं рд╣ै, рдХिрди्рддु рдЙрд╕рдХा рдХेंрдж्рд░ рдмिंрджु рдПрдХ рд╕्рдеाрди рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдФрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдПрдХ рдРрд╕ा рдЕрдирди्рдд рд╡ृрдд्рдд рд╣ै, рдЬिрд╕рдХी рдкрд░िрдзि рдХрд╣ीं рдирд╣ीं рд╣ै, рдХिрди्рддु рдЙрд╕рдХा рдХेрди्рдж्рд░ рдмिंрджु рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै।" 

        рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдкрд░िрднाрд╖ा рд╕े рдоैрдХ्рд╕рдоूрд▓рд░ рдХे рдЗрд╕ рдХрдерди рдХी рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рд╕िрдж्рдз рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдХि рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ рдФрд░ рдоाрдирд╡рддा рдХे рдмीрдЪ рдХा рдЕрди्рддрд░ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдХрдо рд╣ै। рджोрдиों рд╣ी рдЕрдирди्рдд рд╡ृрдд्рдд рд╣ैं, рдЬिрдирдХी рдкрд░िрдзि рдХрд╣ीं рдирд╣ीं рд╣ै। рджोрдиों рдоें рдЕंрддрд░ рдХेрд╡рд▓ рдЗрддрдиा рд╣ी рд╣ै рдХि рдордиुрд╖्рдп рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХेंрдж्рд░-рдмिंрджु (рдЖрдд्рдоा) рдПрдХ рд╕्рдеाрди рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै,рдФрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдпрд╣ рдХेंрдж्рд░-рдмिंрджु рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рд╣ै। 
    рдИрд╢्рд╡рд░ рдФрд░ рдордиुрд╖्рдп рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдЗрд╕ рдкрд░िрднाрд╖ा рдкрд░ рдЪिंрддрди-рдордирди рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж, 'рд╣рдоाрд░े рд▓िрдпे рдХрд░рдиीрдп рдХ्рдпा рд╣ै?' рдЗрд╕ рд╡िрд╖рдп рдоें рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХो рдПрдХ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдиिрд░्рджेрд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рддो рд╣рдоें  "рдЕрдкрдиे рд╣्рд░рджрдп рдХी рдХ्рд╖ूрдж्рд░ рд╕ीрдоाрдУं рдХो - рд╕ंрдХीрд░्рдгрддा рдХो рддोреЬрдХрд░, рдЕрдкрдиी рд╣ृрджрдпрд╡рдд्рддा рдХी рдХ्рд╖ूрдж्рд░ рдкрд░िрдзि рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░" [ рдЕрд░्рдеाрдд рдШोрд░ рд╕्рд╡ाрд░्рдеी рдкрд╢ु-рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░, рдЕрдкрдиे -рдкрд░ाрдпे рдХे рдмोрдз рд╕े рдКрдкрд░ рдЙрдардХрд░ ] - рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдордиुрд╖्рдп рдмрди рдЬाрдиा рд╣ोрдЧा ! - рдЕрд░्рдеाрдд рд╡ैрд╕ा рдЕрдирди्рдд рд╡ृрдд्рдд рдмрди рдЬाрдиा рд╣ोрдЧा, рдЬिрд╕рдХी рдкрд░िрдзि рдХрд╣ीं рдирд╣ीं рд╣ै।  рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиे рдХा рдпрд╣ी рдЕрд░्рде рд╣ै। рдРрд╕ा 'рдордиुрд╖्рдп' рдмрди рдЬाрдиे рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рдХрд╣ाँ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдЧी ? рдк्рд░ेрдо, рдЖрдд्рдоोрд╕рд░्рдЧ, рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा рдФрд░ рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े। рдкूрд░्рдгрдд्рд╡ -рдк्рд░ाрдк्рдд рдордиुрд╖्рдп рдмрди рдЬाрдиे рдоें рдмाрдзाрдПँ рдХ्рдпा рд╣ैं ? рд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░рддा, рдорди рдХी рд╕ंрдХीрд░्рдгрддा, рдШृрдгा, рдИрд░्рд╖्рдпा, рдХ्рд░ोрдз рдЖрджि рдк्рд░рдоुрдЦ рдмाрдзाрдПँ рд╣ैं। (рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХी рд╣िрди्рджी рдкुрд╕्рддिрдХा рдоें 12 рдмाрдзाрдПँ рд╣ैं 'рдиेрддि рд╕े рдЗрддि' рджेрдЦें।) рдпрдеाрд░्рде рдордиुрд╖्рдп рдмрди рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рдоेрд░े рдорди,рд╡рдЪрди рдФрд░ рдХрд░्рдоों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХेрд╡рд▓ рдХрд▓्рдпाрдг-рдХाрд░ी рднाрд╡ рд╣ी рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рд╣ोंрдЧे। рдоैं рднी рдЕрдиेрдХों рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рдХрд░्рдоों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдд्рд░िрднुрд╡рди рдХो рдЖрдирди्рджिрдд рдХрд░ूँрдЧा рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдоेрд░ा рд╣ृрджрдп рднी рдЕрдирди्рдд рддрдХ рд╡िрд╕्рддृрдд рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा, рдЬिрд╕рдХी рдкрд░िрдзि рдХрд╣ीं рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी। 
        'рдордиुрд╖्рдп' рдмрди рдЬाрдиे рдХी рд╕ाрдзрдиा, рдкूрд░्рдг рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж-рдЕрдЧрд▓े рдЪрд░рдг рдХी рдпाрдд्рд░ा рдоें, рдИрд╢्рд╡рд░ рдмрдирдиे рдХा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдИрд╢्рд╡рд░ (100 % рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдеी) рдмрди рдЬाрдиा рд╣ोрдЧा। рд╕рд░्рд╡рдЧрдд 'рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि' рдХा рдЕрдиंрдд рд╡ृрдд्рдд рдмрди рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рднी; рдЕрдкрдиे рдХेंрдж्рд░-рдмिंрджु рдХो рдПрдХ рд╣ी рд╕्рдеाрди рдоें, рдордиुрд╖्рдпों рдоें рдЬो рдХ्рд╖ूрдж्рд░ 'рдоैं'-рдкрди рдпा рдЕрд╣ंрдмोрдз рд╣ोрддा рд╣ै,  рдЗрд╕ (M/F) рд╢рд░ीрд░ рдХे рдиाрдо рдФрд░ рд░ूрдк рдХे рдкрд░िрдЪрдп рдХो рдоैं  рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡рд░ुрдк рдХा (рдЖрдд्рдоा рдХा) рдкрд░िрдЪрдп рдЕрдм рдирд╣ीं рдоाрдиूँрдЧा। рдоेрд░े рд╣ृрджрдп-рдХेंрдж्рд░ рд╕े рдиिрд╕ृрдд рд╕рд░्рд╡рдЧ्рд░ाрд╕ी рдк्рд░ेрдо рдХे рдмाреЭ рдХा рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдЗрд╕ рдПрдХ рд╣ी рд╕्рдеाрди (рджेрд╣ рдХे рдиाрдо-рд░ूрдк ) рдоें рдЖрдмрдж्рдз рдХेंрдж्рд░-рдмिंрджु (рдЕрд╣ं) рдХो рдЙрдЦाреЬ рдХрд░ рдмрд╣ा рд▓े рдЬाрдпेрдЧी। рдЬिрддрдиे рд╕ाрд░े рдЕрди्рдп рдордиुрд╖्рдп рд╣ैं, рдордиुрд╖्рдпेрдд्рддрд░ рдк्рд░ाрдгी рд╣ैं, рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рд╕्рдеाрд╡рд░ рдФрд░ рдЬंрдЧрдо рдЬिрддрдиी рднी рд╡рд╕्рддुрдпें рд╣ैं, рд╕рднी рдоेрд░े рд╕्рд╡рд░ुрдк рдХे рд╕ाрде рдПрдХाрдХाрд░ рд╣ो рдЬाрдпेंрдЧे, рдФрд░ рдЕрдкрдиी рд╣ी рдХेंрдж्рд░-рдмिंрджु (рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдЕрдкрдиी рдЖрдд्рдоा) рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧेंрдЧी। рдоैं рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рд╕ाрде рдПрдХрдд्рд╡ (Oneness)рдХी рдЕрдиुрднूрддि рдХрд░ूँрдЧा। рдЗрд╕рдХो рд╣ी рдИрд╢्рд╡рд░ рдмрди рдЬाрдиा рдХрд╣рддे рд╣ैं। 
   рддрдд्рд╡-рдЬ्рдЮाрди рдХी рд╕ाрд░-рдмाрдд рдмрд╕ рдЗрддрдиी рд╣ी рд╣ै, рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЬो рднी рд╡िрд╡ेрдЪрдиाрдпें рдХी рдЬाрддी рд╣ैं,рд╡े рдХेрд╡рд▓ рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡िрд╡рд░рдг рд╣ैं। рд╣рдордоें рд╕े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЗрд╕ рд╡िрд╡рд░рдг рд╕े рдЕрдкрдиे рд▓िрдпे рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдЬीрд╡рди-рдЧрдардирдХाрд░ी рд╕ंрдХेрддों рдХा рдЪрдпрди рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै, рдФрд░ рдЙрдирдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। 
   рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХिрд╕ी рдиिрд░्рджिрд╖्рдЯ рдФрд░ рдЕрдкрд░िрд╡рд░्рддрдиीрдп рд░ुреЭिрд╡ाрджी (stereotype) рд╡िрдЪाрд░-рдзाрд░ा, рдорддрд╡ाрдж (dogma), рдзрд░्рдордоाрд░्рдЧ, рдпा рдХिрд╕ी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдкूрдЬा-рдкрдж्рдзрддि рдХे рдк्рд░рд╡рдХ्рддा рдирд╣ीं рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднाрд╡ी рдпुрдЧ рдХे рд▓िрдпे, рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдоाрдирд╡рддा рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдРрд╕ी рд╡िрд╢ाрд▓ рд╕ाрдордЧ्рд░ीрдХ рдпा рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рдпोрдЬрдиा рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рд░рдЦ рджी рд╣ै , рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдорд╕्рдд рджेрд╢ों,рд╕рднी рдЬाрддिрдпों, рд╕рдорд╕्рдд рдзрд░्рдоों рдФрд░ рджрд░्рд╢рдиों рдХो рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдорд╕्рдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдПं рдкूрд░्рдг рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ैं।
    рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рдЕрдкрдиे рд╡िрд░ाрдЯ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХे рднीрддрд░ рдЙрдкрд░ी рддौрд░ рд╕े рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╡िрд░ोрдзी рджिрдЦрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдорд╕्рдд рднाрд╡ों рдХे рдмीрдЪ, рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рдоाрдирд╡ рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рд╕рдорди्рд╡рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдеा।рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдФрд░ рд╕ंрджेрд╢ों рдХो рдз्рдпाрди-рдкूрд░्рд╡рдХ рджेрдЦрдиे рд╕े- рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдФрд░ рдЕрдЬрди्рдоा, рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдФрд░ рддрд░्рдХрд╡ाрдж, рдзрд░्рдо рдФрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрди, рдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдХрд░्рдо рдЖрджि рдХे рдмीрдЪ рдЙрдкрд░ी рддौрд░ рдЬो рд╡िрд░ोрдзाрднाрд╕ рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рд╕рдм рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं, рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХे рдЬीрд╡рди рдФрд░ рд╕ंрджेрд╢ों рдХो рджेрдЦрдиे рд╕े-рдЧृрд╣ी рдФрд░ рд╕ंрди्рдпाрд╕ी, рд╡्рдпрдХ्рддि рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ, рдЧрд╣рд░ाрдИ рдФрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░, рдк्рд░ाрдЪ्рдп рдФрд░ рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп, рднूрдд рдФрд░ рднрд╡िрд╖्рдп, рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдФрд░ рддрд░्рдХ, рдзрд░्рдо рдПрд╡ं рд╡िрдЬ्рдЮाрди, рдЬ्рдЮाрди (рд╕ैрдХ्рд░ेрдб-рдзाрд░्рдоिрдХрддрдеा рдХрд░्рдо (рд╕ेрдХ्рдпूрд▓рд░-рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ) -рдЖрджि рд╡िрд╖рдпों рдоें рдЙрдкрд░ी рддौрд░ рд╕े рдЬो рд╡िрд░ोрдзिрддा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддी рд╣ै, рд╡े рд╕рдм - рдХेрд╡рд▓ рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ोрддे, рдмрд▓्рдХि  рдЗрди рд╕рдмों рдХे рдмीрдЪ рдПрдХ рдЕрднूрддрдкूрд░्рд╡ рд╕рдорди्рд╡рдп рднी рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै। 
       рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди-рдЧрдарди рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд╡ी рдЖрд░्рдп рдоाрдирд╡-рд╕рдн्рдпрддा рдХो рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдоें рдЬुрдЯ рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП-рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдмрд▓िрд╖्рда рдФрд░ рдмुрдж्рдзिрдоाрди рдпुрд╡ाрдУं рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХिрдпा рдеा। (рдХिрд╕ी рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХे рд╕рдоाрдирдЧрдгिрддीрдп рд╕ूрдд्рд░ '3H рд╡िрдХाрд╕ рдХे 5 рдЕрдн्рдпाрд╕' рдХे рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдж्рд╡ाрд░ा) рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी  рддीрдХ्рд╖्рдг рдоेрдзा рдФрд░ рдмрд▓िрд╖्рда рднुрдЬाрдУं рдХे рд╕ाрде рдПрдХ рдРрд╕े рд╣ृрджрдп рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рдеे, рдЬो рдлूрд▓ों рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рдХोрдорд▓ рд╣ोрдиे рдХा рд╕ाрде рд╕ाрде рдмрдЬ्рд░ рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╣ो-рд╡рдЬ्рд░ाрджрдкि рдХрдаोрд░ाрдгि рдоृрджूрдиि рдХुрд╕ुрдоाрджрдкि ।"
рдпुрд╡ाрдУं рдХो рд╕рдо्рдмोрдзिрдд рдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиा рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рд╕ौंрдкрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдеा-  " рддुрдо्рд╣ें рднी рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдоें 'рдХ्рд╖ाрдд्рд░рд╡ीрд░्рдп рдФрд░ рдм्рд░рд╣рддेрдЬ' рдЗрди рджो рдЖрдкाрдд рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╡िрд░ोрдзी рднाрд╡ों рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдХрд░рдХे, рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдирд╡рдпुрдЧ (рд╕्рд╡рд░्рдгрдпुрдЧ - рд╕рддрдпुрдЧ) рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд (origination) рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी।  рдпрд╣ी рд╕рди्рджेрд╢ рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж рдоें рднी рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж рдХी рдПрдХ рд╢ाрдЦा рд╣ै рд╢ुрдХ्рд▓ рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж, рдЙрд╕рдХे рдПрдХ рд╢्рд▓ोрдХ  (SYV 20.25) рдоें рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै - 

“рдпрдд्рд░ рдм्рд░рд╣्рдо рдЪ рдХ्рд╖рдд्рд░िрдпं рдЪ рд╕рдо्рдпрдЮ्рдЪौ рдЪрд░рддः рд╕рд╣।  
рддं рд▓ोрдХं рдкुрдг्рдпं рдк्рд░рдЬ्рдЮेрд╖ं рдпрдд्рд░ рджेрд╡ा рд╕рд╣рдЧ्рдиिрдиा ।। ”

рдЬрд╣ाँ рдм्рд░рд╣्рдо рдФрд░ рдХ्рд╖рдд्рд░, рдм्рд░рд╣्рдорддेрдЬ рдФрд░ рдХ्рд╖ाрдд्рд░-рд╡ीрд░्рдп, рдЕрд░्рдеाрдд рд╡िрдж्рд╡рддा (рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди) рдФрд░ рдкрд░ाрдХ्рд░рдо- рджो рд╡िрдкрд░ीрдд рднाрд╡ों рдХा рд╕рдоुрдЪिрдд рд╕рдорди्рд╡рдп рд░рд╣рддा рд╣ै, рдХेрд╡рд▓ рд╡рд╣ीँ рдкрд░ рдкुрдг्рдпाрдЧ्рдиि рддुрд▓्рдп рддेрдЬ рдФрд░ рдУрдЬ рдХे рд╕ाрде рд╕рдорд╕्рдд рджेрд╡рддा рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ैं।"
рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे  рдХрд╣ा рдеा ----" рдЙрдкрджेрд╢ рддो рддुрдЭे рдЕрдиेрдХ рджिрдпे; рдХрдо рд╕े рдХрдо рдПрдХ рдЙрдкрджेрд╢ рдХो рднी рддो рдХाрдо рдоें рдкрд░िрдгрдд рдХрд░ рд▓े। рдмреЬा рдХрд▓्рдпाрдг рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। рджुрдиिрдпा рднी рджेрдЦे рдХि рддेрд░ा рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдкреЭрдиा рддрдеा рдоेрд░ी рдмाрддों рдХो рд╕ुрдирдиा, рд╕ाрд░्рдердХ рд╣ुрдЖ рд╣ै।"
      рдпुрд╡ाрдУं рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा - "рдРрд╕े рдХौрди рдХौрди рдпुрд╡ा рд╣ैं, рдЬो  рдЕрдзोрдЧрддि рдХी рдзाрд░ा рдХो рдЙрд▓्рдЯा рдШुрдоा рджेрдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े, рдЕрдкрдиे рдиाрдо-рдпрд╢ рдФрд░ рд╕ुрдЦ рднोрдЧрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдХो рдд्рдпाрдЧ рдХрд░, рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдЗрд╣рд▓ोрдХ рдФрд░ рдкрд░рд▓ोрдХ рдХी рд╕рдорд╕्рдд рдЖрд╢ाрдУं рдХो рднी рдд्рдпाрдЧ рдХрд░,рдФрд░ рднाрд░рдд рдХो рдлिрд░ рд╕े рд╡िрд╢्рд╡-рдЧुрд░ु рдмрдиाрдиे рдХे рдХाрд░्рдп рдоें рдХूрдж рдкреЬрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं? рдмрд╣ुрдд рд╕े рдпुрд╡ा рдХिрд▓े рдХी рджीрд╡ाрд░ों рдХो рд▓ाँрдШ рдХрд░, рдЦрдг्рдбрд╣рд░ों рдХा рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдХे рдХाрд░्рдп рдоें рдХूрдж рдкреЬे рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЗрд╕ी рдХाрд░्рдп рдоें рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рдЙрдд्рд╕рд░्рдЧ рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдЕрднी рдЙрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрд╣ुрдд рдХрдо рд╣ै, рд╡ैрд╕े рдпुрд╡ा рд╣рдоें рд╣рдЬाрд░ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдЪाрд╣िрдП, рдФрд░ рд╡े рдЕрд╡рд╢्рдп рдЖрдпेंрдЧे।"
 [рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЧे рдХрд╣ा рдеा " рди рд╕ंрдЦ्рдпा-рд╢рдХ्рддि, рди рдзрди, рди рдкाрдг्рдбिрдд्рдп, рди рд╡ाрдХ рдЪाрддुрд░्рдп, рдХुрдЫ рднी рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдкрд╡िрдд्рд░рддा, рд╢ुрдз्рдж рдЬीрд╡рди, рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдоें рдЕрдиुрднूрддि, рдЖрдд्рдо-рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХो рд╡िрдЬрдп рдоिрд▓ेрдЧी! рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рджेрд╢ рдоें рд╕िंрд╣ рдЬैрд╕ी рд╢рдХ्рддिрдоाрди рджрд╕-рдмाрд░рд╣ рдЖрдд्рдоाрдПँ рд╣ोрдиे рджो, рдЬिрди्рд╣ोрдиे рдЕрдкрдиे рдмрди्рдзрди (рдХрд░्рдо-рдмंрдзрди??) рддोреЬ рдбाрд▓े рд╣ैं, рдЬिрди्рд╣ोрдиे рдЕрдирди्рдд рдХा рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै, рдЬिрдирдХा рдЪिрдд्рдд рдм्рд░рд╣्рдордиुрд╕рди्рдзाрди рдоें рд▓ीрди рд╣ै, рдЬो рди рдзрди рдХी рдЪिрди्рддा рдХрд░рддे рд╣ैं, рди рдмрд▓ рдХी, рди рдиाрдо рдХी рдФрд░ рдпे рд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ी рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рд╣िрд▓ा рдбाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╣ोंрдЧे।"] 

рдпрджि рдЙрдирдХा рдпрд╣ рдЖрд╣्рд╡ाрди рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХे рд╣ृрджрдп рддрдХ рдирд╣ीं рдкрд╣ुंрдЪे, рддो рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХो рдорд╣ाрди рдХрд╣рдиा рдФрд░ рдЙрдирдХा рдЬрдп-рдЬрдпрдХाрд░ рдХрд░рдиा рд╡्рдпрд░्рде рд╣ै। рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рджрдд्рдд ' рдХ्рд╖ाрдд्рд░рд╡ीрд░्рдп рдФрд░ рдм्рд░рд╣рддेрдЬ ' рдЗрди рджो рдЖрдкाрдд рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╡िрд░ोрдзी рднाрд╡ों рд╕े рд╕рдоाрд╡ेрд╢िрдд рдЖрджрд░्рд╢ рдХो рдЕрдкрдиे рд╣ृрджрдп рдоें рдмрд╕ा рд▓ेрдиे рдХा рд╕рдордп рдЖ рдЧрдпा рд╣ै। рднाрд░рдд рдХे рд╣рдЬाрд░ों рд╣рдЬाрд░ рдпुрд╡ाрдУं рдХो рдЖрдЧे рдЖрдиा рд╣ोрдЧा, рдЬрдЧрдд рдХो рдпрд╣ рджिрдЦрд▓ाрдиा рд╣ोрдЧा рдХि рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рд╕ंрджेрд╢ों рдХो рд╕ुрдирдиा рд╕ाрд░्рдердХ рд╣ुрдЖ рд╣ै। рднाрд╡ी рдкीреЭिрдпों рдХे рд▓िрдпे рдПрдХ рдирдпा рднाрд░рдд, рдПрдХ рдирдпा рд╡िрд╢्рд╡ рдЧреЭрдиे рдХा рд╕ंрдХрд▓्рдк рдзाрд░рдг рдХрд░рдХे рд╕рднी рдпुрд╡ाрдУं рдХो рдЬी-рдЬाрди рд╕े рдЬुрдЯ рдЬाрдиा рд╣ोрдЧा !

==========================
[ ......рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рдЕрдкрдиी рдбाрдпрд░ी рдоें рд▓िрдЦा  ~ " It may be that I shall find it good to get outside of my body—to cast it off like a disused garment. But I shall not cease to work! I shall inspire men everywhere, until the world shall know that it is one with God."(Volume 5, Sayings and Utterances 44.]
========


Wednesday, May 13, 2020

ЁЯФ▒ЁЯЩПрдЕрд▓्рдоोреЬा рдХा рдЖрдХрд░्рд╖рдг ЁЯФ▒ЁЯЩП"рдПрдХ рдРрд╕ी рдШрдЯрдиा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ , рдЬो рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рджेрд╡ рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдХो рдкूрд░्рдг рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд╣ी рдШрдЯिрдд рд╣ुрдИ рдеी। " рд╢्рд░ी рдЕрд╢्рд╡िрдиी рдХुрдоाрд░ рджрдд्рдд рдж्рд╡ाрд░ा 'рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рд╡рдЪрдиाрдоृрдд' рдХे рд▓ेрдЦрдХ рд╢्рд░ी 'рдПрдо' рдХो рд▓िрдЦिрдд- 'рдПрдХ рдкрдд्рд░। '

          рджेрд╡рднूрдоि рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рджो рдордг्рдбрд▓ों (рдХुрдоाрдКं рд╡ рдЧрдв़рд╡ाрд▓) рдФрд░ 13 рдЬिрд▓ों рдоें рдмंрдЯा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рднाрд░рдд рдХे рдирдХ्рд╢े рдкрд░ рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб (рдЙрдд्рддрд░рдк्рд░рджेрд╢) рдХी рдЖрдХृрддि рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдРрд╕ा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै , рдоाрдиो рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рдкाрджрдкрдж्рдоों рдоें рд╣िрдоाрд▓рдп рджुрд╣िрддा 'рдЙрдоा' рдпा рджुрд░्рдЧा рдХा рд╡ाрд╣рди рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рд╕िंрд╣ рдЦреЬा рд╣ो। рддрдеा рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рд╢िрдЦрд░ рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рдЬрдирдкрджों (districts) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЕрд▓рдоोреЬा рдЬрдирдкрдж рдХा рдЖрдХाрд░ рдЙрд╕ी рд╕िंрд╣ рдХे рдоाрдиो рддेрдЬрд╕्рд╡ी-рдиेрдд्рд░ों рдХे рдЬैрд╕ा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЕрд▓्рдоोреЬा рдХो рдПрдХ рджृрд╖्рдЯिрд╢рдХ्рддि рд╕рдо्рдкрди्рди рдкुрд░ुрд╖рд╕िंрд╣ (рдиेрддा) рдХे рдЪрд░рдгрд╕्рдкрд░्рд╢ рд╕े рдкрд╡िрдд्рд░ी-рдХृрдд (sanctified) рд╣ोрдиे рдХा рд╕ौрднाрдЧ्рдп рддीрди рдмाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै। рдЙрд╕ рдкुрд░ुрд╖рд╕िंрд╣ рдХा рдиाрдо рдеा - рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж ! рд╣рдо рдЙрд╕ рдЙрдкाрдЦ्рдпाрди рдкрд░ рдмाрдж рдоें рдЖрдпेंрдЧे। рдЖрдЗрдпे рдкрд╣рд▓े рд╣рдо рдХुрдоाрдКं рдХे рджрд░्рд╢рдиीрдп рд╕्рдерд▓ों рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЬाрдирддे рд╣ैं।   
       рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рднाрд░рдд рдХे рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдХुрдоाрдКँ рдордг्рдбрд▓ рдоें рд╕्рдеिрдд рдПрдХ рдирдЧрд░ рдПрд╡рдо् рдЬрдирдкрдж рд╣ै। рджिрд▓्рд▓ी рд╕े рдЕрд▓्рдоोреЬा рддрдХ рдХी рджूрд░ी 378 рдХि.рдоी. рд╣ै, рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдмрд╕ें рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рд╕рдордп рд▓рдЧрднрдЧ 12 рдШंрдЯा рд▓рдЧ рдЬाрддा рд╣ै। рдЖрдорддौрд░ рд╕े рдкрд░्рдпрдЯрдХ рд▓ोрдЧ рд▓рдЦрдирдК рд╣ोрдХрд░ рдЬाрддे рд╣ैं। рд░ेрд▓ рдоाрд░्рдЧ рд╕े рд▓рдЦрдирдК рд╕े рдХाрдардЧोрджाрдо рдХी рджूрд░ी 388 рдХि.рдоी. рд╣ै, рд░ाрддрднрд░ рдХी рд░ेрд▓ рдпाрдд्рд░ा рд╣ै। рд╕ुрдмрд╣ рдХाрдардЧोрджाрдо рд╕े рдмрд╕, рдЯैрдХ्рд╕ी рдЖрджि рд╕े рдЕрд▓्рдоोрдб़ा ( рдЦैрд░рдиा рдХे рд░ाрд╕्рддे 87 рдХि.рдоी ) рдкрд╣ुंрдЪрдиे рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 3 рдШंрдЯे рд▓рдЧрддे рд╣ैं।  рд╕рдоुрдж्рд░рддрд▓ рд╕े рдЕрд▓्рдоोреЬा рдХी рдКँрдЪाрдИ 4938 рдлुрдЯ рд╣ै। рдпрд╣ рдХुрдоाрдКँ рдкрд░ рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЪрди्рджрд╡ंрд╢ीрдп рд░ाрдЬाрдУं рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рднी рд░рд╣ा рд╣ै। рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХो рджेрд╡ рднूрдоि рдпाрдиि рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдзрд░рддी рдХे рд░ुрдк рдоें рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ैं। рджेрд╡рднूрдоि рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХा рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ुрди्рджрд░рддा рдоें рдХोрдИ рдоुрдХाрдмрд▓ा рдирд╣ीं рд╣ै। рдмрд░्рдл рд╕े рдв़рдХे рдкрд╣ाрдб़े, рджेрд╡рджाрд░ рдХे рдШрдиे рдЬंрдЧрд▓, рдирджिрдпां рдФрд░ рдЭीрд▓ें рдЖрдкрдХा рдорди рдоोрд╣ рд▓ेрддे рд╣ैं ।  рдзрд░्рдо рдХे рдоाрдорд▓ें рдоें рднी рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдПрдХ рдЙрдд्рддрдо рдк्рд░рджेрд╢ рд╣ैं рдХ्рдпोрдХि рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХी рдЖрд╕्рдеा рдХे рдк्рд░рддीрдХ рдкрд╡िрдд्рд░ рдЪाрд░рдзाрдо рдмрдж्рд░ीрдиाрде рдХेрджाрд░рдиाрде рдЧंрдЧोрдд्рд░ी рдФрд░ рдпрдоुрдиोрдд्рд░ी рдпрд╣ीं рд╕्рдеिрдд рд╣ैं। рднाрд░рдд рдХे рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдк्рд░ांрдд рдоें рд╕्рдеिрдд рд╢рд╣рд░ рдХाрдардЧोрджाрдо рдХो рдХुрдоाрдКँ рдХा рдж्рд╡ाрд░ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдХाрдардЧोрджाрдо рдкूрд░्рд╡ोрддрд░ рд░ेрд▓рд╡े рдХा рдЕрди्рддिрдо рд╕्рдЯेрд╢рди рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд╕े рдмрд░ेрд▓ी, рд▓рдЦрдирдК рддрдеा рдЖрдЧрд░ा рдХे рд▓िрдП рдЫोрдЯी рд▓ाрдЗрди рдХी рд░ेрд▓ рдЪрд▓рддी рд╣ै। рдХुрдоाрдКँ рдХे рд╕рднी рдЕंрдЪрд▓ों рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ाँ рд╕े рдмрд╕ें рдЬाрддी рд╣ैं।  рдЕрд▓्рдоोреЬा рдХे рд╕рдоीрдк рдХुрдЫ рд╕्рдеाрди рдЕрдкрдиी рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ुрди्рджрд░рддा рдХे рд▓िрдпे рд╡िрдЦ्рдпाрдд рд╣ैं। рдЙрдирдоें рд╕े рдХुрдЫ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै -
          1.рд░ाрдиीрдЦेрдд рджेрд╡рджाрд░ рдФрд░ рдмрд▓ूрдд рдХे рд╡ृрдХ्рд╖ों рд╕े рдШिрд░ा рд░ाрдиीрдЦेрдд (50 рдХि.рдоी. ) рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд░рдордгीрдХ рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди рд╣ै।  рдЗрд╕ рд╕्рдеाрди рд╕े рд╣िрдоाрдЪ्рдЫाрджिрдд рдордз्рдп рд╣िрдоाрд▓рдпी рд╢्рд░ेрдгिрдпाँ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рджेрдЦी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ैं। рдпрд╣ां рдкрд░ рджूрд░−рджूрд░ рддрдХ рдлैрд▓ी рдШाрдЯिрдпां, рдШрдиे рдЬंрдЧрд▓ рддрдеा рдлूрд▓ों рд╕े рдвंрдХे рд░ाрд╕्рддे рд╡ рдаंрдбी рдорд╕्рдд рд╣рд╡ा рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХा рдорди рдмрд░рдмрд╕ рд╣ी рдоोрд╣ рд▓ेрддी рд╣ै। рд╕рдоुрдж्рд░рддрд▓ рд╕े рд░ाрдиीрдЦेрдд рдХी рдКंрдЪाрдИ 6000 рдлुрдЯ рд╣ै। рд░ाрдиीрдЦेрдд рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рд╕рдмрд╕े рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рднू-рднाрдЧ рдоें рдЧिрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдмрддाрддे рд╣ैं рдХि рдХुрдоाрдКं рдХी рд░ाрдиी рдкрдж्рдоिрдиी рдХो рдпрд╣ рдкрд╣ाрдб़ी рд╕्рдерд▓ рдХाрдлी рдкрд╕ंрдж рдеा। рдЗрд╕рд▓िрдП рд░ाрдЬा рд╕ुрдзाрд░्рджेрд╡ рдиे рд░ाрдиी рдкрдж्рдоिрдиी рдиे рд▓िрдП рдпрд╣ां рдПрдХ рдорд╣рд▓ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рд╡ाрдпा рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдиाрдо рд░рдЦा рд░ाрдиीрдЦेрдд।  рд░ाрдиीрдЦेрдд рдХो рдк्рд░рдХृрддि рдк्рд░ेрдоिрдпों рдХा рд╕्рд╡рд░्рдЧ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд░ाрдиीрдЦेрдд рдХी рдЦूрдмрд╕ूрд░рддी рдХो рд╢рдм्рджों рдоें рдирд╣ीं рдЙрддाрд░ा рдЬा рд╕рдХрддा рдЗрд╕े рдпрд╣ां рдЖрдХрд░ рд╣ी рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╕рдордп рдЗрд╕े рд╕ैрдиिрдХ рдЫाрд╡рдиी рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рд╕ैрдиिрдХ рдЫाрд╡рдиी рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЗрд╕рдХा рд░рдЦ-рд░рдЦाрд╡ рджेрдЦрддे рд╣ी рдмрдирддा рд╣ै। рд╕ाрдл рд╕ुрдерд░ी рд╕рдб़рдХें, рджेрдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдк्рдпाрд░ा рд╕ा рдЧोрд▓्рдлрдХॉрд░्рд╕ , рд╕ेрдиा рдХा рдо्рдпूрдЬिрдпрдо, рдлрд▓ों рдХे рдмрдЧीрдЪे рдФрд░ рдк्рд░ाрдЪीрди рдоंрджिрд░ рдЗрд╕े рдФрд░ рднी рдЦाрд╕ рдмрдиाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ां рдХा рдЪौрдмрдЯिрдпा рдлрд▓ рдЙрдж्рдпाрди рджेрдЦрдиे рджूрд░-рджूрд░ рд╕े рд▓ोрдЧ рдЖрддे рд╣ैं। [рдпोрдЧрджा рд╕рдд्рд╕ंрдЧ рдХे рдк्рд░рдгेрддा рд▓ाрд╣िреЬी рдорд╣ाрд╢рдп рдХी рдоुрд▓ाрдХाрдд рдорд╣ाрд╡рддाрд░ рдмाрдмाрдЬी рд╕े рд░ाрдиीрдЦेрдд рдоें рд╣ी рд╣ुрдИ рдеी।]
  
           2. рдХौрд╕ाрдиी : (рдЕрд▓्‍рдоोрдб़ा рд╕े 53 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдоें рд╕рдоुрдж्рд░рддрд▓ рд╕े 5670 рдХी рдКंрдЪाрдИ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд) рдХा рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ौंрджрд░्рдп рдмрд╣ुрдд рднрд╡्рдп рджिрдЦाрдИ рдкреЬрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕्рдеाрди рд╣िрди्рджी рдХे рдорд╣ाрди рдХрд╡ि рд╕ुрдоिрдд्рд░ाрдиंрджрди рдкंрдд рдХी рдЬрди्рдорднूрдоि рднी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдХा рд╕ूрд░्рдпोрджрдп рдФрд░ рд╕ूрд░्рдпाрд╕्рдд рддो рдмрд╕ рджेрдЦрддे рд╣ी рдмрдирддा рд╣ै। рд╕ूрд░्рдпोрджрдп рдХे рд╕рдордп рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рд╣िрдоाрдЪ्рдЫाрджिрдд рдЪोрдЯिрдпाँ рдЪрдЯрдХ рд▓ाрд▓ рд░ंрдЧ рдХी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं, рдФрд░ рд╕ूрд░्рдпाрд╕्рдд рдХे рд╕рдордп рдЙрдирдХा рд░ंрдЧ рд╕ुрдирд╣рд░ा рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे 1929 рдоें рдЬрдм рдЗрд╕ рд╕्рдеाрди рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХी рдеी рддो рдХौрд╕ाрдиी рдХे рдЙрд╕ рдкाрд░ рд╣िрдордоंрдбिрдд рдкрд░्рд╡рддрдоाрд▓ाрдУं рдкрд░ рдкрдб़рддी рд╕ूрд░्рдп рдХी рд╕्рд╡рд░्рдгрдордпी рдХिрд░рдгों рдХो рджेрдЦрдХрд░  рдЗрд╕рдХे рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ौंрджрд░्рдп рд╕े рдЗрддрдиे рдЕрднिрднूрдд рд╣ुрдП рдХि рдЕрдкрдиे рджो рджिрди рдХे рдк्рд░рд╡ाрд╕ рдХो рднूрд▓рдХрд░ рд▓рдЧाрддाрд░ рдЪौрджрд╣ рджिрди рддрдХ рдпрд╣ाँ рд░ुрдХे рд░рд╣े। рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╡ाрд╕ рдХे рджौрд░ाрди рдЙрди्рд╣ोंрдиे, рдпрд╣ाँ рдХे рд╢ांрдд рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдоें  рдЧीрддा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдЕрдкрдиी рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдкुрд╕्рддрдХ ‘рдЧीрддा -рдЕрдиाрд╕рдХ्рддि -рдпोрдЧрднाрд╖्рдп ’ рдХी рд░рдЪрдиा рдХी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा- 'рдпрд╣ाँ рдХे рд╢ांрдд рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдоें рд░рд╣рдХрд░ рдоैрдиे рдпрд╣ рдЕрдиुрднрд╡ рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╕्рддुрддि, рдЙрдкाрд╕рдиा, рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХेрд╡рд▓ рд╡ाрдгी рд╡िрд▓ाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ोрддी, рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХे рд╕्рд╡рд░ рдХा рдоूрд▓ рдХрдг्рда рдирд╣ीं рд╣ृрджрдп рд╣ोрддा рд╣ै। рдоैं рдмрдб़े рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдХे рд╕ाрде рдпे рд╕ोрдЪрддा рд╣ूँ рдХी рдХ्рдпा рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдХोрдИ рдФрд░ рдРрд╕ा рд╕्рдеाрди рд╣ै рдЬो рдпрд╣ाँ рдХी рджृрд╢्рдпाрд╡рд▓ी рдФрд░ рдоौрд╕рдо рдХी рдмрд░ाрдмрд░ी рднी рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЗрд╕े рдкрдЫाрдб़рдиा рддो рджूрд░ рдХी рдмाрдд рд╣ै।'   рдЧाँрдзी рдЬी рдХी рдЙрд╕ी рдЕрдорд░ рдХृрддि ‘рдЕрдиाрд╕рдХ्рддि рдпोрдЧ ’ рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдЙрдирдХी рд╡िрд╢्рд░ाрдо рд╕्рдерд▓ी рдХो ‘рдЕрдиाрд╕рдХ्рддि рдЖрд╢्рд░рдо’ рдХा рдиाрдо рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдПрдХ рдЫोрдЯा-рд╕ा рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХрдХ्рд╖ рднी рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рд╣рд░ рджिрди рд╕ुрдмрд╣ рдФрд░ рд╢ाрдо рдк्рд░ाрд░्рдердиा рд╕рднा рдЖрдпोрдЬिрдд рд╣ोрддी рд╣ै।

           3. рдиैрдиीрддाрд▓ : рдПрдХ рдЕрдж्рднुрдд рдЭीрд▓ рдХो рдЪाрд░ों рдФрд░ рд╕े рдШेрд░े рд╣ुрдП рдПрдХ рдЫोрдЯा рд╕ा рдкрд╣ाреЬी рд╢рд╣рд░ рд╣ै, рд╕рд░ोрд╡рд░ рдирдЧрд░ी (Lake City)  рдХे рдиाрдо рд╕े рдорд╢рд╣ूрд░ рдиैрдиीрддाрд▓ рдХे рд╕ौрди्рджрд░्рдп рд╕े рднрд▓ा рдХौрди рдкрд░िрдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ै। рдЕрд▓्рдоोреЬा рд╕े 68 рдХि.рдоी. рджूрд░ी рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै, рдФрд░  рд╕рдоुрдж्рд░рддрд▓ рд╕े 6814 рдлुрдЯ рдКंрдЪाрдИ  рдкрд░ рд╣ै,  рдпрд╣ाँ  рдХी рд╕ौрди्рджрд░्рдп - рд╕ुрд╖рдоा рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рд╣ै। рдиैрдиी рдЭीрд▓ рдХे рдХिрдиाрд░े рдФрд░ рдкрд╣ाреЬों рдХे рдКрдкрд░ рдХे рд╡рдиों рдХी рд╕ुрди्рджрд░рддा рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рд╣ै।  рдиैрдиी рдЭीрд▓ рдоें рдмोрдЯिंрдЧ рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдкрдиा рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЖрдХрд░्рд╖рдг рд╣ै, рдЗрд╕рдХा рдЖрдиंрдж рдЕрд╡рд╢्рдп рд▓ें । рдЗрд╕ рдЭीрд▓ рдХा рдкाрдиी рдмेрд╣рдж рд╕ाреЮ рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рддीрдиों рдУрд░ рдХे рдкрд╣ाрдб़ рдХे рд╢िрдЦрд░ों  рдФрд░ рдкेрдб़ों рдХी рдкрд░рдЫाрдИ рд╕ाрдл рджिрдЦрддी рд╣ै। рд░ाрдд्рд░ि рдХे рд╕рдордп рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдШрд░ों рдХी рдмрдд्рддिрдпां рддрдеा рд╕реЬрдХ рдХे рдХिрдиाрд░े рд▓рдЧे рд▓ैрдо्рдк рдкोрд╕्рдЯ рдХी рдмрдд्рддिрдпां рдЬрдм рд╕рд░ोрд╡рд░ рдХे рддрд░ंрдЧाрдпिрдд рдЬрд▓ рдХी рд╕рддрд╣ рдкрд░ рд╣िрд▓ोрд░े рд▓ेрддीं рд╣ैं, рддрдм рдЬैрд╕े рдоाрдиो рдПрдХ рдЬाрджुрдИ рдоाрдпा рдХा рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рдХрд░ाрддी рд╣ैं। рдкрд░्рдпрдЯрдХ рд▓ोрдЧ рдпрд╣ाँ рд╕े 25 рдХि.рдоी. рдХी рдкрд░िрдзि рдоें рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рднीрдорддाрд▓ , рд╕ाрддрддाрд▓ рдЖрджि рдЕрди्рдп рдЭीрд▓ों рдХे рдЖрд▓ाрд╡ा  рд╕्рдиो рд╡्рдпूрдкॉрдЗंрдЯ- 'рдиैрдиा рдкीрдХ' рдЬिрд╕े рдЪाрдЗрдиा рдкीрдХ рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдиैрдиीрддाрд▓ рдХी рд╕рдмрд╕े рдКँрдЪी рдЪोрдЯी рд╣ै, рджेрдЦрдиे рдЬाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕рдоुрдж्рд░ рддрд▓ рд╕े 2611 рдоीрдЯрд░ рдХी рдКँрдЪाрдИ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै, рдпрд╣ाँ рддрдХ рдШोрдб़े рдХी рд╕рд╡ाрд░ी рдХрд░рдХे рдкрд╣ुँрдЪा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдиैрдиी рджेрд╡ी рдоंрджिрд░ рдХा рд╢ुрдоाрд░ рдк्рд░рдоुрдЦ рд╢рдХ्рддि рдкीрдаों рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ां рд╕рддी рдХे рд╢рдХ्рддि рд░ूрдк рдХी рдкूрдЬा рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдоंрджिрд░ рдоें рджो рдиेрдд्рд░ рд╣ैं рдЬो рдиैрдиा рджेрд╡ी рдХो рджрд░्рд╢ाрддे рд╣ैं।  рдиैрдиीрддाрд▓ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рдмाрдж рдЖрдкрдХो рдЯिреЮिрди рдЯॉрдк рд╕े рд╕ूрд░्рдпोрджрдп рдЬрд░ुрд░ рджेрдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдиैрдиीрддाрд▓ рд╕्рдеिрдд рдкрд░्рд╡рддों рдХी  рдПрдХ рдЪोрдЯी рд╕े рджूрд╕рд░ी рдЪोрдЯी рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рд╡ाрд▓ी рдХेрдмрд▓ рдХाрд░ рдХी рд╕рд╡ाрд░ी рдЕрд╡рд╢्рдп рдХрд░ें। рдХ्рдпूंрдХि рдЗрд╕рдХी рд╕рд╡ाрд░ी рдЗрд╕े рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХे рдмीрдЪ рдЦाрд╕ा рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдмрдиाрддी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рджृрд╢्рдпों рдХा рдЖрдк рдЬी рднрд░ рдХрд░ рд▓ुрдл्рдд рдЙрдаा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдкंрдЧोрдЯ рдФрд░ рдХिрд▓рд╡рд░ी рдмрд░्рдб рд╕ेंрдЪुрд░ी рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рдкрдХ्рд╖िрдпों рдХो рджेрдЦрдиे рдХी рдЪाрд╣ рд░рдЦрддे рд╣ैं рддो рдХिрд▓рд╡рд░ी рдмрд░्рдб рд╕ेंрдЪुрд░ी рдЖрдкрдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рд░्рдЧ рд╕े рдХрдо рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕ рдмрд░्рдб рд╕ेंрдЪुрд░ी рдоें рдЖрдк рдХрд░ीрдмрди 580 рддрд░рд╣ рдХे рдкрдХ्рд╖िрдпों рдХी рдк्рд░рдЬाрддि рдХो рдиिрд╣ाрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं।  рдиैрдиीрддाрд▓ рдШूрдордиे рдХा рд╕рдмрд╕े рдЕрдЪ्рдЫा рд╕рдордп рдЕрдк्рд░ैрд▓ рдХे рдЕंрдд рд╕े рдЬूрди рддрдеा рд╕िрддंрдмрд░ рд╕े рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ рддрдХ рд╣ोрддा рд╣ै..рдЕрдЧрд░ рдЖрдкрдХो рдмрд░्рдлрдмाрд░ी рджेрдЦрдиी рд╣ै рддो рдЬрдирд╡рд░ी рд╕े рдоाрд░्рдЪ рддрдХ рдХे рдорд╣ीрдиों рдоें рдпрд╣ाँ рдШूрдордиे рдЖ рд╕рдХрддे рд╣ैं рд▓ेрдХिрди рдКрдиी рдХोрдЯ, рдмूрдЯ्рд╕, рд╣ैрдЯ्рд╕ рдФрд░ рдЧ्рд▓рд╡्рд╕ рдЬрд░ुрд░ рд░рдЦें।
           [ рдиैрдиीрддाрд▓ рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХे рдмाрдХि рдкрд╣ाреЬी рд╣िрд╕्рд╕ों рдоें рдХрднी рднी рдоुрдЧрд▓ рд╢ाрд╕рди рдирд╣ीं рд░рд╣ा, рдпрд╣ी рд╡ो рдХाрд░рдг рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдХि рдордз्рдпрдпुрдЧ рдоें рдЖрдИ рд╡िрджेрд╢ी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХि " рдХेрд╡рд▓ рд╣рдоाрд░ा рдзрд░्рдо рдпा рд╣рдоाрд░ी рдкूрдЬा рдкрдж्рдзрддि рд╣ी рд╕рд╣ी рд╣ै рдФрд░ рдмाрдХी рд╕ाрд░े рдзрд░्рдо  рдпा рдкूрдЬा рдкрдж्рдзрддि рдЧрд▓рдд " рдЗрд╕ рдиреЮрд░рдд рднрд░ी рдЕрд░рдмी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХा рдиैрдиीрддाрд▓ рдХे рдоूрд▓ рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдиे рдХрднी рд╕ाрдордиा рд╣ी рдирд╣ीं рдХिрдпा। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЖрдЬाрджी рдХे рдкрд╣рд▓े рдФрд░ рдмाрдж рдоें рднी рдЬрдм рд╡िрднिрди्рди рдорддों рдХे рд▓ोрдЧ рдиैрдиीрддाрд▓ рдоें рдмрд╕рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд╣ुंрдЪे рддो рд╕्рдеाрдиीрдп рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдиे рдмाрд╣ें рдЦोрд▓ рдХрд░ рд╕्рд╡ाрдЧрдд рдХिрдпा । рдЖрдЬ рдиैрдиीрддाрд▓ рджेрд╢ рдХा рдПрдХ рдРрд╕ा рд╢рд╣рд░ рд╣ै рдЬрд╣ा 1  рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рдХे рдкрд░िрдзि рдоें рд╣ी рдоंрджिрд░, рдорд╕्рдЬिрдж, рдЧुрд░ुрдж्рд╡ाрд░ा рдФрд░ рдЪрд░्рдЪ рд╕्рдеिрдд рд╣ैं।]

         4.рдкिрдеौрд░ाрдЧреЭ: рдкिрдеौрд░ाрдЧрдв़ рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдкूрд░्рд╡ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╕ीрдоाрди्рдд рдЬрдирдкрдж рд╣ै।  рдХैрд▓ाрд╢ рдоाрдирд╕рд░ोрд╡рд░ рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХा рдЖрд░ंрдн рдЗрд╕ी рдЬрдирдкрдж рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕рдоुрдж्рд░рддрд▓ рд╕े рдЗрд╕рдХी рдКँрдЪाрдИ 5445 рдлुрдЯ рд╣ै।  рдпрд╣ рднाрд░рдд рдХे рдЙрдд्рддрд░ рд╕ीрдоा рдкрд░  рддिрдм्рдмрдд (рдЪीрди) рдФрд░ рдиेрдкाрд▓ рдХे рдмॉрд░्рдбрд░ рд╕े рд▓рдЧा рдХुрдоाрдКं рдоंрдбрд▓ рдХा  рдЕंрддिрдо рдЬिрд▓ा рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдПрдХ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдЬिрд▓ा рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрд▓्рдоोреЬा рд╕े 122 рдХि.рдоी. рджूрд░ी рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╢рд╣рд░ рдкिрдеौрд░ाрдЧреЭ рдк्рд░ाрдЪीрди рдорди्рджिрд░ों рдХे рд▓िрдпे рдк्рд░рд╕िрдж्рдж рд╣ै। рдХुрдоाрдпूँ  рдХे рдк्рд░ाрдЪीрди рдЪрди्рдж  рд╡ंрд╢ рдХे рдЙрдд्рдХрд░्рд╖ рдХाрд▓ рдоें рдкिрдеौрд░ाрдЧрдв़ рдоें рдХрдИ рдоंрджिрд░ рдФрд░  рдХिрд▓ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ुрдЖ рдеा, рдЙрд╕ рдпुрдЧ рдХे рдмрд╣ुрдд рд╕े рдз्рд╡ंрд╢ाрд╡рд╢ेрд╖ рджрд░्рд╢рдиीрдп рд╣ैं।  рдкिрдеौрд░ाрдЧрдв़ рд╕ुрди्рджрд░ - рд╕ुрди्рджрд░ рдирджिрдпों рдФрд░ рдШाрдЯिрдпों рдХा рдЬрдирдкрдж рд╣ै।  рдпрд╣ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЙрдЪ्рдЪ рд╣िрдоाрд▓рдпी рдкрд╣ाрдб़ों, рдмрд░्рдл рд╕े рдврдХी рдЪोрдЯिрдпों, рджрд░्рд░ों, рдШाрдЯिрдпों, рдЕрд▓्рдкाрдЗрди рдШाрд╕ рдХे рдоैрджाрдиों, рдЬंрдЧрд▓ों, рдЭрд░рдиों, рдмाрд░рд╣рдоाрд╕ी рдирджिрдпों, рдЧ्рд▓ेрд╢िрдпрд░ों рдФрд░ рдЭрд░рдиों рд╕े рдШिрд░ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдХी рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ुрди्‍рджрд░рддा рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХो рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдЕрдзिрдХ рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдХे рдкрд░्рд╡рддों рдХी рдЕрдиोрдЦी рдЕрджा рд╕ैрд▓ाрдиिрдпों рдХो рдоुрдЧ्рдз рдХрд░ рджेрддी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдХी рдирджिрдпों рдХा рдХрд▓-рдХрд▓ рд╕्рд╡рд░ рдк्рд░рдХृрддि рдк्рд░ेрдоिрдпों рдХो рдЕрд▓ौрдХिрдХ рдЖрдирди्рдж рджेрддा рд╣ै।  рд╕ीрдв़ीрдиुрдоा рдЦेрддों рдХी рд╕ुрди्рджрд░рддा рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХा рдорди рдоोрд╣ рд▓ेрддी рд╣ै।  рдкिрдеौрд░ाрдЧрдв़ рдХो рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣िрд▓ рд░िрдЬोрд░्рдЯ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдирдЧрд░ рдЙрдиी рдХрдкрдбों рдФрд░ рдХेрди рдХे рд╣рд╕्рдд рд╢िрд▓्рдк рдХे рд▓िрдпे рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдХे рдЬूрддे, рдКрди рдХे рд╡рд╕्рдд्рд░ рдФрд░ рдХिंрд░рдЧाрд▓ рд╕े рдмрдиी рд╣ुрдИ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХी рдЕрдЪ्рдЫी рдоांрдЧ рд╣ै। рд╕ैрд▓ाрдиी рдпрд╣ाँ рд╕े рдЗрди рд╡рд╕्рддुрдУं рдХो рдЦ़рд░ीрджрдХрд░ рд▓े рдЬाрддे рд╣ैं। рдкिрдеौрд░ाрдЧрдв़ рдХो рд▓िрдЯिрд▓ рдХрд╢्‍рдоीрд░ рдХे рдиाрдо рд╕े рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।  рдкिрдеौрд░ाрдЧреЭ рд╕े 208 рдХि.рдоी. рдХी рджूрд░ी рдкрд░ , рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рдХे рд╣िрдоाрд▓рдп рдЕंрдЪрд▓ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмреЬा рдЧ्рд▓ैрд╢िрдпрд░ (Glacier-рд╣िрдордирджी),  рдоिрд▓ाрдо рд╣ै। рдЗрд╕ рдЧ्рд▓ेрд╢िрдпрд░ рдХा рдиाрдо 3 рдХिрдоी рджूрд░ рд╕्рдеिрдд рдПрдХ рдЧांрд╡ рдоिрд▓ाрдо рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै।  рдпрд╣ाँ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП 54 рдХि.рдоी. рдХा рдЕंрддिрдо рднाрдЧ рдкрд╣ाреЬी рдоाрд░्рдЧ рд╕े рдкैрджрд▓ рд╣ी рдЬाрдиा рдкреЬрддा рд╣ै।   рдкिрдеौрд░ाрдЧрдв़ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рджो рдоाрд░्рдЧ рдоुрдЦ्рдп рд╣ैं। рдПрдХ рдоाрд░्рдЧ рдЯрдирдХрдкुрд░ рд╕े рдФрд░ рджूрд╕рд░ा рдХाрдардЧोрджाрдо-рд╣рд▓्рдж्рд╡ाрдиी рд╕े рд╣ै। рдкिрдеौрд░ाрдЧрдв़ рдХा рдиिрдХрдЯрддрдо рд░ेрд▓рд╡े рд╕्рдЯेрд╢рди рдЯрдирдХрдкुрд░ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдЯрдирдХрдкुрд░ рд░ेрд▓рд╡े рд╕्рдЯेрд╢рди рд╕े рдкिрдеौрд░ाрдЧрдв़ рддрдХ рдХुрд▓ рджूрд░ी рд▓рдЧрднрдЧ 138 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ै। 

             5. рдЕрд▓्рдоोреЬा :  рдРрд╕ा рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдХिрд╕ी рд╕рдордп рдоें рднрдЧрд╡ाрди рд╡िрд╖्рдгु рдХी рдиिрд╡ाрд╕-рднूрдоि рд░рд╣ी рдеी। рд╕्рдХंрдж рдкुрд░ाрдг рдоें рдЗрд╕рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдХрд╢ाрдп рдкрд╣ाреЬ рдХे рдКрдкрд░ рдШोреЬे рдХी рдХाрдаीрдиुрдоा 5 рдХि.рдоी. рд▓рдо्рдмे рдкрд░्рд╡рддрд╢्рд░ेрдгी (ridge) рдоें рдпрд╣ рд╢рд╣рд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рд▓рдЧрднрдЧ 12 рдХि.рдоी. рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдмрд╕े рдЗрд╕ рд╢рд╣рд░ рдХी рдЖрдмाрджी (1981 рдоें рд╣ुрдИ рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░) 20,000 рд╕े рдеोреЬी рдЕрдзिрдХ рд╣ै। рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рдЛрддू рдоें рдпрд╣ाँ рдХा рддाрдкрдоाрди 4.4 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕े рд▓ेрдХрд░ 29.4 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рддрдХ рдШрдЯрддा рдмреЭрддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдиैрдиीрддाрд▓, рд╢िрдорд▓ा, рдоिрд╕ौрд░ी рдпा рджाрд░्рдЬिрд▓िंрдЧ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдпрд╣ाँ рд╡рд░्рд╖ा рдХрдо, рдФрд╕рддрди 37 рдЗंрдЪ рд╣ोрддी рд╣ै । рдЖрдж्рд░рддा рдЕрдзिрдХ рдирд╣ीं рд╣ै,рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдпрд╣ाँ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рд╕рдорд╢ीрддोрд╖्рдг (temperate) рд╣ै। рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рд╕े рд╣ी рдЕрд▓्рдоोреЬा рдПрдХ рдЖрд░ोрдЧ्рдпрдХрд░ рд╕्рдеाрди рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╕िрдж्рдж рд╣ै। рдпрд╣ाँ  рд╕े рдЙрдд्рддрд░ рджिрд╢ा рдоें рдирди्рджा рджेрд╡ी, рдд्рд░िрд╢ूрд▓ рдЖрджि рд▓рдЧрднрдЧ рдмीрд╕ рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдмрд░्рдлीрд▓ी  рдЪोрдЯिрдпों рдХो рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╢рд╣рд░ рдХो 1592 рдИ реж рдоें рдЪрди्рдж (рдЪрди्рджेрд▓) рд░ाрдЬाрдУं рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдпрд╣ां рдХे рдмाрдЬाрд░ рдХी рдкрддрд▓ी рд╕рдб़рдХों рдкрд░ рдШूрдоें рддो рд▓рдЧрддा рд╣ै рдкुрд░ाрдиे рд╕рдордп рдоें рдЖ рдЧрдпे рд╣ैं। рд▓рдХрдб़ी рдХी рдмрдиी рдЫोрдЯी-рдЫोрдЯी рджुрдХाрдиें рдЗрд╕ рд╢рд╣рд░ рдХो рдЕрдиोрдЦा рд░ुрдк рджेрддी рд╣ैं। рдпрд╣ां рд▓рдо्рдмे рдЗрд▓ाрдХे рдоें рдПрдХ рдмाрдЬाрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ै, рдЬो рдкрд╣ाрдб़ी рдЕंрдЪрд▓ рдоें рдмрд╕े рдк्рд░ाрдЪीрди рдпुрдЧ рдХे рдПрдХ рдмाрдЬाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдмाрдЬाрд░ рдХी рдмाрд▓ рдоिрдаाрдИ рдХाрдлी рдк्рд░рд╕िрдж्рд╡ рд╣ै। 
           6. рдХाрд▓ीрдорда : рдЕрд▓्рдоोреЬा рд╕े 5 рдХिрдоी рджूрд░ рд╕्рдеिрдд рдХाрд▓ीрдорда рдПрдХ рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ौрди्рджрд░्рдп рд╕े рднрд░рдкूрд░ рдкिрдХрдиिрдХ рд╕्рдерд▓ рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд╕े рдкूрд░ा рд╢рд╣рд░ рдмрд╣ुрдд рд╕ुрди्рджрд░ рджिрдЦрд▓ाрдИ рдкреЬрддा рд╣ै। рдкрдпрд░्рдЯрдХ рдпрд╣ाँ рд╕े рдЕрд▓्рдоोреЬा рдирдЧрд░ рдХी рдЦूрдмрд╕ूрд░рддी рдФрд░ рдмрд░्рдл рд╕े рдврдХी рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдЪोрдЯिрдпों рдХो рджेрдЦрдиे рдХा рдЖрдирди्рдж рдЙрдаा рд╕рдХрддे рд╣ै।  рдФрд░ рдеोреЬा рдЖрдЧे рдмреЭрдиे рдкрд░ рдПрдХ рдкрд╣ाреЬ рдХे рдКрдкрд░ рд╕्рдеिрдд рдХाрд╢ाрд░ рджेрд╡ी рдПрд╡ं рд╢िрд╡ рдХा рдоंрджिрд░ рдПрдХ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рддीрд░्рде рд╕्рдеाрди рд╣ै।  рдЗрд╕ рдоंрджिрд░ рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдХाрд▓ीрдорда рд╢рд╣рд░ рд╕े рдкैрджрд▓ рдпाрдд्рд░ рдХрд░рдиी рдкрдб़рддी рд╣ै। рдпрд╣ां рд╕े рдХрд░ीрдм рдЖрда рдХि.рдоी. рдЦрдб़ी рдЪрдв़ाрдИ рдХे рдмाрдж рдХाрд▓ीрд╢िрд▓ा рдХे рджрд░्рд╢рди рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै рдХि рдоां рджुрд░्рдЧा рд╢ुंрдн-рдиिрд╢ुंрдн рдФрд░ рд░рдХ्рддрдмीрдЬ рдХा рд╕ंрд╣ाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХाрд▓ीрд╢िрд▓ा рдоें 12 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдХрди्рдпा рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ुрдИ рдеीं। рдоाрди्рдпрддा рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╢ुंрдн-рдиिрд╢ुंрдн рджैрдд्рдпों рд╕े рдкрд░ेрд╢ाрди рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं рдиे рдоां рднрдЧрд╡рддी рдХी рддрдкрд╕्рдпा рдХी рдеी। рддрдм рдоां рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ुрдИ। рдЕрд╕ुрд░ों рдХे рдЖрддंрдХ рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ुрдирдХрд░ рдоां рдХा рд╢рд░ीрд░ рдХ्рд░ोрдз рд╕े рдХाрд▓ा рдкрдб़ рдЧрдпा рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡िрдХрд░ाрд▓ рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░ рд▓िрдпा।  рдХाрд▓ीрдорда рдоंрджिрд░ рдХे рд╕рдоीрдк рдоां рдиे  рджोрдиों рджैрдд्рдпों рд░рдХ्рдд-рдмीрдЬ рдХा рд╡рдз рдХिрдпा рдеा। рдЙрд╕рдХा рд░рдХ्рдд рдЬрдоीрди рдкрд░ рди рдкрдб़े, рдЗрд╕рд▓िрдП рдорд╣ाрдХाрд▓ी рдиे рдоुंрд╣ рдлैрд▓ाрдХрд░ рдЙрд╕рдХे рд░рдХ्рдд рдХो рдЪाрдЯрдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा। рдЗрд╕ рд╢िрд▓ा рдкрд░ рдоाрддा рдиे рдЙрд╕рдХा рд╕िрд░ рд░рдЦा рдеा। рдоां рдХो рдЗрди्рд╣ीं ремрек рдпंрдд्рд░ों рд╕े рд╢рдХ्рддि рдоिрд▓ी рдеी। рд░рдХ्рддрдмीрдЬ рд╢िрд▓ा рдирджी рдХिрдиाрд░े рдЖрдЬ рднी рд╕्рдеिрдд рд╣ै।   рдоाрди्рдпрддा рд╣ै рдХि рдЬрдм рдорд╣ाрдХाрд▓ी рд╢ांрдд рдирд╣ीं рд╣ुрдИं, рддो рднрдЧрд╡ाрди рд╢िрд╡ рдоां рдХे рдЪрд░рдгों рдХे рдиीрдЪे рд▓ेрдЯ рдЧрдП। рдЬैрд╕े рд╣ी рдорд╣ाрдХाрд▓ी рдиे рд╢िрд╡ рдХे рд╕ीрдиे рдоें рдкैрд░ рд░рдЦा рд╡рд╣ рд╢ांрдд рд╣ोрдХрд░ рдЗрд╕ी рдХुंрдб рдоें рдЕंрддрд░्рдз्рдпाрди рд╣ो рдЧрдИं। рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдорд╣ाрдХाрд▓ी рдЗрд╕ी рдХुंрдб рдоें рд╕рдоाрдИ рд╣ुрдИ рд╣ैं। рдХाрд▓ीрдорда рдоें рд╢िрд╡-рд╢рдХ्рддि рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ैं।  рдЗрд╕े рднाрд░рдд рдХे рд╕िрдж्рдз рдкीрдаों рдоें рд╕े рдПрдХ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।  рд╕्рдХंрдж рдкुрд░ाрдг рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдХेрджाрд░рдЦंрдб рдХे рдмाрд╕рдард╡ें рдЕрдз्рдпाрдп рдоें рдоां рдХे рдЗрд╕ рдоंрджिрд░ рдХा рд╡рд░्рдгрди рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд╕े 8 рдХि.рдоी. рдХी рджूрд░ी рдкрд░ рдЪैрддाрдИ рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡िрдЦ्рдпाрдд 'рдЧोрд▓ू рджेрд╡рддा' рдХा рдоंрджिрд░ рд╣ै, рдЬिрди्рд╣ें рдХुрдоाрдпूं рдХे рдПрдХ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рджेрд╡рддा рдХे рд░ूрдк рдоें рдкूрдЬा рдЬाрддा рд╣ै।  рдпे рд╕рднी рднрдХ्рддों рдХी рдордиोрдХाрдордиा рдХो рдкूрд░्рдг рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпे рдПрдХ рд░ाрдЬрдкुрдд्рд░ рдеे, рдХिрди्рддु рдЕрдкрдиी рдЪрдордд्рдХाрд░ी рд╢рдХ्рддिрдпों рдХे рдХाрд░рдг рджेрд╡рддा рдоें рд░ूрдкाрди्рддрд░िрдд рд╣ुрдП рд╣ैं। рдЧोрд▓ू рджेрд╡рддा рдЪрдо्рдкाрд╡рдд рдХे рдЪंрдж рд╡ंрд╢ рдХे  рд░ाрдЬा рдХे рдкुрдд्рд░ рдеे, рдЬिрди्рд╣ें рди्рдпाрдп рдХा рдк्рд░рддीрдХ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдзाрд░्рдоिрдХ рдоाрди्рдпрддा рд╣ै, рдХि рдпрд╣ां рдЕрд░्рдЬी рд▓рдЧाрдиे рд╕े рди्рдпाрдп рддुрд░ंрдд рдоिрд▓ рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ां рднрдХ्рдд рдЕрдкрдиी рдкрд░ेрд╢ाрдиी рдХो 10 рд░ुрдкрдП рд╕े рд▓ेрдХрд░ 100 рд░ुрдкрдП рддрдХ рдХे рдЧैрд░-рди्рдпाрдпिрдХ рд╕्рдЯांрдк рдкेрдкрд░ рдкрд░ рд▓िрдЦрдХрд░ рдЧोрд▓ू рджेрд╡рддा рдХे рдоंрджिрд░ рдоें рд░рдЦ рджेрдд рд╣ैं। рдФрд░ рдЬрдм рдЙрдирдХी рдЕрдкीрд▓ рдкрд░ рд╕ुрдирд╡ाрдИ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рддो рд╡े рдлीрд╕ рдХे рддौрд░ рдкрд░ рдпрд╣ां рдЖрдХрд░ рдШंрдЯिрдпां  рддрдеा рдШрдг्рдЯे рдмांрдзрддे рд╣ैं। рдЧोрд▓ू рджेрд╡рддा рдХे рдк्рд░рддि рд▓ोрдЧों рдХी рдЖрд╕्рдеा рдоंрджिрд░ рдоें рдмंрдзीं рдпे рдШंрдЯिрдпां рд╣ी рдмрдпां рдХрд░рддी рд╣ैं। рдоंрджिрд░ рдХे рд╣рд░ рдХोрдиे-рдХोрдиे рдоें рджिрдЦрдиे рд╡ाрд▓े рдЗрди рдШंрдЯे-рдШंрдЯिрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХिрддрдиी рд╣ै, рдХрдИ рдЯрдиों рдоें рд╣ै - рдпे рдЖрдЬ рддрдХ рдорди्рджिрд░ рдХे рд▓ोрдЧ рднी рдирд╣ीं рдЬाрди рдкाрдП। рдЖрдо рд▓ोрдЧों рдоें рдЗрд╕े рдШंрдЯिрдпों рд╡ाрд▓ा рдорди्рджिрд░ рднी рдкुрдХाрд░ा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬрд╣ां рдХрджрдо рд░рдЦрддे рд╣ी рдШंрдЯिрдпों рдХी рдХрддाрд░ рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं। рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдоें рд╣ी рдЧोрд▓ू рджेрд╡рддा рдХे рдФрд░ рднी рдХрдИ рдоंрджिрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ैं।  
              7. рдЬाрдЧेрд╢्рд╡рд░ рдзाрдо : рдЕрд▓рдоोрдб़ा рд╕े рдХрд░ीрдм 34 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рджूрд░ рдКंрдЪे рдкрд╣ाрдбों, рджेрд╡рджाрд░ рдХे рдШрдиे рдЬंрдЧрд▓ों рдФрд░ рдЬрдЯाрдЧंрдЧा рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рдмрд╕ा рд╣ै рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХा рдЬाрдЧेрд╢्рд╡рд░ рд╢िрд╡ рдзाрдо। рдпрд╣ां 7рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рд╕े 18 рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдмीрдЪ рдХрд░ीрдм 125 рдоंрджिрд░ рдмрдиाрдП рдЧрдП рд╣ैं । рдЬाрдЧेрд╢्рд╡рд░ рдХो ‘рдХुрдоाрдКँ рдХा рдХाрд╢ी’ рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।  рд╕рдмрд╕े рд╡िрд╢ाрд▓ рддрдеा рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо ‘рдорд╣ाрдоृрдд्рдпुंрдЬрдп рд╢िрд╡ рдоंрджिрд░’ рдпрд╣ां рдХा рдоुрдЦ्рдп рдоंрджिрд░ рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдЬो рд╢िрд╡ рд╣ैं, рдЙрдирдХा рдиाрдо рд╣ै 'рдорд╣ाрдоृрдд्рдпुंрдЬрдп'। рдЗрдирдХो 'рдмूреЭा рд╢िрд╡ ' рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдФрд░ рдЬाрдЧेрд╢्рд╡рд░ рдорд╣ाрджेрд╡ рд╣ुрдП 'рдмाрд▓рдХ рд╢िрд╡'।  рдЦाрд╕ рдмाрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдпрд╣ां рднрдЧрд╡ाрди рд╢िрд╡ рдХी рдкूрдЬा рдмाрд▓ рдпा рддрд░ुрдг рд░ूрдк рдоें рднी рдХी рдЬाрддी рд╣ै।  рдЬाрдЧेрд╢्рд╡рд░ рдк्рд░ाрдЪीрди рдХैрд▓ाрд╢ рдоाрдирд╕рд░ोрд╡рд░ рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдпрд╣ рднी рдоाрди рдЬाрддा рд╣ै рдХि рднрдЧрд╡ाрди рд╢िрд╡ рдпрд╣ां рдЕрдкрдиे рдиिрд╡ाрд╕ рд╕्рдеाрди рд╕े рдиीрдЪे рдЖрдХрд░ рдз्рдпाрди рдХрд░рддे рдеे। рдпрд╣ рднрдЧрд╡ाрди рд╢िрд╡ рдХे рдмाрд░рд╣ рдЬ्рдпोрддिрд░्рд▓िंрдЧों рдоें рд╕े рдПрдХ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬाрдЧेрд╢्рд╡рд░ рдкрд╣ुंрдЪрддे рд╣ी рдЕрд╕ीрдо рд╢ांрддि рдХा рдПрд╣рд╕ाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╣рд░ рд╡рд░्рд╖ рдпрд╣ां рд╕ाрд╡рди рдХे рдорд╣ीрдиे рдоें рд╢्рд░ाрд╡рдгी рдоेрд▓ा рд▓рдЧрддा рд╣ै। рджेрд╢ рд╣ी рд╡िрджेрд╢ рд╕े рднी рдпрд╣ां рднрдХ्рдд рдЖрдХрд░ рднрдЧрд╡ाрди рд╢ंрдХрд░ рдХा рд░ूрдж्рд░ाрднिрд╖ेрдХ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ां рд░ूрдж्рд░ाрднिрд╖ेрдХ рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा, рдкाрд░्рдеिрд╡ рдкूрдЬा, рдХाрд▓рд╕рд░्рдк рдпोрдЧ рдХी рдкूрдЬा, рдорд╣ाрдоृрдд्рдпुंрдЬрдп рдЬाрдк рдЬैрд╕े рдкूрдЬрди рдХिрдП рдЬाрддे рд╣ैं।  рдЬрдЧрд░ेрд╢्рд╡рд░ рдоंрджिрд░ों рдХी рджीрд╡ाрд░ों рдФрд░ рд╕्рддंрднों рдкрд░ рд╡िрднिрди्рди рдЕрд╡рдзिрдпों рдХे 25 рд╢िрд▓ाрд▓ेрдЦ рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддे рд╣ैं, рд╢िрд▓ाрд▓ेрдЦों рднाрд╖ा рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдФрд░ рдм्рд░ाрд╣्рдоी рд╣ै।  рдЬाрдЧेрд╢्рд╡рд░ рдзाрдо рдкрд╣ुंрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рджिрд▓्рд▓ी рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 10 рдШंрдЯे рдФрд░ рдХाрдардЧोрджाрдо рд╕े 4 рдШंрдЯे рд▓рдЧрддे рд╣ैं।  рдЬो рднी рд▓ोрдЧ рд╕реЬрдХ рдоाрд░्рдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрдЧेрд╢्рд╡рд░ рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рд╡ो рдЖрдИрдПрд╕рдмीрдЯी рдЖрдиंрдж рд╡िрд╣ाрд░, рджिрд▓्рд▓ी рд╕े рд╣рд▓्рдж्рд╡ाрдиी рдФрд░ рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдХे рд▓िрдП рдмрд╕ рдкрдХреЬ рд╕рдХрддे рд╣ैं। 
         8. рдХрдкрдХोрдЯ : рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдХुрдоाрдКँ рдоंрдбрд▓ рдоें рдЬिрд▓ा рдмाрдЧेрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рддрд╣рд╕ीрд▓ (рд╡िрдХाрд╕ рдЦंрдб) рд╣ै। рдХрдкрдХोрдЯ рдХे рдЙрдд्рддрд░ рднाрдЧ рдоें рд╡िрдЦ्рдпाрдд рдкिрдг्рдбाрд░ी рд╣िрдордирдж (Glacier рдЧ्рд▓ेрд╢िрдпрд░) рд╕्рдеिрдд рд╣ै , рдпрд╣ीं рд╕े рдкिंрдбрд░ рдирджी рдиिрдХрд▓рддी рд╣ै। 5 рдХिрдоी рд▓рдо्рдмे рдкिрдг्рдбाрд░ी рдЧ्рд▓ेрд╢िрдпрд░ рдХा рдЬीрд░ो рдкॉрдЗंрдЯ рд╕рдоुрдж्рд░ рддрд▓ рд╕े 3627 рдоीрдЯрд░ (11657 рдлीрдЯ) рдХी рдКंрдЪाрдИ рдкрд░ рдиंрджा рджेрд╡ी рдФрд░ рдиंрджा рдХोрдЯ рдХी рд╣िрдоाрдЪ्рдЫाрджिрдд рдЪोрдЯिрдпों рдХे рдмीрдЪ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдмрд╕ рдпा рдЯैрдХ्рд╕ी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдд्рддрд░ рдкूрд░्рд╡ рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 80 рдХि.рдоी. рдХी рджूрд░ी рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рдХрдкрдХोрдЯ рддрд╣рд╕ीрд▓ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рдмाрдж 58 рдХि.рдоी. рдкैрджрд▓ рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рдкрд░ рдкिंрдбाрд░ी рдЧ्рд▓ेрд╢िрдпрд░ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।  рдЗрд╕ рдЧ्рд▓ेрд╢िрдпрд░ рдкрд░ рд╕ुрдмрд╣-рд╕ुрдмрд╣ рдкрдб़рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ूрд░рдЬ рдХी рдкрд╣рд▓ी рдХिрд░рдгें рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХो рдмрд░рдмрд╕ рд╣ी рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рд╣ैं।  рдкिрдг्рдбाрд░ी рдирджी рдХा рдЙрдж्рдЧрдо рдЗрд╕ी рдЧ्рд▓ेрд╢िрдпрд░ рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै;рдЬो рдмाрдж рдоें рдХрд░्рдгрдк्рд░рдпाрдЧ рд╕े рд╣ोрддे рд╣ुрдП рдЕрд▓рдХрдиंрджा рдирджी рдоें рдЬाрдХрд░ рдоिрд▓ рдЬाрддी рд╣ै। рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рдЕрди्рдп рд╕рднी рдЧ्рд▓ेрд╢िрдпрд░ों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рд╕рдмрд╕े рдЖрд╕ाрди рдкрд╣ुंрдЪ рдХे рдХाрд░рдг рдкрд░्рд╡рддाрд░ोрд╣िрдпों рдФрд░ рдЯ्рд░ेрдХрд░ों рдХी рдкрд╣рд▓ी рдкрд╕ंрдж рд╣ै।
                [рдЧ्рд▓ेрд╢िрдпрд░ : рдкृрде्рд╡ी рдХी рд╕рддрд╣ рдкрд░ рд╡िрд╢ाрд▓ рдЖрдХाрд░ рдХी рдЧрддिрд╢ीрд▓ рдмрд░्рдлрд░ाрд╢ि рдХो рд╣िрдоाрдиी рдпा рд╣िрдордирдж (рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी Glacier) рдХрд╣рддे рд╣ै; рдЬो рдЕрдкрдиे рднाрд░ рдХे рдХाрд░рдг рдкрд░्рд╡рддीрдп рдвाрд▓ों рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдиीрдЪे рдХी рдУрд░ рдк्рд░рд╡ाрд╣рдоाрди рд╣ोрддी рд╣ै। рдз्рдпाрддрд╡्рдп рд╣ै рдХि рдпрд╣ рд╣िрдорд░ाрд╢ि рд╕рдШрди рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдРрд╕े рдЗрд▓ाрдХों рдоें рд╣ोрддी рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╣िрдордкाрдд рдХी рдоाрдд्рд░ा рд╣िрдо рдХे рдХ्рд╖рдп рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдк्рд░рддिрд╡рд░्рд╖ рдХुрдЫ рдоाрдд्рд░ा рдоें рд╣िрдо рдЕрдзिрд╢ेрд╖ рдХे рд░ूрдк рдоें рдмрдЪ рдЬाрддा рд╣ै। рд╡рд░्рд╖ рджрд░ рд╡рд░्рд╖ рд╣िрдо рдХे рдПрдХрдд्рд░рдг рд╕े рдиिрдЪрд▓ी рдкрд░рддों рдХे рдКрдкрд░ рджрдмाрд╡ рдкрдб़рддा рд╣ै рдФрд░ рд╡े рд╕рдШрди рд╣िрдо (Ice) рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं। рдпрд╣ी рд╕рдШрди рд╣िрдорд░ाрд╢ि рдЕрдкрдиे рднाрд░ рдХे рдХाрд░рдг рдвाрд▓ों рдкрд░ рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рд╣ोрддी рд╣ै рдЬिрд╕े рд╣िрдордирдж рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдк्рд░ाрдпः рдпрд╣ рд╣िрдордЦंрдб рдиीрдЪे рдЖрдХрд░ рдкिрдШрд▓рддा рд╣ै рдФрд░ рдкिрдШрд▓рдиे рдкрд░ рдЬрд▓ рджेрддा рд╣ै। рдпे рд╣िрдоाрдиिрдпाँ рд╕рдоेрдХिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдоीрдаे рдкाрдиी (freshwater) рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рднрдг्рдбाрд░ рд╣ैं рдФрд░ рдкृрде्рд╡ी рдХी рдзрд░ाрддрд▓ीрдп рд╕рддрд╣ рдкрд░ рдкाрдиी рдХे рд╕рдмрд╕े рдмрдб़े рднрдг्рдбाрд░ рднी рд╣ैं।  рд╣िрдоाрдиिрдпों рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдЗрд╕рд▓िрдП рднी рдмрдв़ рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдпे рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХे рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдЬैрд╕े рд╡рд░्рд╖рдг, рдоेрдШाрдЪ्рдЫाрджрди, рддाрдкрдоाрди рдЗрдд्рдпाрджी рдХे рдк्рд░рддिрд░ूрдкों, рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЗрди्рд╣ें рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдФрд░ рд╕рдоुрдж्рд░ рддрд▓ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХा рдмेрд╣рддрд░ рд╕ूрдЪрдХ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।]  

           9. рдбिрдпрд░ рдкाрд░्рдХ :  рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 3 рдХिрдоी рджूрд░ рд╕्рдеिрдд рдбिрдпрд░ (Deer) рдкाрд░्рдХ рдШुрдордиे рдлिрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдЪ्рдЫी рдЬрдЧрд╣ рд╣ै।  рд╢ाрдо рдХे рд╕рдордп рдпрд╣ाँ рдмреЬा рд╣ी рд╕ुрд╣ाрд╡рдиा рд▓рдЧрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдЖрдирди्рдж рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдП рдкрдпрд░्рдЯрдХो рдХी рднीреЬ рд▓рдЧी рд░рд╣рддी рд╣ै। рджिрд▓्рд▓ी рд╕े рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдн्рд░рдордг рдХे рджौрд░ाрди рдЖрдк рдЗрд╕ рдЦाрд╕ рдкрд╣ाрдб़ी рдбिрдпрд░ рдкाрд░्рдХ рдХी рд╕ैрд░ рдХा рдЖрдиंрдж рдЙрдаा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдк्рд░рдХृрддि рдФрд░ рд╡рди्рдпрдЬीрд╡ рдк्рд░ेрдоिрдпों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЖрджрд░्рд╢ рд╡िрдХрд▓्рдк рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдкाрд░्рдХ рдоें рдЖрдк рд╣рд░ी-рднрд░ी рд╣िрдоाрд▓рдп рд╡рдирд╕्рдкрддिрдпों рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рд╣िрд░рдг, рддेंрджुрдЖ рдФрд▒ рдХाрд▓ा рднाрд▓ू рдЬैрд╕े рдЬाрдирд╡рд░ों рдХो рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं।
              10. рдмिрдирд╕рд░ :  рдЕрд▓्рдоोреЬा рд╕े рдХрд░ीрдм 30 рдХि.рдоी. рдХी рджूрд░ी рдкрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рдмिрдирд╕рд░ рдПрдХ рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рдкрд╣ाрдб़ी рдкрд░्рдпрдЯрди рд╕्рдерд▓ рд╣ै, рдЗрд╕ рд╡рди рдХो рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдУрдХ (oak рдпा рдмрд▓ूрдд) рд╡ृрдХ्рд╖ рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।   рдЭांрдбी рдвाрд░ рдиाрдордХ рдкрд╣ाрдб़ी рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рдпрд╣ рдкрд░्рд╡рддीрдп рд╕्рдерд▓, рдЕрдкрдиे рд░ोрдоांрдЪрдХ рджृрд╢्рдпों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै। 'рдмिрдирд╕рд░' рдПрдХ рдЧрдв़рд╡ाрд▓ी рд╢рдм्рдж рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ोрддा рд╣ै 'рдирд╡ рдк्рд░рднाрдд'। рдпрд╣ рдкूрд░ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рджेрд╡рджाрд░ рдХे рдЬंрдЧрд▓ों рд╕े рдШिрд░ा рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рд╡рди्рдп рдЬीрд╡рди рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП, рдЕрдм рдЗрд╕े рдПрдХ рдЬीрд╡ рдЕрднрдпाрд░рдг्рдп рдоें рддрдм्рджीрд▓ рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдмिрди्рд╕ाрд░ рд╡рди्рдпрдЬीрд╡ рдЕрдн्рдпाрд░рдг्рдп рдХी рдКंрдЪाрдИ 2700 рдлुрдЯ рд╕े 7500 рдлुрдЯ рдХे рдмीрдЪ рд╣ोрддी рд╣ै,рдпрд╣ां рд╕्рдеिрдд 'рдЬ़ीрд░ो рдкॉрдЗрди्рдЯ' рд╕े рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдмрд░्рдлीрд▓ी рдЪोрдЯिрдпां рдЬैрд╕े рдХेрджाрд░рдиाрде, рдЪौрдЦंрдмा, рдиंрджा рджेрд╡ी, рдкंрдЪोрд▓ी, рдд्рд░िрд╢ूрд▓, рдЖрджि рдЪोрдЯिрдпों рдХो рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЧрдЬрдм рдХे рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ौрди्рджрд░्рдп рдХे рд╕ाрде рд╕ाрде рдЪाँрджрдиी рдоें рдирд╣ाрдИ рдмрд░्рдл рд╕े рдврдХी рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдЪोрдЯिрдпाँ рджेрдЦрдХрд░ рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдорди्рдд्рд░рдоुрдЧ्рдз рд╣ो рдЬाрддे рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рдмिंрджु ‘рдЬ़ीрд░ो рдкॉрдЗंрдЯ’ рдкрд░ рдкрд╣ुंрдЪрдХрд░ рдЖрд╕рдкाрд╕ рдХी рдЪोрдЯिрдпों рдХा рджрд░्рд╢рди рдХрд░рдиे рд╕े рдорди рдЙрдЪ्рдЪ рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рднрд░ рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрдЧрд░ рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдПрдХांрдд рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ौрди्рджрд░्рдп рдХे рд╕ाрде рдЫुрдЯ्рдЯिрдпा рдЧुрдЬाрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ै рддो рдЙрдирдХे рд▓िрдП рдШрдиे рдЬंрдЧрд▓ो рдХे рдмीрдЪ рдмрд╕ी рдЕрд▓्рдоोреЬा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рд╕рдмрд╕े рдКँрдЪी рдЪोрдЯी рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╕्рдеाрди рд╣ै। рджेрд╡рджाрд░ рдХे рдШрдиे рдЬंрдЧрд▓ों рд╕े рдШिрд░ा рдпрд╣ां рдПрдХ рдорд╣ाрджेрд╡ рдХा рдоंрджिрд░ рднी рд╣ै, рдЬिрд╕े 'рдмिрдирд╕рд░ рдорд╣ाрджेрд╡' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рднрдЧрд╡ाрди рднोрд▓ेрдиाрде рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рдпрд╣ рдоंрджिрд░ рд╣िंрджुрдУं рдХे рдкрд╡िрдд्рд░ рд╕्рдеाрдиों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै।   'рдмिрди्рд╕рд░ рд╡рди्рдпрдЬीрд╡ рдЕрднрдпाрд░рдг्рдп' рдХा рд╕ौрди्рджрд░्рдп рд╕рднी рдк्рд░рдпрдЯрдХों рдХे рдорди рдХो рдоुрдЧ्рдз рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХрднी  рдордз्рдпрдХाрд▓ीрди рд░рдШुрд╡ंрд╢ी рдЪंрдж (рдЪंрджेрд▓) рд░ाрдЬाрдУं рдХी рдЧ्рд░ीрд╖्рдордХाрд▓ीрди рд░ाрдЬрдзाрдиी рд╣ुрдЖ рдХрд░рддी рдеी, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЖрдЧрдорди рддрдХ рдХुрдоाрдКं рдоें рд╢ाрд╕рди рдХिрдпा।  
           11. рдХुрдоाрдКँ рдХा рд░ाрдордЧреЭ : рдиैрдиीрддाрд▓ рд╕े рдХेрд╡рд▓ 25 рдХि.рдоी. рдХी рджूрд░ी рдкрд░ рд░ाрдордЧрдв़ рдХे рдлрд▓ों рдХा рдпрд╣ рдЕрдиोрдЦा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдмрд╕ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╕рдоुрдж्рд░ рддрд▓ рд╕े 4,550 рдлुрдЯ  рдХी рдКंрдЪाрдИ рдкрд░  рдмрд╕े рд░ाрдордЧрдв़ рдХी рдЖрдмोрд╣рд╡ा рдлрд▓ों рдХी рдЦेрддी рдХे рднी рдоाрдХूрд▓ рд╣ै। рдЖрдбू, рдЦुрдоाрдиी, рд╕ेрдм рдЬैрд╕े рдлрд▓ों рдХे рдмрдЧीрдЪों рдХी рдпрд╣ां рдХрдоी рдирд╣ीं рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕े  ‘рдХुрдоाрдКँ рдХे рдлрд▓ों рдХा рдХрдЯोрд░ा’ рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рд░ाрдордЧрдв़ рдиैрдиीрддाрд▓ рд╕े рдХрд░ीрдм 34 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рджूрд░ рд╣ै। рдЖрдк рдпрд╣ां рд╕ाрд▓ рдХे рдХिрд╕ी рднी рдорд╣ीрдиे рдЖ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдпрд╣ां рдХा рдоौрд╕рдо рд╡рд░्рд╖рднрд░ рдЦुрд╢рдиुрдоा рдмрдиा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЧрд░्рдоिрдпों рдХे рджौрд░ाрди рдпрд╣ां рддाрдкрдоाрди рдЕрдзिрдХрддрдо 26 рдбिрдЧ्рд░ी рдФрд░ рди्рдпूрдирддрдо 14 рдбिрдЧ्рд░ी рддрдХ рд░рд╣рддा рд╣ै।    рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдпрдХрд░ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХे рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЕрд▓्рдоोреЬा - рдХрд░्рдгрдк्рд░рдпाрдЧ , рд░ुрдж्рд░рдк्рд░рдпाрдЧ , рдХेрджाрд░рдиाрде, рдмрдж्рд░ीрдиाрде , рдЧंрдЧोрдд्рд░ी , рдпрдоुрдиोрдд्рд░ी , рдХैрд▓ाрд╢ рдоाрдирд╕рд░ोрд╡рд░ рдЖрджि рддीрд░्рде рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдЬाрдиे рдХे рдХрдИ рдоाрд░्рдЧों рдоें рд╕े рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдоाрд░्рдЧ рд╣ै।  рд░ाрдордЧрдв़, рдЬрд╣ाँ рдЕрдкрдиे рдлрд▓ों рдХे рд▓िрдП рд╡िрдЦ्рдпाрдд рд╣ै, рд╡рд╣ाँ рдпрд╣ рдЕрдкрдиे рдиैрд╕рд░्рдЧिрдХ рд╕ौрди्рджрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рднी рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै। рд╣िрдоाрд▓рдп рдХा рд╡िрд░ाрдЯ рд╕ौрди्рджрд░्рдп рдпрд╣ां рд╕े рд╕ाрдл-рд╕ाрдл рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै।  рдиिःрд╕ंрджेрд╣  рдЗрд╕ рдЬрдЧрд╣ рдХी рд╕ुंрджрд░рддा рдПрдХ рд▓ेрдЦрдХ рдпा рдХрд╡ि рдХे рджिрдоाрдЧ рдХो рдЖрдиंрдж рдХे рд╕ाрде рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рдк्рд░ेрд░рдгा рд╕े рднी рднрд░ рджेрддी рд╣ै। рдЪूंрдХि рдпрд╣ рд╢ांрдд рд╕्рдерд▓ рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ां рдХрд╡ि рдФрд░ рд▓ेрдЦрдХों рдХा рдЖрд╡ाрдЧрдорди рд▓рдЧा рд░рд╣рддा рд╣ै।  рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдХो рдпрд╣ рд╕्рдеाрди рд╕рджैрд╡ рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рддा рд░рд╣ा рд╣ै।  рд╡िрд╢्рд╡рдХрд╡ि рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдиाрде рдЯैрдЧोрд░  рдиे рднी рд░ाрдордЧрдв़ рдХो рдЗрддрдиा рдкрд╕ंрдж рдХिрдпा рдХि рд╡े рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рдирдХाрд▓ рдоें рджो рдмाрд░ (1903 , 1931) рдпрд╣ां рдЖрдП рдеे। рдЕрд▓्рдоोреЬा рдЖрдиे рдкрд░ рд░ाрдордЧрдв़ рдХी рдкрд░्рд╡рдд рдЪोрдЯी рдкрд░ рдЬो рдмंрдЧрд▓ा рд╣ै, рдЙрд╕ी рдоें  рдЖрдХрд░ рдард╣рд░े рдеे। рдЙрдирдХी рдпाрдж рдоें рдмंрдЧрд▓ा рдЖрдЬ рднी 'рдЯैрдЧोрд░ рдЯॉрдк' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।  рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдпрд╣ां рдкрд░ рдХрдИ рд╕ुंрджрд░ рд░рдЪрдиाрдПं--рдпрдеा 'рд╢िрд╢ु ', 'рдЫреЬाрд░ рдЫрд╡ि', 'рд╕ेंрдЬुрддी' рдХрд╡िрддा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдЪाрд▓ीрд╕ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдХрд╡िрддाрдпें  рдЗрд╕ी рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рд▓िрдЦी рд╣ैं । рд╕्рд╡. рдорд╣ाрджेрд╡ी рд╡рд░्рдоा, рдЬो рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдоीрд░ा рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ैं, рдХो рддो рд░ाрдордЧрдв़ рдЗрддрдиा рднाрдпा рдХि рд╡े рд╕рджैрд╡ рдЧ्рд░ीрд╖्рдо реарддु рдоें рдпрд╣ीं рдЖрдХрд░ рд░рд╣рддी рдеीं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиा рдПрдХ рдЫोрдЯा рд╕ा рдордХाрди рднी рдпрд╣ाँ рдмрдирд╡ा рд▓िрдпा рдеा।  рдРрд╕े рд╣ी рдЕрдиेрдХ рдЬ्рдЮाрдд рдФрд░ рдЕрдЬ्рдЮाрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп - рдк्рд░ेрдоी рд╣ैं, рдЬिрди्рд╣ें рд░ाрдордЧрдв़ рдк्рдпाрд░ा рд▓рдЧा рдеा рдФрд░ рдмрд╣ुрдд рд╕े рдРрд╕े рдк्рд░рдХृрддि - рдк्рд░ेрдоी рд╣ैं рдЬो рдмिрдиा рдиाрдо рдмрддाрдП рдФрд░ рдмिрдиा рдЕрдкрдиा рдкрд░िрдЪрдп рджिрдП рднी рдЗрди рдкрд╣ाрдб़िрдпों рдоें рд╡िрдЪрд░рдг рдХрд░рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं।             
            12. рдЬ्рдпोрд▓ीрдХोрдЯ : рдЕрд░्рдеाрдд् рдпрд╣ рд╕्рдеाрди рдХाрдардЧोрджाрдо рдФрд░ рдиैрдиीрддाрд▓ рдХे рдмीрдЪोंрдмीрдЪ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдХुрдоाрдКँ рдХे рд╕ुрди्рджрд░ рд╕्рдерд▓ों рдоें рдЬ्рдпोрд▓ीрдХोрдЯ рдХी рдЧрдгрдиा рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдпрдХाрдардЧोрджाрдо рд╕े 17 .5  рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рдХी рджूрд░ी рдкрд░ рдЬ्рдпोрд▓ीрдХोрдЯ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд╕े рдиैрдиीрддाрд▓ рдХी рджूрд░ी рдк्рд░ाрдпः 17 . 5 рдХि. рдоी. рд╣ी рд╢ेрд╖ рдмрдЪ рдЬाрддी рд╣ै। рдпрд╣  рд╕्рдеाрди рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рд╕рддрд╣ рд╕े  3657 рдлुрдЯ  рдХी рдКँрдЪाрдИ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдХा рдоौрд╕рдо рдЧुрд▓ाрдмी рдоौрд╕рдо рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै।  рдЬो рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдиैрдиीрддाрд▓ рдХी рдардг्рдбी рд╣рд╡ा рдоें рдирд╣ीं рд░рд╣ рдкाрддे, рд╡े рдЬ्рдпोрд▓िрдХोрдЯ рдоें рд░рд╣рдХрд░ рдкрд░्рд╡рддीрдп рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХा рдЖрдирди्рдж рд▓ेрддे рд╣ैं। рдЬ्рдпोрд▓िрдХोрдЯ рдХी рдЦुрдмрд╕ूрд░рддी рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХो рдЕрдкрдиी рддрд░рдл рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдЬ्рдпोрд▓िрдХोрдЯ рдкрд╣ाрдбिрдпों рд╕े рдШिрд░ा рд╣ुрдЖ рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ां рдкрд░ рдЕрдиेрдХ рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдорди्рджिрд░ рдФрд░ рдорда рдмрдиे рд╣ुрдП рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕рднी рдЬंрдЧрд▓ों рдоें рдеोрдбी-рдеोрдбी рджूрд░ी рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ां рдкрд░ рджिрди рдХे рд╕рдордп рдЧрд░्рдоी рдФрд░ рд░ाрдд рдХे рд╕рдордп рдаंрдб рдкрдбрддी рд╣ै। рдЖрд╕рдоाрди рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рд╕ाрдл рдФрд░ рд░ाрдд рддाрд░ों рднрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै।рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдпрд╣ां рдХे рдЧांрд╡ों рдХे рдд्рдпोрд╣ाрд░ों рдФрд░ рдЙрдд्рд╕рд╡ों рдХा рдЖрдиंрдж рднी рд▓े рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЫोрдЯी рдпा рдПрдХ рджिрди рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХे рд▓िрдП рдЬ्рдпोрд▓िрдХोрдЯ рд╕рдмрд╕े рдЖрджрд░्рд╢ рдкрд░्рдпрдЯрди рд╕्рдерд▓ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।рдЬ्рдпोрд▓िрдХोрдЯ рдоें рднाрд░рдд рдХा рд╕рдмрд╕े рдкुрд░ाрдиा 18 рд╣ोрд▓्рд╕ рдХा рдЧोрд▓्рдл рдХोрд░्рд╕ рд╣ै।   рдЬ्рдпोрд▓िрдХोрдЯ рдоें рдЕрдиेрдХ рдкрд╣ाрдбिрдпां рд╣ैं рдЬो рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рдЬुрдбी рд╣ुрдИ рд╣ैं। рдЗрди рдкрд╣ाрдбिрдпों рдоें рдЕрдиेрдХ рдЧुрдк्рдд рд░ाрд╕्рддे рд╣ैं। рдпрд╣ां рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоंрджिрд░ рдФрд░ рдорда рдХे рд╕ाрде рдмुрд░्рд░ा рд╕ाрд╣िрдм рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпां рдЬुрдбी рд╣ुрдИ рд╣ैं। рдЗрди рдоंрджिрд░ों рдФрд░ рдордаों рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдпрд╣ां рдкрд░ рдПрдХ рдЫोрдЯा-рд╕ा рдмंрдЧрд▓ा рднी рд╣ै। рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рд╕рдордп рдпрд╣ां рдкрд░ рдиेрдкोрд▓िрдпрди рдмोрдиाрдкाрд░्рдЯ рдХी рдмेрдЯी рд░рд╣рддी рдеी, рдЬो рдпрд╣ां рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдПрдХ рд╕्рдеाрдиीрдп рд▓рдбрдХे рд╕े рдк्рдпाрд░ рдХрд░рдиे рд▓рдЧी рдеी। рдмंрдЧрд▓े рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдпрд╣ां рдкрд░ рд╡ाрд░्рд╡िрдХ рд╕ाрд╣िрдм рдХा рдШрд░ рднी рд╣ै। рдЬ्рдпोрд▓िрдХोрдЯ рдоें рдордзुрдордХ्рдЦी рдкाрд▓рди рдХेрди्рдж्рд░ рд╣ै। рдлрд▓ों рдХे рд▓िрдП рддो рдЬ्рдпोрд▓िрдХोрдЯ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै рд╣ी рдкрд░рди्рддु рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдкрдХ्рд╖िрдпों рдХे рдХेрди्рдж्рд░ рд╣ोрдиे рдХा рднी рдЗрд╕ рд╕्рдеाрди рдХो рдЧौрд░рд╡ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै।  рдпрд╣ां рд╕े рдХुрдЫ рд╣ी рджूрд░ी рдкрд░ рдХुрдоाрдКं рдХी рдЭीрд▓, рдмिрдирд╕рд░, рдХौрд╕ाрдиी, рд░ाрдиीрдЦेрдд рдФрд░ рдХाрд░्рдмेрдЯ рдиेрд╢рдирд▓ рдкाрд░्рдХ рд╕्рдеिрдд рд╣ैं।  
          13. рднुрд╡ाрд▓ी : рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд░ाрдЬрдоाрд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा 87 рд╕े рднोрд╡ाрд▓ी рдкрд╣ुंрдЪा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।   рднुрд╡ाрд▓ी рдЪीрдб़ рдФрд░ рд╡ाँрд╕ рдХे рд╡ृрдХ्рд╖ों рдХे рдордз्рдп рдФрд░ рдкрд╣ाрдб़ों рдХी рддрд▓рд╣рдЯी рдоें  5040 рдлुрдЯ рдХी рдКँрдЪाрдИ рдоें рдмрд╕ा рд╣ुрдЖ рдПрдХ рдЫोрдЯा рд╕ा рдирдЧрд░ рд╣ै।  рднुрд╡ाрд▓ी рдоें рдКँрдЪे-рдКँрдЪे рдкрд╣ाрдб़ рд╣ैं। рд╕ीрдв़ीрдиूрдоा рдЦेрдд рд╣ैं। рд╕рд░्рдкीрд▓ी рдЖрдХाрд░ рдХी рд╕рдб़рдХें рд╣ैं। рдЪाрд░ों рдУрд░ рд╣рд░िрдпाрд▓ी рд╣ी рд╣рд░िрдпाрд▓ी рд╣ै। рдШрдиे рд╡ाँрд╕ - рдмुрд░ांрд╢ рдХे рдкेрдб़ рд╣ैं। рдЪीрдб़ рд╡ृрдХ्рд╖ों рдХा рдпрд╣ рддो рдШрд░ рд╣ी рд╣ै। рдФрд░ рдкрд░्рд╡рддीрдп рдЕंрдЪрд▓ рдоें рдоिрд▓рдиे рд╡ाрд▓े рдлрд▓ों рдХी рдордг्рдбी рд╣ै। рднोрд╡ाрд▓ी рдХा рдмाрдЬाрд░ рднी рдмрд╣ुрдд рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै। рдЗрд╕ рдмाрдЬाрд░ рдХी рдмाрд▓ рдоिрдаाрдИ рдХाрдлी рдк्рд░рд╕िрдж्рд╡ рд╣ै। рд╢ाрди्рдд рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдФрд░ рдЦुрд▓ी рдЬрдЧрд╣ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг 'рднुрд╡ाрд▓ी' рдХुрдоाрдКँ рдХी рдПрдХ рд╢ाрдирджाрд░ рдирдЧрд░ी рд╣ै।рднुрд╡ाрд▓ी рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдЕрдд्рдпрди्рдд рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдпрд╡рд░्рдж्рдзрдХ рд╣ै। рднोрд╡ाрд▓ी рдоें рддрдкेрджिрдХ рд░ोрдзी рдХेрди्рдж्рд░ рдФрд░ рд╡ाрдпु рд╕ेрдиा рдХा рд╕्рдЯेрд╢рди рднी рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЬ्рдпोрд▓िрдХोрдЯ рд╕े рдЬैрд╕े рд╣ी рдЧेрдаिрдпा рдкрд╣ुँрдЪрддे рд╣ैं рддो рдЪीрдб़़ рдХे рдШрдиे рд╡рдиों рдХे рджрд░्рд╢рди рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं।  рдЪीрдб़ рдХे рдкेрдб़ों рдХी рд╣рд╡ा рдЯी. рдмी. рдХे рд░ोрдЧिрдпों рдХे рд▓िрдП рд▓ाрднрджाрдпрдХ рдмрддाрдИ рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдпрд╣ рдЧेрдаिрдпा рдоें  рдЯी. рдмी. рд╕ेрдиिрдЯोрд░िрдпрдо рдХा рдЕрд╕्рдкрддाрд▓, рдЪीрдб़ рдХे рдШрдиे рд╡рди рдХे рдордз्рдп рдоें рд╕्рдеिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рд╢्рд░ी рдорддि рдХрдорд▓ा рдиेрд╣рд░ु рдХा рдЗрд▓ाрдЬ рднी рдЗрд╕ी рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдоें  рд╣ुрдЖ рдеा। рднुрд╡ाрд▓ी рд╕ेрдиिрдЯोрд░िрдпрдо рдХे рдлाрдЯрдХ рд╕े рдЬैрд╕े рд╣ी рдЖрдЧे рдмрдв़рдиा рд╣ोрддा рд╣ै, рд╡ेрд╕े рд╣ी рдоाрд░्рдЧ рдврд▓ाрди рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдХुрдЫ рджेрд░ рдмाрдж рдПрдХ рд╕ुрди्рджрд░ рдирдЧрд░ी рдХे рджрд░्рд╢рди рд╣ोрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рднुрд╡ाрд▓ी рд╣ै। 'рднुрд╡ाрд▓ी' рдирдЧрд░ рднрд▓े рд╣ी рдЫोрдЯा рд╣ो рдкрд░рди्рддु рдЙрд╕рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рд╣ैं।  рднीрдорддाрд▓, рдиौрдХुрдЪिрдпाрддाрд▓, рдоुрдХ्рддेрд╢्рд╡рд░, рд░ाрдордЧрдв़ рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдФрд░ рд░ाрдиीрдЦेрдд рдЖрджि рд╕्рдеाрдиों рдоें рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рднी рдХाрдардЧोрджाрдо рд╕े рдЖрдиेрд╡ाрд▓े рдкрд░्рдпрдЯрдХों, рд╕ैрд▓ाрдиिрдпों рдПрд╡ं рдкрд╣ाрд░ोрд╣िрдпों рдХे 'рднुрд╡ाрд▓ी' рдХी рднूрдоि рдХे рджрд░्рд╢рди рдХрд░рдиे рд╣ी рдкрдб़рддे рд╣ैं - рдЕрддः 'рднुрд╡ाрд▓ी' рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдЬрд╣ाँ рднौрдЧोрд▓िрдХ рд╣ै рд╡рд╣ाँ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ुрд╖рдоा рднी рд╣ै। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЗрд╕ рд╢ाрди्рдд рдФрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдХी рд╕ुрди्рджрд░ рдирдЧрд░ी рдХो рджेрдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ैрдХрдб़ों - рд╣рдЬाрд░ों рдк्рд░рдХृрддि - рдк्рд░ेрдоी рдк्рд░рддिрд╡рд░्рд╖ рдЖрддे рд░рд╣рддे рд╣ैं।рднुрд╡ाрд▓ी рдХे рдирдЬрджीрдХ рдХрдИ рдРрд╕े рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╕्рдерд▓ рд╣ैं, рдЬिрдирдХा рдЕрдкрдиा рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдкрд░ рдХुрдоाрдКँ рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдЧोрд▓ू рджेрд╡рддा рдХा рдк्рд░ाрдЪीрди рдорди्рджिрд░ рд╣ै, рддो рдпрд╣ीं рдкрд░ рдШोрдб़ाрдЦाрд▓ рдиाрдордХ рдПрдХ рд╕ैрдиिрдХ рд╕्рдХूрд▓ рднी рд╣ै। 'рд╢ेрд░ рдХा рдбाрдг्рдбा' рдФрд░ 'рд░ेрд╣рдб़ рдХा рдбाрдг्рдбा' рднी рднुрд╡ाрдиी рд╕े рд╣ी рдоिрд▓ा рд╣ुрдЖ рд╣ै।          
   14 . рдХैंрдЪी рдзाрдо : рдХुрдЫ рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдХैंрдЪी рдзाрдо  рддрдХ рднी рдЬाрддे рд╣ैं рддो рдХुрдЫ 'рдЧрдЧाрд░्ंрдЪрд▓' рдкрд╣ाрдб़ рдХी рдЪोрдЯी рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрддे рд╣ैं। 'рднुрд╡ाрд▓ी' рдирдЧрд░ рдХे рдмрд╕ рдЕрдб्рдбे рд╕े рдПрдХ рдоाрд░्рдЧ рдЪрдв़ाрдИ рдкрд░ рдиैрдиीрддाрд▓, рдХाрдардЧोрджाрдо рдФрд░ рд╣рд▓्рдж्рд╡ाрдиी рдХी рдУрд░ рдЬाрддा рд╣ै। рджूрд╕рд░ा рдоाрд░्рдЧ рдв़рд▓ाрди рдкрд░ рдШाрдЯी рдХी рдУрд░ рдХैंрдЪी рд╣ोрдХрд░ рдЕрд▓्рдоोрдб़ा, рд░ाрдиीрдЦेрдд рдФрд░ рдХрд░्рдгрдк्рд░рдпाрдЧ рдХी рдУрд░ рдмрдв़ рдЬाрддा рд╣ै।  рдиैрдиीрддाрд▓ рдХे рдХैंрдЪी рдзाрдо рд╕्рдеिрдд рд╣рдиुрдоाрди рдоंрджिрд░, рдЖрдЬ рдХिрд╕्рдордд рдмрдиाрдиे рд╡ाрд▓े рдиीрдо рдХрд░ोрд▓ी рдмाрдмा рдХे рдиाрдо рд╕े рд╡िрд╢्рд╡ рднрд░ рдоें рд╡िрдЦ्рдпाрдд рд╣ै। рдиीрдо рдХрд░ोрд▓ी рдмाрдмा рдХो рд╣рдиुрдоाрди рдХा рдПрдХ рд░ूрдк рднी рдмрддाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।  рдЖрдЬ рдлेрд╕рдмुрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдоाрд░्рдХ рдЬुрдХрд░рдмрд░्рдЧ рдФрд░ рд╣ॉрд▓ीрд╡ुрдб рдЕрднिрдиेрдд्рд░ी рдЬूрд▓िрдпा рд░ॉрдмрд░्рдЯ्рд╕ рднी рдиीрдо рдХрд░ौрд▓ी рдмाрдмा рдХी рднрдХ्рдд рд╣ैं।  рдПрдк्рдкрд▓ рдХंрдкрдиी рдХे рдоाрд▓िрдХ рд╕्рдЯीрд╡ рдЬॉрдм्рд╕ рднी рдмाрдмा рдХे рднрдХ्рддों рдоें рд╕े рдПрдХ рднрдХ्рдд рдеे। рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рд╕рдоेрдд рд╣реЫाрд░ों рд▓ोрдЧ рдпрд╣ाँ рдЕрдкрдиी рдмिрдЧреЬी рддреШрджीрд░ рдХो рдмрдирд╡ाрдиे рдЖрддे рд╣ैं। 27  рд╕िрддंрдмрд░ 2015 рдХो рдЬрдм рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд╢्рд░ी рдирд░ेрди्рдж्рд░ рдоोрджी рдлेрд╕рдмुрдХ рдХे рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп рдоें рдеे рдФрд░ рдмाрддों рдХा рджौрд░ рдЪрд▓ рд░рд╣ा рдеा рддो рдЬुрдХрд░рдмрд░्рдЧ рдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि рдПрдХрдмाрд░ рдЬрдм рд╡े рдЗрд╕ рдХрди्рдл्рдпूрдЬрди рдоें рдеे рдХि рдлेрд╕рдмुрдХ рдХो рдмेрдЪा рдЬाрдП рдпा рдирд╣ीं ? рддрдм рдПрдк्рдкрд▓ рдХे рдлाрдЙंрдбрд░ рд╕्рдЯीрд╡ рдЬॉрдм्рд╕ рдиे рдЗрди्рд╣ें рднाрд░рдд рдХे рдПрдХ рдоंрджिрд░ рдоें рдЬाрдиे рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рджी рдеी। рд╡рд╣ीं рд╕े рдЗрди्рд╣ें рдХंрдкрдиी рдХे рд▓िрдП рдирдпा рдоिрд╢рди рдоिрд▓ा। рдЬुрдХрд░рдмрд░्рдЧ рдиे рдмрддाрдпा рдеा рдХि рд╡े рдПрдХ рдорд╣ीрдиा рднाрд░рдд рдоें рд░рд╣े। рдЗрд╕ рджौрд░ाрди рдЙрд╕ рдоंрджिрд░ рдоें рднी рдЧрдП рдеे। рд╡рд╣ рдоंрджिрд░ рдХैंрдЪी рдзाрдо рд╣рдиुрдоाрди рдоंрджिрд░ рд╣ी рд╣ै рдЬрд╣ां рдПрдк्рдкрд▓ рдХे рдлाрдЙंрдбрд░ рд╕्рдЯीрд╡ рдЬॉрдм्рд╕ рдиे рдлेрд╕рдмुрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдоाрд░्рдХ рдЬुрдХрд░рдмрд░्рдЧ рдХो рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрд╣ा рдеा। рдоंрджिрд░ рдХो рдЖрдЬ рдиीрдо рдХрд░ोрд▓ी рдмाрдмा рдХा рдХैंрдЪी рдзाрдо рдиाрдо рд╕े рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।  рдпрд╣ рдПрдХ рдРрд╕ा рдХेрди्рдж्рд░ - рдмिрди्рджु рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╕े рдХाрдардЧोрджाрдо рд╣рд▓्рдж्рд╡ाрдиी рдФрд░ рдиैрдиीрддाрд▓, рдЕрд▓्рдоोрдб़ा - рд░ाрдиीрдЦेрдд рднीрдорддाрд▓ - рд╕ाрддрддाрд▓ рдФрд░ рд░ाрдордЧрдв़ - рдоुрдХ्рддेрд╢्рд╡рд░ рдЖрджि рд╕्рдеाрдиों рдХो рдЕрд▓рдЧ - рдЕрд▓рдЧ рдоोрдЯрд░ рдоाрд░्рдЧ рдЬाрддे рд╣ैं। рдХुрдоांрдК рдпाрдд्рд░ा рдХे рджौрд░ाрди рдЕрдзिрдХрддрд░ рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдпрд╣ीं рдкрд░ рд░ूрдХрддे рд╣ैं। рднोрд╡ाрд▓ी рдоें рдкाрдЗрди рдХे рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рдЬंрдЧрд▓ рд╣ै। рдпрд╣ां рдкрд░ рд▓ंрдЧूрд░ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рднी рдХाрдлी рд╣ै। рдЬो рдЬंрдЧрд▓ों рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдмाрдЬाрд░ рддрдХ рд╣рд░ рдЬрдЧрд╣ рджिрдЦ рдЬाрддे рд╣ैं।  рдпрд╣ां рд╕े рдПрдХ рдФрд░ рд░ाрд╕्рддा рд╕ाрддрддाрд▓, рднीрдорддाрд▓  рдФрд░ рдиोрдХрдЪैрддाрд▓ рддрдХ рдЬाрддा рд╣ै। рднोрд╡ाрд▓ी рд╕े рдПрдХ рд░ाрд╕्рддा рдЦैрд░рдиा рддрдХ рдЬाрддा рд╣ै। рдЦैрд░рдиा рд╕े рджो рд░ाрд╕्рддे рдЬाрддे рд╣ैं, рдЗрдирдоें рд╕े рдПрдХ рд░ाрд╕्рддा рд░ाрдиीрдЦेрдд рддрдХ рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рджूрд╕рд░ рд░ाрд╕्рддे рд╕े рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдЕрд▓्рдоोреЬा рддрдХ рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ै। рдЕрдЧрд░ рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдмрд░्рдл рд╕े рдврдХी рдЪोрдЯिрдпों рдХो рджेрдЦрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рддो рд╡рд╣ рдкंрдЧोрдЯ рдФрд░ рдХिрд▓рдмрд░ी рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЬो рдиैрдиीрддाрд▓ рдХी рдмाрд╣рд░ी рд╕ीрдоा рдХे рдкाрд╕ рд╣ै। рдкंрдЧोрдЯ рдФрд░ рдХिрд▓рдмрд░ी рдЬाрддे рд╕рдордп рд░ाрд╕्рддे рдоें рдЕрдиेрдХ рдЬрдЧрд╣ рдЖрддी рд╣ैं рдЬрд╣ां рд░ूрдХрдХрд░ рд╡िрд╢्рд░ाрдо рднी рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।  рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдиैрдиी рдЭीрд▓ рдФрд░ рд╕ाрдд рддाрд▓ рдоें рдиौрдХाрдпрди рдХा рдЖрдиंрдж рд▓िрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХिрд▓рдмрд░ी рдоें рдмрд░्рдл рдХी рд╕ुрди्рджрд░ рдЪोрдЯिрдпों рдХो рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдкंрдЧोрдЯ, рдиोрдХрдЪैрддрд▓ рдФрд░ рдмिрдирд╕рд░ рдоें рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рдкрдХ्рд╖िрдпों рдХो рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЦैрд░рдиा рд╕े рдеोрдбा рдЖрдЧे рдЪрд▓рдиे рдкрд░ рд░ाрдордЧрдв рдФрд░ рдоुрдХ्рддेрд╢्рд╡рд░ рдкрд╣ुंрдЪा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
            15. рдЧंрдЧोрдд्рд░ी-рдпрдоुрдиोрдд्рд░ी:  рдЙрдд्рддрд░рдЦंрдб рдЧंрдЧा рдФрд░ рдпрдоुрдиा рд╕рдоेрдд рджेрд╢ рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдирджिрдпों рдХा рдЙрдж्рдЧрдо рд╕्рдерд▓ рднी рд╣ै рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдпूрдиेрд╕्рдХो рдХी рдУрд░ рд╕े рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб, рд╡ैрд▓ी рдСрдл рдл्рд▓ॉрд╡рд░ (рдлूрд▓ों рдХी рдШाрдЯी) рдХा рднी рдШрд░ рд╣ै рд╣ैं рдЬो рдкूрд░ें рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдФрд░ рдХрд╣ीं рдирд╣ीं рд╣ैं। рдлूрд▓ों рдХी рдШाрдЯी рднी рдмрд╣ुрдд рдордирдоोрд╣рдХ рд╕्рдеाрди рд╣ै, рдпрд╣ां рдкрд░ рддрд░рд╣-рддрд░рд╣ рдХी рд╡рдирд╕्рдкрддिрдпां рдкाрдпी рдЬाрддी рд╣ै। рдлूрд▓ों рдХी рдШाрдЯी рдоें рд╡рдирд╕्рдкрддिрдпों рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдЬीрд╡-рдЬंрддु рднी рдкाрдпे рдЬाрддे рд╣ै ,рдХाрд▓ा рд╣िрд░рди,рдиीрд▓ी рднेрдб़,рд╣िрдо рддेंрджुрдЖ,рд▓ाрд▓ рд▓ोрдордб़ी рдпрд╣ां рдкрд░ рдоुрдЦ्рдп рддौрд░ рдкрд░ рджेрдЦे рдЬाрддे рд╣ै।
              16. рд░ुрдж्рд░рдк्рд░рдпाрдЧ :
рдпрд╣ рд╕्рдеाрди рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХे рдЧреЭрд╡ाрд▓ рдоंрдбрд▓ рдоें рд╣ै। рд░ुрдж्рд░рдк्рд░рдпाрдЧ рдЕрдкрдиे рдоंрджिрд░ों, рдирджिрдпों рдФрд░ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЫрдЯा рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै। рдпрд╣ां рдкрд░ рдЕрдХ्рд╕рд░ рдмрд╣ुрдд рд╕рд░े рд╕ाрдзु рд╕ंрддो рдХो рддрдкрд╕्рдпा рдХрд░рддे рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд░ुрдж्рд░рдк्рд░рдпाрдЧ рднी рдкूрд░्рд╡ рдХे рдХेрджाрд░рдЦंрдб рдХा рд╣ी рдПрдХ рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХेрджाрд░рдЦंрдб рдоें рд╡ेрджों рдХी рд░рдЪрдиा рд╣ुрдИ рдеी। рд░ुрдж्рд░рдк्рд░рдпाрдЧ рд╢рд╣рд░ рдЕрд▓рдХрдиंрджा рддрдеा рдоंрджाрдХिрдиी рдирджिрдпों рдХा рд╕ंрдЧрдо рд╕्рдерд▓ рд╣ै। рдпрд╣ां рд╕े рдЕрд▓рдХрдиंрджा рджेрд╡рдк्рд░рдпाрдЧ рдоें рдЬाрдХрд░ рднाрдЧीрд░рдеी рд╕े рдоिрд▓рддी рд╣ै рдФрд░ рдкрд╡िрдд्рд░ рдЧंрдЧा рдирджी рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддी рд╣ै। рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХा рдкंрдЪ рдк्рд░рдпाрдЧ, рдПрдХ рдРрд╕ा рд╕्рдерд▓ рдЬрд╣ां рдкाँрдЪ рдирджिрдпों рдХा рд╕ंрдЧрдо рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХी рдЗрд╕ рдЬрдЧрд╣ рдХा рдирдЬाрд░ा рд╡ाрдХрдИ рдмрд╣ुрдд рдЦुрдмрд╕ूрд░рдд рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд░ुрдж्рд░ рдк्рд░рдпाрдЧ,рдХрд░्рдг рдк्рд░рдпाрдЧ,рдирди्рдж рдк्рд░рдпाрдЧ, рд╡िрд╖्рдгु рдк्рд░рдпाрдЧ,рджेрд╡ рдк्рд░рдпाрдЧ рдЕрд▓рдХрдиंрджा рд╕े рдЖрдХрд░ рдоिрд▓рддी рд╣ै।  рдпрд╣ां рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдкрд░्рдпрдЯрди рд╕्рдерд▓ों рдоें рдХेрджाрд░рдиाрде рдоंрджिрд░, рдЕрдЧрд╕्рдд्рдпрдоुрдиि, рдЧुрдк्‍рддрдХाрд╢ी, рд╕ोрдирдк्рд░рдпाрдЧ, рдЦिрд░рд╕ू, рдЧौрд░ीрдХुंрдб, рджिрдУрд░िрдпा рддाрд▓, рдЪोрдкрддा рд╣ै। рдпрд╣ां рд╕े рд╕рдмрд╕े рдирдЬрджीрдХी рдПрдпрд░рдкोрд░्рдЯ рдЬोрд▓ीрдЧ्рд░ांрдб рджेрд╣рд░ाрджूрди рд╣ै, рдирдЬрджीрдХी рд░ेрд▓рд╡े рд╕्‍рдЯेрд╢рди рдЛрд╖िрдХेрд╢ рдФрд░ рдХрдИ рдорд╣рдд्‍рд╡рдкूрд░्рдг рд╕реЬрдХ рдоाрд░्рдЧ рдЧрдв़рд╡ाрд▓ рдбिрд╡िрдЬрди рд╕े рдЬुрдб़े рд╣ुрдП рд╣ैं। рдЬрд╣ां рд╕े рд░ोрдЬाрдиा рд░ूрдж्рд░рдк्рд░рдпाрдЧ рдХे рд▓िрдП рдмрд╕ें рдЪрд▓рддी рд╣ैं। рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХे рд░рд╣рдиे рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ाँ рд╣ोрдЯрд▓ рдФрд░ рд░िрдЬोрд░्рдЯ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ै।    
       рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдгрджेрд╡ рдХी рд╕рди्рддाрдиों рдоें, рдЕрд▓्рдоोреЬा  рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рдердо рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдЦंрдбाрдиंрдж (рдЧंрдЧाрдзрд░) рд╣ी рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣िрдоाрд▓рдп рдФрд░ рддिрдм्рдмрдд рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрдИ рдмाрд░ рдХी рдеी। рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХा рджेрд╣рдд्рдпाрдЧ рд╣ो рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж, рдирд░ेрди्рдж्рд░ рдЖрджि (рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдЬैрд╕े рдд्рдпाрдЧी -рдиिрд╡ृрдд्рддि рдоाрд░्рдЧ рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ी рдпुрд╡ा) рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдХो рдЫोреЬрдХрд░ рдмрд░ाрд╣рдирдЧрд░ рдорда рдоें рд╣ी рд░рд╣ рд░рд╣े рдеे। рд▓ेрдХिрди рджुःрдЦी рдоाрдирд╡рддा рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдмрд▓ рдЗрдЪ्рдЫा, рдд्рдпाрдЧ рдФрд░ рддрдкрд╕्рдпा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЗрд╕рдХा рдЙрдкाрдп рдЦोрдЬрдиे рдХे рд▓िрдП ~  рдЙрди्рд╣ें рдмाрд░ рдмाрд░ рднाрд░рдд рдХे рд╡िрднिрди्рди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рдХрд░ рд░рд╣ी рдеी।
               рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рднी рдХुрдЫ рд╕рдордп рдпрд╣ाँ рд╡рд╣ाँ рдШूрдордХрд░ рд╡рд░ाрд╣рдирдЧрд░ рд▓ौрдЯे рдФрд░ рдЪिрди्рддрди -рдордирди рдХे рд▓िрдпे рд╣िрдоाрд▓рдп рдоें рдПрдХाрди्рдд рд╕्рдеाрди рдХी рдЦोрдЬ рдоें рдЕрдЦрдг्рдбाрдирди्рдж рдХो рд╕ाрде рд▓ेрдХрд░ рдХाрдардЧोрджाрдо рдкрд╣ुँрдЪे । рдПрдХ рд╕ौ рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े рдХाрдардЧोрджाрдо рд╕े рдЕрд▓्рдоोреЬा рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рд╕реЬрдХ рдоाрд░्рдЧ рдирд╣ीं рдеा , рдХोрдИ рдмрд╕ рдпा рдЯैрдХ्рд╕ी рднी рдирд╣ीं рдЪрд▓рддी рдеी।  рд╕ाрд░े рдЬाрдЧрддिрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдзों рддрдеा рдмрди्рдзрдиों рдХो рдХाрдЯрдХрд░, рднिрдХ्рд╖ाрдЯрди рдХो рд╣ी рд╕ंрдмрд▓ рдмрдиाрдХрд░, рд╣ृрджрдп рдоें рдЪिंрддрди -рдордирди рдХे рд▓िрдП  рдПрдХांрдд рд╕्рдеाрди рдХे рдЦोрдЬ рдХी рддीрд╡्рд░ рдЖрдХांрдХ्рд╖ा рд▓िрдП рд╣ुрдП рджрдг्рдб-рдХрдордг्рдбрд▓ु-рдзाрд░ी рдпे рджोрдиों рдкрд░िрд╡्рд░ाрдЬрдХ рд╕ंрди्рдпाрд╕ी ~   рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдФрд░ рдЕрдЦрдг्рдбाрдирди्рдж  рджुрд░्рдЧрдо рдкрд╣ाреЬी рд░ाрд╕्рддों рдкрд░ рдкрджрдпाрдд्рд░ा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдиैрдиीрддाрд▓ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдП । 
       рдЕрд▓्рдоोреЬा рдЬाрдиे рдХे рд╡िрдиिрд░्рджिрд╖्рдЯ рдоाрд░्рдЧ рдХो рдЫोреЬрдХрд░ рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдмीрдЪ -рдмीрдЪ рдоें рдЬंрдЧрд▓ рдХे рднीрддрд░ рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдЪрд▓рдиे рд▓рдЧे। рдпाрдд्рд░ा рдХे рддीрд╕рд░े рджिрди рд╡े рджोрдиो рдХाрдХрдб़ी рдШाрдЯ рдкрд╣ुंрдЪे, … рдФрд░  рдПрдХ рдЭрд░рдиे рдХे рдХिрдиाрд░े  рд░ाрдд्рд░ि рд╡िрд╢्рд░ाрдо рдХे рд▓िрдП рдкाрдиी рдХी рдЪрдХ्рдХी рдХे рд╕рдоीрдк рдЙрдирд▓ोрдЧों рдиे рдПрдХ рдордиोрд░рдо рд╕्рдеाрди  рдвूंрдв़ рдиिрдХाрд▓ा। рдк्рд░ाрддः рд╕्рдиाрди рдХे рдмाрдж рдЬрдм рдЖрдЧे рдмреЭे рддो рджेрдЦा рдПрдХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдкрдЧрдбрдг्рдбी рдХे рдиिрдХрдЯ рд╕े рд╣ी рдХोрд╢ी (рдХौрд╢िрдХी) рдирджी рдмрд╣рддी рд╣ुрдИ рдЪрд▓ рд░рд╣ी рдеी। рдЕрд╕ंрдЦ्рдп рдЫोрдЯे-рдмрдб़े рдЖрдХрд░ рдХे рд░ोрдб़े-рдкрдд्рдерд░ों рдХे рдКрдкрд░ рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдмрд╣рддी рд╣ुрдИ рдЗрд╕ рдирджी рдХो рдкैрджрд▓ рд╣ी рдЪрд▓рдХрд░ рдкाрд░ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рдеा। рдеोреЬा рдЖрдЧे рдмреЭрдиे рдкрд░, рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХी рджृрд╖्рдЯि рдЙрд╕  рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдкреЬी , рдЬрд╣ाँ рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд╕े рд╕рд░ोрддा рдирджी рдЖрдХрд░ рдХौрд╢िрдХी рдХा рдЖрд▓िंрдЧрди рдХрд░ рд░рд╣ी рдеी। рджोрдиों рдХे рд╕ंрдЧрдо-рд╕्рдерд▓ी рдкрд░ рдПрдХ рдд्рд░िрднुрдЬाрдХाрд░ рднूрдЦрдг्рдб рдЙрднрд░ рдЖрдпा рдеा। рдЙрд╕ी рднूрдЦрдг्рдб рдХे рдмीрдЪ рдоें рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рдкीрдкрд▓ рдХा рд╡ृрдХ्рд╖ рднी рдЦрдб़ा рдеा। рд╡рд╣ाँ рдХा рд╕рдорд╕्рдд рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рджिрд╡्рдп рдЖрдирди्рдж рд╕े рднрд░ा рд╣ुрдЖ рдеा।  рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╡рд╣ाँ рд░ुрдХрдХрд░ рдЦрдб़े рд╣ो рдЧрдпे, рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдЦंрдбाрдирди्рджрдЬी рд╕े рдХрд╣ा- " рднाрдИ, рджेрдЦрддे рд╣ो рдпрд╣ рд╕्рдеाрди рддो рдз्рдпाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕрдд्рдпрди्рдд рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╣ै!"
                 рдЙрди рджोрдиों рдиे рдЙрд╕ी рдХोрд╢ी рдирджी рдоें рд╕्рдиाрди рдХिрдпा рдФрд░ “ рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдЕрдиुрдкрдо рд╕ौंрджрд░्рдп рдФрд░ рд╡िрдзाрддा рдХी рдЕрдиुрдкрдо рд░рдЪрдиा рдХे рдЖрдЧे рд╢्рд░рдж्рдзाрдирдд рд╣ो рд╡े рдХाрдХрдб़ीрдШाрдЯ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╡िрд╢ाрд▓ рдкीрдкрд▓ рдХे рд╡ृрдХ्рд╖ рдХे рдиीрдЪे рдз्рдпाрди рдХрд░рдиे рдмैрда рдЧрдпे। 
рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рд╣िрдорд╢िрдЦрд░ рдоौрди рдоें рдбूрдм рдЧрдП। рдПрдХ рдЧрд╣рди рдиीрд░рд╡ рдиिрд╕्рд╕्рдкंрджрддा рд╡рд╣ाँ рд╡्рдпाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдИ। рдЪिрдд्рдд рдХी рдХाрдордиाрдПँ рдЧिрд░рдиे рд▓рдЧीं, рдФрд░ рджुःрдЦी рдоाрдирд╡рддा рдХी рд╕ेрд╡ा-рд╡ृрдд्рддि рдЙрднрд░рдиे рд▓рдЧे। рдЬрдм рдЕрди्рддрд░-рдмाрд╣्рдп рдкрд╡िрдд्рд░рддा рд╣ो рддो рднाрд╡ рд╕рдоाрдзि рдмрдб़ी рд╕рд╣рдЬ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡рд╣ рдЕрдд्рдпंрдд рдкрд╡िрдд्рд░ рдХ्рд╖рдг рдеा। рдХुрдЫ рд╣ी рдХ्рд╖рдгों рдХे рднीрддрд░ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдЧंрднीрд░ рдз्рдпाрди рдоें рд▓ीрди рд╣ो рдЧрдпे,  рдЙрдирдХा рдкूрд░ा рд╢рд░ीрд░ рдиिрд╕्рдкंрдж рд╣ो рдЧрдпा рдеा। .... рдпрд╣ рдмрдб़ी рдЕрдж्рднुрдд рд╕्рдеिрддि рдеी।  .....  рдХिрддрдиी рджेрд░ рд░рд╣ी рдпрд╣ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХौрди рдЬाрдиे? 
            рд╣ाँ, рдЬрдм рд╕рдоाрдзि рд╕े рд╕рдм рдЙрдаे рддो рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рд╢ुрдн्рд░ рд╢िрдЦрд░ों рдХो рджेрдЦ рдХрд░ рдЕрдкрдиे рдЧुрд░ुрднाрдИ  рд╕े рдХрд╣ा ...рджेрдЦो рдЧंрдЧाрдзрд░ (рдЕрдЦрдг्рдбाрдиंрдж) рдХाрдХреЬीрдШाрдЯ рдорд╣ाрдзाрдо  рдХे рдЗрд╕  ‘рдмोрдзि рд╡ृрдХ्рд╖’ рд╕рд░ीрдЦे рдЗрд╕ рдкीрдкрд▓ рд╡ृрдХ्рд╖ рдХे рдиीрдЪे  рдПрдХ рдЕрдд्рдпंрдд рд╢ुрдн рдоुрд╣ुрд░्рдд рдмीрдд рдЧрдпा рд╣ै; рдоेрд░े рд╕рдмрд╕े рдЧрд╣рд░े рд╕рд╡ाрд▓ों рдоें рд╕े рдПрдХ рдХा рд╣рд▓ рдЖрдЬ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै !’ ("рдЖрдЬ рдЖрдоाрд░ рдПрдХ рдЧрднीрд░ рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ाрд░ рд╕рдоाрдзाрди рд╣ोрдпे рдЧैрд▓ो । One of my deepest questions was resolved today.")
 
                " рдк्рд░рдердоे рд╢рдм्рдж-рдм्рд░рд╣्рдо рдЫिрд▓ो।"....
 рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рдЖрджि рдоें рд╢рдм्рдж- рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ी рдеा। рд╕ृрд╖्рдЯि рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдиाрдж рдХे рд╕ाрде рд╣ुрдИ। рдЬрдм рдк्рд░рдердо рдорд╣ाрд╕्рдлोрдЯ (рдмिрдЧ рдмैंрдЧ) рд╣ुрдЖ, рддрдм рдЖрджि-рдиाрдж (рдиाрджрдм्рд░рд╣्рдо) рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ुрдЖ। рдЙрд╕ рдоूрд▓ рдз्рд╡рдиि рдХो рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рддीрдХ ‘реР‘ рд╣ै, рдиाрджрдм्рд░рд╣्рдо рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। реР  рдорд╣рдЬ рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдирд╣ीं рд╣ै, рдФрд░ рдиा рд╣ी реР  рдХा рдХिрд╕ी рдЦ़ाрд╕ рдиाрдо рд╡ाрд▓े рдзрд░्рдо рд╕े рдХोрдИ рд▓ेрдиा-рджेрдиा рд╣ै। 
      рд╣рдо рднрд▓े рд╣ी 'рдКँ' рдХी рдз्рд╡рдиि рдоुрдЦ рд╕े рдиिрдХाрд▓ рд▓ें, рд▓ेрдХिрди реР рдХो рдЕрдиाрд╣рдд рдиाрдж рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрдиाрд╣рдд рдХा рдЕрд░्рде рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рдХिрд╕ी рдХे рдЯрдХрд░ाрдиे рд╕े рдкैрджा рдиा рд╣ुрдЖ рд╣ो। рдЬрд╣ां рдЯрдХрд░ाрд╣рдЯ рд╣ो рд╡рд╣ां рднрд▓ा рдКँ рдХрд╣ां। рднीрддрд░ рдЬрдм рдмिрд▓्рдХुрд▓ рд╢ांрддि рд╣ो, рдЕंрджрд░ рдХे рд╣рдоाрд░े рд╕ाрд░े рдж्рд╡ंрдж рдоिрдЯ рдЬाрддे рд╣ैं, рддрдм рдПрдХ рдЕрдиाрд╣рдд рдиाрдж (рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдЪैрддрди्рдп рд╕्рдкंрджрди рд╣ै ) рд╕े рд╣рдоाрд░ा рд╕ंрдкрд░्рдХ (рдпोрдЧ) рд╣ोрддा рд╣ै-реР  рд╕े рд╣рдо рдЬुрдб़ рдкाрддे рд╣ैं। рдКँ рдХा рд╣рдо рдоुрдЦ рд╕े рд░рдЯ рд▓рдЧा рд╕рдХрддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдЕрд╕рд▓ реР рддो рдз्рдпाрди рдХी рдЧрд╣рд░ाрдИ рдоें рдЕрд╡рддрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।  рдКँ рдХो рд╕рдд्рдп рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдХुрдЫ рдХрд╣ा рднी рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा। рд╣рдо рдЬो рднी рдХрд╣ें рдЙрд╕рдХी рдПрдХ рд╕ीрдоा рд╣ै рдФрд░ рдКँрдХाрд░ рдЕрд╕ीрдо рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рдк्рд░ाрдЪीрди рдпोрдЧिрдпों рдиे рдКँ рдХो рдЕрдЬрдкा рдХрд╣ा-рдпाрдиी рдЬिрд╕рдХा рдЬाрдк рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा। реР рд╢рдм्рджाрддीрдд рд╣ै-рдпाрдиी рд╢рдм्рдж рд╕े рдкрд░े рд╣ै । 
     рдФрд░ рдЬो рд╢рдм्рджाрддीрдд, рдЕрд╕ीрдо рдФрд░ рдЕрдирди्рдд рд╣ै, рдЙрд╕рдХा рд╡рд░्рдгрди рдорд╣рд░्рд╖ि рдкाрддंрдЬрд▓ि рдиे  рдкांрддрдЬрд▓ि рдпोрдЧрд╕ूрдд्рд░ рдоें ‘рддрд╕्рдп рд╡ाрдЪрдХ рдк्рд░рдгрд╡:' рдЙрд╕рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि реР рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ोрддी рд╣ै, рдРрд╕ा рдХрд╣ा рд╣ै।  рдХ्рдпोंрдХि 'рд╢рдм्рдж' рдХे рдмिрдиा рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиा рдЕрд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै, рдЕрд░्рдеाрдд 'рдиाрдо'  рдХे рдмिрдиा 'рд░ूрдк' рдХा рдз्рдпाрди рдХрд░рдиा рдЕрд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै। рдЕрддрдПрд╡,  рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡- рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдб рдЗрд╕ी 'реР',рд╕рдд्рдп рдп  рдЕрдиाрд╣рдд рдиाрдж рд╣ै- рдоें рд╕рдоाрдпा рд╣ुрдЖ рд╣ै।  рдоाрдг्рдбूрдХ्рдпोрдкрдиिрд╖рдж्‌ (рез)  рдоें рдХрд╣ा рд╣ै- " рдУрдоिрдд्рдпेрддрджрдХ्рд╖рд░рдоिрджं рд╕рд░्рд╡ं рддрд╕्рдпोрдкрд╡्рдпाрдЦ्рдпाрдиं "... (рдУрдо् рдЗрддि - рдПрддрдд् -  рдЕрдХ्рд╖рд░рдо् -  рдЗрджрдо् рд╕рд░्рд╡рдо् - рддрд╕्рдп рдЙрдкрд╡्рдпाрдХ्рд╖ाрдирдо्)  ' реР рдпा рдУрдо् рд╣ी 'рдЕрдХ्рд╖рд░-рд╢рдм्рдж' рд╣ै, рдФрд░ рдЬो рдХुрдЫ рджिрдЦाрдИ рджे рд░рд╣ा рд╣ै, рдпрд╣ рд╕ंрдо्рдкूрд░्рдг рдЬрдЧрдд 'рдУрдо्' рдХी рд╣ी рдЙрдкрд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди рд╣ै - рдЕрд░्рдеाрдд рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рд╣ै! рднूрдд, рд╡рд░्рддрдоाрди рддрдеा рднрд╡िрд╖्рдп рдЕрд░्рдеाрдд् рдЬो рдХुрдЫ рдеा, рдЬो рдХुрдЫ рд╣ै рддрдеा рдЬो рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ै, рд╡рд╣ 'рдУрдо्' рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ 'рдХाрд▓' (рдд्рд░िрдХाрд▓) рдХी рд╕ीрдоा рд╕े рдкрд░े рдЬो рдХुрдЫ рднी рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рд╡рд╣ рднी 'рдУрдо्' рд╣ी рд╣ै। рдЧुрд░ुрдиाрдирдХ рдиे рднी рдЧुрд░ुрдоुрдЦी~ рдоें рй┤ “рдПрдХ рдУंрдХाрд░ рд╕рддрдиाрдо”- рдпाрдиी рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рдЖрджि рдоें рдПрдХ рдкрд░рдо् рд╕рдд्рдп рд╣ी рдеा।

[рж╢্рж░ী ржиржмржиীрж╣рж░ржиেрж░ ржк্рж░рждিрж╢্рж░ুрждি: " ржк্рж░ржержоে рж╢ржм্ржжржм্рж░рж╣্ржо ржЫিрж▓। ржЕржиুржмিрж╢্ржм ржЖрж░ ржмৃрж╣рзО -ржмিрж╢্ржм ржПржХржЗ ржкрж░িржХрж▓্ржкржиাржиুрж╕াрж░ে рж╕ৃрж╖্ржЯ। ржЬীржмাржд্ржоা ржпেржоржи ржЬীржмржжেрж╣ে , ржмিрж╢্ржмাржд্ржоাржУ рждেржоржи ржк্рж░ржХৃрждিрждে ржЕржмрж╕্ржеিржд। ржмাржХ ржЖрж░ ржЕрж░্ржеেрж░ ржорждржЗ ржПрж░া ржЕржЪ্ржЫেржж্ржп। ржм্рж░рж╣্ржоেрж░ ржПржЗ ржжুржЗ рж░ূржк рж╕ржиাрждржи। ржХাржЬেржЗ ржЖржорж░া ржпে ржЬржЧрзО ржжেржЦি рждা рж╢াрж╢্ржмржд ржиিрж░াржХাрж░ ржУ рж╢াрж╢্ржмржд рж╕াржХাрж░েрж░ рж╕ржо্ржоিрж▓ржи।"
          рд╕ाрдХाрд░, рдиिрд░ाрдХाрд░  рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХрд╣ा рдХрд░рддे рдеे - " рдШрдг्рдЯी рдмрдЬाрддे рд╕рдордп рд╣рд░ рдПрдХ рдЯрд╣ोрдХा рд▓рдЧрдиे рдХे рд╕ाрде 'рдЯрди्' 'рдЯрди् ' рдХी рдЖрд╡ाрдЬ рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рдФрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╕ुрдиाрдИ рдкреЬрддी рд╣ै- рдпрд╣ рдоाрдиो рд╕ाрдХाрд░ рд╣ै।  рдкрд░ рдмрдЬाрдиा рдмрди्рдж рдХрд░рддे рд╣ी рдЖрдЦрд░ी рдЯрд╣ोрдХे рдХी рдЖрд╡ाрдЬ рдеोреЬी рджेрд░ рддрдХ рдЧूँрдЬрддी рд╣ुрдИ рд╢ाрди्рдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै (рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдЪैрддрди्рдп рдпा рд╕्рдкंрджрди) ~ рдпрд╣ рдоाрдиो рдиिрд░ाрдХाрд░ рд╣ै। рдШрдг्рдЯी рдХी рдз्рд╡рдиि рдХी рддрд░рд╣ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рднी рд╕ाрдХाрд░ рдФрд░ рдиिрд░ाрдХाрд░ рджोрдиों рдЕрд╡рд╕्рдеाрдпें рд╣ैं। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕ाрдХाрд░ рдФрд░ рдиिрд░ाрдХाрд░ : реиреиреп)
             рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдиे рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рд╕े рдкूрдЫा , 'рдорд╣ाрд░ाрдЬ , рд╕ाрдХाрд░ рдмреЬा рд╣ै рдпा рдиिрд░ाрдХाрд░ ?' рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдиे рдХрд╣ा, " рдиिрд░ाрдХाрд░ рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╣ै ~ рдкрдХ्рдХा рдФрд░ рдХрдЪ्рдЪा।  рдкрдХ्рдХा рдиिрд░ाрдХाрд░ рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी рдПрдХ рдЙрдЪ्рдЪ рднाрд╡ рд╣ै। рд╕ाрдХाрд░ рдХे рд╕рд╣ाрд░े рдЙрд╕ рдиिрд░ाрдХाрд░ рдоें рдкрд╣ुँрдЪрдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рдм्рд░ाрд╣्рдорд╕рдоाрдЬ рд╡ाрд▓ों рдХा рдХрдЪ्рдЪा рдиिрд░ाрдХाрд░ рд╣ै ~ рдЬैрд╕े рдЖँрдЦ рдоूंрджрдиे рдкрд░ рдЕँрдзेрд░ा рд╣ी рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕ाрдХाрд░ рдФрд░ рдиिрд░ाрдХाрд░ : реиреирео)       
     " рдИрд╢्рд╡рд░ рдиिрдд्рдп рднी рд╣ै рдФрд░ рд▓ीрд▓ाрдордп рд╡िрд╢्рд╡рдкिрддा рднी। рдЕрдЦрдг्рдб рд╕рдЪ्рдЪिрджाрдирди्рдж рдХी рдзाрд░рдгा рдирд╣ीं рдХी рдЬा рд╕рдХрддी। рд╡рд╣ рдоाрдиो рдЕрдирди्рдд , рдЕрд╕ीрдо рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рддрд░рд╣ рд╣ै, рдЙрд╕рдоें рдкреЬрдХрд░ рдордиुрд╖्рдп рдоाрдиो рдХिрдиाрд░ा рди рдкाрдХрд░ рдбूрдмрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рд╕ाрдХाрд░ рд▓ीрд▓ाрдордп рдИрд╢्рд╡рд░ (рдаाрдХुрд░) рдХो рдкाрдХрд░ рдЙрд╕े рдоाрдиो рдХिрдиाрд░ा рдоिрд▓ рдЬाрддा рд╣ै। "(рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕ाрдХाрд░ рдФрд░ рдиिрд░ाрдХाрд░ : 230)
     " рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдкाрдиी рдЬрдордХрд░ рдмрд░्рдл рдмрди рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдЦрдг्рдб рд╕рдЪ्рдЪिрджाрдирди्рдж рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ी рд╕ाрдХाрд░ рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬैрд╕े рдмрд░्рдл рдкाрдиी рд╕े рд╣ी рдкैрджा рд╣ोрддी рд╣ै, рдкाрдиी рдоें рд╣ी рд░рд╣рддी рд╣ै , рдФрд░ рдкाрдиी рдоें рд╣ी рдоिрд▓ рдЬाрддी рд╣ै। рд╡ैрд╕े рд╣ी рдИрд╢्рд╡рд░ (рдЖрдд्рдоा) рдХा рд╕ाрдХाрд░ рд░ूрдк (рджेрд╣-рдорди рдпा рдиाрдо-рд░ूрдк) рднी рдиिрд░ाрдХाрд░ рдм्рд░рд╣्рдо (рдЖрдд्рдоा) рд╕े рд╣ी рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддा рд╣ै, рдЙрд╕ी рдоें рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд░рд╣рддा рд╣ै, рддрдеा рдЙрд╕ीрдоें рд╡िрд▓ीрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। "(рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕ाрдХाрд░ рдФрд░ рдиिрд░ाрдХाрд░ : реирейреж)  
         рд╢्рд░ीрд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╢рдм्рджрдм्рд░рд╣्рдо рд╕े рддाрдд्рдкрд░्рдп рд╡ेрджों рдХे рдХрд░्рдордХाрдг्рдб рд╕े рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдлрд▓ (рд╕्рд╡рд░्рдЧाрджि) рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдпрдЬ्рдЮрдпाрдЧाрджि рд╕ाрдзрди рдмрддाрдпे рдЧрдпे рд╣ै। рдЧीрддा рем/рекрек рд╢्рд▓ोрдХ рдоें рдз्рдпाрдирдпोрдЧ (рдордиःрд╕ंрдпोрдЧ) рдХी рдорд╣рдд्рддा рдХो рджрд░्рд╢ाрддे рд╣ुрдП рднрдЧрд╡ाрди् рдХрд╣рддे рд╣ैं ~ 
рдкूрд░्рд╡ाрдн्рдпाрд╕ेрди рддेрдиैрд╡ рд╣्рд░िрдпрддे рд╣्рдпрд╡рд╢ोрд╜рдкि рд╕ः।
          рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ुрд░рдкि рдпोрдЧрд╕्рдп рд╢рдм्рджрдм्рд░рд╣्рдоाрддिрд╡рд░्рддрддे।।6.44। 
[рдкрджрдЪ्рдЫेрдж : рдкूрд░्рд╡-рдЕрдн्рдпाрд╕ेрди рддेрди рдПрд╡ рд╣्рд░िрдпрддे рд╣ि рдЕрд╡рд╢ः рдЕрдкि рд╕ः । рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ुः рдЕрдкि рдпोрдЧрд╕्рдп рд╢рдм्рдж-рдм्рд░рд╣्рдо рдЕрддिрд╡рд░्рддрддे॥]
рд╡рд╣ рдпोрдЧрдн्рд░рд╖्рдЯ рдордиुрд╖्рдп рдЙрд╕ рдкрд╣рд▓े рдЬрди्рдо рдХे рдЕрдн्рдпाрд╕рдЬрди्рдп рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рд╕े рд╣ी (рдпрджि рдЙрд╕рдХे рднीрддрд░ рдЗрдЪ्рдЫा рди рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ुрдИ рд╣ो рддрдм рднी) рд╡िрд╡рд╢ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ुрдЖ, рдмрд▓рдкूрд░्рд╡рдХ рдкूрд░्рдг рд╕िрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдпोрдЧ рдоाрд░्рдЧ рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдФрд░ рдпрджि рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬिрд╕рдоें рдХेрд╡рд▓ рдпोрдЧ рдХी рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा рднी рдЬाрдЧ्рд░рдд рд╣ुрдИ рд╣ो , рддो рд╡рд╣ рднी (рдордиःрд╕ंрдпोрдЧ рдкрдж्рдзрддि рдХा рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ु рднी, рдЕрдЧрд▓े рдЬрди्рдо рдоें рдпोрдЧ рдХा рдЕрдиुрд╖्рдаाрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП) рд╡ेрдж рдЙрдкрдиिрд╖рджाрджि рдоें рдХрд╣े рд╣ुрдП 'рд╢рдм्рджрдм्рд░рд╣्рдо' рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░ рдЬाрддा рд╣ै, рдЕрд░्рдеाрдд् рдКँрдЪे-рд╕े- рдКँрдЪे рдм्рд░рд╣्рдорд▓ोрдХ рдЖрджि рд▓ोрдХों рд╕े рднी рдЙрд╕рдХी рдЕрд░ुрдЪि рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै, рдФрд░ рдм्рд░рд╣्рдо рдХे рд╢ाрдм्рджिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкрд░े рдЬाрдХрд░ рддрдд्рд╡ рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै ।  рдлिрд░ рдЬो рдпोрдЧ рдХो рдЬाрди рдХрд░ рдЙрд╕рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ुрдЖ рдЕрдн्рдпाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै рдЙрд╕рдХा рддो рдХрд╣рдиा рд╣ी рдХ्рдпा рд╣ै। (courtesy : http://bhagavadgita.org.in/)
         " рдЕрдгुрд╡िрд╢्рд╡ рдЖрд░ рдмृрд╣рддрд╡िрд╢्рд╡ рдПрдХрдИ рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा-рдиुрд╕ाрд░े рд╕ृрд╖्рдЯ "   ...... рдЕрддрдПрд╡ рдЕрдгुрд╡िрд╢्рд╡ (рдкिрдг्рдб) рдФрд░ рд╡ृрд╣рдд-рд╡िрд╢्рд╡ (рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдб) рджोрдиों рдПрдХ рд╣ी рдХाрд░्рдпрдк्рд░рдгाрд▓ी (procedure, ideology рд╡िрдЪाрд░рдкрдж्рдзрддि) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рд╣ैं। "рд╕рдЪ्рдЪिрджाрдирди्рдж рдХैрд╕े рд╣ैं , рдХोрдИ рдирд╣ीं рдмрддा рд╕рдХрддा। рдЗрд╕рд▓िрдпे рд╡े рдкрд╣рд▓े рдЕрд░्рдзрдиाрд░ीрд╢्рд╡рд░ рдмрдиे। рдЬाрдирддे рд╣ो , рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдРрд╕ा рдХ्рдпों рдХिрдпा ? -рдпрд╣ рджिрдЦाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдХि рд╡े рд╕्рд╡рдпं рд╣ी рдк्рд░рдХृрддि-рдкुрд░ुрд╖ рджोрдиों рд╣ैं। рдлिрд░ рдПрдХ рд╕ीреЭी рдиीрдЪे рдЙрддрд░ рдХрд░ рд╡े рдЕрд▓рдЧ- рдЕрд▓рдЧ рдкुрд░ुрд╖ рдФрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдмрдиे। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдХुрдЫ рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд░ूрдк : 231
              'рдПрдХ рднрдХ्рдд - рдХाрд▓ीрдоाрддा рдХो рдпोрдЧрдоाрдпा рдХ्рдпों рдХрд╣рддे рд╣ैं ? рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг - " рдпोрдЧрдоाрдпा рдЕрд░्рдеाрдд рдкुрд░ुрд╖ рдФрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдХा рдпोрдЧ। рддुрдо рдЬो рдХुрдЫ рднी рджेрдЦ рд░рд╣े рд╣ो, рд╡рд╣ рд╕рднी рдкुрд░ुрд╖-рдк्рд░рдХृрддि рдХा рдпोрдЧ рд╣ै। рджेрдЦा рдирд╣ीं , рд╢िрд╡-рдХाрд▓ी рдХी рдоूрд░्рддि рдоें рд╢िрд╡ рдХे рдКрдкрд░ рдХाрд▓ी рдЦреЬी рд╣ुрдИ рд╣ैं। рд╢िрд╡ рд╢рд╡ рдХे рдЬैрд╕े рдкреЬे рд╣ुрдП рд╣ैं; рдХाрд▓ी рд╢िрд╡ рдХी рдУрд░ рджेрдЦ рд░рд╣ी рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рднी рдкुрд░ुрд╖ -рдк्рд░рдХृрддि рдХा рдпोрдЧ рд╣ै। рдкुрд░ुрд╖ рдиिрд╖्рдХ्рд░िрдп рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдпे рд╢िрд╡ рд╢рд╡ рдЬैрд╕े рдкреЬे рд╣ैं। рдкुрд░ुрд╖ рдХे рд╕ाрде рдпुрдХ्рдд рд╣ोрдХрд░ рдк्рд░рдХृрддि рд╕ृрд╖्рдЯि-рд╕्рдеिрддि -рдк्рд░рд▓рдп рдЖрджि рд╕рднी рдХाрд░्рдп рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рд░ाрдзा-рдХृрд╖्рдг рдХी рдпुрдЧрд▓ рдоूрд░्рддि рдХा рднी рдпрд╣ी рдЕрд░्рде рд╣ै।" (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдХुрдЫ рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд░ूрдк : 231) 
          " рдЬीрд╡ाрдд्рдоा рдЬेрдорди рдЬीрд╡рджेрд╣े , рд╡िрд╢्рд╡ाрдд्рдоा рдУ рддेрдорди рдк्рд░рдХृрддिрддे рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд " .... рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░  рдЬीрд╡ाрдд्рдоा рдПрдХ рдЪेрддрди рд╢рд░ीрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрд╡ृрдд्рдд рд╣ै, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЪेрддрдиाрдордпी рдк्рд░рдХृрддि рдпा рджृрд╢्рдп рдЬрдЧрдд рдХे рдкीрдЫे рд╡िрд╢्рд╡ाрдд्рдоा (рдоाँ рдЬрдЧрджрдо्рдмा) рднी рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ैं। рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХрд╣ा рдХрд░рддे рдеे -" рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд╕्рддु рдиाрд░ाрдпрдг рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдиाрд░ाрдпрдг рд╣ै, рдкрд╢ु рдиाрд░ाрдпрдг рд╣ै, рд▓рдо्рдкрдЯ рднी рдиाрд░ाрдпрдг рд╣ै। рдЬो рдХुрдЫ рд╣ै, рд╕рдм рдиाрд░ाрдпрдг рд╣ी рд╣ै। рдиाрд░ाрдпрдг рд╡िрднिрди्рди рд░ूрдкों рдоें рд▓ीрд▓ा рдХрд░рддे рд╣ैं। рд╕рдм рдЙрди्рд╣ीं рдХे рднिрди्рди -рднिрди्рди рд░ूрдк рд╣ैं , рдЙрди्рд╣ीं рдХी рдорд╣िрдоा рдХा рдк्рд░рдХाрд╢ рд╣ै। ....  рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕рдмрдХे рднीрддрд░ рд╣ैं , рдкрд░рди्рддु рд╕рдм рдЬрди рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рднीрддрд░ рдирд╣ीं рд╣ैं, рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ें рдЗрддрдиा рджुःрдЦ рднोрдЧрдиा рдкреЬрддा рд╣ै। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкрдХрддा :реирейреи
          "рдмाрдХ рдЖрд░ рдЕрд░्рдеेрд░ рдоोрддोрдИ рдПрд░ा рдЕрдЪ्рдЫेрдж्рдп " ....  рд╢рдм्рдж ( ' рдиाрдо '-  рдкрд░ा, рдордз्рдпрдоा, рдкрд╢्рдпрди्рддि рдФрд░ рд╡ैрдЦрд░ी ) рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЕрд░्рде рдХे рд╕рдоाрди рд╣ी  рд╡े рджोрдиो [рдм्рд░рд╣्рдо рдФрд░ рд╢рдХ्рддि ] рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп (fundamental, рдоौрд▓िрдХ рдпा рддाрдд्рд╡िрдХ) рд╣ैं। рдФрд░ рдХेрд╡рд▓ рдоाрдирд╕िрдХ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг (рдордиीрд╖ा) рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдЙрди рджोрдиो рдХो рдпा 'рд╕ंрдпुрдХ्рддाрдХ्рд╖рд░-реР '  ~ (рдК рд╕े рдЪрди्рдж्рд░рдмिрди्рджु) рдХो рдкृрдердХ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╣рдоाрд░े рдпрд╣ां рд╡ाрдгी рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдмрд╣ुрдд рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा। рд╡ाрдгी рдХрд╣ां рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै, рдЗрд╕рдХी рдЧрд╣рд░ाрдИ рдоें рдЬाрдХрд░ рдЕрдиुрднूрддि рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкाрдгिрдиी рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдЖрдд्рдоा рд╡рд╣ рдоूрд▓ рдЖрдзाрд░ рд╣ै рдЬрд╣ां рд╕े рдз्рд╡рдиि рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡рд╣ рдЗрд╕рдХा рдкрд╣рд▓ा рд░ूрдк рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдиुрднूрддि рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ै। рдХिрд╕ी рдпंрдд्рд░ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ुрдиाрдИ рдирд╣ीं рджेрддी। рдз्рд╡рдиि рдХे рдЗрд╕ рд░ूрдк рдХो рдкрд░ा рдХрд╣ा рдЧрдпा। рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдПрдХ рдЛрдЪा рдЖрддी рд╣ै-
рдЪрдд्рд╡ाрд░ि рд╡ाрдХ्‌ рдкрд░िрдоिрддा рдкрджाрдиि
рддाрдиि рд╡िрджुрд░्рд╡्рд░ाрд╣्рдордгा рдпे рдордиीрд╖िрдг:
рдЧुрд╣ा рдд्рд░ीрдгि рдиिрд╣िрддा рдиेрдЩ्рдЧрдпрди्рддि
рддुрд░ीрдпं рд╡ाрдЪो рдордиुрд╖्рдпा рд╡рджрди्рддि॥

рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рез-резремрек-рекрел
      рдЕрд░्рдеाрдд्‌ рдЕрд░्рдеाрдд् рд╡ाрдгी рдХे рдЪाрд░ рдкрдж рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬिрди्рд╣ें рд╡िрдж्рд╡ाрди рдордиीрд╖ी (рдм्рд░рд╣्рдорд╡िрдж) рдЬाрдирддे рд╣ैं। рд╡े рд╣ैं- рдкрд░ा, рдкрд╢्рдпрди्рддी, рдордз्рдпрдоा, рд╡ैрдЦрд░ी। рдЗрдирдоें рд╕े рддीрди рд╢рд░ीрд░ рдХे рдЕंрджрд░ рд╣ोрдиे рд╕े рдЧुрдк्рдд рд╣ैं рдкрд░рди्рддु рдЪौрдеे рдХो рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं~ рддुрд░ीрдп рд╡ाрдЪा рдордиुрд╖्рдп рдмोрд▓рддा рд╣ै। ' рдЪрдд्рд╡ाрд░ि рд╡ाрдХ् рдкрд░िрдоिрддा рдкрджाрдиि' рдЗрд╕рдХी рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдкाрдгिрдиी рдХрд╣рддे рд╣ैं,рд╡ाрдгी рдХे рдЪाрд░ рдкाрдж рдпा рд░ूрдк рд╣ैं- рез. рдкрд░ा, реи. рдкрд╢्рдпрди्рддी, рей. рдордз्рдпрдоा, рек. рд╡ैрдЦрд░ी। рдЕрд░्рдеाрдд - рдПрдХ рд╣ी рдиाрдо рдЪाрд░ рд╢्рд░ेрдгिрдпों рд╕े рдЬрдкा рдЬाрддा рд╣ै-рдмैрдЦрд░ी, рдордз्рдпрдоा, рдкрд╢्рдпрди्рддि рдФрд░ рдкрд░ा ।
          рез. рдкрд░ा : рдЗрд╕рдХे рдЖрдЧे рд╡ाрдгी рдоें рдХोрдИ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдирд╣ीं рд╣ै । рдкрд░рдо рдХा рджिрдЧ्рджрд░्рд╢рди рдХрд░ाрдХे рдЙрд╕ी рдоें рд╡िрд▓ीрди рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЗрд╕े рдкрд░ा рдХрд╣рддे рд╣ैं । реи. рдкрд╢्рдпрди्рддी: рд╕ाрдзрдиा рдФрд░ рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░ рдкрд╢्рдпрди्рддी рдЕрд░्рдеाрдд рдиाрдо рджेрдЦрдиे рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдЖ рдЬाрддी рд╣ै । рдзीрд░े-рдзीрд░े рдиाрдо рдХी рдзुрди рдмрди рдЬाрддी рд╣ै, рдбोрд░ рд▓рдЧ рдЬाрддी рд╣ै । рдлिрд░ рдиाрдо рдХो рдЬрдкा рдирд╣ीं рдЬाрддा, рдпрд╣ी рдиाрдо рд╢्рд╡ाрд╕ рдоें рдврд▓ рдЬाрддा рд╣ै । рдорди рдХो рдж्рд░рд╖्рдЯा рдмрдиाрдХрд░ рдЦреЬा рдХрд░ рджे, рджेрдЦрддे рднрд░ рд░рд╣ें рдХि рд╕ाँрд╕ рдЖрддी рд╣ै рдХрдм ? рдХрд╣рддी рд╣ै рдХ्рдпा ?" рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों рдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рд╕ाँрд╕ рдиाрдо рдХे рд╕िрд╡ाрдп рдФрд░ рдХुрдЫ рдХрд╣рддी рд╣ी рдирд╣ीं । рд╕ाрдзрдХ рдиाрдо рдХा рдЬрдк рдирд╣ीं рдХрд░рддा, рдХेрд╡рд▓ рдЙрд╕рд╕े рдЙрдардиेрд╡ाрд▓ी рдзुрди рдХो рд╕ुрдирддा рд╣ै । рд╕ाँрд╕ рдХो рджेрдЦрддा рднрд░ рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЗрд╕े 'рдкрд╢्рдпрди्рддी' рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдкрд╢्рдпрди्рддी рдоें рдорди рдХो рдж्рд░рд╖्рдЯा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЦреЬा рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै; рдХिрди्рддु рд╕ाрдзрди рдФрд░ рдЙрди्рдирдд рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░ рд╕ुрдирдиा рднी рдирд╣ीं рдкреЬрддा । рдПрдХ рдмाрд░ рд╕ुрд░рдд рд▓рдЧा рднрд░ рджें, рд╕्рд╡рддः рд╕ुрдиाрдпी рджेрдЧा । рди рд╕्рд╡рдпं рдЬрдкें, рди рдорди рдХो рд╕ुрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рдХрд░ें рдФрд░ рдЬрдк рдЪрд▓рддा рд░рд╣े, рдЗрд╕ी рдХा рдиाрдо рд╣ै рдЕрдЬрдкा । рдЕрдЬрдкा рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै, рд╣рдо рди рдЬрдкें рдХिрди्рддु рдЬрдк рд╣рдоाрд░ा рд╕ाрде рди рдЫोреЬे । рдПрдХ рдмाрд░ рд╕ुрд░рдд рдХा рдХाँрдЯा рд▓рдЧा рднрд░ рджें рддो рдЬрдк рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рд╣ो рдЬाрдп рдФрд░ рдЕрдирд╡рд░рдд рдЪрд▓рддा рд░рд╣े । рдЗрд╕ рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдЬрдк рдХा рдиाрдо рд╣ै рдЕрдЬрдкा рдФрд░ рдпрд╣ी рд╣ै 'рдкрд░ाрд╡ाрдгी рдХा рдЬрдк' । рдпрд╣ рдк्рд░рдХृрддि рд╕े рдкрд░े рддрдд्рдд्рд╡ рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рджिрд▓ाрддी рд╣ै । рей. рдордз्рдпрдоा : рдЕрд░्рдеाрдд рдордз्рдпрдо рд╕्рд╡рд░ рдоें рдЬрдк, рдЬिрд╕े рдХेрд╡рд▓ рдЖрдк рд╣ी рд╕ुрдиें, рдмрдЧрд▓ рдоें рдмैрдаा рд╣ुрдЖ рд╡्рдпрдХ्рддि рднी рдЙрд╕ рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдХो рд╕ुрди рди рд╕рдХे । рдпрд╣ рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдХрдг्рда рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै । рек. рд╡ैрдЦрд░ी। рдмैрдЦрд░ी рдЙрд╕े рдХрд╣рддे рд╣ै рдЬो рд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ो рдЬाрдпे । рдиाрдо рдХा рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рд╣ो рдХि рдЖрдк рд╕ुрдиें рдФрд░ рдмाрд╣рд░ рдХोрдИ рдмैрдаा рд╣ो рддो рдЙрд╕े рднी рд╕ुрдиाрдИ рдкреЬे ।
       рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХрд╣ा рдХрд░рддे рдеे - " рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╣ोрддा рд╣ै ~ рдПрдХ рдоें рдЬीрд╡ाрдд्рдоा рддрдеा рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдХा рдпोрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै। рдФрд░ рджूрд╕рд░े рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд░ूрдкों рдХे рджрд░्рд╢рди рд╣ोрддे рд╣ैं। рдкрд╣рд▓ा рдЬ्рдЮाрди рд╣ै рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рднрдХ्рддि। "  ( рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд░ूрдкрджрд░्рд╢рди рддрдеा рдз्рд╡рдиिрд╢्рд░рд╡рдг : 240
          ' рдХ्рдпा рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рджрд░्рд╢рди рдЗрди рдЪрд░्рдордЪрдХ्рд╖ुрдУं рд╕े рд╣ी рд╣ोрддे рд╣ैं ? рдЗрд╕ рдк्рд░рд╢्рди рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдоें рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдиे рдХрд╣ा - " рдирд╣ीं, рдЙрди्рд╣ें рдЗрди рдЪрд░्рдордЪрдХ्рд╖ुрдУं рд╕े рдирд╣ीं рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा। рд╕ाрдзрдиा рдХрд░рддे рдХрд░рддे рд╕ाрдзрдХ рдХे рднीрддрд░ рдПрдХ рдк्рд░ेрдо рдХी рджेрд╣ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै, рдЙрд╕рдоें рдк्рд░ेрдо рдХे рдиेрдд्рд░ , рдк्рд░ेрдо рдХे рдХрд░्рдг рд╣ोрддे рд╣ैं।  рдЙрди्рд╣ीं рдк्рд░ेрдо-рдиेрдд्рд░ों рд╕े рдЙрдирдХे рджрд░्рд╢рди рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЙрди्рд╣ीं рдк्рд░ेрдо-рдХрд░्рдгों рд╕े рдЙрдирдХी рд╡ाрдгी рд╕ुрдиाрдИ рджेрддी рд╣ै। рдЕрдиाрд╣рдд рдз्рд╡рдиि рд╕рджा рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдЙрда рд░рд╣ी рд╣ै।  рдпрд╣ рдк्рд░рдгрд╡ рдз्рд╡рдиि рд╣ै। рдпрд╣ рдкрд░рдм्рд░рд╣्рдо рд╕े рдЖ рд░рд╣ी рд╣ै। рдпोрдЧी рдЗрд╕े рд╕ुрди рдкाрддे рд╣ैं। рдпोрдЧी рд╕рдордЭ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдХि рдпрд╣ рдз्рд╡рдиि рдПрдХ рдУрд░ рдиाрднि рдоें рд╕े рдЙрдарддी рд╣ै, рддрдеा рджूрд╕рд░ीрдУрд░ рдЙрд╕ рдХ्рд╖ीрд░ोрджрд╢ाрдпी рдкрд░рдм्рд░рд╣्рдо рд╕े। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд░ूрдкрджрд░्рд╢рди рддрдеा рдз्рд╡рдиिрд╢्рд░рд╡рдг : 241~ рдПрдиुрдЕрд▓ рдХैрдо्рдк рдоें рдХेрдЬेрдПрди рдХे рд╕ाрде рдоाँ рдХो рд╢ाрд▓ рджेрдиा ?)
          " рдм्рд░рд╣्рдоेрд░ рдПрдИ рджूрдИ рд░ूрдк рд╕рдиाрддрди ।"....      рдм्рд░рд╣्рдо [рдоूрд░्рддрдоाрди рдк्рд░ेрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдгрджेрд╡ ] рдХे 'рд╢рдм्рджाрддीрдд' (рджेрд╢-рдХाрд▓ рдХे рдкрд░े рдпा рдиिрд░ाрдХाрд░)  рдФрд░ 'рд╢рдм्рджрдЧोрдЪрд░' (рд╕ाрдХाрд░ рдпा рдЗрди्рдж्рд░िрдпрдЧोрдЪрд░) рдпे рджोрдиों рд░ूрдк  рд╕рдиाрддрди рд╣ैं! рдмृрд╣рджाрд░рдг्рдпрдХ рдЙрдкрдиिрд╖рдж् рдоें рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै- ' рдж्рд╡े рд╡ाрд╡ рдм्рд░рд╣्рдордгो рд░ूрдкे рдоूрд░्рддं рдЪाрдоूрд░्рддं рдЪ’ рдиिрдд्рдп рдПрдХ рд╣ोрддे рд╣ुрдП рд╣ी рд╡рд╣ рдиिрдд्рдп рдкृрдердХ рд╕рдд्рддा рд╣ै- рдЗрд╕ी рд╕े  рдоाрдпा рдХी рдЙрдкाрдзि рд╕े рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдиाрдорд░ूрдк рд╡िрд╖्рдгु, рд╢िрд╡, рдиाрд░ाрдпрдг, рд░ाрдо, рдХृрд╖्рдг, рджुрд░्рдЧा рдЖрджि рд╕рднी рд╕्рд╡рд░ूрдк-рдЫрд▓рдоाрдд्рд░ рдирд╣ीं рд╣ैं, рдмрд▓्рдХि рдЕрдиाрджि рд╕рдд्рдп рддрдеा рдиिрдд्рдп рд╣ैं। рдПрдХ рд╣ोрддे рд╣ुрдП рд╣ी рдЕрдиाрджिрдХाрд▓ рд╕े рдпे рд╣ी рд╡िрд╡िрдз рд░ूрдкों рдоें рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ैं-  ‘рдПрдХोрд╜рдкि рд╕рди् рдмрд╣ुрдзा рдпो рд╡िрднाрддि ।’ рдЗрд╕ी рдПрдХ (рдк्рд░рдХृрддि) рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджूрд╕рд░े (рдЖрдд्рдоा) рдХा рдпрд╣ рдЖрд▓िंрдЧрди рдоाрдиो рд╢рдм्рдж рдФрд░ рдЕрд░्рде рдХे рд╕рдо्рдмंрдз рдХी рднांрддि рдЕрд╡िрдЪ्рдЫेрдж्рдп рд╣ैं। рд╡िрд╢्рд╡ाрдд्рдоा рдХा рдпрд╣ рдпुрдЧрд▓ рд░ूрдк рдЕрдиाрджि рд╣ै। 
            рдЬीрд╡ाрдд्рдоा  рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЬीрд╡ рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХे рднीрддрд░ рд╣ी рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ोрдХрд░ (рд╡्рдпрд╖्рдЯि рдЕрд╣ं рдмрдирдХрд░ ) рдЙрд╕े рдЪрд▓ा рд░рд╣ी рд╣ै, рд╡िрд╢्рд╡ाрдд्рдоा ( рдоाँ рдЬрдЧрджрдо्рдмा рдХे рдоाрддृрд╣ृрджрдп рдХा рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкी рд╡िрд░ाрдЯ 'рдЕрд╣ं'- рдмोрдз !) рднी рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЗрд╕ рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рднीрддрд░ рд╣ी рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ोрдХрд░ рдЗрд╕рдХो рдЪрд▓ा рд░рд╣ी рд╣ैं । рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХрд╣рддे рдеे "рдЖрди्рддрд░рдд-рддрдд्рдд्рд╡ рдФрд░ рдмाрд╣्рдп рд░ूрдк , рднीрддрд░ी рднाрд╡ рдФрд░ рдмाрд╣рд░ी рдк्рд░рддीрдХ -рджोрдиों рдХा рд╕рдо्рдоाрди рдХрд░ो। рд╕ीрдкी рдХे рдЕрди्рджрд░  рдмрд╣ुрдоूрд▓्рдп рдоोрддी рд╣ोрддा рд╣ै, рд╕ीрдкी рдХा рдХोрдИ рдоूрд▓्рдп рдирд╣ीं рд╣ोрддा; рдкрд░рди्рддु рдоोрддी рдХे рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рддैрдпाрд░ рд╣ोрдиे рддрдХ -рд╕ीрдкी рдмрд╣ुрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдоोрддी рдоिрд▓ рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рд╕ीрдкी рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдирд╣ीं рд░рд╣рддा। рдЬिрд╕े рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╕рдд्рдп , рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ो рдЧрдпी рд╣ै, рдЙрд╕рдХे рд▓िрдпे рдмाрд╣्рдп рдЖрдЪाрд░-рдиिрдпрдоों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЬाрддी। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕ाрдзрдХ рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рд╕рд╣ाрдпрдХ рдмाрддें : 85)
      " рдХाрдЬेрдИ рдЖрдорд░ा рдЬे рдЬрдЧрдд рджेрдЦि рддा рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдиिрд░ाрдХाрд░ рдУ рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╕ाрдХाрд░ेрд░ рд╕рдо्рдоिрд▓рди। " рдЕрддрдПрд╡,  рд╣рдорд▓ोрдЧ рдЬिрд╕ рдЬрдЧрдд рдХो рджेрдЦ рд░рд╣े рд╣ैं рд╡рд╣ рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдиिрд░ाрдХाрд░ рдПрд╡ं рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╕ाрдХाрд░ рдХी рдоिрд▓ीрдЬुрд▓ी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ै! рдЕрд░्рдеाрдд рд╣рдо рд▓ोрдЧ рдЬो рдХुрдЫ рджेрдЦрддे рд╣ैं рдпा рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рддे рд╣ैं,  рд╕рднी рджृрд╖्рдЯिрдЧोрдЪрд░ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा 'рдоूрд░्рдд' (рд╕ाрдХाрд░) рдФрд░ 'рдЕрдоूрд░्рдд' (рдиिрд░ाрдХाрд░) рдХे рд╕рдо्рдоिрд▓рди рд╕े рд╣ुрдИ рд╣ै।  рд╢िрд╡ा (рдХाрд▓ी-рдк्рд░рдХृрддि рдпा рдорди? ) рд╕рдЪрдоुрдЪ рдпрд╣ाँ рд╢िрд╡ (рдЖрдд्рдоा) рдХा рдЖрд▓िंрдЧрди рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рдпрд╣ рдХोрдИ рдХрд▓्рдкрдиा рдирд╣ी рд╣ै। (рдЕрд░्рдеाрдд рднрдЧрд╡ाрди рдХी рдХोрдИ рднी рдоूрд░्рддि рдХрд▓्рдкрдиा рд╕े рдЧреЭी рдордирдЧреЭрди्рдд рдоूрд░्рддि рдирд╣ीं рд╣ै। )
              
         рдЬिрд╕  ‘рдмोрдзि рд╡ृрдХ्рд╖’ рд╕рд░ीрдЦे рдкीрдкрд▓ рд╡ृрдХ्рд╖ рдХे рдиीрдЪे рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХो " рдкिрдг्рдб (рд╢рдм्рджрдордп) рдоें рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдб (рд╢рдм्рджाрддीрдд) рдХा рдЬ्рдЮाрди" ~  рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рдеा, рдЙрд╕ рд╕्рдеाрди рдХा рдиाрдо 'рдХाрдХреЬीрдШाрдЯ ' рд╣ै; рдЬो рдЕрд▓्рдоोреЬा рд╕े 23 рдХि.рдоी. рдХी рджूрд░ी рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ां рд╕े рдЖрдЧे рдЪрд▓рддे рд╣ुрдП рд╡े рджोрдиों рдЕрд▓्рдоोреЬा рдХी рдУрд░ рдмреЭे। рдХрд╣рддे рд╣ै , рдЬрдм рд╡े рдЕрд▓्рдоोреЬा рдХे рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдиिрдХрдЯ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдП рдеे , рдХेрд╡рд▓ 3 рдХि.рдоी. рдХी рджूрд░ी рд╣ी рддрдп рдХрд░рдиी рд╢ेрд╖ рдеी; рдЙрдирдХा рдкैрд░ рдлрдлрд▓ों рд╕े рднрд░ рдЧрдпा рдеा ।  рдЦреЬी рдЪреЭाрдИ рдЪреЭрдиे рд╡ рднूрдЦ-рдк्рдпाрд╕ рд╕े рдиिрдв़ाрд▓ рд╣ो рдХрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж  рд▓рдЧрднрдЧ рдЕрдЪेрдд рдЬैрд╕े рдПрдХ рдЪрдЯ्рдЯाрди рдкрд░ рдЬाрдХрд░ рд╕ो рдЧрдП। рдЙрдирдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рджेрдЦрдХрд░, рдЕрдЦрдг्рдбाрдирди्рдж рдПрдХрджрдо рдШрдмреЬा рдЧрдП рдФрд░ рдЬрд▓्рджी рд╕े рдХुрдЫ рднोрдЬрди-рдкाрдиी рдХी рдЦोрдЬ рдХрд░рдиे рдоें рд╡्рдпрд╕्рдд рд╣ो рдЧрдП।  
             рдирдЬрджीрдХ рдоें рд╣ी рдПрдХ рдХрдм्рд░िрд╕्рддाрди рдХे рдкाрд╕ рдмрдиी рдПрдХ рдХुрдЯिрдпा рдХे рдиिрдХрдЯ рдЦреЬे рдПрдХ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдлрдХीрд░ рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдкाрд╕ рдкрд╣ुँрдЪे। реЮрдХीрд░ рдХे рдкाрд╕ рдЙрд╕ рд╕рдордп рдПрдХ рдЦीрд░े рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдФрд░ рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдеा। реЮрдХीрд░  рд╕्рд╡рдпं рдЙрд╕ рдЦीрд░े (рдкрд╣ाреЬी рдХрдХреЬी) рдХो рд▓ेрдХрд░ рджौреЬрддे рд╣ुрдП рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХे рдкाрд╕ рдЖрдпे। рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХो рджेрдЦрдХрд░ рдмोрд▓े, рдоैं рддो рдоुрд▓рдоाрди рд╣ूँ-рдХ्рдпा рдЖрдк рдЗрд╕े рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░ेंрдЧे। рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे рдзीрдоी рдЖрд╡ाрдЬ рдоें рдХрд╣ा - ' рддाрддे рдХी ? рдЖрдорд░ा рд╕рдмाрдИ рдХी рднाрдИ рдиेрдИ ?- рдЙрд╕рд╕े рдХ्рдпा, рдХ्рдпा рд╣рдо рд╕рднी рдордиुрд╖्рдп рдЖрдкрд╕ рдоें рднाрдИ рдирд╣ीं рд╣ैं ? рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЙрд╕ी рдЦीрд░े рдХो рдЦाрдХрд░ рд╣ी рдЙрдирдХे рдк्рд░ाрдгों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рд╣ुрдИ। рдЕрдоेрд░िрдХा рдпाрдд्рд░ा рд╕े рд▓ौрдЯрдиे рдХे рдмाрдж рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдЬрдм рджूрд╕рд░ी рдмाрд░ рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдЖрдпे, рддрдм рд╡рд╣ाँ рдЙрдирдХा рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдЕрднिрдирди्рджрди рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЙрд╕ рд╕рднाрд╕्рдерд▓ рдкрд░ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рднाрд░ी рднीреЬ рдоें рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЙрд╕ рдоुрд╕्рд▓िрдо рдлрдХीрд░ рдХो рдкрд╣рдЪाрди рд▓िрдпा рдФрд░ рдЙрд╕ реЮреШीрд░ (рдЬुрд▓्рдлिрдХाрд░ рдЕрд▓ी) рдХो рдЕрдкрдиे рдкाрд╕ рдмुрд▓ाрдХрд░ рдХृрддрддрдЬ्рдЮрддा рдЬ्рдЮाрдкिрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП, рд╕рдмों рдХे рд╕ाрдордиे рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдФрд░ рдХрд╣ा рдХि рдЗрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдиे рд╣ी рдЙрдирдХी рдк्рд░ाрдг рд░рдХ्рд╖ा рдХी рдеी।         
      1890 рдИ. рдХे рдЕрдЧрд╕्рдд рдХे рдЕंрддिрдо  рдпा рд╕िрддрдо्рдмрд░  рдорд╣ीрдиे  рдХे рдк्рд░рдердо рд╕рдк्рддाрд╣ рдоें  рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी (рдирд░ेрди्рдж्рд░)  рдЧंрдЧाрдзрд░ (рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдЦंрдбाрдиंрдж) рдХे рд╕ाрде рдЬрдм рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЬрдм рдЕрд▓्рдоोреЬा рдкрд╣ुँрдЪे рддрдм рдЕрд▓्рдоोреЬा рд╢рд╣рд░ рдоें рдЙрдирд▓ोрдЧों рдХी рдоुрд▓ाрдХाрдд,  рд╕्рд╡ाрдоी рд╕ाрд░рджाрдирди्рдж рдФрд░ рдХृрдкाрдирди्рдж (рд╡ैрдХुрдг्рда рдиाрде рд╕ाрди्рдпाрд▓) рдХे рд╕ाрде  рд╣ो рдЧрдпी। рд╡े рд▓ोрдЧ рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рд╕े рдоिрд▓рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рд▓िрдпे рдЕрд▓्рдоोреЬा рдоें рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рдЙрдирдХी рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рдХрд░ рд░рд╣े рдеे। рдЕрд▓्рдоोреЬा рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рд╢рд╣рд░ рдХे рдЦрдЬांрдЪी рдоोрд╣рд▓्рд▓ा рдХे рдПрдХ рдЕрддि рд╕рдЬ्рдЬрди рд╡्рдпрдХ्рддि, рдзрдирд╡ाрди рд╣ोрдиे рдкрд░ рднी рдзрди рдХी рдХाрд▓िрдоा рдиे ( make money 4 рдХा 8 рдмрдиाрддे рд░рд╣рдиे рдХी рд▓ाрд▓рд╕ा рдиे ) рдЬिрдирдХा рд╕्рдкрд░्рд╢ рддрдХ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдеा , рдЙрди्рд╣ीं рд▓ाрд▓ा рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ ~ рдХा рдЖрддिрде्рдп рдЙрди рд╕рднी рдиे рдЧ्рд░рд╣рдг рдХिрдпा। "рдзрди рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдпे рджाрд╕ рдХी рддрд░рд╣ рд╣ै, рд╡рд╣ी рдаीрдХ рдаीрдХ рдордиुрд╖्рдп рд╣ै। рдЬो рдзрди рдХो рдпोрдЧ्рдп рд░ीрддि рд╕े рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा рдирд╣ीं рдЬाрдирддा рд╡рд╣ 'рдордиुрд╖्рдп ' рдХрд╣рд▓ाрдиे рд▓ाрдпрдХ рдирд╣ीं рд╣ै। " AV/26 
          [ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдирдЧрд░ी рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдХे рдЦрдЬांрдЪी рдоोрд╣рд▓्рд▓े рдХा рдЕрдкрдиा рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै। рдЗрд╕ рдоोрд╣рд▓्рд▓े рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдаुрд▓рдШрд░िрдпा рд╢ाрд╣ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдЪंрдж рд╢ाрд╕рдХों рдХे рдЬрдоाрдиे рд╕े рд╣ी рдЙрдирдХे рдЦрдЬांрдЪी (рдмैंрдХрд░्рд╕) рд░рд╣े рдеे । рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рднी рд▓ाрд▓ा  рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рд╕рд╣िрдд рдХрдИ рдаुрд▓рдШрд░िрдпा рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХी рдХाрдлी рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рдеी। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдЗрд╕рдХा рдиाрдо рдЦрдЬांрдЪी рдоोрд╣рд▓्рд▓ा рд░рдЦा рдЧрдпा। рдпрд╣ी рд╡рд╣ рдоोрд╣рд▓्рд▓ा рд╣ै рдЬрд╣ां рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рд╣िрдоाрд▓рдп рдпाрдд्рд░ा рдХे рджौрд░ाрди рджो рдмाрд░ рд▓ाрд▓ा рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рдХे рдоेрд╣рдоाрди рдмрдирдХрд░ рд░ुрдХे। рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж 1890 рдФрд░ 1897 рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХे рджौрд░ाрди рджो рдмाрд░ рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдЖрдП рдеे рдФрд░ рджोрдиों рд╣ी рдмाрд░ рд╡े рдЦрдЬांрдЪी рдоोрд╣рд▓्рд▓ा рдоें рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рдХे рдШрд░ рдкрд░ рд░ुрдХे рдеे । 11 рдордИ 1897 рдоें рдЗрд╕ी рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрд▓्рдоोрдб़ाрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рд╕ंрдмोрдзिрдд рднी рдХिрдпा рдеा। рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рдЬी рдХे рдЗрд╕ рдШрд░ рдоें рдЖрдЬ рднी рдЙрдирдХी рдмाрдж рдХी рдкीрдв़ी рдХे рд▓ोрдЧ рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдЦрдЬांрдЪी рдоोрд╣рд▓्рд▓े рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рдШрд░ 1800 рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХे рдмрдиे рд╣ैं рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХा рдоूрд▓ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЕрдм рднी рд╡рд╣ी рд╣ै। рдЕрдзिрдХांрд╢ рдШрд░ों рдоें рдЙрд╕ рджौрд░ рдХे рдмрдиे рджрд░рд╡ाрдЬे рдФрд░ рдЦिрдб़рдХिрдпां рдЖрдЬ рддрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд╣ैं। рдЕрдзिрдХांрд╢ рднрд╡рдиों рдоें рддुрди рдХी рд▓рдХрдб़ी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рджрд░рд╡ाрдЬों рдФрд░ рдЦिрдб़рдХिрдпों рдоें рдирдХ्рдХाрд╢ी рдЙрдХेрд░ी рдЧрдИ рд╣ै। ] 
             1889 рдИ. рдоें рдЬिрд╕ рд╕рдордп рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдЕрд▓्рдоोреЬा рдЬाрдиे рдХी рдмाрдд рд╕ोंрдЪ рд░рд╣े рдеे, рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдЦрдг्рдбाрдирди्рдж рдмрдж्рд░ीрдиाрде рдзाрдо рдХी рдпाрдд्рд░ा рдкрд░ рдеे। рдЙрдирдХी рдЕрд▓्рдоोреЬा рдЬाрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЕрдЦрдг्рдбाрдирди्рдж рдиे рд╡рд╣ीं рд╕े рд▓ाрд▓ा рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рдХो рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХा рдкрд░िрдЪрдп рджेрддे рд╣ुрдП рдПрдХ рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦा рдеा। рдЙрд╕ рдкрдд्рд░ рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХा рдкрд░िрдЪрдп рджेрддे рд╣ुрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓िрдЦा рдеा рдХि - " рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХेрд╡рд▓ рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ैं, рд╡рд░рдг рдИрд╢्рд╡рд░ (рдкрд░рдо् рд╕рдд्рдп) рдХे рд▓िрдП рд╕рдЪрдоुрдЪ рдЕрдкрдиा рд╕рд░्рд╡рд╕्рд╡ рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рдПрдХ рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рдХा рдХрдаोрд░ рдЬीрд╡рди рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░рддे рд╣ैं, рдПрд╡ं рд╡े 'рдкрд░рдорд╣ंрд╕ ' рд╢्рд░ेрдгी рдоें рд╢ुрдоाрд░ рдХिрдпे рдЬाрдиे рдпोрдЧ्рдп рдПрдХ рдЙрдЪ्рдЪрдХोрдЯि рдХे рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рд╣ैं। " 
                 рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХे рд╕ाрдиिрдз्рдп рдоें рд░рд╣рддे рд╕рдордп рд╣ी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж (рдирд░ेрди्рдж्рд░) рдиे рдиिрд░्рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рдоाрдзि рдХा рдЖрд╕्рд╡ाрджрди рдХрд░ рд▓िрдпा рдеा, рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдЧुрд░ुрджेрд╡ рд╕े рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХी рдеी рдХि рд╡े рдХुрдЫ рдРрд╕ी рдХृрдкा рджें рдЬिрд╕рд╕े рд╡े рд╣рд░ рд╕рдордп рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рдоें рд╣ी рд▓ीрди рд╣ोрдХрд░ рд░рд╣рдиे рдпोрдЧ्рдп рдмрди рдЬाрдПँ। рдХिрди्рддु рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдЪाрд╣рддे рдеे рдХि рдЙрдирдХा рдирд░ेрди् рд▓ोрдХ рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рдХेрд╡рд▓ рдЙрдЪ्рдЪ рднूрдоि рдоें рд╣ी рди рд░рд╣рдХрд░, рд╕ाрдзाрд░рдг рдЬрдирддा рдмीрдЪ рдЙрддрд░ рдЖрдпे।  рдФрд░ рдаाрдХुрд░ рджेрд╡ рдХी рдпрд╣ी рднрд╡िрд╖्рдпрд╡ाрдгी рдоाрдиो рдЪрдордд्рдХाрд░ рдкूрд░्рдг рдвंрдЧ рд╕े рдШрдЯिрдд рд╣ुрдИ рдеी, рдФрд░ рдЗрд╕ рд╡िрд╖рдп рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХा рдЕрд▓्рдоोреЬा рдЕрд╡рд╕्рдеाрди рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдЕрд╡िрд╕्рдорд░рдгीрдп рдШрдЯрдиा рдмрдиी рд░рд╣ेрдЧी। 

                 рд▓ाрд▓ा рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рдХे рдЖрддिрде्рдп рдоें рдХोрдИ рдХрдоी рдирд╣ीं рдеी। рдХिрди्рддु рджुःрдЦी рдоाрдирд╡рддा рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े  рдк्рд░рднाрд╡рдХाрд░ी рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╢рдХ्рддि рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдХे рд▓िрдпे рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХा рдорди рдПрдХाрди्рдд рд╡ाрд╕ рдХी рдХाрдордиा рд╕े рдЫрдЯрдкрдЯ рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा। рд╡े рдЕрдХेрд▓े рд╣ी рдиिрдХрд▓ рдкреЬे। ......рдХрд╢ाрд░ рджेрд╡ी рдкрд╣ाреЬ рдХी рдПрдХ рдЧुрдлा рдоें рджिрди-рд░ाрдд рд▓рдЧाрддाрд░ рдХрдаोрд░ рддрдкрд╕्рдпा рдЪрд▓рдиे рд▓рдЧी। рдиिрд░्рдЬрди рдПрдХाрди्рдд рд╕्рдеाрди рдоें рдоौрди рднाрд╡ рд╕े рдЪिंрддрди-рдордирди рдХрд░рддे рдХрд░рддे рдЙрдирдХा рдоुрдЦрдордг्рдбрд▓ рдзीрд░े рдзीрд░े рдкрд░рдо् рд╕рдд्рдп рдХे рджिрд╡्рдп рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕े рдЙрдЬ्рдЬ्рд╡рд▓ рд╣ो рдЙрдаा। рдоाрдиो рдЖрдЬ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХी  рдЙрдХ्рддि 'рдЬ्рдЮाрди рдХे рдмाрдж рд╡िрдЬ्рдЮाрди' рдХा рд╕рд╣ी рдЕрд░्рде рд╕рдордЭा। ....рдЬिрдирдХा рдЬрди्рдо рд╣ी рднाрд╡ी рд╢िрдХ्рд╖рдХ (would be Leader) рдмрдирдиे рдФрд░ рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдпे рд╣ुрдЖ рд╣ो, рд╡े рдпрджि рдЖрдЬीрд╡рди 'рдм्рд░рд╣्рдорд╡िрдж्рдпा' (theology) рдкрд░ рдХेрд╡рд▓ рдЪрд░्рдЪा рд╣ी рдХрд░рддे рд░рд╣ें, рдпा рдЖрдЬीрд╡рди рд╕рдоाрдзि рдХे рдЖрдирди्рдж рдоें рд╣ी рдбूрдмे рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣ें, рддो рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХे рдЕрд╡рддрд░िрдд рд╣ोрдиे рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп ~ 'рд╕рддрдпुрдЧ  рд╕्рдеाрдкрдиा рдХा рдХाрд░्рдп' рдХैрд╕े рдкूрд░ा рд╣ोрдЧा ?  
(рж╢ুржзু ржм্рж░рж╣্ржоржЬ্ржЮাржиে ржбুржмে ржеাржХা ржирзЯ। .... рждিржиিржЗ рж╕ржм рж╣рзЯেржЫেржи'--- ржЬেржиে рж╕рж░্ржмржЬীржмেрж░ ржХрж▓্ржпাржгржЗ рж╢েрж╖ ржХржеা)
"рд╢ुрдзु рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрдиे рдбूрдмे рдеाрдХा рдирдп"  " рдЬ्рдЮाрди рдХे рдмाрдж рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рдмреЭो !"
          " рдЬ्рдЮाрдирдпोрдЧ рдоें рдЬ्рдЮाрдиी рд╕ाрдзрдХ рдм्рд░рд╣्рдо рдХो рдЬाрдирдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै। рд╡рд╣ 'рдиेрддि' 'рдиेрддि ' рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдПрдХ рдПрдХ рдХрд░рдХे рдоिрде्рдпा рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░рддा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рд╡िрдЪाрд░ (рдЖрдд्рдордиिрд░ीрдХ्рд╖рдг) рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рд╡рд╣ाँ рд╕рдоाрдзि рд╣ोрддी рд╣ै, рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди рд╣ोрддा рд╣ै। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдЬ्рдЮाрдирдпोрдЧ рдХ्рдпा рд╣ै ? резреореп)
        " рд╡िрдЪाрд░ рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╣ोрддा рд╣ै - рдЕрдиुрд▓ोрдо рдФрд░ рд╡िрд▓ोрдо। рдПрдХ рд╣ै рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдгाрдд्рдордХ (analytical) рдФрд░ рджूрд╕рд░ा рд╕ंрд╢्рд▓ेрд╖рдгाрдд्рдордХ (synthetical- рдПрдХीрдХрд░рдг) - 'рдиेрддि -рдиेрддि ' рдФрд░ 'рдЗрддि-рдЗрддि'। рдкрд╣рд▓ा рдоाрдиो рдХेрд▓े рдХे рд╕्рддрдо्рдн рдХे рдЦोрд▓ों рдХो рдиिрдХाрд▓рддे рд╣ुрдП рдоाँрдЭे (kernel, рддрдд्рд╡) рддрдХ рдЖ рдкрд╣ुँрдЪрдиा рд╣ै рдФрд░ рджूрд╕рд░ा , рдоाँрдЭे рдкрд░ рдПрдХ рдХे рдмाрдж рдПрдХ рдЦोрд▓ рдХी рдкрд░рддें рдЪреЭाрддे рд╣ुрдП рд╕्рддрдо्рдн рддрдХ рдЖрдиा। (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдЬ्рдЮाрдирдпोрдЧ рдХी рдк्рд░рдгाрд▓ी : резрепрез) 
     " рдЬ्рдЮाрди рдЕрдЬ्рдЮाрди рджोрдиों рдХे рдкाрд░ рд╣ो рдЬाрдУ, рддрднी рдЙрди्рд╣ें рдЬाрди рдкाрдУрдЧे। рдиाрдирдд्рд╡ рджेрдЦрдиे рдХा рдиाрдо рд╣ी рдЕрдЬ्рдЮाрди рд╣ै। рдкाрдг्рдбिрдд्рдп рдХा рдЕрд╣ंрдХाрд░ рднी рдЕрдЬ्рдЮाрдирдЬрди्рдп рд╣ै। рдПрдХ рд╣ी рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕рд░्рд╡рднूрддों рдоें рд╡िрд░ाрдЬрдоाрди рд╣ैं - рдЗрд╕ рдиिрд╢्рдЪрдпाрдд्рдоिрдХा рдмुрдж्рдзि рдХा рдиाрдо рдЬ्рдЮाрди рд╣ै। рдЙрди्рд╣ें рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े (рд╢िрд╡) рдЬाрдирдХрд░ рдЙрдирдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиा рд╣ी 'рд╡िрдЬ्рдЮाрди' рд╣ै।" (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕рдоाрдзि рддрдеा рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди : 242)    
           рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рджेрд╡ рдХрд╣ा рдХрд░рддे рдеे, 'рдиेрддि рдиेрддि ' рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЖрдд्рдоा рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдХрд░рдиे рдХा рдиाрдо рдЬ्рдЮाрди рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдпाрдиि рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЬाрдирдиा। рдХिрд╕ी рдиे рджूрдз рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ुрдиा рднрд░ рд╣ै, рдХिрд╕ी рдиे рджूрдз рджेрдЦा рд╣ै, рдФрд░ рдХिрд╕ी рдиे рджूрдз рдкीрдпा рд╣ै। рдЬिрд╕рдиे рдХेрд╡рд▓ рд╕ुрдиा рд╣ी рд╣ै, рд╡рд╣ рдЕрдЬ्рдЮाрдиी рд╣ै, рдЬिрд╕рдиे рджेрдЦा рд╣ै рд╡рд╣ рдЬ्рдЮाрдиी рд╣ै, рдЬिрд╕рдиे рдкीрдпा рд╣ै рдЙрд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдЕрд░्рдеाрдд рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЬ्рдЮाрди рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рджрд░्рд╢рди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдЙрдирдХे рд╕ाрде рдкрд░рдо् рдЖрдд्рдоीрдп рдХी рддрд░рд╣ рдмाрддрдЪीрдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ोрдиा -рдЗрд╕ी рдХा рдиाрдо рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╣ै। рдкрд╣рд▓े 'рдиेрддि рдиेрддि ' рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рдИрд╢्рд╡рд░ рдкंрдЪрднूрдд рдирд╣ीं рд╣ैं; рдЗрди्рдж्рд░िрдпाँ рдирд╣ीं рд╣ैं , рдорди, рдмुрдж्рдзि, рдЕрд╣ंрдХाрд░ рдирд╣ीं рд╣ैं ; рд╡े рд╕рднी рддрдд्рд╡ों рд╕े рдЕрддीрдд рд╣ैं। 
         рдЫрдд рдкрд░ рдЪреЭрдиे рдХे рд▓िрдпे рдПрдХ рдПрдХ рдХрд░ рд╕рдм рд╕ीреЭिрдпों рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЬाрдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ीреЭिрдпाँ рдЫрдд рдирд╣ीं рд╣ैं। рдХिрди्рддु рдЫрдд рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рдмाрдж рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै рдХि рдЬिрди рдИंрдЯ , рдЪूрдиा , рд╕ुрд░्рдЦी рдЖрджि рд╡рд╕्рддुрдУं рд╕े рдЫрдд рдмрдиी рд╣ै, рдЙрди्рд╣ीं рд╕े рд╕ीреЭिрдпाँ рднी рдмрдиी рд╣ैं ! рдЬो рдкрд░рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ै, рд╡рд╣ी рдЬीрд╡-рдЬрдЧрдд рдмрдиा рд╣ै।  рдЬो рдЖрдд्рдоा рд╣ै рд╡рд╣ी рдкंрдЪрднूрдд рдмрдиा рд╣ै। рддुрдо рдХрд╣ोрдЧे рдоिрдЯ्рдЯी рдЕрдЧрд░ рдЖрдд्рдоा рд╕े рд╣ी рдмрдиी рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рдЗрддрдиी рдХреЬी рдХैрд╕े рд╣ै ? рдЙрдирдХी рдЗрдЪ्рдЫा рд╕े рд╕рдм рдХुрдЫ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХ्рдпा рд░рдЬ-рд╡ीрд░्рдп рд╕े рд╣рдб्рдбी рдФрд░ рдоांрд╕ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै? 
         " рд╡िрдЬ्рдЮाрдирд▓ाрдн рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рднी рд░рд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдЕрдиुрднрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдИрд╢्рд╡рд░ рд╣ी рдЬीрд╡-рдЬрдЧрдд рдмрдиे рд╣ैं। рд╡े рд╕ंрд╕ाрд░ рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдирд╣ीं рд╣ैं। рдЬ्рдЮाрдирд▓ाрдн рдХрд░рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдЬрдм рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рдиे рдХрд╣ा рдХि рд╡े рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдирд╣ीं рд░рд╣ेंрдЧे। рддрдм рджрд╢рд░рде рдиे рдЙрдирдХो рд╕рдордЭाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡рд╕िрд╖्рда рдоुрдиि рдХो рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рднेрдЬ рджिрдпा। рд╡рд╕िрд╖्рда рдиे рдХрд╣ा - 'рд░ाрдо ! рдпрджि рд╕ंрд╕ाрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕े рд░рд╣िрдд рд╣ो, рддो рддुрдо рдЙрд╕рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ो। ' рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рдЪुрдк्рдкी рд╕ाрдзे рд░рд╣े, рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рднрд▓ी-рднाँрддि рдЬाрдирддे рдеे рдХी рдЬрдЧрдд рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рд╕िрд╡ा рдФрд░ рдХुрдЫ рдирд╣ीं рд╣ै। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी :  рд╕рдоाрдзि рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди : 245)   
        
        " рдмेрд▓ рдХो рд╣ाрде рдоें рд▓ेрдХрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा - рдЦोрдкреЬा , рдмीрдЬ , рдЧूрджा рдЗрдирдоें рдмेрд▓ рдХौрди рд╕ा рд╣ै ? рдкрд╣рд▓े рдЦोрдкреЬे рдХो рдЕрд╕ाрд░ рдХрд╣рдХрд░ рдлेंрдХ рджिрдпा, рдлिрд░ рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдмीрдЬों рдХो рднी рджिрдпा। рдФрд░ рдХेрд╡рд▓ рдЧूрджे рдХो рдЕрд▓рдЧ рдиिрдХाрд▓ рдХрд░ рдХрд╣ा, рдпрд╣ी рдмेрд▓ рдХा рд╕ाрд░ рд╣ै, рдФрд░ рдЕрд╕рд▓ рдмेрд▓ рд╣ै। рдлिрд░ рдмाрдж рдоें рд╡िрдЪाрд░ рдЖрдпा - рдХि рдЬिрд╕рдХा рдЧूрджा рд╣ै, рдЙрд╕ी рдХा рдЦोрдкреЬा рдФрд░ рдмीрдЬ рднी рд╣ै ! рдЦोрдкреЬा -рдмीрдЬ рдФрд░ рдЧूрджा рдпे рддीрдиों рдоिрд▓рдХрд░ рд╣ी рдмेрд▓ рдмрдиा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдиिрдд्рдп рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рджрд░्рд╢рди рдХे рдмाрдж рд╡िрдЪाрд░ рдЖрдпा -рдЬो рдиिрдд्рдп рд╣ैं, рд╡े рд╣ी рд▓ीрд▓ा рдоें рдЬрдЧрдд рдмрдиे рд╣ैं। (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕рдоाрдзि рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рд╣ोрдиेрд╡ाрд▓ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди :246]      
  " рдПрдХ рдмाрд░ рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдиे рдирд░ेрди्рдж्рд░рдиाрде рд╕े рдкूрдЫा , "рддेрд░े рдЬीрд╡рди рдХा рдз्рдпेрдп рдХ्рдпा рд╣ै ? рдирд░ेрди्рдж्рд░рдиाрде рдиे рдХрд╣ा , " рд╕рджा рд╕рдоाрдзि рдоें рдордЧ्рди рд░рд╣рдиा। " рд╕ुрдирдХрд░ рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдмोрд▓े  - "рдХ्рдпा рддू рдЗрддрдиा рдХ्рд╖ुрдж्рд░рдмुрдж्рдзि рд╣ै ! рд╕рдоाрдзि рд╕े рднी рдкाрд░ рдЪрд▓ा рдЬा। рд╕рдоाрдзि рддो рддेрд░े рд▓िрдпे рдХुрдЫ рднी рдирд╣ीं рд╣ै। рдЙрд╕рд╕े рднी рдКँрдЪी рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╣ै। рдХिрд╕ी рджूрд╕рд░े рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕े (рдХाрд▓ीрдорд╣ाрд░ाрдЬ ?) рд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा ~ "рднाрд╡ рдФрд░ рднрдХ्рддि рд╣ी рд╕рдм рдХुрдЫ рдирд╣ीं рд╣ै। "
               рдФрд░ рдПрдХ рд╕рдордп рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдиे рдирд░ेрди्рдж्рд░рдиाрде рд╕े рдпрд╣ी рдк्рд░рд╢्рди рдкूрдЫा।  рдЙрд╕ рд╕рдордп рднी рдирд░ेрди्рдж्рд░рдиाрде рдиे рдПрдХ рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ рджिрдпा। рд╕ुрдирдХрд░ рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдмोрд▓े - " рдЫी, рдЫी ! рддेрд░ा рдЗрддрдиा рдЙрдЪ्рдЪ рдЖрдзाрд░ рд╣ै рдФрд░ рддेрд░े рдоुँрд╣ рд╕े рдпрд╣ рдмाрдд? рдоैंрдиे рддो рд╕ोрдЪा рдеा рдХि рддू рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рд╡рдЯрд╡ृрдХ्рд╖ рдХे рд╕рдоाрди рд╣ोрдЧा, рддेрд░ी рдЫाрдпा рдоें рд╣рдЬाрд░ों рд▓ोрдЧों рдХो рдЖрд╢्рд░рдп рдоिрд▓ेрдЧा , рдкрд░рди्рддु рд╡ैрд╕ा рди рд╣ोрдХрд░ рддू рдХेрд╡рд▓ рдЕрдкрдиी рд╣ी рдоुрдХ्рддि рдЪाрд╣рддा рд╣ै ! рдпрд╣ рддो рдмрд╣ुрдд рддुрдЪ्рдЫ рдмाрдд рд╣ै ! рдоुрдЭे рддो рд╕рднी рднाрд╡ рдЕрдЪ्рдЫे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдоैं рдПрдХ рд╣ी рд╕рдм्рдЬी рдХो рдХрднी рдЙрдмाрд▓рдХрд░ , рдХрднी рддрд▓ рдХрд░, рдХрднी рдЙрд╕рдХी рдЪрдЯрдиी рдмрдиाрдХрд░ , рддो рдХрднी рд░рд╕ेрджाрд░ рддрд░рдХाрд░ी рдмрдиाрдХрд░ рдЦाрдиा рдкрд╕рди्рдж рдХрд░рддा рд╣ूँ। рдоैं рд╕рдоाрдзि рдоें рдиिрд░्рдЧुрдг рднाрд╡ рд╕े рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рддा рд╣ूँ। рдлिрд░ рдЙрдирдХे рд╡िрднिрди्рди рд░ूрдкों рдХे рд╕ाрде рд╡िрднिрди्рди рднाрд╡рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рдЖрдирди्рдж рдХा рдЙрдкрднोрдЧ рдХрд░рддा рд╣ूँ। рддू рднी рдРрд╕ा рд╣ी рдХрд░рдиा ! рддू рдПрдХ рд╣ी рдЖрдзाрд░ рдоें рдЬ्рдЮाрдиी рдФрд░ рднрдХ्рдд рджोрдиों рдмрди। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी :  рд╕рдоाрдзि рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди :246 -247)  
     " рдХрднी- рдХрднी рдЖрдХाрд╢ рдоें рд╕ूрд░्рдпाрд╕्рдд рд╣ोрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ी рдЪрди्рдж्рд░ рдХा рдЙрджрдп рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдФрд░ рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╕ूрд░्рдп рдФрд░ рдЪрди्рдж्рд░ рдХा рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдк्рд░рдХाрд╢ рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै। рдЗрд╕ीрддрд░рд╣ рдЪैрддрди्рдп рдорд╣ाрдк्рд░рднु рдЬैрд╕े рдХुрдЫ рдЕрд╡рддाрд░ों рдоें , рдПрдХाрдзाрд░ рдоें рдЬ्рдЮाрдирд╕ूрд░्рдп рдФрд░ рднрдХ्рддिрдЪрди्рдж्рд░ рджोрдиों рдХा рд╕рдоाрди рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢ рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै। рдПрдХ рд╣ी рдЖрдзाрд░ рдоें рдЬ्рдЮाрди рддрдеा рднрдХ्рддि рджोрдиों рдХा рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ोрдиा рдЕрдд्рдпрди्рдд рджुрд░्рд▓рдн рдШрдЯрдиा рд╣ै।" (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╢िрдХ्рд╖рдХ/рдЕрд╡рддाрд░ /рдиेрддा рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╣ी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ैं : 188 )
          "рд╕рдоाрдзि рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рдк्рд░ाрдпः рджेрд╣ рдирд╣ीं рдЯिрдХा рдХрд░рддी। рдХिрд╕ी-рдХिрд╕ी рдХी рджेрд╣ рд▓ोрдХрд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдпे рд░рд╣ рдЬाрддी рд╣ै-рдЬैрд╕े рдиाрд░рджाрджि рдЛрд╖ि рдФрд░ рдЪैрддрди्рдпрджेрд╡ рдЖрджि рдЕрд╡рддाрд░ों рдХा рд╣ुрдЖ। рдХुрдЖँ рдЦोрдж рдЪुрдХрдиे рдХे рдмाрдж рднी рдХोрдИ рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХुрджाрд▓-рдХреЬाрд╣ी рд╕рдо्рднाрд▓ рдХрд░ рд░рдЦ рд▓ेрддे рд╣ैं, рд╕ोрдЪрддे рд╣ैं рд░рд╣рдиे рджो рдХрднी рдХिрд╕ी рдХे рдХाрдо рдЖрдпेрдЧा। рдРрд╕े рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ рд▓ोрдЧ (рдкैрдЧрдо्рдмрд░, рдЬीрд╡рдирдоुрдХ्рдд рд╢िрдХ्рд╖рдХ , рдиेрддा) рдЬीрд╡ों рдХे рджुःрдЦ рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдХाрддрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╡े рдЗрддрдиे рд╕्рд╡ाрд░्рдеी рдирд╣ीं рд╣ोрддे рдХि рд╕ोрдЪे , рд╣рдоें рдЬ्рдЮाрдирд▓ाрдн рд╣ुрдЖ рдХि рд╕рдм рд╣ो рдЧрдпा। (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдХрд░्рдо рддрдеा рдиैрд╖्рдХрд░्рдо्рдп : реиреиреж)  
             "рдХुрдЫ рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ рд╕рдоाрдзि рдХी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдЕрд╡рд╕्рдеा (рд╕рдк्рддрдорднूрдоि) рдоें рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рднрдЧрд╡рдж-рдмोрдз рдоें рд╡िрд▓ीрди рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рднी рд▓ोрдХрдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдпे рдЙрд╕ рд╢рдм्рджाрддीрдд рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдкुрдиः рдЙрддрд░ рдЖрддे рд╣ैं। рд╕рдоाрдзि рдХे рдмाрдж рднी рд╡े рдЗрдЪ्рдЫाрдкूрд░्рд╡рдХ 'рд╡िрдж्рдпा рдХा рдЕрд╣ं ' рд░рдЦ рд▓ेрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдЕрд╣ं рдЖрднाрд╕ рдоाрдд्рд░ рд╣ै, рдпрд╣ рдкाрдиी рдкрд░ рдЦींрдЪी рдЧрдИ рд░ेрдЦा рдХे рд╕рдоाрди рд╣ोрддा рд╣ै।  рдИрд╢्рд╡рд░рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдпрджि рдХिрд╕ी рдХा 'рджाрд╕ рдоैं' рдпा 'рднрдХ्рдд рдоैं ' рдмрдиा рд░рд╣рддा рд╣ै, рддो рднी рд╡рд╣ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХिрд╕ी рдЕрдиिрд╖्рдЯ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा। рдкाрд░рд╕ рдкрдд्рдерд░ рдХो рдЫू рд▓ेрдиे рд╕े рддрд▓рд╡ाрд░ рд╕ोрдиा рдмрди рдЬाрддी рд╣ै, рддрд▓рд╡ाрд░ рдХा рдЖрдХрд░ рддो рд░рд╣рддा рд╣ै, рдкрд░ рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рд╣िंрд╕ा рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддी। " [рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕िрдж्рдзрдкुрд░ुрд╖ рдХा рдЕрд╣ंрдХाрд░ -33  ]       
         " рдкौрдзों рдоें рд╕ाрдзाрд░рдгрддः рдкрд╣рд▓े рдлूрд▓ (рдоंрдЬрд░) рдЖрддे рд╣ैं, рдмाрдж рдоें рдлрд▓ ; рдХिрди्рддु рдХुрдЫ рдкौрдзे рдРрд╕े рднी рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬिрдирдоे рдкрд╣рд▓े рдлрд▓ рдЖрддे рд╣ैं, рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдлूрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं~ рдЬैрд╕े рд▓ौрдХी рдФрд░ рдХुрдо्рд╣реЬा рдХा рдкौрдзा। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рд╕ाрдзाрд░рдг рд╕ाрдзрдХों рдХो рддो рд╕ाрдзрдиा рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдИрд╢्рд╡рд░ рд▓ाрдн рд╣ोрддा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдЬो рдиिрдд्рдпрд╕िрдж्рдз (рднाрд╡ी рдиेрддा/рд╢िрдХ्рд╖рдХ/ would be Leaders ) рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЙрди्рд╣ें рдкрд╣рд▓े рд╣ी рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рд▓ाрдн рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, (рдордиःрд╕ंрдпोрдЧ рдХी) рд╕ाрдзрдиा рдкीрдЫे рдХрд░рддे рд╣ैं। (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рднिрди्рди-рднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╕ाрдзрдХ: 66)      
               рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдПрдХ рдХрд╣ाрдиी рдХрд╣рддे рдеे - " рдЪाрд░рджीрд╡ाрд░ी рд╕े рдШिрд░ी рд╣ुрдИ рдПрдХ рдЬрдЧрд╣ рдеी। рдЙрд╕рдХे рднीрддрд░ рдХ्рдпा рд╣ै , рдЗрд╕рдХा рдмाрд╣рд░ рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдХुрдЫ рдкрддा рдирд╣ीं рдеा। рдПрдХрджिрди рдЪाрд░ рджोрд╕्рддों рдиे рдоिрд▓рдХрд░ рд╕рд▓ाрд╣ рдХिрдпा рдХि рд╕ीреЭी рдХे рд╕рд╣ाрд░े рдЪाрд░рджीрд╡ाрд░ी рдкрд░ рдЪреЭрдХрд░ рджेрдЦा рдЬाрдп рднीрддрд░ рдХ्рдпा рд╣ै ? рдкрд╣рд▓ा рдЖрджрдоी рдиिрд╕ेрдиी рдХे рд╕рд╣ाрд░े рджीрд╡ाрд░ рдкрд░ рдЬैрд╕े рд╣ी рдЪреЭा рд╡ैрд╕े рд╣ी 'рд╣ा -рд╣ा ' рдХрд░ рд╣ँрд╕рддे рд╣ुрдП рдЪाрд░рджीрд╡ाрд░ी рдХे рднीрддрд░ рдХूрдж рдкреЬा। рдХ्рдпा рд╣ुрдЖ рд╕рдордЭ рди рдкाрдХрд░ рджूрд╕рд░ा рдЖрджрдоी рднी рджीрд╡ाрд░ рдкрд░ рдЪреЭा рдФрд░ рд╡рд╣ рднी рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ 'рд╣ा-рд╣ा' рд╣ँрд╕рддे рд╣ुрдП рднीрддрд░ рдХूрдж рдкреЬा। рддीрд╕рд░े рдЖрджрдоी рдХा рднी рд╡рд╣ी рд╣ाрд▓ рд╣ुрдЖ। рдЕрди्рдд рдоें рдЪौрдеा рдЖрджрдоी рдЪाрд░рджीрд╡ाрд░ рдкрд░ рдЪреЭा। рдЙрд╕рдиे ? рджेрдЦा рдХि рднीрддрд░ рджिрд╡्рдп рдЙрдкрдпोрдЧ рдХी рд╡рд╕्рддुрдУं рд╕े рднрд░ा рдЕрдж्рднुрдд рд╢ोрднाрдордп рдПрдХ рдЙрдкрд╡рди рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдорди рдоें рдЙрд╕ рд╕ुрди्рджрд░ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा ( рджिрд╡्рдпाрдирди्рдж рдХा) рдЙрдкрднोрдЧ рдХрд░рдиे рдХी рддीрд╡्рд░ рдХाрдордиा рдЙрдаी, рдкрд░ рдЙрд╕рдиे рдЙрд╕рдХा рджрдорди рдХिрдпा, рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рднी рдЕрдкрдиे рд╕ाрде рд▓ेрдХрд░ рдЙрд╕рдХा рдЖрдирди्рдж рдЪрдЦाрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рд╕े рд╡рд╣ рдиीрдЪे рд╡ाрдкрд╕ рдЙрддрд░ рдЖрдпा। рддрдеा рдЬो рднी рджिрдЦाрдИ рдкреЬрддा рдЙрд╕ी рдХो рдЙрд╕ рдЬрдЧрд╣ рдХे рдмाрд░े рдоें рдмрддाрдиे рд▓рдЧा। рдм्рд░рд╣्рдорд╡рд╕्рддु рднी рдЗрд╕ी рдЙрдкрд╡рди рдХी рддрд░рд╣ рд╣ै। рдЬो рдЙрд╕े рдПрдХрдмाрд░ рджेрдЦ рд▓ेрддा рд╣ै, рд╡рд╣ी рдЖрдирди्рджрдордЧ्рди рд╣ोрдХрд░ рдЙрд╕рдоें рд╡िрд▓ीрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдЬो рд╡िрд╢ेрд╖ рд╢рдХ्рддिрдоाрди рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ рд╣ोрддे рд╣ैं, рд╡े рдм्рд░рд╣्рдорджрд░्рд╢рди рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рд╡ाрдкрд╕ рдЖрдХрд░ рд▓ोрдЧों рдХो рдЙрд╕рдХी рдЦрдмрд░ [рд╕ुрд╕рдоाрдЪाрд░] рдмрддाрддे рд╣ैं, рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХो рд╕ाрде рд▓ेрдХрд░ рдЙрд╕ рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рдоें рдиिрдордЧ्рди рд╣ोрддे рд╣ैं। "(рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी: рдзрд░्рдордкрде рдХे рд╕рд╣ाрдпрдХ : рдиेрддा /рд╢िрдХ्рд╖рдХ / рдЕрд╡рддाрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╣ी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ैं:186 )
                 " рдЬрдм рд▓рдХреЬी рдХा рдмреЬा рднाрд░ी рдХुрди्рджा рдкाрдиी рдкрд░ рдмрд╣рддा рд╣ै, рддрдм рдЙрд╕рдкрд░ рдЪреЭрдХрд░ рдХिрддрдиे рд╣ी рд▓ोрдЧ рдЖрдЧे рдиिрдХрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं, рдЙрдирдХे рднाрд░ рд╕े рд╡рд╣ рдбूрдмрддा рдирд╣ीं। рдкрд░рди्рддु рд╕реЬिрдпрд▓ рд▓рдХреЬी рдкрд░ рдПрдХ рдХौрдЖ рднी рдмैрдаे рддो рд╡рд╣ рдбूрдм рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЬिрд╕ рд╕рдордп рдЕрд╡рддाрд░-рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ рдЖрддे рд╣ैं [рдЕрдерд╡ा 'Be and Make' рд▓ीрдбрд░рд╢िрдк рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдоें рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдиेрддा/рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдиिрд░्рдоिрдд рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं, рдпा рд╕рдоाрдзि рд╕े рд╕्рд╡рдпं рдиीрдЪे рдЙрддрд░ рдЖрддे рд╣ैं।] рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЙрдирдХा рдЖрд╢्рд░рдп рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░ рдХिрддрдиे рд▓ोрдЧ рддрд░ рдЬाрддे рд╣ैं, рдкрд░рди्рддु рд╕िрдж्рдз рдкुрд░ुрд╖ рдХाрдлी рд╢्рд░рдо рдХрд░рдХे рдХिрд╕ी рддрд░рд╣ рд╕्рд╡рдпं рддрд░рддा рд╣ै। рдЕрд╡рддाрд░ों рдХे рд╕ाрде рдЬो рдЖрддे рд╣ैं, рд╡े рдпा рддो рдиिрдд्рдпрд╕िрдж्рдз рд╣ोрддे рд╣ैं, рдпा рд╡рд╣ рдЙрдирдХा рдЕрди्рддिрдо рдЬрди्рдо рд╣ोрддा рд╣ै। (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдзрд░्рдордкрде рдХे рд╕рд╣ाрдпрдХ : рдиेрддा /рд╢िрдХ्рд╖рдХ / рдЕрд╡рддाрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╣ी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ैं: 177 -188] 
  ' рддिрдиिрдИ рд╕рдм рд╣ोрдпेрдЫेрди'  'рд╡े (рдм्рд░рд╣्рдо) рд╣ी рд╕рдмрдХुрдЫ рдмрдиे рд╣ैं' :" рдоेрд░ी рдм्рд░рд╣्рдордордпी рдоाँ рд╣ी рд╕рдм рдХुрдЫ рдмрдиी рд╣ैं, рд╡े рдЖрдж्рдпा -рд╢рдХ्рддि рд╣ी рдЬीрд╡-рдЬрдЧрдд рдмрдиी рд╣ै। рд╡рд╣ी рдЕрдирди्рдд-рд╢рдХ्рддि рд╕्рд╡рд░ूрдкिрдгी рдЬрдЧрдд рдоें рджैрд╣िрдХ, рдоाрдирд╕िрдХ , рдиैрддिрдХ , рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЖрджि рд╡िрд╡िрдз рд╢рдХ्рддिрдпों рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ैं। рдоेрд░ी рдоाँ ' рдХाрд▓ी рднрд╡рддाрд░िрдгी' рд╣ी рд╡ेрджाрди्рдд рдХा рдм्рд░рд╣्рдо (рдЖрдд्рдоा) рд╣ै। рд╡рд╣ рдЖрдд्рдоा рдпा рдм्рд░рд╣्рдо рдХा рдоूрд░्рдд (рд╡्рдпрдХ्рдд) рд░ूрдк рд╣ै। (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдИрд╢्рд╡рд░, рдоाрдпा , рд╢рдХ्рддि :реиреирем)
            " рднрдЧрд╡ाрди рдЬрдм рдиिрд╖्рдХ्рд░िрдп рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ोрддे рд╣ैं, рд╕ृрд╖्рдЯि-рд╕्рдеिрддि-рдк्рд░рд▓рдп рдЖрджि рдХाрд░्рдп рдирд╣ीं рдХрд░рддे, рддрдм рдЙрди्рд╣ें рдоैं рдЖрдд्рдоा , рдм्рд░рд╣्рдо рдпा рдкुрд░ुрд╖ рдХрд╣рддा рд╣ूँ। рдФрд░ рдЬрдм рдХ्рд░िрдпाрд╢ीрд▓ рд░ूрдк рдоें ~ ' рд╕ृрд╖्рдЯि-рд╕्рдеिрддि-рдк्рд░рд▓рдп' рдЖрджि рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рдХрд░्рддा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрдирдХा рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рддा рд╣ूँ, рддрдм рдЙрди्рд╣ें рд╢рдХ्рддि (рдоाँ рдЬрдЧрджрдо्рдмा) , рдоाрдпा рдпा рдк्рд░рдХृрддि рдХрд╣рддा рд╣ूँ। "
         " рдм्рд░рд╣्рдо рдФрд░ рд╢рдХ्рддि рдЕрднिрди्рди рд╣ैं। рдПрдХ рдХो рдоाрдирдиे рд╕े рджूрд╕рд░े рдХो рднी рдоाрдирдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े рдЕрдЧ्рдиि рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рджाрд╣िрдХा-рд╢рдХ्рддि। рджाрд╣िрдХा-рд╢рдХ्рддि рдХे рдмिрдиा рдЕрдЧ्рдиि рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдЕрд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै, рд╡ैрд╕े рдЕрдЧ्рдиि рдмिрдиा рдЙрд╕рдХी рджрд╣рдирд╢рдХ्рддि рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдирд╣ीं рдХी рдЬा рд╕рдХрддी। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдИрд╢्рд╡рд░,рдоाрдпा ,рд╢рдХ्рддि : реиреирек)
              " рдЬрд╣ाँ рдХрд╣ीं рдХाрд░्рдп рд╣ै - (рдХिрд╕ाрди рдЦेрдд рдЬोрдд рд░рд╣ा рд╣ै, рдмрдЪ्рдЪे рдЦेрд▓ рд░рд╣े рд╣ैं, рд╕ूрд░्рдп рдЙрдЧрддा рд╣ै, рдЕँрдзेрд░ा рджूрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै) рд╕ृрд╖्рдЯि ,рд╕्рдеिрддि , рдк्рд░рд▓рдп рд╣ै - рд╡рд╣ीं рд╢рдХ्рддि (рдХाрд░рдг)  рд╣ै ! рдкрд░рди्рддु рдЬрд▓ рд╕्рдеिрд░ рд╣ोрдиे рд╕े рднी рдЬрд▓ рд╣ै, рдФрд░ рддрд░ंрдЧрдкूрд░्рдг рд╣ोрдиे рдкрд░ рднी рдЬрд▓ рд╣ी рд╣ै। рд╡рд╣ рд╕рдЪ्рдЪिрджाрдирди्рдж рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ी рдЖрдж्рдпाрд╢рдХ्рддि рд╣ै, рдЬो рд╕ृрд╖्рдЯि , рд╕्рдеिрддि , рдк्рд░рд▓рдп рдХिрдпा рдХрд░рддी рд╣ै। рдЬैрд╕े рдХрдк्рддाрди (рдХैрдк्рдЯрди рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдЙрдкाрдз्рдпाрдп  рдЬो рдХрд▓рдХрдд्рддा рдоें рдиेрдкाрд▓ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╡ाрдгिрдЬ्рдпрджूрдд рдеे) рдЬрдм рдХोрдИ рдХाрдо рдирд╣ीं рдХрд░рддा рддрдм рднी рд╡рд╣ी рд╣ै, рдФрд░ рдЬрдм рдкूрдЬा рдХрд░рддा рд╣ै, рдпा рд▓ाрдЯрд╕ाрд╣рдм рд╕े рдоिрд▓рдиे рдЬाрддा рд╣ै рддрдм рднी рд╡рд╣ी - рд╡рд╣ рдПрдХ рд╣ी рд╣ै ; рднेрдж рдХेрд╡рд▓ рдЙрдкाрдзि рдоें рд╣ै।" (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдИрд╢्рд╡рд░,рдоाрдпा ,рд╢рдХ्рддि : реиреирем)
рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХрд╣ा рдХрд░рддे рдеे - " рдоैं рд╕рднी рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддा рд╣ूँ। рдЬाрдЧ्рд░рдд, рд╕्рд╡рдк्рди , рд╕ुрд╖ुрдк्рддि рдФрд░ рдЪрддुрд░्рде~ рддुрд░ीрдп рд╕рднी рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддा рд╣ूँ। рдлिрд░ рдм्рд░рд╣्рдо рдФрд░ рдоाрдпा , рдЬीрд╡ , рдЬрдЧрдд рд╕рдм рдХुрдЫ рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддा рд╣ूँ। рд╕рдм рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╡рдЬрди рдоें рдХुрдЫ рдХрдоी рд░рд╣ рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдпे рдоैं рдиिрдд्рдп рдФрд░ рд▓ीрд▓ा рджोрдиों рдХो рд▓ेрддा рд╣ूँ।" (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдИрд╢्рд╡рд░ рдорди рдоें рд╡िрд░ाрдЬрдоाрди рд╣ैं :227 )
       "рд╕рдоाрдзि рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдм्рд░рд╣्рдо рдоाрдиो рджूрдз рд╣ै, рд╕рдЧुрдг-рдиिрд░्рдЧुрдг рдИрд╢्рд╡рд░ рдоाрдиो рдоाрдЦрди рд╣ैं, рдФрд░ рдЪौрдмीрд╕ рддрдд्рд╡ों рд╕े рдмрдиा рдЬрдЧрдд рдоाрдиो рдЫाрдЫ। рдЬрдм рддрдХ рддुрдо рдоाрдпा рдХे рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╣ो (рджेрд╣/рдЬрдЧрдд рдоें рд╣ो) рддрдм рддрдХ рддुрдо्рд╣ें 'рдоाрдЦрди рдФрд░ рдЫाрдЫ ' ~ "рдИрд╢्рд╡рд░ рдФрд░ рдЬрдЧрдд " ~ рджोрдиों рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा।" (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ी рдж्рд╡ैрддрдк्рд░рдкंрдЪ рдХी рд╕рдд्рддा рд╣ै : реиреирей)
            'рдпрджि рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕्рд╡рдпं рд╣ी рд╕рдм рдХुрдЫ рдмрдиे рд╣ैं, рддो рдлिрд░ рдЬрдЧрдд рдоें рдЗрддрдиी рд╡िрд╡िрдзрддा , 'рдЕрд╣ं ' рдХा рдЗрддрдиा рддाрд░рддрдо्рдп рдХ्рдпों рд╣ै ? ' ~ рдЗрд╕ рдк्рд░рд╢्рди рдХो рд╣рд▓ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдиे рдХрд╣ा рдеा, " рдпрд╣ рдЙрдирдХा рдЦेрд▓ рд╣ै -рдЙрдирдХी рд▓ीрд▓ा рд╣ै। рдПрдХ рд░ाрдЬा рдХे рдЪाрд░ рдмेрдЯे рд╣ैं।  рд╣ैं рддो рд╕рднी рдПрдХ рд╣ी рд░ाрдЬा рдХे рдмेрдЯे , рдкрд░ рдЦेрд▓ рдоें рдХोрдИ рдоंрдд्рд░ी рдмрдиा рд╣ै, рддो рдХोрдИ рдХोрддрд╡ाрд▓, рдХोрдИ рдФрд░ рдХुрдЫ рдмрдиा рд╣ै। рд░ाрдЬा рдХा рдмेрдЯा рд╣ोрдХрд░ 'рдХोрддрд╡ाрд▓-рдХोрддрд╡ाрд▓ ' рдЦेрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдИрд╢्рд╡рд░ рдорди рдоें рд╡िрд░ाрдЬрдоाрди рд╣ैं :реиреирео) 
        " рдРрд╕ा рдордд рдаीрдХ рдирд╣ीं рдХि рд░ाрдо-рд╕ीрддा , рдХृрд╖्рдг -рд░ाрдзा рдЖрджि рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдирд╣ीं, -рдХेрд╡рд▓ рд░ूрдкрдХ рд╣ैं ; рдпा рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдЖрджि рдоें рдЙрдирдХा рдЬो рд╡рд░्рдгрди рд╣ै, рд╡рд╣ рдХेрд╡рд▓ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рд╣ी рд╕рдд्рдп рд╣ैं - рдЙрдирдХा рднौрддिрдХ рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдирд╣ीं рдеा। рддुрдо्рд╣ाрд░ी -рд╣рдоाрд░ी рддрд░рд╣ рд╡े рднी рд░рдХ्рдд-рдоांрд╕ рдХे рдмрдиे рдордиुрд╖्рдп рд╣ी рдеे , рдкрд░рди्рддु рд╡े рджिрд╡्рдп-рд╕्рд╡рд░ुрдк рдеे। рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдХी рд░ूрдкाрдд्рдордХ рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рднी рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै। рдЕрд╡рддाрд░ рдФрд░ рдм्рд░рд╣्рдо рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоाрдиो рддрд░ंрдЧ рдФрд░ рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рддрд░рд╣ рд╣ै। рд╕рднी рдЕрд╡рддाрд░ рдоूрд▓рддः рдПрдХ рд╣ी рд╣ैं। рд╡рд╣ी рдПрдХ рдИрд╢्рд╡рд░ рдоाрдиो рдЬрд▓ рдоें рдбुрдмрдХी рд▓рдЧाрдХрд░ рдПрдХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдХृрд╖्рдг рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрджिрдд рд╣ुрдЖ рдФрд░ рджूрд╕рд░े рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдИрд╕ा рдХे рд░ूрдк рдоें। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдЕрд╡рддाрд░ рдХ्рдпा рд╣ै ? : резреореи )
               "рдИрд╢्рд╡рд░ рдЕрдирди्рдд рд╣ैं , рдкрд░рди्рддु рдЙрдирдХी рдЗрдЪ्рдЫा рд╣ो рддो рд╡े рдордиुрд╖्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрд╡рддीрд░्рдг рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЕрд╡рддाрд░ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣ी рд╣рдо рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдк्рд░ेрдо-рднрдХ्рддि рдХा рдЖрд╕्рд╡ाрджрди рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं।....рдИрд╢्рд╡рд░ рдиिрдд्рдп рд╣ैं; рдлिрд░ рд╡े рд▓ीрд▓ा рднी рдХрд░рддे рд╣ैं। рдИрд╢्рд╡рд░рд▓ीрд▓ा, рджेрд╡рд▓ीрд▓ा, рдЬрдЧрдд-рд▓ीрд▓ा, рдирд░рд▓ीрд▓ा।  рдирд░рд▓ीрд▓ा рдоें рд╡े рдЕрд╡рддाрд░ рдмрдирдХрд░ рдЖрддे рд╣ैं। рдЕрд╡рддाрд░ рдХो 'рдЕрдЪिрди्рд╣ा рдЧाрдЫ' рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдЙрди्рд╣ें рд╕рдм рд▓ोрдЧ рдирд╣ीं рдкрд╣рдЪाрди рд╕рдХрддे। рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рдХो рднрд░рдж्рд╡ाрдЬ рдЖрджि рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдоाрд░्рдЧ рдХे рдХेрд╡рд▓ 7-рдЛрд╖िрдпों рдиे рд╣ी рдЕрд╡рддाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд╣рдЪाрдиा рдеा। рдИрд╢्рд╡рд░ рдордиुрд╖्рдп рдХो рдЬ्рдЮाрди-рднрдХ्рддि рд╕िрдЦाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдирд░рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░ рдЕрд╡рддीрд░्рдг рд╣ोрддे рд╣ैं। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी: рдЕрд╡рддाрд░ рдиेрддा /рд╢िрдХ्рд╖рдХ / рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╣ी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ैं: резреорел)
         "рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ंрдЧीрдд рдоें рдЖрд░ोрд╣- рдЕрд╡рд░ोрд╣ рд╣ोрддे рд╣ैं- 'рд╕ा рд░े рдЧ рдо рдк рдз рдиि рд╕ा ' рдХрд╣рддे рд╣ुрдП рд╕्рд╡рд░ рдХो рдКрдкрд░ рддрдХ рдЪреЭाрдХрд░, рдлिрд░ ' рд╕ा рдиि рдз рдк рдо рдЧ рд░े рд╕ा ' рдХрд╣рддे рд╣ुрдП рдиीрдЪे рдЙрддрд░ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рдоाрдзि рдоें рдЕрдж्рд╡ैрддрдмोрдз рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдкुрдиः рдиीрдЪे рдЙрддрд░рдХрд░ 'рдЕрд╣ं' рдмोрдз рдХा рдЕрд╡рд▓рдо्рдмрди рдХрд░ рд░рд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े рдХेрд▓े рдХे рд╕्рддрдо्рдн рдХी рдкрд░рддों рдХो рдЫीрд▓рддे рдЫीрд▓рддे рдоाँрдЭे рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рдЙрд╕ी рдХो рд╕ाрд░ рд╕рдордЭा। рдлिрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдЖрдпा рдХि рдЫिрд▓рдХों рдХा рд╣ी рдоाँрдЭा рд╣ै , рдоाँрдЭे рдХे рд╣ी рдЫिрд▓рдХे рд╣ैं ~ рджोрдиों рдоिрд▓рдХрд░ рд╣ी рд╕्рддрдо्рдн рдмрдиा рд╣ै। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕рдоाрдзि рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рд╣ोрдиेрд╡ाрд▓ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди: 246) 
         " рд╕рдоाрдзि рдоें рдм्рд░рд╣्рдо рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рднी рд╕ाрдзрдХ 'рдЕрд╣ं' рдХे рд╕рд╣ाрд░े рдж्рд╡ैрддрднूрдоि рдоें рдЙрддрд░ рдЖрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдЙрддрдиा 'рдЕрд╣ं' рд╣ी рд░рдЦ рдЫोреЬрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рд╣ рд╕рдЧुрдг рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд▓ीрд▓ा рдХा рдЖрд╕्рд╡ाрджрди рдХрд░ рд╕рдХे -  рд╕ा,рд░े,рдЧ,рдо,рдк, рдз, рдиि--рдиि рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рджेрд░ рдард╣рд░рдиा рдХрдаिрди рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдпे рд╕ाрдХाрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдоें рднрдХ्рддि рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। [рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдИрд╢्рд╡рд░ рдорди рдоें рд╡िрд░ाрдЬрдоाрди рд╣ै :226 : рдоाँ рдХाрд▓ी рдХे рдХिрд╕ी рднी рдЕрд╡рддाрд░ рдоें рднрдХ्рддि рд░рдЦрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै,  рдоाрдиो рдИрд╢्рд╡рд░ рдорди рдоें рд╣ी рд╡िрд░ाрдЬрдоाрди рд╣ै ! рдЕрд░्рдеाрдд рдЕрдм рдЙрд╕рдХा рд╡्рдпрд╖्рдЯि рдЕрд╣ं рднी рдоाँ рдЬрдЧрджрдо्рдмा рдХे рдоाрддृ-рд╣ृрджрдп рдХा рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкी рд╡िрд░ाрдЯ 'рдЕрд╣ं' рд╣ो рдмрди рдЪुрдХा рд╣ै।]     
      " рд╕рдоाрдзि рд╕े рд╕ाрдзाрд░рдг рднाрд╡рднूрдоि рдоें рдЙрддрд░ рдЖрдиे рдкрд░ рд╕ाрдзрдХ рдХे рднीрддрд░ 'рдЕрд╣ं' рдХी рдПрдХ рдкрддрд▓ी рд░ेрдЦा рдоाрдд्рд░ рд░рд╣ рдЬाрддी рд╣ै - рдЙрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рд╣ рджिрд╡्рдп-рджрд░्рд╢рдиाрджि рдХा рдЖрд╕्рд╡ाрджрди рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рд╣ рджेрдЦрддा рд╣ै, рдХि рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ी рдЬीрд╡ -рдЬрдЧрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЬреЬ рдпा рдиिрд░्рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рдоाрдзि рдоें рдиिрд░ाрдХाрд░ -рдиिрд░्рдЧुрдг рдм्рд░рд╣्рдо рдХा рдФрд░ рдЪेрддрди рдпा рд╕рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рдоाрдзि рдоें рд╕ाрдХाрд░-рд╕рдЧुрдг рдм्рд░рд╣्рдо рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж 'рд╡िрдЬ्рдЮाрдиी ' (рднрдХ्рдд) рдХो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЗрд╕ рдорд╣िрдоा рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдм рддрдХ рддुрдордоें рд╕्рд╡рдпं рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рдмोрдз рд╣ै, рддрдм рддрдХ рддुрдо рдИрд╢्рд╡рд░ рдХो рднी 'рд╡्рдпрдХ्рддि ' (рдирд╡рдиीрджा -рдоाँ,рдЧुрд░ु) рдХे рд╕िрд╡ा рдЕрди्рдп рдХिрд╕ी рд░ूрдк рдоें рд╡िрдЪाрд░-рдЪिंрддрди рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे। рдиिрд░्рдЧुрдг рдиिрд░ाрдХाрд░ рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ी рддुрдо्рд╣ाрд░े рдиिрдХрдЯ (рдЕрдм) рд╕рдЧुрдг -рд╕ाрдХाрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рд╣ी рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрддा рд╣ै। рдпे рд╡िрднिрди्рди рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд░ूрдк рд╕рдд्рдп рд╣ैं, рд╡े рддुрдо्рд╣ाрд░ी рджेрд╣, рдорди рдпा рдмाрд╣्рдпрдЬрдЧрдд рд╕े рдХрд╣ीं рдЕрдирди्рддрдЧुрдиा рдЕрдзिрдХ рд╕рдд्рдп рд╣ैं। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдм्рд░рд╣्рдо -рдИрд╢्рд╡рд░- рдирд╡рдиीрджा рдорди рдоें рд╡िрд░ाрдЬрдоाрди рд╣ैं : реиреирен) 
             ' рдиिрдд्рдп рдФрд░ рд▓ीрд▓ा ' рджोрдиों рд╕рдд्рдп рд╣ै (рд╢िрд╡ рд╣ी рдЬीрд╡ рдмрдиे рд╣ैं)' ~ рдЬेрдиे рд╕рд░्рд╡-рдЬीрд╡ेрд░ рдХрд▓्рдпाрдгрдИ рд╢ेрд╖ рдХрдеा: 'рдЬ्рдЮाрди рдХे рдмाрдж рд╡िрдЬ्рдЮाрди ' рдХो рдЬाрдирдиे рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै ' рдиिрдд्рдп рдФрд░ рд▓ीрд▓ा ' рджोрдиों рд╕рдд्рдп рд╣ै ~ рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиा। " ~ " рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ी рдж्рд╡ैрдд-рдк्рд░рдкंрдЪ рдХी рд╕рдд्рддा рд╣ैं ! рдЬрдм рддрдХ 'рдЕрд╣ं' рд╣ै , рддрдм рддрдХ рд╕ाрдХाрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рднी рд╕рдд्рдп рд╣ैं ; рдЬीрд╡-рдЬрдЧрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрдирдХी рд▓ीрд▓ा рднी рд╕рдд्рдп рд╣ै !"  [рдЪाрд╣े рднрдХ्рдд рдХा 'рдоैं' рдпा рд╡िрдж्рдпा рдХा 'рдоैं' рд╣ी рдХ्рдпों рди рд╣ो?, рддрдм рддрдХ рд╕ाрдХाрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рднी рд╕рдд्рдп рд╣ैं ; рдЬीрд╡-рдЬрдЧрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрдирдХी рд▓ीрд▓ा рднी рд╕рдд्рдп рд╣ै !]
            " рдЬрдм рддुрдо рдмाрд╣рд░ рдХे рд▓ोрдЧों рд╕े рдоिрд▓ो рддрдм рд╕рдмрд╕े рдк्рд░ेрдо рдХрд░ो, рд╣िрд▓-рдоिрд▓рдХрд░ рдПрдХ рд╣ो рдЬाрдУ - рдж्рд╡ेрд╖рднाрд╡ рддрдиिрдХ рднी рди рд░рдЦो। 'рд╡рд╣ рд╕ाрдХाрд░рд╡ाрджी рд╣ै, рдиिрд░ाрдХाрд░ рдирд╣ीं рдоाрдирддा, 'рдЕрдоुрдХ рдиिрд░ाрдХाрд░рд╡ाрджी рд╣ै, рд╕ाрдХाрд░ рдирд╣ीं рдоाрдирддा', 'рд╡рд╣ рд╣िрди्рджू рд╣ै, рд╡рд╣ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд╣ै , рд╡рд╣ рдИрд╕ाрдИ рд╣ै, рдХि рдЬैрди рд╣ै' рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХिрд╕ी рдХे рднी рдк्рд░рддि рдиाрдХ-рднौं рд╕िрдХोреЬрддे рд╣ुрдП рдШृрдгा рдордд рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░ो।  рднрдЧрд╡ाрди рдиे рдЬिрд╕рдХो рдЬैрд╕ा рд╕рдордЭाрдпा рд╣ै, рдЙрд╕рдиे рдЙрди्рд╣ें рд╡ैрд╕ा рд╣ी рд╕рдордЭ рд░рдЦा рд╣ै। .... рдпрд╣ рдЬाрдирдХрд░ рдХि рд╕рднी рдЬрди рднिрди्рди-рднिрди्рди рд╕्рд╡рднाрд╡ рдХे рд╣ोрддे рд╣ी рд╣ैं; рд╕рдмрдХे рд╕ाрде рдЬिрддрдиा рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ो рд╕рдХे рдоिрд▓ा-рдЬुрд▓ा рдХрд░рдиा। рд╕ाрдордиे рд╡ाрд▓े рдХी рдкूрд░ी рдмाрдд рд╕ुрдирдиे рдХे рдмाрдж рдЕрдкрдиी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░ो рдХि рд╡рд╣ рд╕рджा рдХे рд▓िрдпे рддुрдо्рд╣ाрд░ा рд╣ो рдЬाрдпे।  рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдмाрд╣рд░ рдХे рд╕рднी рд▓ोрдЧों рд╕े рдк्рд░ेрдордкूрд░्рд╡рдХ рдоिрд▓рдиे рдХे рдмाрдж рдЬрдм рддुрдо рдЕрдкрдиे рдШрд░ (рд╣ृрджрдп) рдоें рд▓ौрдЯोрдЧे -рддрдм рдорди рдоें рд╢ाрди्рддि рдФрд░ рдЖрдирди्рдж рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░ोрдЧे। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╡िрднिрди्рди рдзрд░्рдоों рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдЪिрдд рдордиोрднाрд╡ : 126)
          " рд╕ंрд╕ाрд░ी рдЬीрд╡ рд╕рдм рдХुрдЫ рдд्рдпाрдЧрдХрд░ рднрдЧрд╡ाрди (рдЕрд╡рддाрд░) рдХो рдХ्рдпों рдирд╣ीं рднрдЬ рд╕рдХрддा рд╣ै ? " рдХ्рдпा рдХोрдИ рдирдЯ рд░ंрдЧрдоंрдЪ рдкрд░ рдЙрддрд░рддे рд╣ी рдЕрдкрдиा рдоुрдЦौрдЯा рд╣рдЯा рджेрддा ? рд╕ंрд╕ाрд░िрдпों рдХो рдкрд╣рд▓े рдиाрдЯрдХ рдоें рдЕрдкрдиा рдХाрдо рдкूрд░ा рдХрд░ рд▓ेрдиे рджो, рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдаीрдХ рд╕рдордп рдЖрдиे рдкрд░ рд╡े рдЕрдкрдиा рдмрдиाрд╡рдЯी рд╕ाрдЬ рдЙрддाрд░ рджेंрдЧे। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕ांрд╕рд░ि-рдЬीрд╡ рдФрд░ рд╕ाрдзрдиा : 60, рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдиिрд╡ृрдд्рддि рдоें рдЖрдиे рдХी рдЕрдзिрдХाрд░ी)
            рд╢рдм्рдж рдм्рд░рд╣्рдо : рд╣рдоाрд░े рдж्рд╡ाрд░ा рдмोрд▓ा рдЧрдпा рдоाрдд्рд░ рдПрдХ рд╣ी рд╢рдм्рдж рдХिрд╕ी рдХो рдЬीрд╡рди рджे рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдк्рд░ाрдгों рдХा рд╣рд░рдг рднी рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЬीрд╡рди рдХी рджिрд╢ा рдХो рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै рддो рдХिрд╕ी рдХो рдЧрд▓рдд рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рднी рд▓े рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рд╢рдм्рдж рдм्рд░рд╣्рдо рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ैं। рд╢рдм्рдж рдРрд╕ा рдорд░рд╣рдо рд╣ै рдЬो рдмреЬे рд╕े рдмреЬे рдШाрд╡ рдХो рдЪुрдЯрдХिрдпों рдоें рдаीрдХ рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै, рддो рд╢рдм्рдж рдРрд╕ी рдХрдЯाрд░ рднी рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдХाрдЯा рдкाрдиी рднी рдирд╣ी рдоाँрдЧрддा। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдз्рдпाрди рд░рдЦें рдХि рдХिрд╕рдХे рд╕ाрдордиे рдХ्рдпा рдмोрд▓ рд░рд╣े рд╣ैं рдФрд░ рдХ्рдпा рдирд╣ीं।  рджाрджा рдХрд╣рддे рдеे -' рдЬो рднी рдХोрдИ рддुрдорд╕े рдоिрд▓े ; рдЙрд╕े рдРрд╕ा рдк्рд░рддीрдд рд╣ो рдоाрдиो рдЗрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдЙрд╕рдХा рдЬीрд╡рди рдзрди्рдп рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै!'
рдХेрдпूрд░ा рди рд╡िрднूрд╖рдпрди्рддि рдкुрд░ुрд╖ं рд╣ाрд░ा рди рдЪрди्рдж्рд░ोрдЬ्рдЬ्рд╡рд▓ा
    рди рд╕्рдиाрдиं рди рд╡िрд▓ेрдкрдиं рди рдХुрд╕ुрдоं рдиाрд▓рдЩ्рдХृрддा рдоूрд░्рдзрдЬाः ।

рд╡ाрдг्рдпेрдХा рд╕рдорд▓ंрдХрд░ोрддि рдкुрд░ुрд╖ं рдпा рд╕ंрд╕्рдХृрддा рдзाрд░्рдпрддे
                      рдХ्рд╖ीрдпрддे рдЦрд▓ु рднूрд╖рдгाрдиि рд╕рддрддं рд╡ाрдЧ्рднूрд╖рдгं рднूрд╖рдгрдо् ॥[рдиीрддिрд╢рддрдХ-19] 
 рдЕрд░्рде:---- рдмाрдЬुрдмрди्рдж рдкुрд░ुрд╖ рдХो рдХो рд╢ोрднाрдпрдоाрди рдирд╣ीं рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдиा рд╣ी рдЪрди्рдж्рд░рдоा рдХे рд╕рдоाрди рдЙрдЬ्рдЬрд╡рд▓ рд╣ाрд░ ,рди рд╕्рдиाрди,рди рдЪрди्рджрди рдХा рд▓ेрдк,рди рдлूрд▓ рдФрд░ рдиा рд╣ी рд╕рдЬे рд╣ुрдП рдХेрд╢ рд╣ी рд╢ोрднा рдмрдв़ाрддे рд╣ैं। рдХेрд╡рд▓ рд╕ुрд╕ंрд╕्рдХृрдд рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдзाрд░рдг рдХी рд╣ुрдИ рд╡ाрдгी рд╣ी рдЙрд╕рдХी рднрд▓ी рднांрддि рд╢ोрднा рдмрдв़ाрддी рд╣ै।  рд╕ाрдзाрд░рдг рдЖрднूрд╖рдг рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ै рдкрд░рди्рддु рд╡ाрдгी рд░ूрдкी рдЖрднूрд╖рдг рдиिрд░рди्рддрд░ рдЬाрд░ी рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा рдЖрднूрд╖рдг рд╣ैं।     
          "рдЬैрд╕े рд╡рдХीрд▓ рдХो рджेрдЦрдиे рд╕े рдоाрдорд▓े -рдоुрдХрджрдоे рдФрд░ рдХрдЪрд╣рд░ी рдХी рдмाрддें рд╣ी рдорди рдоें рдЖрддी рд╣ै, рд╡ैрд╕े рд╣ी рд╕ाрдзु рдпा рднрдХ्рдд (рдирд╡рдиीрджा)  рдХो рджेрдЦрдиे рд╕े рдИрд╢्рд╡рд░ рдФрд░ рдзрд░्рдо -рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдмाрддों рдХा рд╣ी рд╕्рдорд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ाрдзुрд╕ंрдЧ (рдирд╡рдиीрджा рдХा рд╕ंрдЧ) рдзрд░्рдорд╕ाрдзрдиा рдХा рдПрдХ рдк्рд░рдзाрди рдЕंрдЧ рд╣ै।  рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд▓ुрд╣ाрд░ рдмीрдЪ-рдмीрдЪ рдоें рдзौрдХрдиी рдЪрд▓ाрдХрд░ рднрдЯ्рдаी рдХी рдЖрдЧ рдХो рдмрдиाрдпे рд░рдЦрддा рд╣ै, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ाрдзुрд╕ंрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рдорди рдХो рд╕рдЪेрдд рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдпे।" (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕ाрдзрдХрдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдпे рдХुрдЫ рд╕рд╣ाрдпрдХ рдмाрддें:рд╕рдд्рд╕ंрдЧ рдХे рд▓ाрдн -92)[ рдЬैрд╕े рдирд╡рдиीрджा рдХो рджेрдЦрдиे рдоाрдд्рд░ рд╕े рдорди рд╕рддेрдЬ (рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рдпा рдн्рд░рдордоुрдХ्рдд d-hypnotized,-immune,  protected) рдмрди рдЬाрддा рд╣ै; рдФрд░  " рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж -рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рд╡ेрджाрди्рдд рд╢िрдХ्рд╖рдХ-рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдкрд░рдо्рдкрд░ा "  рдоें рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╢िрдХ्рд╖рдХ/рдиेрддा рдмрдирдиे рдФрд░ рдмрдиाрдиे 'Be and Make' рдХा рдЖрджрд░्рд╢ " ~  рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै !  
    " рдордиुрд╖्рдп рд╕्рд╡рдпं рдХो рдкрд╣рдЪाрдирдиे рд╕े рднрдЧрд╡ाрди рдХो рдкрд╣рдЪाрди рд╕рдХрддा рд╣ै। 'рдоैं ' рдХौрди рд╣ै ? рд╣ाрде, рдкैрд░ , рд░рдХ्рдд ,рдоांрд╕ -рдЗрдирдоें рд╕े 'рдоैं ' рдХौрди рд╣ै ? рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рднрд▓ीрднाँрддि рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдкрд░ рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै рдХि 'рдоैं ' рдиाрдо рдХी рдХोрдИ рд╡рд╕्рддु рд╣ै рд╣ी рдирд╣ीं। рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рдпाрдЬ рдХा рдЫिрд▓рдХा рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рддे рдЬाрдУ, рддो рдЫिрд▓рдХा рд╣ी рдЫिрд▓рдХा рдиिрдХрд▓рддा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ाрд░ рднाрдЧ рдХुрдЫ рдоिрд▓рддा рд╣ी рдирд╣ीं। рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдкрд░ 'рдоैं 'рдкрди рдХे рдиाрдо рд╕े рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा। рдЕрди्рдд рдоें рдЬो рдмрдЪрддा рд╣ै рд╡рд╣ी рд╣ै рдЖрдд्рдоा рдпा рдЪैрддрди्рдп। 'рдоैं ' 'рдоेрд░ा ' рдХे рджूрд░ рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░ рднрдЧрд╡ाрди рджрд░्рд╢рди рджेрддे рд╣ैं। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдЬ्рдЮाрдирдпोрдЧ рдХी рдк्рд░рдгाрд▓ी: резрепреж)          
            
рд╕ुрди्рджрд░ рдЙрдж्рдпाрди рдЧृрд╣ рдоें рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди .....  рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдПрдХ рдХрд╣ाрдиी рдХрд╣рддे рдеे --рдПрдХ рд╕ाрдзु рдЕрдкрдиे рд╢िрд╖्рдп рдХो рдЖрдд्рдордЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ाрдиा рдЪाрд╣рддा рдеा। рд╡рд╣ рдЙрд╕े рдПрдХ рд╕ुрди्рджрд░ рдЙрдж्рдпाрди рдЧृрд╣ рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдЪрд▓ा рдЧрдпा। рдХुрдЫ рджिрдиों рдмाрдж рд▓ौрдЯрдХрд░ рдЙрд╕рдиे рд╢िрд╖्рдп рд╕े рдкूрдЫा - " рдмेрдЯा , рддुрдЭे рдХिрд╕ी рдмाрдд рдХा рдЕрднाрд╡ рд╣ै?  рд╢िрд╖्рдп рдХे ' рд╣ाँ ' рдХрд╣рдиे рдкрд░ рд╕ाрдзु рдиे рд╢्рдпाрдоा  рдиाрдо рдХी рдПрдХ рд╕ुрди्рджрд░ рд╕्рдд्рд░ी рдХो рд╡рд╣ाँ рд░рдЦा рдФрд░ рд╢िрд╖्рдп рдХो рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рдпрдеेрдЪ्рдЫ рдЖрд╣ाрд░-рд╡िрд╣ाрд░ рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рджी। рдлिрд░ рдмрд╣ुрдд рджिрдиों рдмाрдж рдЖрдХрд░ рд╕ाрдзु рдиे рд╢िрд╖्рдп рд╕े рд╡рд╣ी рдмाрдд рдкूрдЫी। рдЗрд╕ рдмाрд░ рд╢िрд╖्рдп рдиे рдЙрдд्рддрд░ рджिрдпा , 'рдирд╣ीं рдорд╣ाрд░ाрдЬ, рдоुрдЭे рдЕрдм рдХिрд╕ी рдмाрдд рдХी рдЪाрд╣ рдирд╣ीं рд╣ै। ' рддрдм рд╕ाрдзु рдиे рд╢िрд╖्рдп рдФрд░ рд╢्рдпाрдоा  рджोрдиों рдХो рдкाрд╕ рдмुрд▓ाрдпा рдФрд░ рд╢्рдпाрдоा рдХे рд╣ाрдеों рдХी рдУрд░ рдиिрд░्рджेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ुрдП, рд╢िрд╖्рдп рд╕े рдкूрдЫा , 'рдпे рдХ्рдпा рд╣ै ?' рд╢िрд╖्рдп рдмोрд▓ा -'рдпे рд╢्рдпाрдоा рдХे рд╣ाрде рд╣ैं। ' рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХ्рд░рдорд╢ः рд╢्рдпाрдоा рдХी рдСंрдЦें, рдиाрдХ , рдХाрди рдЖрджि рд╕рднी рд╕ुрди्рджрд░ рдЕंрдЧों рдХा рдиिрд░्рджेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕ाрдзु рдкूрдЫрддा рдЧрдпा , 'рдпे рдХ्рдпा рд╣ैं ?' рд╢िрд╖्рдп рднी рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдЙрдд्рддрд░ рджेрддा рдЧрдпा। рдРрд╕ा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╢िрд╖्рдп рдХे рдз्рдпाрди рдоें рдЕрдЪाрдирдХ рдпрд╣ рдмाрдд рдЖрдпी рдХि , ' рдоैं рддो рдмाрд░-рдмाрд░ рдпрд╣ рдХрд╣ рд░рд╣ा рд╣ूँ рдХि рдпрд╣ рд╢्рдпाрдоा рдХा 'рдЕрдоुрдХ' рд╣ै, рдФрд░ рдпрд╣ рд╢्рдпाрдоा рдХा 'рддрдоुрдХ ' рд╣ै, рдкрд░ рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рд╢्рдпाрдоा рдХ्рдпा рд╣ै ? ' рдЕрд╕рдоंрдЬрд╕ рдоें рдкреЬрдХрд░ рдЙрд╕рдиे рдЧुрд░ु рд╕े рдкूрдЫा, "рдкрд░рди्рддु рдорд╣ाрд░ाрдЬ , рдпे рдСंрдЦें , рдиाрдХ , рдХाрди рдЖрджि рдЬिрд╕рдХे рдЕंрдЧ рд╣ैं, рд╡рд╣ рд╢्рдпाрдоा рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдХ्рдпा рд╣ै ? " рд╕ाрдзु рдиे рдХрд╣ा , " рдпрджि рддुрдо рдЬाрдирдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ो рдХि рд╢्рдпाрдоा  (Bh) рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдХौрди рд╣ै , рддो рдоेрд░े рд╕ाрде рдЖрдУ, рдоैं рддुрдо्рд╣ें рдпрд╣ рдЬ्рдЮाрди рдХрд░ा рджूँрдЧा।" рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рд╕ाрдзु рдиे рдЙрд╕рдХे рдиिрдХрдЯ рдЖрдд्рдордЬ्рдЮाрди рдХा рд░рд╣рд╕्рдп (рддрдд्рд╡рдорд╕ि рдХा рд░рд╣рд╕्рдп) рдк्рд░рдХрдЯ рдХिрдпा।" (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рдмोрдзрдХрдеाрдпें : рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди -333) 
        ....  рдХ्рдпा рдЖрдк рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдЖрдк рдХौрди рд╣ैं ? рдХ्рдпा рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдЖрдк рд╢рд╢िрднूрд╖рдг рд╢्рд░ीрд╡ाрд╕्рддрд╡ा рд╣ी рд╣ैं ? .... рдпा рдЖрдкрдХा рдиाрдо 'рд╢рд╢िрднूрд╖рдг рд╢्рд░ीрд╡ाрд╕्рддрд╡ा' рд╣ैं ?  рдиाрдо рддो рдХोрд░्рдЯ рдоें рдЬाрдХрд░ рдмрджрд▓ा рднी рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХ्рдпा рдиाрдо рдмрджрд▓рдиे рд╕े рдЖрдк рдмрджрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं? рдХ्рдпा рдиाрдо рдмрджрд▓рдиे рд╕े рдЖрдк рдЕрдкрдиा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдЦो рджेрддे рд╣ैं? рдмिрд▓рдХुрд▓ рдирд╣ीं! рдЕрднी рдЖрдкрдХा 'рдоैं' рдЬ्рдЮाрди рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ै, рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╕्рд╡рд░ूрдк 'рдоैं' рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрдЧा ?


           рдЬрдм рддुрдо рдЕрдЯ्рдЯाрд▓िрдХा рдХे рдЫрдд рдкрд░ рдЪреЭрддे рд╣ो, рддрдм рдкрд╣рд▓े рдк्рд░рдердо рддрд▓्рд▓े рдХो рдкाрд░ рдХрд░рддे рд╣ो, рдлिрд░ рджूрд╕рд░े рддрд▓्рд▓े рдХो рдкाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдЬрдм рдЫрдд рдкрд░ рдЪреЭрддे рд╣ो, рддो рджेрдЦрддे рд╣ो рдХि рдИंрдЯ -рдмाрд▓ू-рд╕ीрдоेंрдЯ-рдЫрд░्рд░ी рд╕े рдЫрдд рдмрдиा рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдЙрд╕ीрд╕े рд╕ीрдвिрдпाँ рдФрд░ рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЕрдЯ्рдЯाрд▓िрдХा рднी рдмрдиी рд╣ुрдИ рд╣ैं। рдиेрддि рдиेрддि рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЬрдм 'рддुрдо' (рдЕрд╣ं рдирд╣ीं рдЖрдд्рдоा) рдиाрдо-рд░ूрдк рд╕े рдкрд░े 'transcendent' рд╢рдм्рджाрддीрдд рдм्рд░рд╣्рдо рдпा рдкрд░рдорд╕рдд्рдп рдХी рдЕрдиुрднूрддि рдХрд░рддे рд╣ो, рддрдм 'рдпрд╣ рд╣ै!' ['рдЗрддि' 'рдЗрддि' ~ рдиेрддि рд╕े рдЗрддि ] рдХрд╣ рдЙрдарддे рд╣ो। рдФрд░ рд╡рд╣ीं рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдЦोрдЬ рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।
            рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдгрджेрд╡ рдХी рд╕рдорд╕्рдд рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдоें  рдЬो рдПрдХ рд╣ी рд╕ूрдд्рд░ 'рдЧोрд▓्рдбрди рде्рд░ेрдб' рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯ рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ै, рд╡рд╣ рд╣ै -" рдиिрдд्рдп рдФрд░ рд▓ीрд▓ा" рджोрдиों рд╕рдд्рдп рд╣ैं, рджोрдиों рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ो !  рдоाрдиो рдЖрдЬ рдЙрди्рд╣ें рд╕рдордЭ рдоें рдЖрдпा рдХि- рдаाрдХुрд░ рдиे рдХ्рдпों рдЙрди्рд╣ें  рдХेрд╡рд▓ 'рдиिрд░्рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рдоाрдзि ' рдХे рдЖрдирди्рдж  рдоें рд╣ी рдбूрдмे рд░рд╣рдиे рд╕े рдордиा рдХिрдпा рдеा ! (The Eternal and Emanate (рдЙрд╕рд╕े рдЬो рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрддा рд╣ै) - The divine Play) рдХिрд╕ी рд╕рдордп рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдиे рднिрдЦाрд░िрдпों рдХो (рдЬीрд╡ рдХो) рдиाрд░ाрдпрдг (рд╢िрд╡) рдоाрдирдХрд░ рдЙрдирдХी рдЬूрдарди рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░ рд▓िрдпा рдеा। рдЗрд╕рдкрд░  'рд╣рд▓рдзाрд░ी' рдиे рд░ाрдордХृрд╖्рдг рд╕े рдХрд╣ा рдеा -'рдоैं рджेрдЦूंрдЧा рдХि рддेрд░ी рд╕рди्рддाрдиो рдХा рд╡िрд╡ाрд╣ рдХैрд╕े рд╣ोрдЧा?'  "рдХ्рдпा рдоैं рднी рддेрд░ी рддрд░рд╣ рдЬрдЧрдд рдХो рдоिрде्рдпा рдХрд╣ूँ , рдФрд░ рдоेрд░े рдмाрд▓рдмрдЪ्рдЪे рднी рд╣ोрддे рд░рд╣ें ?" рдХोрдаी рдХे рдЕंрджрд░ рдмैрдардХрд░ рдЬрдм рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рд░ो рд░рд╣े рдеे рддрдм рдЙрди्рд╣ें рдоाँ рдЬрдЧрджрдо्рдмा рдХी рдЕрд╢рд░ीрд░ी рд╡ाрдгी рдиे рддीрди рдмाрд░ 'рднाрд╡рдоुрдЦ рдЕрд╡рд╕्рдеा' рдоें рд░рд╣рдиे рдХा рдиिрд░्рджेрд╢ рджिрдпा рдеा।  рдХिрд╕ी рд╢िрдХ्рд╖рдХ/ рдиेрддा  рдХो рдЕрдкрдиे рд╢ेрд╖ рдЙрдо्рд░ рддрдХ рдХिрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рд▓ोрдХрд╢िрдХ्рд╖рдг рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै, рдЙрд╕ рднाрд╡ рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХे рд▓िрдП, рдЗрд╕ ' рднाрд╡рдоुрдЦ рдЕрд╡рд╕्рдеा' рдоें рд░рд╣рдиा рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдЙрдкाрдп рд╣ै। рдЙрди्рд╣ें рд░ूрдк-рдЕрд░ूрдк рдХे рд╕ंрдзिрд╕्рдерд▓ (рдЪौрдЦрдЯ) рдкрд░ рдЦреЬे рд╣ोрдХрд░ рдПрдХ рдУрд░ рддो 'рд╢рдм्рджाрддीрдд'  рдм्рд░рд╣्рдо 'transcended' рдХो рд╣ी рдЕрд░ूрдкा рдоाँ рдЬрдЧрддрдЬрдирдиी рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрдЦрдиा рдкреЬрддा рд╣ै, рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЗрд╕ 'рд╢рдм्рджрдордп' рдЬрдЧрдд рдХो рдЙрд╕рд╕े рд╣ी рдиिрд░्рдЧрдд рдпा рдЙрдд्рдкрди्рди (emanate) рд╕рди्рддाрди  рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рд╕рдордЭрдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рдЬрдЧрддрдЧुрд░ु рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдгрджेрд╡ рд╕рднी рд╢िрдХ्рд╖рдХों рдХो ' рдЬ्рдЮाрди рдХे рдмाрдж рд╡िрдЬ्рдЮाрди' рдоें рдЬाрдиे рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрддे рдеे, рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि (рдПрдХ рдЕрдж्рднुрдд рдШрдЯрдиा-рдЧंрдЧाрдирджी рдХे рдЗрд╕ рдкाрд░ рд╕े рдЙрд╕ рдкाрд░ рддрдХ рдиिрдХрд▓ рдЬाрдиे рдкрд░ рднी рдбूрдмрдиे рд▓ाрдпрдХ рдкाрдиी рдирд╣ीं рдоिрд▓рдиे рдХी рдШрдЯрдиा~  рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े) рдЕрдкрдиे рд╢िрдХ्рд╖рдХ/рдЧुрд░ु рддोрддाрдкुрд░ीрдЬी рдХो рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдпрд╣ी рд╢िрдХ्рд╖ा рджी рдеी, рдХि рдХेрд╡рд▓ рдиिрд░्рдЧुрдг рдиिрд░ाрдХाрд░ рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ी рд╕рдд्рдп рдирд╣ीं рд╣ैं, рдпрд╣ рдЬрдЧрдд рдЬिрд╕ рдоाрдпा рдХा рдЦेрд▓ рд╣ै, рд╡рд╣ рдоाँ рдХाрд▓ी рднी рд╕рдд्рдп рд╣ै। " Don't take one (рд╢ुрдн) and dismiss the other (рдЕрд╢ुрдн) " рдЗрд╕рдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдПрдХ рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдХे рджूрд╕рд░े рдХो рдЕрд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдордд рдХрд░ो!
             рдЕрддः рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрд╡ी рдиेрддा рдХो рдлिрд░ рд╡рд╣ाँ рд▓ौрдЯ рдЖрдиा рдкреЬрддा рд╣ै; рдХिрди्рддु 'рддोрддाрдкुрд░ी рдЬी'  рдЙрд╕ी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд░ुрдХ рдЧрдП рдеे।  рд╡рд╣ाँ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рдмाрдж рднी рд╣рдорд▓ोрдЧ (рднाрд╡ी рд╢िрдХ्рд╖рдХ) рдЬрдм рдЗрд╕ рдЬрдЧрдд рдХो рдкुрдиः рджेрдЦेंрдЧे, рддो рдкाрдПंрдЧे рдХि рд╡рд╣ी рдПрдХ рдЕрдиेрдХ рдмрдирдХрд░ рд▓ीрд▓ा рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдб рдЙрд╕ी рдм्рд░рд╣्рдо -рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдпा рдк्рд░рдХрдЯ рд░ूрдк рд╣ै।
        " рдпрдж्рдпрдкि рдЕрдж्рд╡ैрддрдЬ्рдЮाрди рд╣ी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдЬ्рдЮाрди рд╣ै, рддрдеाрдкि рд╕ाрдзрдХ рдХो рд╢ुрд░ू рдоें рдЙрдкाрд╕्рдп-рдЙрдкाрд╕рдХ рднाрд╡ рд╕े рд╕ाрдзрдиा рдХрд░рдиी рдЪाрд╣िрдпे। рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоेрд░े рдЙрдкाрд╕्рдп рд╣ैं, рдФрд░ рдоैं рдЙрдирдХा рдЙрдкाрд╕рдХ рд╣ूँ ' рдпрд╣ рднाрд╡ рд▓ेрдХрд░ рд╣ी рд╕ाрдзрдиा рдХрд░рдиी рдЪाрд╣िрдпे। рдЗрд╕рд╕े рд╕рд░рд▓рддा рд╕े рдЬ्рдЮाрди рд▓ाрдн рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। 'рдкंрдЪрднूрддों рдХे рдлрди्рджे рдоें рдкреЬрдХрд░ рдм्рд░рд╣्рдо рдХो рднी рд░ोрдиा рдкреЬрддा рд╣ै।' ....рддुрдо рдорди рдХो рдХिрддрдиा рднी рдХ्рдпों рди рд╕рдордЭाрдУ рдХि рддुрдо्рд╣ाрд░े рдЬрди्рдо рдирд╣ीं, рдоृрдд्рдпु рдирд╣ीं, рдкाрдк рдирд╣ीं, рдкुрдг्рдп рдирд╣ीं , рд╢ोрдХ рдирд╣ीं,рджुःрдЦ рдирд╣ीं ; рддुрдо рдЬрди्рдордЬрд░ाрд░рд╣िрдд , рдиिрд░्рд╡िрдХाрд░ , рд╕рдЪ्рдЪिрджाрдирди्рдж-рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЖрдд्рдоा рд╣ो, рдкрд░рди्рддु рдЬ्рдпों рд╣ी рд░ोрдЧ рд╣ोрдХрд░ рджेрд╣ рдЕрд╕्рд╡рд╕्рде рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै, рдпा рдорди рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдХाрдордиी -рдХांрдЪрди рдХे рдЖрдкाрдд рд╕ुрдЦ рдХे рднुрд▓ाрд╡े рдоें рдкреЬрдХрд░ рдХोрдИ рдХुрдХрд░्рдо рдХрд░ рдмैрдарддा рд╣ै, рдд्рдпोंрд╣ी , рдоोрд╣, рдпाрддрдиा , рджुःрдЦ рдЖ рдЦреЬे рд╣ोрддे рд╣ैं, рдФрд░ рд╡े рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╕ाрд░े 'рд╡िрд╡ेрдХ-рдк्рд░рдпोрдЧ рд╢рдХ्рддि' рдХो рднुрд▓ाрдХрд░ рддुрдо्рд╣ें рдмेрдЪैрди рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП, рдпрд╣ рдЬाрди рд▓ो рдХि рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдХृрдкा рд╣ुрдП рдмिрдиा ( рдоाँ рдХाрд▓ी рдХे рдЕрд╡рддाрд░ рднрдЧрд╡ाрди рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХी рдХृрдкा рд╣ुрдП рдмिрдиा), рдоाрдпा рдХे рдж्рд╡ाрд░ рдЫोреЬे рдмिрдиा  (рдЕрд╣ंрдмोрдз рд▓ुрдк्рдд рд╣ुрдП рдмिрдиा) рдХिрд╕ीрдХो рдЖрдд्рдордЬ्рдЮाрди рдирд╣ीं рд╣ोрддा, рджुःрдЦ -рдХрд╖्рдЯों рдХा рдЕрди्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा।
           рдЬ्рдЮाрди рдХे рдмाрдж рднрдХ्рддि рд╕ुрдиा рдирд╣ीं, рджुрд░्рдЧा-рд╕рдк्рддрд╢рддी (1/57) рдоें рдХрд╣ा рд╣ै -

"рддрдпा рд╡िрд╕ृрдЬ्рдпрддे рд╡िрд╢्рд╡ं , рдЬрдЧрджेрддрдЪ्рдЪрд░ाрдЪрд░рдо्।
рд╕ैрд╖ा рдк्рд░рд╕рди्рдиा рд╡рд░рджा , рдиृрдгां рднрд╡рддि рдоुрдХ्рддрдпे।।релрем

рдЕрд░्рде -рдЙрди рдорд╣ाрдоाрдпा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдпрд╣ рд╕рдЪेрдд (рдЪेрддрди)  рдФрд░ рдЕрдЪेрддрди (рдЬреЬ) рдЬрдЧрдд рд╕िрд░рдЬा ( рд░рдЪा ) рдЬाрддा рд╣ै । рдРрд╕ी ( рдЙрдХ्рдд рд▓рдХ्рд╖рдгों рд╡ाрд▓ी рдорд╣ा - рдоाрдпा ) рд╡े рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ोрдХрд░ рдордиुрд╖्рдпों рдХो рдоुрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рд╡рд░рджाрдпिрдиी рд╣ोрддी рд╣ै ।  рд╕ैрд╖ा рдк्рд░рд╕рди्рдиा рд╡рд░рджा рдиृрдгां рднрд╡рддि рдоुрдХ्рддрдпे।"[рд╕ैрд╖ा  = рд╡े рд╣ी/рдк्рд░рд╕рди्рдиा = рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ोрдиे рдкрд░, рд╡рд░рджा = рд╡рд░рджाрди, рдиृрдгां = рдордиुрд╖्рдпों рдХी, рднрд╡рддि = рд╣ोрддी рд╣ैं,  рдоुрдХ्рддрдпे = рдоुрдХ्рддि] рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдм्рд░рдо्рд╣ांрдб рдФрд░ рдпे  рдЪрд░ рдЕрдЪрд░ рдЬрдЧрдд рд░рдЪा рдЧрдпा ।рдФрд░ рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╡े рд╣ी рдордиुрд╖्рдпों рдХी рдоुрдХ्рддि рдХा рд╡рд░рджाрди рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЬрдм рддрдХ рдЬрдЧрддрдЬрдирдиी рдорд╣ाрдоाрдпा рдкрде рдХे рд╡िрдШ्рдиों рдХो рд╣рдЯा рди рджे рддрдм рддрдХ рдХुрдЫ рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрддा। рдЬ्рдпोंрд╣ी рдорд╣ाрдоाрдпा рдХी рдХृрдкा рд╣ोрддी рд╣ै, рдд्рдпों рд╣ी рдЬीрд╡ (рдЖрдд्рдоा) рдХो рдИрд╢्рд╡рд░рджрд░्рд╢рди рд╣ोрддे рд╣ैं, рдФрд░ рд╡рд╣ рд╕рдорд╕्рдд рджुःрдЦों рд╕े рдЫुрдЯрдХाрд░ा рдкा рдЬाрддा рд╣ै। рдирд╣ीं рддो рд▓ाрдЦ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ो , рдХुрдЫ рднी рдирд╣ीं рд╣ोрддा। 
     рднрдЧрд╡ाрди рднрдХ्рдд рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдФрд░ рдпрджि рднрдХ्рдд рдЪाрд╣े рддो рднрдЧрд╡ाрди рдЙрд╕े рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди рднी рджेрддे рд╣ैं। рд╕ाрдзाрд░рдгрддः рднрдХ्рдд рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рд╕рдЧुрдг -рд╕ाрдХाрд░ рд░ूрдк рд╣ी рджेрдЦрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдЗрдЪ्рдЫाрдордп рдИрд╢्рд╡рд░ рдпрджि рдЪाрд╣े рддो рднрдХ्рдд рдХो рд╕рдм рдРрд╢्рд╡рд░्рдпों рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ी рдмрдиा рджेрддे рд╣ैं, рднрдХ्рддि рднी рджेрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЬ्рдЮाрди рднी। рдЙрд╕े рднाрд╡рд╕рдоाрдзि рдоें рд░ूрдкрджрд░्рд╢рди рднी рд╣ोрддे рд╣ैं, рдФрд░ рдиिрд░्рд╡िрдХрд▓्рдк рд╕рдоाрдзि рдоें рдиिрд░्рдЧुрдг рд╕्рд╡рд░ुрдк рдХे рджрд░्рд╢рди рднी। рдиाрд░рджाрджि рдЖрдЪाрд░्рдпрдЧрдг (рд╢िрдХ्рд╖рдХ/рдиेрддा) рдЬ्рдЮाрдирд▓ाрдн рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рднрдХ्рддि (рд╡िрдЬ्рдЮाрди ) рд▓ेрдХрд░ рд░рд╣рддे рд╣ैं। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рднрдХ्рддि рдЬ्рдЮाрди рдХी рдУрд░ рд▓े рдЬाрддी рд╣ै : реирежрео-реирезрей)            
       рдЬрдм рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рднी  рдмाрдж рдоें рдоाँ рдЬрдЧрджрдо्рдмा рдХे рдХाрд▓ी рд░ूрдк рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рддрдм рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХिрддрдиे рдЦुрд╢ рд╣ो рдЧрдП рдеे ? рдЙрдирдХे рдЦुрд╢ рд╣ोрдиे рдХा рдХाрд░рдг рдпрд╣ी рдеा рдХि рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдгрджेрд╡  рд╕рдорд╕्рдд рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рднीрддрд░ рдПрдХ рд╣ी рдЧोрд▓्рдбрди рде्рд░ेрдб рдЧुрдЬрд░рддा рд╣ै, рдФрд░ рд╡рд╣ рд╣ै - 'рд╢िрд╡рдЬ्рдЮाрди рд╕े рдЬीрд╡ рд╕ेрд╡ा।' Worship God (рд╢िрд╡) in the form of all living beings ' рдЕрд░्рдеाрдд рд╕рдорд╕्рдд рдЬीрд╡िрдд рдк्рд░ाрдгि рднी рдЙрд╕ी рдм्рд░рд╣्рдо рд╕े рдиिрд░्рдЧрдд рд╣ुрдП рд╣ैं, рдЕрддः 'рдЬीрд╡' рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рдЙрд╕ी рдИрд╢्рд╡рд░ (рд╢िрд╡)  рдХी рдкूрдЬा рдХрд░ो !
        [ рдЗрд╕ी рдЕрдж्рд╡ैрдд рджрд░्рд╢рди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे  рд▓ोрдЧों рдХो рдмрддाрдпा рдХि –  рдХि  рдЙрдкрдиिрд╖рдж् рдХा рдЖрджेрд╢ рд╣ै ‘рд╢िрд╡ो рднूрдд्рд╡ा рд╢िрд╡ं рдпрдЬेрдд्’ рд╢िрд╡ рдмрдирдХрд░ рд╢िрд╡ рдХी рдЖрд░ाрдзрдиा рдХрд░ो। рдк्рд░рд╢्рди рд╣ै-рд╣рдо рд╢िрд╡ рдХैрд╕े рдмрдиें рдПрд╡ं рд╢िрд╡рдд्рд╡ рдХो рдХैрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ें? рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдоूрд░्рддि рдкूрдЬा (idol worship рдпा рд╕рдЧुрдгोрдкाрд╕рдиा) рдХ्рдпों рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै ?~
"рдордХाрди рдмाँрдзрддे рд╕рдордп рдЪाрд░ों рдУрд░ рдордЪाрди рдмрдиाрдиा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ोрддा рд╣ै, рдкрд░рди्рддु рдврд▓ाрдИ рд╣ोрддे рд╣ी рдордЪाрди рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЬाрддी। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╕ाрдзрдХ рдХे рд▓िрдпे рдк्рд░рдердо рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдоूрд░्рддिрдкूрдЬा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, рдмाрдж рдоें рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЬाрддी। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी : рд╕ाрдзрдХрдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдпे рдХुрдЫ рд╕рд╣ाрдпрдХ рдмाрддें : рдоूрд░्рддिрдкूрдЬा : 88)
          " рдЬीрд╡ рдХे рдорд░े рдмिрдиा рд╢िрд╡ рдирд╣ीं рдЖрддा। рдЕрд░्рдеाрдд рдЬीрд╡рдд्рд╡ рдХे рдирд╖्рдЯ рд╣ुрдП рдмिрдиा рд╢िрд╡рдд्рд╡ рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдлिрд░, рд╢िрд╡ рдХे рд╢рд╡ рдмрдиे рдмिрдиा рдоाँ рдЖрдирди्рджрдордпी рдЙрд╕рдХे рд╡рдХ्рд╖рд╕्рдерд▓ рдкрд░ рдиृрдд्рдп рдирд╣ीं рдХрд░рддी। рдЕрд░्рдеाрдд рдЗрд╕ рд╢िрд╡рдд्рд╡-рдЕрднिрдоाрди рдХा рднी рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рд╣ी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдЖрдирди्рдж рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЕрд╣ंрдХाрд░ рдХे рджूрд░ рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░ (рд╡िрд░ाрдЯ рдЕрд╣ं рдоें рд░ूрдкांрддрд░िрдд рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░ ) рдЬीрд╡рдд्рд╡ рдХा рдиाрд╢ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕рдоाрдзि рдоें рдм्рд░рд╣्рдо рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬीрд╡ (рдЕрд╣ं) рдирд╣ीं рдм्рд░рд╣्рдо (рдЖрдд्рдоा) рд╣ी рдм्рд░рд╣्рдо рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। " (рдЕрдоृрддрд╡ाрдгी: рд╕рдоाрдзि-рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХा рдордиोрднाрд╡ :244 )
            рд╣рдоाрд░े рдорди рдФрд░ рдЗрди्рдж्рд░िрдпों рдХो рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдмрд╣िрд░्рдоुрдЦी рд╣ी  рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рдЕрддः рдорди рдХा рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╣ी рдЪंрдЪрд▓ рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡рд╣ рдмाрд╣्рдп рдЬрдЧрдд рдХी рд╡िрд╖рдпों рдХी рдУрд░ рджौреЬрддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдФрд░ рдЬрди्рдордЬрди्рдоांрддрд░ рдХे рд╡िрд╖рдп-рднोрдЧ рдХे рдЕрдн्рдпाрд╕ рд╕े рдЕрднी рдХिрд╕ी  рдорджिрд░ोрди्рдирдордд्рдд  рдмрди्рджрд░ рдХे рд╕ाрдоाрди рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЪंрдЪрд▓ рд╣ो рдЧрдпा  рд╣ै।  рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдиिрд░ाрдХाрд░ рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рдХे рд▓िрдП рдмैрдардиे рдкрд░ рднी рдЪंрдЪрд▓ рдорди   рд╡рд╣ рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдЪंрдЪрд▓ рд╣ोрдХрд░ рднрдЯрдХрддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЙрд╕े рдмाँрдзрдиे рдХे рд▓िрдП рдЧुрд░ुрдоुрдЦ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд ('реР рдХाрд░'  рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдЗрд╖्рдЯрджेрд╡ рдХे 'рдиाрдо' рдХे) рд╡рд╢ीрдХрд░рдг-рдоंрдд्рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдорди рдХो рд╡рд╢ рдоें рдХрд░рдиे рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЕрддः рднрдЧрд╡ाрди рдХी рдоूрд░्рддि рдпा рдЫрд╡ि  рд╡рд╢ीрдХрд░рдг-рдоंрдд्рд░ рдХा рд╕्рдеाрди рд▓ेрдХрд░ рдорди рдХी рдЧрддि рдХो рдЕंрддрд░्рдоुрдЦी рд░рдЦрдиे рдХा  рд╕ुрд▓рдн рд╕ाрдзрди рд╣ी рддो рд╣ै! рдЬीрд╡рди рдХा рдоूрд▓ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै-рд╢िрд╡рдд्рд╡ (рдм्рд░рд╣्рдордд्рд╡) рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि। рдордиःрд╕ंрдпोрдЧ (рдк्рд░рдд्рдпाрд╣ाрд░ рдФрд░ рдзाрд░рдгा) рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕрдкрдиे рдИрд╖्рдЯрджेрд╡  рдХी  рдПрдХ рдЫрд╡ि рдпा  рд╕ाрдХाрд░ рдоूрд░्рддि рдХो рд╣ृрджрдп рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдХे рдорди рдХी рдЖँрдЦों рд╕े рдЙрдирдХा рджрд░्рд╢рди рдХрд░рдиे рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдЕрдкрдиे рднрдХ्рддों рдХो рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рднрдЧрд╡ाрди рдмाрд░ рдмाрд░ рдЕрд╡рддрд░िрдд рд╣ोрддे  рд╣ैं।  ”рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ рдЧाрдп рдХे рд╕ाрд░े рд╢рд░ीрд░ рдоें рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рджुрдЧ्рдз рдХेрд╡рд▓ рдЙрд╕рдХे рд╕्рддрдиों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓рддा рд╣ै! рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдХी рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкрдХ рд╢рдХ्рддि рдХा рдЕрдзिрд╖्рдаाрди рдоूрд░्рддि/рдЫрд╡ि  рдоें рд╣ोрддा рд╣ै рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े рд╕ाрдзрдХ рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЙрд╕ рдкрдд्рдерд░ рдиिрд░्рдоिрдд рдоूрд░्рддि рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рдирд╣ीं рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै рд╡рд░рди् рд╡рд╣ рдЙрд╕ рдЕрдирди्рдд рд╢рдХ्рддि рдХी рдкूрдЬा рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै рдЬो рдЙрд╕ рдоूрд░्рддि рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै! рдмाрд╣्рдп рджृрд╖्рдЯि рд╕े рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдк्рд░рддिрдоा рдХी рдкूрдЬा рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै рдкрд░рди्рддु рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рддो рд╡рд╣ рдЙрд╕ рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкी рд╢рдХ्рддि рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ोрддा рд╣ै! 'рдпрд╕्рдоाрди्рди рдЛрддे рдХिрдЮ्рдЪрди рдХрд░्рдо рдХ्рд░िрдпрддे рддрди्рдоे рдордиः рд╢िрд╡рд╕ंрдХрд▓्рдкрдорд╕्рддु॥ рд╢िрд╡ рд╕ंрдХрд▓्рдк рдоंрдд्рд░ - рей॥  рдХ्рдпोंрдХि рдЧुрд░ु рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХोрдИ рднी 'рдоंрдд्рд░' рд╢рдм्рджाрдд्рдордХ рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдЙрд╕рдоें рдЕрдЪिрди्рдд्рдп  рд╢рдХ्рддि рд╣ोрддी рд╣ै। ]'рджेрд╡ो рднूрдд्рд╡ा рдпрдЬेрдд् рджेрд╡ं।' рдЕрд░्рдеाрдд рдЕрдкрдиे рдЗрд╖्рдЯрджेрд╡ рдХी рдЕрд░्рдЪрдиा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд╣рд▓े рдЕрдкрдиे рдЖрдкрдХो рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдмрдиाрдУ, рдлिрд░ рджूрд╕рд░ों рдХो рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдмрдирдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░ो। рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै, " рдордиुрд╖्рдп рдХी рдорд╣ाрдирддा (рдм्рд░рд╣्рдордд्рд╡ рдпा рджिрд╡्рдпрддा) рдЙрд╕рдХी рдЙрди рд╕рдд्рдк्рд░рд╡рдд्рддिрдпों рдХो рдЪрд░िрддाрд░्рде рдХрд░рдиे рдоें рд╣ै, рдЬिрдирд╕े рджूрд╕рд░ों рдХो рдк्рд░рдХाрд╢ рдоिрд▓े। рдЖрдд्рдоा рдХी рдЗрд╕ рдЕрдирди्рдд рд╢рдХ्рддि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЬреЬ рд╡рд╕्рддु рдкрд░ рд╣ोрдиे рд╕े рднौрддिрдХ рдЙрди्рдирддि рд╣ोрддी рд╣ै, рд╡िрдЪाрд░ рдкрд░ рд╣ोрдиे рд╕े рдмुрдж्рдзि рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै, рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╣ी рдкрд░ рд╣ोрдиे рд╕े рдордиुрд╖्рдп рдИрд╢्рд╡рд░ рдмрди рдЬाрддा рд╣ै। рдкрд╣рд▓े рд╣рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ рдмрди рд▓ेрдиे рджो, рддрдд्рдкрд╢्рдЪाрдд рджूрд╕рд░ों рдХो рдИрд╢्рд╡рд░ рдмрдиाрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рджेंрдЧे। 'Be and Make ' -рдмрдиो рдФрд░ рдмрдиाрдУ , рдпрд╣ी рд╣рдоाрд░ा рдоूрд▓-рдоंрдд्рд░ рд░рд╣े। реп /рейренреп / рд╕्рд╡рдпं 'рдордиुрд╖्рдп' рдмрдиो рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХो рдордиुрд╖्рдп (рдм्рд░рд╣्рдорд╡िрдж рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖) рдмрдирдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░ो !' рдпрд╣ी рдк्рд░рдЬ्рдЮाрди рдмाрдж рдоें рд╢िрдХाрдЧो рдПрдб्рд░ेрд╕ рдХा рдЖрдзाрд░ рдмрдиा। [This infinite power of the spirit, brought to bear upon matter evolves material development, made to act upon thought evolves intellectuality, and made to act upon itself makes of man a God. First, let us be Gods, and then help others to be Gods. "Be and make" ~ Let this be our motto.-4/331]
  ... рднाрдЧрд╡рдд, рдоें рднी рдХрд╣ा рдЧрдпा  рд╣े, "  рдЙрдж्рдзрд╡ ! рд╕рдм рдоें рдоुрдЭрдХो рд╣ी рджेрдЦрдиे рд╕े рдмреЭ рдХрд░ рдФрд░ рдХोрдИ рд╕ाрдзрди рдирд╣ीं рд╣ै‒рдпрд╣ рдоैं рдорд╣ाрджेрд╡  рдХी рд╕ौрдЧрди्рдз рдЦाрдХрд░ рдХрд╣рддा рд╣ूँ । .... рдЗрд╕ рд░рд╣рд╕्рдп рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХे рдмाрдж... рд╕рднी рдк्рд░ाрдгिрдпों рдХा рдХрд▓्рдпाрдг (welfare of all being) рд╣ी рдоेрд░े рдЬीрд╡рди рдХा рдЕрди्рддिрдо рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ै ! рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХрд╣рддे рдеे - " рд╡рд╣ рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд् рдиाрд░ाрдпрдг рд╣ै - рдЬीрд╡ рдХे рдЙрдж्рдзाрд░ рдХे рд▓िрдпे рдЙрд╕рдиे рджेрд╣ рдзाрд░рдг рдХी рд╣ै। " рд╡िрежрдЪрд░िрдд -ренрек/ 'рдирд░ेрди् рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрдЧा '- рдирд░ेрди्рдж्рд░ рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХी рдЬो рдЗрдЪ्рдЫा-рдмीрдЬ рд░ूрдк рдоें рдеी рд╡рд╣ рдЗрд╕ рдЕрдкрд░ोрдХ्рд╖ाрдиुрднूрддि рдХे рдмाрдж рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рджृреЭ рдиिрд╢्рдЪрдп рдоें {"Be and Make" рдоें} рдЕंрдХुрд░िрдд рд╣ो рдЧрдпा। 
              рд▓ेрдХिрди рдЕрд▓्рдоोреЬा рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯрддे рд╣ी, рдЙрди्рд╣ें рдЗрд╕ 'рдм्рд░рд╣्рдордордп -рдЬрдЧрдд' рдХा рдПрдХ рдЬोрд░рджाрд░ рдЭрдЯрдХा рд▓рдЧा। рдЕрдкрдиी рдмрд╣рди рдХे рдлाँрд╕ी рд▓рдЧाрдХрд░ рд░ूрдкाрди्рддрд░рдг рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХा рд╣ृрджрдпрд╡िрджाрд░рдХ рд╕рдоाрдЪाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ। (The tragic death / Transfiguration-рджेрд╣ाрди्рддрд░ by suicide of Vivekananda's younger sister Yogendrabala )  рдЪाрд░ो рдпुрд╡ा рд╕ाрдзु - рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж , рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдЦрдг्рдбाрдирди्рдж , рд╕्рд╡ाрдоी рд╕ाрд░рджाрдирди्рдж рдФрд░ рдХृрдкाрдирди्рдж (рд╡ैрдХुрдг्рда рдиाрде рд╕ाрди्рдпाрд▓) рдПрдХ рд╕ाрде рдмрдж्рд░ीрдиाрде рдХी рдпाрдд्рд░ा рдкрд░ рдиिрдХрд▓ рдкреЬे। рдХिрди्рддु рд▓рдЧрднрдЧ рджो рд╕ौ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рдкैрджрд▓ рдЪрд▓рдиे рдХे рдмाрдж , рдПрдХ -рдПрдХ рдХрд░рдХे рд╕рднी рдмीрдоाрд░ рдкреЬрдиे рд▓рдЧे। рддрдм рдЙрди्рд╣ें рдЪреЭाрдИ рдЫोреЬрдХрд░ рдиीрдЪे рдЙрддрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдмाрдз्рдп рд╣ोрдиा рдкреЬा, рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ाрдзु-рд╕рди्рддों рдХे рд▓िрдпे рдордирднाрд╡рди рд╕्рдеाрди рдЛрд╖िрдХेрд╢ рдкрд╣ुँрдЪे, рдЬрд╣ाँ рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рдКрдкрд░ рд╕े 'рд╣рд░ рд╣рд░ ' рдХрд░рдХे рдмрд╣рддी рд╣ुрдИ рдЧंрдЧा рдирджी рднाрд░рдд рдХे рдоैрджाрдиी рдЗрд▓ाрдХों рдХो рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░рддी рд╣ै। 

           рдХुрдЫ рджिрдиों рдХे рдмाрдж , рдЪाрд░ो рдЧुрд░ुрднाрдИ рдоेрд░рда рдкрд╣ुँрдЪे। рдХिрди्рддु рд╡рд╣ рдкрд░िрд╡्рд░ाрдЬрдХ рднाрд░рдд-рдкрдеिрдХ рдЬिрд╕рдиे рднाрд░рддрдоाрддा рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рд╣ी рдЬрди्рдо рдЧ्рд░рд╣рдг рдХिрдпा рдеा,  рдоेрд░рда рд╕े рдкुрдиः рдиिःрд╕ंрдЧ рд╣ोрдХрд░ рднाрд░рдд рдХो рдЬाрдирдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕрдХेрд▓ा рд╣ी рдиिрдХрд▓ рдкреЬा। рдлिрд░ рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдХिрддрдиी рд╣ी рдШрдЯрдиाрдпें рдШрдЯिрдд рд╣ोрддी рдЪрд▓ी рдЧрдпीं ! рд╕ाрдд рд╕рдоुрдж्рд░ рдХो рдкाрд░ рдХрд░ рдЕрдоेрд░िрдХा рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдП , рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рдХे рдЖंрдзी рднрд░ी рдмौрдж्рдзिрдХ рдЖрдХाрд╢ рдоें рдХिрд╕ी рд╡рдЬ्рд░ рдХे рд╕рдоाрди рдлूрдЯ рдкреЬे। рдФрд░ рдЖрдд्рдордЧौрд░рд╡ рд░рд╣िрдд, рдорд▓िрдирдоुрдЦ рднाрд░рдд рдоाрддा рдХा рдЪेрд╣рд░ा рдкुрдиः рдЕрдкрдиी рдЬ्рдЮाрди-рдЧрд░िрдоा рдХी рдк्рд░рднा рд╕े рджрдордХ рдЙрдаा। 

            рдЪाрд░ рд╡рд░्рд╖ों рдХा рдЕрд╡िрд░ाрдо рд╡िрджेрд╢ -рдн्рд░рдордг рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ुрдЖ। рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдЬрд╣ाрдЬ рдоें рдмैрдаे рд╣िрд╕ाрдм рдХрд░рдиे рд▓рдЧे, ' рдХ्рдпा рджिрдпा рдФрд░ рдХ्рдпा рд▓े рдЪрд▓ा ?'  рдЙрди्рд╣ोंрдиे рддрдп рдХिрдпा -  " рдоैं рдПрдХ рдРрд╕े рдзрд░्рдо (рд╢िрдХ्рд╖ा) рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ, рдЬिрд╕рд╕े 'рдордиुрд╖्рдп' (рдм्рд░рд╣्рдорд╡िрдж рдордиुрд╖्рдп) рддैрдпाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। " рд╕्рд╡рджेрд╢рдк्рд░ेрдоी рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рдиे рдЗрд╕рд▓िрдпे рд╕्рдеिрд░ рдХिрдпा - "рдЕрдм рднाрд░рдд рд╣ी рдХेрди्рдж्рд░ рд╣ै। " рдПрдХ рдУрд░ рдм्рд░ाрд╣्рдордг рд╡् рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЪाрдг्рдбाрд▓ - рдЪाрдг्рдбाрд▓ рдХो рдзीрд░े рдзीрд░े рдм्рд░ाрд╣्рдордгрдд्рд╡ рдоें рдЙрди्рдирдд рдХрд░рдиा рд╣ी рдХाрд░्рдпрдк्рд░рдгाрд▓ी рд╣ोрдЧी। .... рдорди्рджिрд░ рд╡ рдк्рд░рддिрдоा рдХी рд╕ीрдоा рд╕े рднрдЧрд╡ाрди рдХो рдмाрд╣рд░ рд▓ाрдХрд░ ' рдпрдд्рд░ рдЬीрд╡ рддрдд्рд░ рд╢िрд╡ ' рдХे рдорди्рдд्рд░ рд╕े 'рд╡िрд░ाрдЯ ' рдХी рдкूрдЬा рдХे рд▓िрдП рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ोрдиा рд╣ोрдЧा рдк्рд░ाрдЪीрди рдХाрд▓ рдХे рд╕ंрди्рдпाрд╕िрдпों рдХी рддрд░рд╣ рдкрд░्рд╡рдд рдХी рдЧुрдлाрдУं рдоें рдЕрдерд╡ा рдордаों рдоें рдмैрдардХрд░ рдХेрд╡рд▓ рдЖрдд्рдорд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдоें рд▓рдЧे рд░рд╣рдиे рд╕े рди рдмрдиेрдЧा। рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдХрд░्рдордХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЦреЬे рд╣ोрдХрд░ рдоाрдирд╡рдЬाрддि рдХो рдЙрдЪ्рдЪ рдХाрд░्рдпों (рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ -рдк्рд░рд╕ाрд░) рдоें рдЬुрдЯ рдЬाрдиे рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рджेрдиी рд╣ोрдЧी। рдХрд░ोреЬों рднाрд░рддिрдпों рдХी рдЕрдЬ्рдЮрддा (Ignorance,рдЕрд╡िрдж्рдпा) рд╡ рд╣ृрджрдп рдХा рдЕрди्рдзрдХाрд░ рджूрд░ рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। " рд╡ि реж рдЪрд░िрдд 210 /

  рд╡िрд╢्рд╡рдкूрдЬिрдд (рдЬрдЧрддрдЧुрд░ु) рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж 15 рдЬрдирд╡рд░ी 1897 рдХो рднाрд░рдд рд▓ौрдЯ рдЖрдпे। рдФрд░ рдлिрд░ рд╕िंрд╣рд▓ рд╕े рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ुрдЖ рджेрд╢ рднрд░ рдоें 'рднाрд░рддीрдп рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди' (Lectures from Colombo to Almora) рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рдЫрдкे рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди рдоाрд▓ा рдХा рджौрд░।  рдЬिрд╕े рдЕрдирдЧिрдирдд рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдП рдЧрдП рдЕрдирдЧिрдирдд рдЕрднिрдирди्рджрди рдкрдд्рд░ рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рджिрдпा рдеा। рдФрд░ рдЬो  рджुःрдЦी , рдкрджрджрд▓िрдд , рдоोрд╣рдиिрдж्рд░ा рдоें рд╕ोрдпे рд╣ुрдП рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдЬрдЧाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдирдХे рдк्рд░ेрдо рднрд░े рд╣ृрджрдп рд╕े рд╕ंрдЧीрддрдордп рднाрд╖рдг рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡рддः рдлूрдЯ рдкреЬे рдеे !

             рдХрдИ рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рдЕрдердХ рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдХрд░рдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЙрдирдХा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдЯूрдЯ рд╕ा рдЧрдпा рдеा, рдЕрдкрдиे рднрдЧ्рди рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоें рд╕ुрдзाрд░ рд▓ाрдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдХुрдЫ рджिрди рджाрд░्рдЬрд▓िंрдЧ рдоें рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж, рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХों рдХे рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рдкрд░ рдЗрдЪ्рдЫा рди рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рднी рд╡ाрдпु -рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдЕрд▓рдоोреЬा рдЬाрдиा рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा। 
...... рдЗрд╕ी рдмीрдЪ 1897 рдИ. рдХी 1 рдордИ рдХो рдХोрд▓рдХाрддा рдоें ' рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди ' рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╣ुрдИ। рдЕрди्рдд рдоें 6 рдордИ рдХो рдХुрдЫ рд╢िрд╖्рдп рд╡ рдЧुрд░ुрднाрдЗрдпों рдХे рд╕ाрде рд╡े рдХोрд▓рдХाрддा рд╕े рдЕрд▓рдоोреЬा рдХी рдУрд░ рд░рд╡ाрдиा рд╣ो рдЧрдпे। рдХिрди्рддु рдпाрдд्рд░ा рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣िрдоाрд▓рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдПрдХ рдРрд╕े рдЖрд╢्рд░рдо рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиा рдеा, рдЬрд╣ाँ ' рдХрд░्рдордХाрдг्рдбी рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдХा рдк्рд░ाрдзाрди्рдп рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा, рдмрд▓्рдХि рдЕрдж्рд╡ैрдд рдоें рд╢ांрдд рд╕рдоाрд╣िрдд рднाрд╡ рдПрд╡ं рдз्рдпाрди рдХी рдЧрд╣рд░ाрдИ рдХा рд╣ी рдк्рд░ाрдзाрди्рдп рд╣ोрдЧा।'    
        рдЗрд╕ рдмाрд░ рдХी рдЕрд▓рдоोреЬा рдпाрдд्рд░ा рдоें рд╕рдм рдХुрдЫ рдЕрд▓рдЧ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдеा। рдЙрдирдХी рдЕрдЧрд╡ाрдиी рдХे рд▓िрдпे  рдЕрд▓рдоोреЬा рд╕े рдЪрд▓рдХрд░ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рднाрд╖рдгों рдХे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЖрд╢ुрд▓िрдкिрдХ (рд╢्рд░ुрддिрд▓ेрдЦрдХ -amanuensis) рдоि.рдЧुрдбрд╡िрди рдЕрди्рдп рд╢िрд╖्рдпों ( рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдЖрджि ?) рдХे рд╕ाрде рдХाрдардЧोрджाрдо рд╕्рдЯेрд╢рди рдкрд░ рд╕्рд╡рдпं рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдеे। рдЗрд╕ рдмाрд░ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдШोреЬे рдкрд░ рд╕рд╡ाрд░ рд╣ोрдХрд░ рдкрд╣ाреЬ рдЪреЭेंрдЧे, рдФрд░ рдЧुрдбрд╡िрди рдЙрдирдХे рд╕ाрде рд╕ाрде рд░рд╣ेंрдЧे। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рд╕рдоुрдЪिрдд рдЕрдн्рдпрд░्рдердиा рдХे рд▓िрдпे рдЕрд▓्рдоोреЬा рдХे рдиाрдЧрд░िрдХ рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рддैрдпाрд░ рдеे। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдЖрдиे рдХा рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкाрддे рд╣ी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрд▓рдоोреЬा рдХे рдиिрдХрдЯ рд▓ोрджिрдпा рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рддрдХ рдмреЭрдХрд░ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рдЕрдЧрд╡ाрдиी рдХी।
     рд╡िрд░ाрдЯ рдЬुрд▓ुрд╕ рд╕े рдШिрд░рдХрд░ рд╕ुрд╕рдЬ्рдЬिрдд рдШोреЬे рдкрд░ рдЪреЭ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдирдЧрд░ рдоें рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯ рд╣ुрдП। рдирдЧрд░ рдХी рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рдЦिреЬрдХिрдпों рд╕े рдкुрд╖्рдк рд╡ рдЕрдХ्рд╖рддों рдХी рд╡рд░्рд╖ा рдХрд░рдиे рд▓рдЧीं। рдЦрдЬांрдЪी рдоोрд╣рд▓्рд▓े рдоें рд▓ाрд▓ा рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рдХे рдШрд░ рдХे рд╕ाрдордиे рдПрдХ рд╡िрд░ाрдЯ рд╕рднाрдордг्рдбрдк рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рдеा। рд▓рдЧрднрдЧ 5000 рдЙрдд्рд╕ुрдХ рджрд░्рд╢рдХों рдХे рдЖрдирди्рдж рдХो рдмреЭाрддे рд╣ुрдП рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рд╕рднाрдордг्рдбрдк рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХिрдпा। рддрдм рддрдХ рд╢ाрдо рдврд▓ рдЪुрдХी рдеी, рдордг्рдбрдк рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рдХे рдШрд░ों рдоें рдЬो рджीрдкрдоाрд▓ा рд╕рдЬाрдпी рдЧрдпी рдеी рдЙрд╕рд╕े рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╕рднाрдордг्рдбрдк рдЖрд▓ोрдХिрдд рд╣ो рд░рд╣ा рдеा।  рдЙрд╕ рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╕рдоिрддि рдХी рдУрд░ рд╕े рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдкрдг्рдбिрдд рдЬ्рд╡ाрд▓ाрджрдд्рдд рдЬोрд╢ी рдиे рд╣िрди्рджी  рдоें рдПрдХ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдЕрднिрдирдирджрди -рдкрдд्рд░ рдкреЭा। рд╡рд╣ाँ рдХी рдЬрдирддा рдиे рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХो рдЬो рдоाрдирдкрдд्рд░ рднेंрдЯ рдХिрдпा рдеा, рдЙрд╕рдоें рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рджेрд╢ों рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे 'рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╡िрдЬрдп ' рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдЧрдпा рдеा - 
          " рдЖрдк рдзрди्рдп рд╣ैं, рдЖрдкрдХे рдкрд░рдо् рд╢्рд░рдж्рдзрдпे рдЧुрд░ुрджेрд╡ рднी рдзрди्рдп рд╣ैं, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдкрдХो рдпोрдЧ-рдоाрд░्рдЧ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рджी। рдпрд╣ рднाрд░рдд- рднूрдоि рдзрди्рдп рд╣ै , рдЬрд╣ाँ рдЗрд╕ рднрдпाрд╡рд╣ рдХрд▓िрдпुрдЧ рдоें рднी рдЖрд░्рдпрд╡ंрд╢िрдпों рдХे рдЖрдк рдЬैрд╕े (рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рдХ) рдиेрддा рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ैं। " [рдЕрд░्рдеाрдд рдкрд░рдо् рдЧुрд░ु (рдк्рд░рдердо рдиेрддा) рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдзрди्рдп рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ोंрдиे ' рд╡ेрджाрди्рдд рд╢िрдХ्рд╖рдХ -рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдкрд░рдо्рдкрд░ा ' рдоें рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдЖрдк рдЬैрд╕े рдиेрддा рдХो рднाрд╡ी рдиेрддा/ рдЬीрд╡рдирдоुрдХ्рдд рд╢िрдХ्рд╖рдХ (Would be Leaders) рдмрдирдиे рдФрд░ рдмрдиाрдиे рдХे рдпोрдЧ-рдоाрд░्рдЧ рдХा рдЪрдкрд░ाрд╕ рд╕ौंрдк рджिрдпा !] ... рдпрджि рд╕рдЪ рдкूрдЫा рдЬाрдп рддो рдЖрдкрдиे рд╡рд╣ рдХрдаिрди рдХाрд░्рдп рдХрд░ рджिрдЦाрдпा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдмीреЬा рдЗрд╕ рджेрд╢ рдоें рд╢्рд░ी рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп рдХे рд╕рдордп рд╕े рдлिрд░ рдХिрд╕ी рдиे рдирд╣ीं рдЙрдаाрдпा। .... рдаीрдХ рд╣ी рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै -  
рд╡рд░рдоेрдХो рдЧुрдгी рдкुрдд्рд░ो рди рдЪ рдоूрд░्рдЦрд╢рддाрди्рдпрдкि ।
      рдПрдХрд╢्рдЪрди्рдж्рд░рд╕्рддрдоो рд╣рди्рддि рди рдЪ рддाрд░ाрдЧрдгोрд╜рдкि рдЪ ॥ 
 
'рд╕ी рдоूрд░्рдЦ рдкुрдд्рд░ों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдПрдХ рд╣ी рдЧुрдгी рдкुрдд्рд░ рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ै, рдПрдХ рд╣ी рдЪрди्рдж्рд░рдоा рдЕрди्рдзрдХाрд░ рдХा рд╡िрдиाрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै, рддाрд░ाрдЧрдг рдирд╣ीं।' ...рдЖрдкрдиे  рдордирд╕ा , рд╡ाрдЪा , рдХрд░्рдордгा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг  рдоाрдирд╡рдЬाрддि рдХो рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рдХा рдЬ्рдЮाрди рдХрд░ाрдиा (рдм्рд░рд╣्рдорд╡िрдж рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиा рдФрд░ рдмрдиाрдиा) рд╣ी рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХा рдз्рдпेрдп рдоाрди рд▓िрдпा рд╣ै рдФрд░ рдзाрд░्рдоिрдХ рдЬ्рдЮाрди рдХा рдЙрдкрджेрд╢ рджेрдиे рдХे рд▓िрдпे рдЖрдк рд╕рджैрд╡ рд╣ी рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд░рд╣рддे рд╣ैं। 
                 "рд╣рдоें рдпрд╣ рд╕ुрдирдХрд░ рдмреЬी рдк्рд░рд╕рди्рдирддा рд╣ुрдИ рдХि рдпрд╣ाँ рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдЧोрдж рдоें рдЖрдкрдХा рд╡िрдЪाрд░ рдПрдХ рдЖрд╢्рд░рдо   рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рд╣ै। рдФрд░ рд╣рдоाрд░ी рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕े рдк्рд░ाрд░्рдердиा рд╣ै рдХि рдЖрдкрдХा рдпрд╣ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕рдлрд▓ рд╣ो। рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп рдиे рднी рдЕрдкрдиी рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рджिрдЧ्рд╡िрдЬрдп рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░ाрдЪीрди рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рдХे рд░рдХ्рд╖рдгाрд░्рде рд╣िрдоाрд▓рдп рдоें рдмрджрд░िрдХाрд╢्рд░рдо рдоें рдПрдХ рдорда рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдеा। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдпрджि рдЖрдкрдХी рднी рдЗрдЪ्рдЫा рдкूрд░्рдг рд╣ो рдЬाрдп рддो рдЙрд╕рд╕े рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдХा рдмреЬा рд╣िрдд рд╣ोрдЧा। рдЗрд╕ рдорда рдХे рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ो рдЬाрдиे рд╕े рд╣рдо рдХुрдоाрдКं рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдмреЬा рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд▓ाрдн рд╣ोрдЧा। рдФрд░ рдлिрд░ рд╣рдо рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХрд░ेंрдЧे рдХि рд╣рдоाрд░ा рдк्рд░ाрдЪीрди рдзрд░्рдо-рдоाрд░्рдЧ 'рдпोрдЧ' рд╣рдоाрд░े рдмीрдЪ рдоें рд╕े рдзीрд░े-рдзीрд░े рд▓ुрдк्рдд рди рд╣ो рдЬाрдпे। рдЖрджिрдХाрд▓ рд╕े рд╣ी рднाрд░рдд рдХा рдпрд╣ рдк्рд░рджेрд╢ рддрдкрд╕्рдпा рдХी рднूрдоि рд░рд╣ा рд╣ै। рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдХे рдмреЬे-рдмреЬे рдЛрд╖िрдпों рдиे рдЕрдкрдиा рд╕рдордп рдЗрд╕ी рд╕्рдеाрди рдкрд░ рддрдкрд╕्рдпा рддрдеा рд╕ाрдзрдиा рдоें рдмिрддाрдпा рд╣ै, рдкрд░рди्рддु рд╡рд╣ рддो рдЕрдм рдкुрд░ाрдиी рдмाрдд рд╣ो рдЧрдпी рдФрд░ рд╣рдоें рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै рдХि рдпрд╣ाँ рдорда рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрд░рдХे рдЖрдк рд╣рдоें рдкुрдиः рдЙрд╕рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░ा рджेंрдЧे। рдпрд╣ी рд╡рд╣ рдкुрдг्рдпрднूрдоि рд╣ै рдЬो рднрд░рддрд╡рд░्рд╖ рднрд░ рдоें рдкрд╡िрдд्рд░ рдоाрдиी рдЬाрддी рдеी। рддрдеा рдпрд╣ी рд╕рдЪ्рдЪे рдзрд░्рдо ,рдХрд░्рдо , рд╕ाрдзрдиा рддрдеा рд╕рдд्рдп-рдк्рд░ाрдк्рддि рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдеा, рдпрдж्рдпрдкि рдЖрдЬ рд╕рдордп рдХे рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдоें рд╡े рд╕рдм рдмाрддें рдирд╖्рдЯ рд╣ोрддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ैं। рдФрд░ рд╣рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै рдХि рдЖрдкрдХे рд╢ुрдн рдк्рд░рдпрдд्рдиों рдж्рд╡ाрд░ा рдпрд╣ рдк्рд░рджेрд╢ рдлिрд░ рдк्рд░ाрдЪीрди рдзाрд░्рдоिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдкрд░िрдгрдд рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा।" 5-243/  рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЦрдЬांрдЪी рдоोрд╣рд▓्рд▓ा рдХे рд▓ाрд▓ा рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рдзुрд▓рдШाрд░िрдпा рдХी рдУрд░ рд╕े рдкрдг्рдбिрдд рд╣рд░िрд░ाрдо рдкाрдг्рдбे рдиे рдПрдХ рджूрд╕рд░ा рдЕрднिрдирди्рджрди -рдкрдд्рд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдкреЭा। 'рдПрдХ рдЕрди्рдп рдкंрдбिрдд рдЬी рдиे рднी рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдПрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоाрдирдкрдд्рд░ рдкреЭा। 

        рд╕рдордп рдФрд░ рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП, рдЙрд╕ рджिрди рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рд╕рднी рд╕्рд╡ाрдЧрдд рднाрд╖рдгों рдХा рдЙрдд्рддрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдФрд░ рдмрд╣ुрдд рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा -  ‘рд╣िрдоाрд▓рдп рднाрд░рдд рдХी рдЬрдирдиी рд╢्рд░ी рдкाрд░्рд╡рддी рдХी рдЬрди्рдо рднूрдоि рд╣ै। рдпрд╣ рд╣рдоाрд░े рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХे рд╕्рд╡рдк्рди рдХा рдк्рд░рджेрд╢ рд╣ै।  рдпрд╣ рд╡рд╣ी рдкрд╡िрдд्рд░ рд╕्рдеाрди рд╣ै,  рдЬрд╣ां рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖  рдХा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕рдЪ्рдЪा рдзрд░्рдордкिрдкाрд╕ु рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди-рдХाрд▓ рдХे рдЕрди्рддिрдо рджिрди рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдХрд░рддा рд╣ै।  рдЗрд╕ी рджेрд╡рднूрдоि рдХे рдкрд░्рд╡рддों рдХे рд╢िрдЦрд░ों рдкрд░, рдЗрд╕рдХी рдЧुрдлाрдУं рдХे рднीрддрд░ рддрдеा рдЗрд╕рдХे рдХрд▓-рдХрд▓ рдмрд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдЭрд░рдиों рдХे рдХिрдиाрд░े рдз्рдпाрдирд╕्рде рд╣ोрдХрд░ рд╣рдоाрд░े рдЛрд╖ि-рдоुрдиिрдпों рдиे рдХिрддрдиे рд╣ी рд╡ैрджिрдХ рдЧूреЭ рд╕िрдж्рдзाрди्рддों (рдорд╣ाрд╡ाрдХ्рдпों) рдХो рдвूँрдв рдиिрдХाрд▓ा рд╣ै, рдЙрдирдХा рдордирди рдХिрдпा рд╣ै। ['рд╢्рд░рд╡рдг-рдордирди-рдиिрджिрдз्рдпाрд╕рди ' рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╕े рдЖрд╡िрд╖्рдХृрдд рдХिрдпा рд╣ै।] рдФрд░ рдЖрдЬ рд╣рдо рджेрдЦрддे рд╣ैं рдХि рдЙрди рд╡ैрджिрдХ рд╕िрдж्рдзाрди्рддों (рдЪाрд░ рдорд╣ाрд╡ाрдХ्рдпों) рдХा рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдЕंрд╢ рд╣ी рдЗрддрдиा рдорд╣ाрди рд╣ै рдХि рдЙрд╕ рдкрд░ рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдоुрдЧ्рдз рд╣ै; рддрдеा рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдзुрд░рди्рдзрд░ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдПрд╡ं рдордиीрд╖िрдпों рдиे рдЙрд╕े рдЕрддुрд▓рдиीрдп (Incredible) рдХрд╣ा рд╣ै। рдпрд╣ рд╡рд╣ी рджेрд╡ рднूрдоि рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рдоैं рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░рдиे рдХी рдмाрдд рд╕ोрдЪрддा рд░рд╣ा рд╣ूँ, рдоैंрдиे рдХिрддрдиी рдмाрд░ рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХी рд╣ै, рдХि рдоैं рдпрд╣ाँ рд░рд╣ рд╕рдХूँ। рдкрд░рди्рддु рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╕рдордп рдХे рди рдЖрдиे рд╕े, рддрдеा рдоेрд░े рд╕ाрдордиे рдмрд╣ुрдд рд╕े рдХाрд░्рдп рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдоुрдЭे рдЗрд╕ рдкрд╡िрдд्рд░ рд╕्рдеाрди рдоें рд░рд╣рдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдирд╣ीं рдоिрд▓ा। рд▓ेрдХिрди рдоेрд░ी рдпрд╣ी рдЗрдЪ्рдЫा рд╣ै рдХि рдоैं рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХे рд╢ेрд╖ рджिрди рдЗрд╕ी рдЧिрд░िрд░ाрдЬ рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдкрд░्рд╡рдд рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдоें рдХрд╣ीं рдкрд░ рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░ рджूँ।  
       .... рдпрд╣ाँ рдЖрддे рд╕рдордп рдЬैрд╕े рдЬैрд╕े рдЧिрд░िрд░ाрдЬ рдХी рдПрдХ рдЪोрдЯी рдХे рдмाрдж рджूрд╕рд░ी рдЪोрдЯी рдоेрд░ी рджृрд╖्рдЯि рдХे рд╕ाрдордиे рдЖрддी рдЧрдпी , рдоेрд░ी рд╕рдорд╕्рдд рдХрд▓्рдкрдиाрдУं рдФрд░ рдХाрд░्рдп-рдпोрдЬрдиाрдУं рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдХेрд╡рд▓ " рдмाрддрдЪीрдд рдХрд░рдиे рдХे рдмрдЬाрдп рдЕрднी рддрдХ рдХ्рдпा рдХाрд░्рдп рд╣ुрдЖ рд╣ै, рддрдеा рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдХ्рдпा рдХाрд░्рдп рд╣ोрдЧा ?"  рдоेрд░ा рдорди рдПрдХрджрдо рдЙрд╕ी рд╢ाрд╢्рд╡рдд рднाрд╡ 'рд╡ेрджाрди्рдд рд╢िрдХ्рд╖рдХ-рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдкрд░рдо्рдкрд░ा ' рдХी рдУрд░ рдЦींрдЪ рдЧрдпा рдЬिрд╕рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣рдоें рдЧिрд░िрд░ाрдЬ рд╣िрдоाрд▓рдп рд╕рджैрд╡ рд╕े рджेрддा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЬो рдЗрд╕ рд╕्рдеाрди рдХे рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдоें рднी рдк्рд░рддिрдз्рд╡рдиिрдд рд░рд╣ा рд╣ै , рддрдеा рдЬिрд╕рдХा рдиिрдиाрдж рдоैं рдЖрдЬ рднी рдпрд╣ाँ рдХी рдХрд▓рдХрд▓рд╡ाрд╣िрдиी рд╕рд░िрддाрдУं рдоें рд╕ुрдирддा рд╣ूँ, рдФрд░ рд╡рд╣ рднाрд╡ рд╣ै - рдд्рдпाрдЧ !  [рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдиिрд╡ृрдд्рддि рдоें рд▓ौрдЯрдиा рд╣ी рдзрд░्рдо рд╣ै! ....  рд╕рд░्рд╡ं рд╡рд╕्рддु рднрдпाрди्рд╡िрддं рднुрд╡ि рдиृрдгां рд╡ैрд░ाрдЧ्рдпрдоेрд╡ाрднрдпрдо् ।। (- рд╡ैрд░ाрдЧ्рдпрд╢рддрдХрдо् рейрез ) рдЕрд░्рде - рднोрдЧ рдХрд░рдиे рдкрд░ рд░ोрдЧ рдХा рднрдп, рдЙрдЪ्рдЪ рдХुрд▓ рдоे рдЬрди्рдо рд╣ोрдиे рдкрд░ рдмрджрдиाрдоी рдХा рднрдп, рдЕрдзिрдХ рдзрди рд╣ोрдиे рдкрд░ рд░ाрдЬा рдХा рднрдп, рдоौрди рд░рд╣рдиे рдкрд░ рджैрди्рдп рдХा рднрдп, рдмрд▓рд╢ाрд▓ी рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╢рдд्рд░ुрдУं рдХा рднрдп, рд░ूрдкрд╡ाрди рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдХा рднрдп, рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоे рдкाрд░рдЩ्рдЧрдд рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╡ाрдж-рд╡िрд╡ाрдж рдХा рднрдп, рдЧुрдгी рд╣ोрдиे рдкрд░ рджुрд░्рдЬрдиों рдХा рднрдп, рдЕрдЪ्рдЫा рд╢рд░ीрд░ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдпрдо рдХा рднрдп рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ंрд╕ाрд░ рдоे рд╕рднी рд╡рд╕्рддुрдПँ рднрдп рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ीं рд╣ैं। рдХेрд╡рд▓ рд╡ैрд░ाрдЧ्рдп рд╕े рд╣ी рд▓ोрдЧों рдХो рдЕрднрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।    [ рднोрдЧा рди рднुрдХ्рддा рд╡рдпрдоेрд╡ рднुрдХ्рддाः рддрдкो рди рддрдк्рддं рд╡рдпрдоेрд╡ рддрдк्рддाः ।।  рдХाрд▓ो рди рдпाрддो рд╡рдпрдоेрд╡ рдпाрддाः рддृрд╖्рдгा рди рдЬीрд░्рдгा рд╡рдпрдоेрд╡ рдЬीрд░्рдгाः ।।рен।। (рдЕрд░्рде - рднोрдЧों рдХो рд╣рдордиे рдирд╣ीं рднोрдЧा, рдмрд▓्рдХि рднोрдЧों рдиे рд╣ी рд╣рдоें рд╣ी рднोрдЧ рд▓िрдпा । рддрдкрд╕्рдпा рд╣рдордиे рдирд╣ीं рдХी, рдмрд▓्рдХि рд╣рдо рдЦुрдж рддрдк рдЧрдП । рдХाрд▓ (рд╕рдордп) рдХрд╣ीं рдирд╣ीं рдЧрдпा рдмрд▓्рдХि рд╣рдо рд╕्рд╡рдпं рдЪрд▓े рдЧрдП । рдЗрд╕ рд╕рднी рдХे рдмाрдж рднी рдоेрд░ी рдХुрдЫ рдкाрдиे рдХी рддृрд╖्рдгा рдирд╣ीं рдЧрдпी (рдкुрд░ाрдиी рдирд╣ीं рд╣ुрдИ) рдмрд▓्рдХि рд╣рдо рд╕्рд╡рдпं рдЬीрд░्рдг рд╣ो рдЧрдП ।। )рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рднृрддрд╣рд░ि рдиे рдпрд╣ाँ рд╕ंрд╕ाрд░ рдХी рдЖрд╕ाрд░рддा рдФрд░ рд╡ैрд░ाрдЧ्рдп рдХे рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХा рдк्рд░рддिрдкाрджрди рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╢рддрдХ рдоें рдХाрд╡्рдп-рдк्рд░рддिрднा рдФрд░ рджाрд░्рд╢рдиिрдХрддा рдХा рдЕрдж्рднुрдд рд╕рдорди्рд╡рдп рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рдЖрдХрд░्рд╖рдгों рдФрд░ рднोрдЧों рдХे рдк्рд░рддि рдЙрджाрд╕ीрдирддा рдХे рдЙрднрд░рддे рд╣ुрдпे рднाрд╡ों рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рджिрдЦाрдпी рджेрддा рд╣ै। рдХрд╡ि рдХी рддो рдпрд╣ी рдХाрдордиा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рдкुрдг्рдпрдордп рдЕрд░рдг्рдп рдоें рд╢िрд╡-рд╢िрд╡ рдХा рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдпे рдЙрд╕рдХा рд╕рдордп рдмीрддрддा рдЬाрдпे। ]  

           ' рдЧिрд░िрд░ाрдЬ рд╣िрдоाрд▓рдп рд╡ैрд░ाрдЧ्рдп рдФрд░ рдд्рдпाрдЧ рдХे рд╕ूрдЪрдХ рд╣ैं, рддрдеा рд╡рд╣ рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा , рдЬो рд╣рдо рдоाрдирд╡рддा рдХो рд╕рджैрд╡ рджेрддे рд░рд╣ेंрдЧे --'рдд्рдпाрдЧ рд╣ी рд╣ै।' рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣рдоाрд░े рдкूрд░्рд╡рдЬ рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрди्рддрдХाрд▓ рдоें рдЗрд╕ рд╣िрдоाрд▓рдп рдкрд░ рдЦिंрдЪे рд╣ुрдП рдЪрд▓े рдЖрддे рдеे, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдкृрде्рд╡ी рднрд░ рдХी рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдЖрдд्рдоाрдпें рдЗрд╕ рдЧिрд░िрд░ाрдЬ рдХी рдУрд░ рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рд╣ोрдХрд░ рдЪрд▓ी рдЖрдпेंрдЧी। рдпрд╣ рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╣ोрдЧा рдЬрдм рднिрди्рди -рднिрди्рди рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдпों рдХे рдЖрдкрд╕ рдХे рдЭрдЧреЬे рдЖрдЧे рдпाрдж рднी рдирд╣ीं рдХिрдпे рдЬाрдпेंрдЧे, рдЬрдм рдзाрд░्рдоिрдХ рд░ूреЭिрдпों рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╡ैрдордирд╕्рдп рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा, рдЬрдм рд╣рдоाрд░े рдФрд░ рддुрдо्рд╣ाрд░े рдзрд░्рдо рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдЭрдЧреЬे рдмिрд▓्рдХुрд▓ рджूрд░ рд╣ो рдЬाрдпेंрдЧे рддрдеा рдЬрдм рдордиुрд╖्рдп рдоाрдд्рд░ рдпрд╣ рд╕рдордЭ рд▓ेрдЧा рдХि 'рдХि рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╣ी рдЪिрд░рди्рддрди рдзрд░्рдо рд╣ै, рдФрд░ рд╡рд╣ рд╣ै - " рд╕्рд╡рдпं рдоें рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЕрдиुрднूрддि"!  рдФрд░ рд╢ेрд╖ рдЬो рдХुрдЫ рд╣ै рд╡рд╣ рд╕рдм рд╡्рдпрд░्рде рд╣ै। рдпрд╣ рдЬाрдирдХрд░ рдЕрдиेрдХ рд╡्рдпрдЧ्рд░ рдЖрдд्рдоाрдпें рдпрд╣ाँ рдЖрдпेंрдЧी рдХि ' рдпрд╣ рд╕ंрд╕ाрд░ рдзोрдЦे рдХी рдЯрдЯ्рдЯी рд╣ै' рдпрд╣ाँ рд╕рдм рдХुрдЫ рдоिрде्рдпा рд╣ै, рдФрд░ рдпрджि рдХुрдЫ рд╕рдд्рдп рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рд╣ै 'рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рднрдХ्рддि', рдХेрд╡рд▓ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЙрдкाрд╕рдиाрдпें। 

            рдоिрдд्рд░ो, рдпрд╣ рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдХृрдкा рд╣ै рдХि рдЕрдкрдиे рдоाрдирдкрдд्рд░ рддुрдордиे рдоेрд░े рдЙрд╕ рдз्рдпेрдп рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдХिрдпा рдХि рдоेрд░ा рд╡िрдЪाрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдпрд╣ाँ рдПрдХ рдЖрд╢्рд░рдо рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рд╣ै। рдоैंрдиे рд╢ाрдпрдж рддुрдорд▓ोрдЧों рдХो рдпрд╣ рдмाрдд рдХाрдлी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рд╕рдордЭा рджी рд╣ै рдХि рдпрд╣ाँ рдкрд░ рдЖрд╢्рд░рдо рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा (рд╣िрдоाрд▓рдп рдоें рд╣ी рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рд▓ीрдбрд░рд╢िрдк рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ рдХेрди्рдж्рд░ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा) рдХ्рдпों рдХी рдЬाрдпे ? рддрдеा рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдЕрди्рдп рд╕рдм рд╕्рдеाрдиों рдХो рдЫोреЬрдХрд░,  рдоैंрдиे рдЗрд╕ी рд╕्рдеाрди рдХो рдХ्рдпों рдЪुрдиा рд╣ै ? рдЬрд╣ाँ рд╕े рдЗрд╕ рд╡िрд╢्рд╡рдзрд░्рдо -Be and Make ' рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╣ो рд╕рдХे। [рдЕрд░्рдеाрдд рдЬрд╣ाँ рд╕े ' рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж -рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рд╡ेрджाрди्рдд рд▓ीрдбрд░рд╢िрдк рдЯ्рд░ेрдбिрд╢рди  ~ ' Be and Make ' рдоें рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдиेрддा/ рдм्рд░рд╣्рдорд╡िрдж рдордиुрд╖्рдп/ рдмрдиो рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХो рднी рдм्рд░рд╣्рдорд╡िрдж (рд╕्рд╡рдпं рдоें рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЕрдиुрднूрддि рд╕рдо्рдкрди्рди) рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░ो ~ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╣ो рд╕рдХे। ] рдХाрд░рдг рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдХि рдЗрди рдкрд░्рд╡рдд-рд╢्рд░ेрдгिрдпों рдХे рд╕ाрде рдЛрд╖ि-рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдоें рдЖрдзाрд░िрдд рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╕рд░्рд╡ोрдд्рддрдо рд╕्рдоृрддिрдпाँ рд╕рдо्рдмрдж्рдз рд╣ैं !  рдпрджि рднाрд░рдд рдХे рдзाрд░्рдоिрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╕े рдЗрд╕ рд╣िрдоाрд▓рдп рдХो рдкृрдердХ рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдП рддो рд╢ेрд╖ рдмрд╣ुрдд рдХрдо рд░рд╣ рдкाрдпेрдЧा। рдЕрддрдПрд╡ рдпрд╣ीं рдкрд░ рдПрдХ рдХेंрдж्рд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП [рд╕ाрдзाрд░рдг рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП  рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рд╕ंрд╕्рдеा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдПрд╡ं рд╕ाрд░рджा рдиाрд░ी рд╕ंрдЧрдарди рдХा рдПрдХ рдХेंрдж्рд░ рдЕрд╡рд╢्рдп  рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।]   - рдЬो рдХрд░्рдо (рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि ) рдк्рд░рдзाрди рди рд╣ोрдЧा, рдмрд▓्рдХि рд╢ाрди्рддि (рдиिрд╡ृрдд्рддि-рдк्рд░рдзाрди ) рдХा рд╣ोрдЧा, рдз्рдпाрди-рдзाрд░рдгा (рдордиःрд╕ंрдпोрдЧ) рдХा рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рджेрдиे рдХे рд▓िрдпे рд╣ोрдЧा। рдФрд░ рдоुрдЭे рдЖрд╢ा рд╣ै рдХि рдПрдХ рди рдПрдХ рджिрди рдРрд╕ा рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ोрдЧा।  5-245/

            рдЗрд╕ рдмाрд░ рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓рдЧрднрдЧ рддीрди рдорд╣ीрдиे  рдмिрддाрдП। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд▓ाрдн рдХे рд▓िрдпे, рд▓ाрд▓ा рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рдХा рдЖрддिрде्рдп рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рдЕрд▓्рдоोреЬा рд╕े 32 рдХि.рдоी. рджूрд░ рдЙрдирдХे  'рджेрдЙрд▓рдзाрд░' рд╕्рдеिрдд рдПрдХ рдмрдЧीрдЪे рд╡ाрд▓े рдордХाрди рдоें рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рдиे рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी 'рд╡िрд╡ेрдХ-рд╡ैрд░ाрдЧ्рдп' рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдордиोрд╣ाрд░ी рдЫрдЯा рд╕े рдЙрдирдХे рдХрд░्рдорд╢्рд░ाрди्рдд рдорди рдоें рдмрд╣ुрдд рджिрдиों рдмाрдж рдЕрдкूрд░्рд╡ рд╢ाрди्рддि рддो рдЖрдпी рд╣ी; рд╕ाрде-рд╕ाрде рдлрд▓рджूрдз рдЦाрдиे рдФрд░ рдк्рд░рдЪुрд░ рдШुреЬрд╕рд╡ाрд░ी рдХрд░рдиे рд╕े рджो рд╕рдк्рддाрд╣ рдоें рд╣ी рдЙрдирдХे рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдоें рдХाрдлी рдЙрди्рдирддि рд╣ुрдИ। 

                рд╢िрдХाрдЧो рдХे рд╡िрд╢्рд╡ рдзрд░्рдо рд╕рдо्рдоेрд▓рди 1893 рдоें рд╕рдиाрддрди рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рд╡ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдЕрдоिрдЯ рдЫाрдк- рдЫोрдб़рдиे рдХे рдмाрдж, рдирд░ेрди्рдж्рд░ рдиाрде 1897 рдоें рдЬрдм рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рдиाрдо рд╕े рд╡िрд╢्рд╡рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ोрдХрд░ рджूрд╕рд░ी рдмाрд░ рдЕрд▓्рдоोреЬा рдЖрдП, рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЙрдирдХी рдпोрдЬрдиा рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे, рдЙрдирдХे рд╕ाрде рдЖрдд्рдоीрдп рдЬुреЬाрд╡ рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓े рдХрдИ (рдиिрд╡ृрдд्рддि рдоाрд░्рдЧ рдХे) рдЧुрд░ुрднाрдИ рдФрд░ рдХрдИ рд╡िрджेрд╢ी рднрдХ्рдд (рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдоाрд░्рдЧ рдХे рднाрд╡ी рдиेрддा /рд╢िрдХ्рд╖рдХ) рд▓ोрдЧ рднी рдЙрдирдХे рд╕ाрде рдеे। рдЧुрдбрд╡िрди , рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░, рд╕िрд╕्рдЯрд░ рдиिрд╡ेрджिрддा рдЖрджि рдЗрди्рд╣ीं рдоें рд╕े рдПрдХ рдеे
      рд╕्рд╡ाрдоी рд╢िрд╡ाрдирди्рдж (рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ рдорд╣ाрд░ाрдЬ) рд╡рд╣ाँ рд╕े рд╕ाреЭे рддीрди рдХि.рдоी. рджूрд░ 'рдкाрддाрд▓ рджेрд╡ी рдорди्рджिрд░**' рд╢ैрд▓рдЧ्рд░ाрдо, рдЕрд▓्рдоोреЬा рдоें рдз्рдпाрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиा рд╕рдордп рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░ рд░рд╣े рдеे। рдмीрдЪ -рдмीрдЪ рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╕े рднी рдоिрд▓рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЬाрддे рд░рд╣рддे рдеे। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдЙрдирдХो рд╡рд╣ीं рд╕े рд╕िंрд╣рд▓ рднेрдЬ рджिрдпा। рд╕िंрд╣рд▓ рдоें рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди рдХा рдПрдХ рдХेंрдж्рд░ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХे рдХुрдЫ рджिрдиों рдмाрдж рд╡े рдорда рдоें рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯ рдЖрдпे। [рдкाрддाрд▓ рджेрд╡ी рдоंрджिрд░ рдоाँ рджुрд░्рдЧा рдХे рдиौ рд░ूрдкों рдоें рд╕े рдПрдХ рд░ूрдк рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╣ै। рджेрд╡ाрд▓рдп рдХे рдЧрд░्рднрдЧृрд╣ рдоें рд╢рдХ्рддिрдкीрда рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ैं। рддрдеा рдкूрд░्рд╡ाрднिрдоुрдЦ рдоंрджिрд░ рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдПрдХ рд▓рдзु рдЪрдмूрддрд░े рдкрд░ рдмैрдаे рд╣ुрдП рдирди्рджी рдХी рдк्рд░рддिрдоा рдмрдиाрдИ рдЧрдпी рд╣ै। рдЪрди्рдж рд╡ंрд╢ीрдп рд░ाрдЬा рджीрдк рдЪрди्рдж рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ (1748-1777) рдоें рдПрдХ рдмрд╣ाрджुрд░ рд╕ैрдиिрдХ рд╕ुрдоेрд░ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рдХाрд▓ाрди्рддрд░ рдоें рдпрд╣ рдоंрджिрд░ рдЯूрдЯ рдЧрдпा।  рддрджुрдкрд░ांрдд рдЧोрд░рдЦों рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें (1790-1815) рдирдП рд╕िрд░े рд╕े рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рдоंрджिрд░ рдХे рд╕рдоीрдк рд╣ी рдоाँ рдЖрдиंрджрдордпी рдЖрд╢्рд░рдо рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рд╕्рдеाрдиीрдп рдЬрдирддा рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдмंрдЧाрд▓ी рдЬрдирдоाрдирд╕ рдоें рдЖрдЬ рднी рдмреЬी рдоाрди्рдпрддा рд╣ै।  рдПрдХ реЫрдоाрдиे рдоें рдпрд╣ाँ  рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдЫाрдд्рд░ рдЖрдХрд░ рд╡िрдж्рдпाрдз्рдпрдпрди рднी рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे।  
         рдЗрд╕ рдмीрдЪ, рдорда рдХो рдЖрд▓рдордмाрдЬाрд░ рд╕े рдиीрд▓ांрдмрд░ рдоुрдЦрд░्рдЬी рдХे рдмेрд▓ुреЬ рд╕्рдеिрдд рдШрд░ рдоें рд╕्рдеाрдиांрддрд░िрдд рд╣ो рдЪुрдХा  рдеा। рдФрд░ рдмेрд▓ुреЬ рдоें 'рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди' рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ोрдиे рдХे рдХुрдЫ рд╣ी рджिрдиों рдХे рднीрддрд░ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХрд▓рдХрдд्рддा рдЫोрдб़ рдХрд░ рдЕрд▓рдоोреЬा рдЪрд▓े рдЖрдпे рдеे। рдЗрд╕ी рд╕рдордп рдмंрдЧाрд▓ рдоें рджुрд░्рднिрдХ्рд╖рдкीреЬिрдд рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рджुःрдЦ рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд╕ेрд╡ाрдХाрд░्рдп рднी рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХрд░рдХे рдЖрдпे рдеे। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ें рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рд╕े рдЗрди рд╕рднी рдоाрдорд▓ों рдкрд░ рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦ рдХрд░ рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рдиिрд░्рджेрд╢ рднी рджेрдиा рдкреЬрддा рдеा। рдпрд╣ाँ рдкрд░ рднी рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХो рд╡िрд╢्рд░ाрдо рдХрд░рдиे рдХा рдЕрд╡рдХाрд╢ рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдоिрд▓ рдкाрддा рдеा। рдХ्рдпोंрдХि рджिрди рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╕рдордп рдЙрди्рд╣ें рдЖрдпे рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ाрдУं рдХे рд╕рдоाрдзाрди рдоें рдпा рдзрд░्рдо-рдЪрд░्рдЪा рдоें рд╣ी рд▓рдЧे рд░рд╣рдиा рдкреЬрддा рдеा। рдЙрдирдХे рд╡िрджेрд╢ी рднрдХ्рдд рд▓ोрдЧ рднी рдЬिрддрдиा рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ो, рдЙрдирдХा рд╕рдд्рд╕ंрдЧ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рдеे। рдЬो рдЪिрдЯ्рдаिрдпाँ рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рдЖрддी рдеीं, рдЙрд╕рдоें рднी рдЕрдиेрдХों рдк्рд░рд╢्рди рддрдеा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдХी рдк्рд░ाрд░्рдердиा рд╣ुрдЖ рдХрд░рддी рдеी। рдЙрдирдХो рд▓рдЧाрддाрд░ рд▓рдо्рдмी- рд▓рдо्рдмी рдЪिрдЯ्рдаिрдпाँ рд▓िрдЦрдиी рдкреЬрддी рдеी।   

        рдЕрдкрдиे рд╢िрд╖्рдп рд╢рд░рдЪ्рдЪрди्рдж्рд░ рдЪрдХ्рд░рд╡рд░्рддी рдХो рдЕрд▓рдоोреЬा рд╕े 3 рдЬुрд▓ाрдИ 1897 рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░ рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं - "  рдЪैрддрди्рдп рдорд╣ाрдк्рд░рднु рдж्рд╡ैрддрд╡ाрджी рдеे, рдЗрд╕рд▓िрдпे 'рдЬीрд╡ рдФрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдоें рднेрдж'  рдХрд░рдиे рдХा рдЙрдирдХा рдиिрд░्рдгрдп рдЙрдирдХी рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рд╣ी рдеा; рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдаीрдХ рд╣ी рдХрд╣ा рдХि ' рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕े рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рдЬीрд╡ों рдкрд░ рджрдпा। ' рдкрд░рди्рддु рд╣рдо рдЕрдж्рд╡ैрддрд╡ाрджी рд╣ैं। рд╣рдоाрд░े рд▓िрдпे рдЬीрд╡ (рд╡्рдпрд╖्рдЯि рдЕрд╣ं) рдХो рдИрд╢्рд╡рд░ (рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкी рд╡िрд░ाрдЯ рдЕрд╣ं) рд╕े рдкृрдердХ рд╕рдордЭрдиा рд╣ी рд╣рдоाрд░े рдмрди्рдзрди рдХा (hypnotized -рднेंреЬрдд्рд╡) рдХाрд░рдг рд╣ै। рд╡ैрд░ाрдЧ्рдпрд╡ाрди рдордиुрд╖्рдп рдЖрдд्рдоा рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд 'рдоैं' (рд╡्рдпрд╖्рдЯि рдЕрд╣ं) рди рд╕рдордЭрдХрд░ , рдЙрд╕े рдоाँ рдЬрдЧрджрдо्рдмा рдХे рдоाрддृрд╣ृрджрдп рдХे рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкी рд╡िрд░ाрдЯ 'рдЕрд╣ं'-рдмोрдз рдпा рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкी рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕рдордЭрддा рд╣ै; рдЬो рдЕрди्рддःрдХрд░рдг рдоें рдЕंрддрд░्рдиिрдпाрдордХ рд╣ोрдХрд░ рд╕рдм рдоें рд╡ाрд╕ рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। 
   ... рдЬрдм рдЬीрд╡ рдХो рдЬीрд╡ рд╕рдордЭрдХрд░ рд╕ेрд╡ा рдХी рдЬाрддी рд╣ै, рддрдм рд╡рд╣ рджрдпा рд╣ै, рдк्рд░ेрдо рдирд╣ीं। рдкрд░рди्рддु рдЬрдм рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЬीрд╡ рдХो рдЕрдкрдиी рд╣ी 'рдЖрдд्рдоा' рд╕рдордЭрдХрд░ рд╕ेрд╡ा рдХी рдЬाрддी рд╣ै , рддрдм рд╡рд╣ рдк्рд░ेрдо рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рдЖрдд्рдоा рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдк्рд░ेрдо рдХा рдкाрдд्рд░ рд╣ै; рдЗрд╕ рддрде्рдп рдХो рд╢्рд░ुрддि, рд╕्рдоृрддि рдФрд░ рдЕрдкрд░ोрдХ्рд╖ाрдиुрднूрддि рд╕े рдЬाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдпे  ' рд╣рдоाрд░ा рдоूрд▓ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд 'рдк्рд░ेрдо' рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे, рди рдХि 'рджрдпा' । рд╕рдмों рдХे рднीрддрд░ рдЖрдд्рдорджрд░्рд╢рди। ' (рдЖрдоाрджेрд░ рджрдпा рдирд╣ीं рдирдп, рдк्рд░ेрдо। рд╕рдХрд▓ेрд░ рдордз्рдпे рдЖрдд्рдорджрд░्рд╢рди।)   рдоुрдЭे рддो рдЬीрд╡ों рдХे рдк्рд░рддि 'рджрдпा ' рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╡िрд╡ेрдХ-рд░рд╣िрдд рдФрд░ рд╡्рдпрд░्рде рдЬाрди рдкреЬрддा рд╣ै। рд╣рдоाрд░ा рдзрд░्рдо рдХрд░ुрдгा рдХрд░рдиा рдирд╣ीं, рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиा рд╣ै ~ рдЕрд░्рдеाрдд рд▓ाрдд рдоाрд░рддे рд╣ुрдП рдмрдЪ्рдЪे рдХे рдоुрдЦ рдоें рднी [рдХोрд╡िрдб-19 рд░ोрдзी] рдХाреЭा рдЙреЬेрд▓ рджेрдиा рд╣ै ! рджрдпा рдХी рднाрд╡рдиा рд╣рдоाрд░े рдпोрдЧ्рдп рдирд╣ीं , рд╣рдордоें рдк्рд░ेрдо рдПрд╡ं рд╕рдорд╖्рдЯि рдоें рд╕्рд╡ाрдиुрднрд╡ рдХी рднाрд╡рдиा рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдпे। " рем/рейрекреж 
[  рд╡рдпं рди рджрдпाрдорд╣े, рдЕрдкि рддु рд╕ेрд╡ाрдорд╣े; рдиाрдиुрдХрдо्рдкाрдиुрднूрддिрд░рд╕्рдоाрдХрдо्, рдЕрдкि рддु рдк्рд░ेрдоाрдиुрднрд╡ः рд╕्рд╡ाрдиुрднрд╡ः рд╕рд░्рд╡рд╕्рдоिрди्। рдЕрд░्рдеाрдд рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрд╖्рдЯि рдЕрд╣ं рдХो рдоाँ рдЬрдЧрджрдо्рдмा рдХे рдоाрддृрд╣ृрджрдп рдХे рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкी рд╡िрд░ाрдЯ 'рдЕрд╣ं- рдмोрдз' рдоें рд░ूрдкांрддрд░िрдд рдХрд░ рд▓ेрдиा рдЪрд╣िрдпे। рд╣рдоाрд░े рд▓िрдП (рдоाрддृрд╣ृрджрдп рдкुрд░ुрд╖ рдХे рд▓िрдП) 'рджрдпाрдоिрд╢्рд░िрдд рдЙрдкेрдХ्рд╖ा' рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рднी рдаीрдХ рдирд╣ीं, рдоाँ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рдм рдХो рдЕрдкрдиा рдоाрдирдХрд░ рдЙрдирдХे рдоंрдЧрд▓ рдХी рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХрд░рддे рд░рд╣рдиा рд╣ी рдЙрдЪिрдд рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि, " рдХ़ैрд╕рд░ рдХिрд╕рдХो рдкрдд्рдерд░ рдоाрд░े рдХौрди рдкрд░ाрдпा рд╣ै,рд╢ीрд╢ рдорд╣рд▓ рдоें рд╣рд░ рдПрдХ рдЪेрд╣рд░ा рдЕрдкрдиा рд▓рдЧрддा рд╣ै!"]   

          рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж (рд░ाрдЦाрд▓) рдХो 9 рдЬुрд▓ाрдИ ,1897 рдХे рдкрдд्рд░ рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं - " рд╣рдоाрд░ी рд╕ंрд╕्рдеा рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХा рдкрд╣рд▓ा рдк्рд░ूреЮ рдоैंрдиे рд╕ंрд╢ोрдзिрдд рдХрд░рдХे рдЖрдЬ рддुрдо्рд╣ाрд░े рдкाрд╕ рд╡ाрдкрд╕ рднेрдЬा рд╣ै। рдЙрд╕े рд╕ाрд╡рдзाрдиी рд╕े рдаीрдХ рдХрд░рдХे рдЫрдкрд╡ाрдиा, рдирд╣ीं рддो рд▓ोрдЧ рд╣ँрд╕ेंрдЧे।' рдЕрд▓्рдоोреЬा рд╕े рд╣ी рдпे рд╕рдм рдЪрд▓рддा рд╣ै। рдлिрд░ рдЖрдЧे рдпрд╣ рднी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं -" рдк्рд░рднु рдХी рдкूрдЬा рдХा рдЦрд░्рдЪ рдШрдЯाрдХрд░ рдПрдХ рдпा рджो рд░ूрдкрдпे рдорд╣ीрдиे рдкрд░ рд▓े рдЖрдУ, рдк्рд░рднु рдХी рд╕рди्рддाрдиें рднूрдЦ рд╕े рдорд░ рд░рд╣ी рд╣ैं।" рдХेрд╡рд▓ рдЬрд▓ рдФрд░ рддुрд▓рд╕ी-рдкрдд्рд░ рд╕े рдкूрдЬा рдХрд░ो рдФрд░ рднोрдЧ рдХे рдиिрдоिрдд्рдд рдзрди рдХो рдЙрд╕ рдЬीрд╡िрдд рдк्рд░рднु рдХे рднोрдЬрди рдоें рдЦрд░्рдЪ рдХрд░ो, рдЬो рджрд░िрдж्рд░ों рдоें рд╡ाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै।  ....   рдХोрд▓рдХाрддा рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХे рдЦрд░्рдЪ рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдЬो рдмрдЪे рдЙрд╕े рджुрд░्рднिрдХ्рд╖ -рдкीреЬिрддों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рдХे рд▓िрдпे рднेрдЬ рджो, рдпा рдЬो рдЕрдЧрдгिрдд рджрд░िрдж्рд░ рдХोрд▓рдХाрддा рдХी рдоैрд▓ी-рдХुрдЪैрд▓ी рдЧрд▓िрдпों рдоें рд░рд╣рддे рд╣ैं, рдЙрдирдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рдоें рд▓рдЧा рджो। рд╕्рдоाрд░рдХ -рднрд╡рди рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрдЪाрд░ рдЗрд╕ рд╕рдордп рдд्рдпाрдЧ рджो -рдЪूрд▓्рд╣े рдоें рдЬाрдиे рджो। " рем/ рейрекрем   
             рдХुрдоाрд░ी рдоेрд░ी рд╣ेрд▓ рдХो рдЗрд╕ी рджिрди рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░ рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं - " рдЕрдоेрд░िрдХा рд╡ाрд▓े рдирдпे рдордж рд╕े рдорддрд╡ाрд▓े рд╣ैं। рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдкрд░ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХी рд╕ैрдХреЬों рд▓рд╣рд░ें рдЖрдпीं рдФрд░ рдЧुрдЬрд░ рдЧुрдЬрд░ рдЧрдпीं। рд╣рдордиे рд╡рд╣ рд╕рдмрдХ рд╕ीрдЦा рд╣ै, рдЬिрд╕े рдмрдЪ्рдЪे рдЕрднी рдирд╣ीं рд╕рдордЭ рд╕рдХрддे। 
 ... рдХाрдо-рдХांрдЪрди рдоें рдЖрд╕рдХ्рддि рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рджो , рдпे рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдмंрдзрди рд╣ैं। рд╡िрд╡ाрд╣, рдФрд░ рд╕्рдд्рд░ी-рдкुрд░ुрд╖ рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдФрд░ рдзрди --рдпे рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╢ैрддाрди рд╣ैं। рд╕рдорд╕्рдд рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рдк्рд░ेрдо рджेрд╣ рд╕े рд╣ी рдЙрдкрдЬрддे рд╣ैं। рдХाрдо -рдХांрдЪрди рдХो рдд्рдпाрдЧ рджो। рдЗрд╕рдХे рдЬाрддे рд╣ी рдСंрдЦें рдЦुрд▓ рдЬाрдПँрдЧी рдФрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╕рдд्рдп рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा ; рддрднी рдЖрдд्рдоा рдЕрдкрдиी рдЕрдиंрдд рд╢рдХ्рддि рдкुрдиः рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ेрдЧी। " рем/рейрекрел  

                        25 рдЬुрд▓ाрдИ , 1997 рдХो рдоेрд░ी рд╣ेрд▓рдмैрд╕्рдЯрд░ (Marie Halboister) рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░ рдоें рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं -" рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рдРрд╕े рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬिрдирдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдмंрдзрди рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдХिрди्рддु рдРрд╕ा рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рд╡े рд╕्рд╡рдпं рд╣ी рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु (рддोрддा, рдмिрд▓्рд▓ी , рдХुрдд्рддा рдЖрджि) рд╕े рдиाрддा рдЬोреЬрдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рдХो рдЖрд╕рдХ्рддि рдХे рдмрди्рдзрди рд╕े рдмाँрдз рд▓ेрддे рд╣ैं, рдФрд░ рдХिрд╕ी рднी рддрд░рд╣ рдЕрдкрдиी рд╕ंрд╕ाрд░-рддृрд╖्рдгा рдХो рддृрдк्рдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं । рд╡े рдоुрдХ्рдд рд╣ोрдиा рдирд╣ीं рдЪाрд╣рддे। рдордиुрд╖्рдп рдкрд░ рдоाрдпा рдХा рдРрд╕ा рд╣ी рдЬрдмрд░рджрд╕्рдд рдк्рд░рднाрд╡ рд╣ै।" AV/52 
    " рдЬो рд▓ोрдЧ рд╕рди्рддाрди рди рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЕрдкрдиा рдкूрд░ा рд▓ाреЬ-рдк्рдпाрд░ рдЙреЬेрд▓ рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдмिрд▓्рд▓ी рдкाрд▓ рд▓ेрддे рд╣ैं, рдоेрд░ी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдаीрдХ рд╡ैрд╕ी рд╣ो рдЧрдпी рд╣ै। рдоेрд░े рднीрддрд░ рдоाрдиो рдкुрд░ुрд╖ рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдиाрд░ी рднाрд╡ рдЕрдзिрдХ рд╣ै। рдоैं рд╕рджा рджूрд╕рд░े рдХे рджुःрдЦ рдХो рдЕрдкрдиे рдКрдкрд░ рдУреЭрддा рд░рд╣рддा рд╣ूँ, .. рдХ्рдпा рддुрдо рд╕рдордЭрддी рдХि рдЗрд╕рдоें рдХोрдИ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рд╣ै ?
    'рджेрдЦ-рднाрд▓ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рди рд╣ोрдиा рдФрд░ рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдЪिрди्рддा рди рдХрд░рдиा рдХि рдоेрд░ी рджेрдЦрднाрд▓ рдХौрди рдХрд░ेрдЧा - рдоुрдХ्рдд рд╣ोрдиे рдХा рдпрд╣ी рдоाрд░्рдЧ рд╣ै। рдЬो рдПрдХाрдХी рд╣ै, рд╡рд╣ рд╕ुрдЦी рд╣ै। рд╕рдмрдХा рд╕рдоाрди рдоंрдЧрд▓ рдХрд░ो, рд▓ेрдХिрди рдХिрд╕ी рд╕े 'рдк्рдпाрд░ рдордд рдХрд░ो। ' рдпрд╣ рдПрдХ рдмंрдзрди рд╣ै, рдФрд░ рдмंрдзрди рд╕рджा рджुःрдЦ рдХी рд╣ी рд╕ृрд╖्рдЯि рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдоाрдирд╕ рдоें рдПрдХाрдХी рдЬीрд╡рди рдмिрддाрдУ -рдпрд╣ी рд╕ुрдЦ рд╣ै।" рем/рейрелрео
     [" You are already free, Marie, free already — you are Jivanmukta. I am more of a woman than a man, you are more of a man than woman. I am always dragging other’s pain into me — for nothing, without being able to do any good to anybody — just as women, if they have no children, bestow all their love upon a cat !! ...  He who is alone is happy. Do good to all, like everyone, but do not love anyone. It is a bondage, and bondage brings only misery. Live alone in your mind — that is happiness. To have nobody to care for and never minding who cares for one is the way to be free.] 

        рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдФрд░ рдмंрдЧрд▓ा рдоें рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦрдиे рдХे рдЖрд▓ाрд╡ा, рдЕрд▓्рдоोреЬा рд╕े рдХुрдЫ рдкрдд्рд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें рднी рд▓िрдЦे рдеे। рд╕्рд╡ाрдоी рд╢ुрдж्рдзाрдирди्рдж рдХो рдкрдд्рд░ рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं - "рдЕрд╣рдордзुрдиा рдЕрд▓्рдоोрдбाрдирдЧрд░рд╕्рдп рдХिрдЮ्рдЪिрджुрдд्рддрд░ं рдХрд╕्рдпрдЪिрдж्рд╡рдгिрдЬ рдЙрдкрд╡рдиोрдкрджेрд╢े рдиिрд╡рд╕ाрдоि। рд╕рдо्рдоुрдЦे рд╣िрдорд╢िрдЦрд░ाрдгि рд╣िрдоाрд▓рдпрд╕्рдп рдк्рд░рддिрдлрд▓िрддрджिрд╡ाрдХрд░рдХрд░ैः рдкिрдг्рдбीрдХृрддрд░рдЬрддाрдиि рдЗрд╡ рднрди्рддि рдк्рд░ीрдгрдпрди्рддि рдЪ। " -- рдЕрд░्рдеाрдд рдЖрдЬрдХрд▓ рдоैं рдПрдХ рд╡्рдпाрдкाрд░ी рдХे рдмाрдЧ рдоें рд░рд╣ рд░рд╣ा рд╣ूँ , рдЬो рдЕрд▓्рдоोреЬे рд╕े рдХुрдЫ рджूрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдоें рд╣ै। рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рд╣िрдо-рд╢िрдЦрд░ рдоेрд░े рд╕ाрдордиे рд╣ै , рдЬो рд╕ूрд░्рдп рдХे рдк्рд░рдХाрд╢ рдоें рд░рдЬрдд-рд░ाрд╢ि рдХे рд╕рдоाрди рдЖрднाрд╕िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं , рдФрд░ рд╣ृрджрдп рдХो рдЖрдирди्рджिрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। "
     рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рдкрдд्рд░ рдоें рдПрдХ рдоूрд▓्рдпрд╡ाрди рд╡рд╕्рддु рднी рдеी। рд╕्рд╡ाрдоी рд╢ुрдж्рдзाрдирди्рдж рдиे рдЕрдкрдиे рдкрдд्рд░ рдоें рдЧीрддा 2/46 -рдпाрд╡ाрдирд░्рде рдЙрджрдкाрдиे рд╕рд░्рд╡рддः рд╕ंрдк्рд▓ुрддोрджрдХे। рддाрд╡ाрди्рд╕рд░्рд╡ेрд╖ु рд╡ेрджेрд╖ु рдм्рд░ाрд╣्рдордгрд╕्рдп рд╡िрдЬाрдирддः'  рдХी рдЬो рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдмंрдЧрд▓ा рдоें рд▓िрдЦी рдеी, рдЙрд╕рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं -  'рддुрдо्рд╣ाрд░ी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै -'рдЬрдм рдкृрде्рд╡ी рдЬрд▓ рд╕े рдЖрдк्рд▓ाрд╡िрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै, рддрдм рдкीрдиे рдХे рдкाрдиी рдХी рдХ्рдпा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा ? ' рдЬो рдоुрдЭे рдаीрдХ рдирд╣ीं рдоाрд▓ूрдо рдкреЬрддी। рдЗрд╕рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдРрд╕े рдХрд░ो - " рдЬрдм рднूрдоि рдЬрд▓ рд╕े рдЖрдк्рд▓ाрд╡िрдд рд╣ोрддी рд╣ै, рддрдм рднी рд▓ोрдЧ рд╣िрддрдХрд░ рдФрд░ рдкीрдиे рдпोрдЧ्рдп рдЬрд▓ рдХी рд╣ी рдЦोрдЬ рдХрд░рддे рд╣ैं, рджूрд╕рд░े рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЬрд▓ рдХी рдирд╣ीं। рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдм्рд░рд╣्рдорд╡िрдж рдордиुрд╖्рдп рднी рдЕрдкрдиी рд╕ंрд╕ाрд░-рддृрд╖्рдгा рдХो рд╢ाрди्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП, рдЙрд╕ рд╡ेрдж рд░ूрдк рд╢рдм्рдж-рд╕рдоुрдж्рд░ рдоें рд╕े - рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдЙрд╕ी рд╢рдм्рдж-рдк्рд░рд╡ाрд╣ (рдорд╣ाрд╡ाрдХ्рдпों рдХो ) рдХो рдЦोрдЬेрдЧा рдЬो рдЙрд╕े рдоुрдХ्рддि рдХे рдкрде  рдоें рд▓े рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдорд░्рде рд╣ो।" [рд╕ुрддрд░ां рдпрдж्рдпрдкि рдХूрдк рддाрд▓ाрдм рдЖрджि рдЫोрдЯे рдЬрд▓ाрд╢рдпों рдХी рднाँрддि рдХрд░्рдо рдЕрд▓्рдк рдлрд▓ рджेрдиे рд╡ाрд▓े рд╣ैं рддो рднी рдЬ्рдЮाрдирдиिрд╖्рдаा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдоिрд▓рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े-рдкрд╣рд▓े рдХрд░्рдоाрдзिрдХाрд░ी рдХो рдХрд░्рдо рдХрд░рдиा рд╣ी рдЪाрд╣िрдпे; рдЕрд░्рдеाрдд " рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг рдЖрди्рджोрд▓рди ~ Be and Make " рд╕े рдЬुреЬे рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдпे। ] 

      рдЗрдзрд░ рдоुрд░्рд╢िрджाрдмाрдж рдХे рджुрд░्рднिрдХ्рд╖рдкीреЬिрдд рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рджुःрдЦ рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे,  'рдЬीрд╡ рдХो рд╢िрд╡ рдоाрдирдХрд░' рдЙрд╕рдХी рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рде рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЕрд▓्рдоोреЬा рд╕े рд╣ी, рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдЦрдг्рдбाрдирди्рдж рдХो рд▓िрдЦрддे рд╣ैं - 'рдХाрд░ рдиाрдо - рдХिрд╕ेрд░ рдиाрдо ? рдХे рдиाрдо рдЪाрдп ? рджूрд░ рдХोрд░ो рдиाрдо !' рдЕрд░्рдеाрдд ' рдХिрд╕рдХा рдиाрдо рдФрд░ рдХिрд╕рд▓िрдпे рдиाрдо ? рдиाрдо рдХे рд▓िрдпे рдХौрди рдкрд░рд╡ाрд╣ рдХрд░рддा рд╣ै ? рдЙрд╕े рдЕрд▓рдЧ рд░рдЦ рджो।' рдпрджि рднूрдЦों рдХो рднोрдЬрди рдХा рдЧ्рд░ाрд╕ рджेрдиे рдоें рдиाрдо, рд╕рдо्рдкрдд्рддि рдФрд░ рд╕рдмрдХुрдЫ рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрдпें рддрдм рднी - 'рдЕрд╣ो рднाрдЧ्рдпрдо, рдорд╣ाрднाрдЧ्рдпрдо !' ... рд▓ोрдЧों рдХो рджेрдЦрдиे рджो рдХि рд╣рдоाрд░े рдк्рд░рднु рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХे рдЪрд░рдгों рдХे рд╕्рдкрд░्рд╢ рд╕े рдордиुрд╖्рдп рдХो рджेрд╡рдд्рд╡ [рд╢िрд╡рдд्рд╡ рдпा рдм्рд░рд╣्рдордд्рд╡ ] рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै рдпा рдирд╣ीं ! рдЬीрд╡рди-рдоुрдХ्рддि рдЗрд╕ीрдХा рдиाрдо рд╣ै, рдЬрдм рдЕрд╣ंрдХाрд░ рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд░्рде рдХा рдЪिрди्рд╣ рднी рдирд╣ीं рд░рд╣рддा। " рем/рейрейрел рдЗрд╕ 'рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рде -рджेрд╢рд╕ेрд╡ा-рдХाрд░्рдп' рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд  рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдоुрд░्рд╢िрджाрдмाрдж  рдЬिрд▓े рдХे рд╕ाрд░рдЧाрдЫी рдЖрд╢्рд░рдо рдоें рд╣ी рд╣ुрдИ рдеी। [ рддрдеा рдЧुрд░ु рдЧोрд▓рд╡рд▓рдХрд░ рдЬी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рднाрд░рдд рдХो рдпрд╣ рд╕рдордЭाрдиे ~ " рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдХा рдЕрд░्рде рд╣िрди्рджू-рд╡िрд░ोрдз рдирд╣ीं рд╣ै, рдЗрд╕рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЕрд░्рде рд╕рд░्рд╡рдзрд░्рдо- рд╕рдорди्рд╡рдп рд╣ै ".... рд░ूрдкी 'рджेрд╢рд╕ेрд╡ा-рдХाрд░्рдп' рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рднी рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рдЧुрд░ुрднाрдИ рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрдЦрдг्рдбाрдирди्рдж рдЬी рдХे рдиिрд░्рджेрд╢рди рдоें
 рд╕ाрд░рдЧाрдЫी рдЖрд╢्рд░рдо рд╕े рд╣ी рд╣ुрдИ рдеी। ]  

          рдЗрдзрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд░ाрдордХृрд╖्рдгाрдирди्рдж (рд╢рд╢ि рдорд╣ाрд░ाрдЬ) рдХो рд╡ेрджाрди्рдд- рдк्рд░рдЪाрд░ рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдпे рдордж्рд░ाрд╕ рднेрдЬрддे рд╣ैं, рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╕ाрде рдиिрдпрдоिрдд рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рднी рд░рдЦ рд░рд╣े рдеे। рд╕्рд╡ाрдоी рдм्рд░рд╣्рдоाрдирди्рдж рдЬी рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдХोрд▓рдХाрддा 'рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдоिрд╢рди' рдХा рдХाрд░्рдп рднी рднрд▓ीрднाँрддि рдЪрд▓ рд░рд╣ा рдеा। рд╕्рд╡ाрдоी рдЕрднेрджाрдирди्рдж рдЬी рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд╕ाрд░рджाрдирди्рдж рдЬी рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдоें рд╡ेрджाрди्рдд -рдк्рд░рдЪाрд░рдХाрд░्рдп рднी рднрд▓ीрднाँрддि рдЪрд▓ рд░рд╣ा рдеा। рдЕрд▓्рдоोреЬा рдоें рдпрд╣ рд╕рдм рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкाрдХрд░ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдмреЬे рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ुрдП। рд╡े рдлिрд░ рд╕े рдирд╡ीрди рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рд╕े рднрд░рдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рдХाрд░्рдпाрд░рдо्рдн рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд╡्рдпрдЧ्рд░ рд╣ो рдЙрдаे। 
                   рдЬрдм рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХे рдЕрд▓्рдоोреЬे рдоें рдард╣рд░рдиे рдХी рдЕрд╡рдзि рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рд░рд╣ी рдеी, рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЙрдирдХे рд╡рд╣ाँ рдХे рд╕्рдеाрдиीрдп рдк्рд░рд╢ंрд╕рдХों рдиे рдЙрдирд╕े рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХी рдХि рдЖрдк рдПрдХ рднाрд╖рдг рдХृрдкрдпा рд╣िрди्рджी рдоें рджें। рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे рдЙрдирдХी рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиी рд╕्рд╡ीрдХृрддि рджे рджी। рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे 27 рдЬुрд▓ाрдИ 1897 рдХो рд╣िрди्рджी рдоें рдЕрдкрдиा рдкрд╣рд▓ा рднाрд╖рдг рдЕрд▓्рдоोреЬा рдЬिрд▓ा рд╕्рдХूрд▓ (рдЕрднी рд░ाрдЬрдХीрдп рдЗрдг्рдЯрд░ рдХाрд▓ेрдЬ) рдоें рджिрдпा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдкрд╣рд▓े рднी рд╡े рд╣िрди्рджी рдоें рдмाрддрдЪीрдд рдЕрд╡рд╢्рдп рдХрд░ рд╕рдХрддे рдеे, рдХिрди्рддु рдПрдХ рдЧंрднीрд░ рд╡िрд╖рдп рдХे рдКрдкрд░ рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдоें рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди рджेрдиे рдХा рдЙрдирдХा рдкрд╣рд▓ा рдЕрд╡рд╕рд░ рдеा। рдкрд╣рд▓े рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे рдзीрд░े рдзीрд░े рдмोрд▓рдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा , рдХिрди्рддु рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ी рд╡े рдзाрд░ाрдк्рд░рд╡ाрд╣ рдвंрдЧ рд╕े рдмोрд▓рдиे рд▓рдЧे, рдоाрдиो рдЙрдирдХे рдоुрдЦ рд╕े рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╢рдм्рдж рддрдеा рд╡ाрдХ्рдп рдиिрдХрд▓рддे рдЬाрддे рдеे। рдЗрд╕ рднाрд╖рдг рдХे рдкрд╣рд▓े рднाрд░рдд рдоें рдХेрд╡рд▓ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें рд╣ी рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рднाрд╖рдг рджेрдиे рдХी рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдеी। рдЙрдирдХे рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди рдоें рд╣िрди्рджी рдХे рдЕрдзिрдХृрдд рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕े, рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХो рдирдИ рдЧрд░िрдоा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдИ рдеी।  рдПрд╡ं рд╢्рд░ोрддा рд╡рд░्рдЧ рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣िрди्рджी рднाрд╖ी рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рдЯिрдк्рдкрдгी рдХी рдеी рдХि рдЙрдирдХे рднाрд╖рдг рдХो рд╕ुрдирдХрд░ рдпрд╣ рд╕िрдж्рдз рд╣ो рдЧрдпा рдХि рд╣िрди्рджी рдоें рднी рди рдХेрд╡рд▓ рднाрд╖рдг рджिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं,рдмрд▓्рдХि  рд╣िрди्рджी рдоें 'рднाрд╖рдг-рдХрд▓ा ' рдХी рд╕्рд╡рдк्рдиाрддीрдд рд╕рдо्рднाрд╡рдиाрдпें рднी рд╣ैं। " 5-246 / 

          рдЙрд╕ рд╕рднा рдоें рднाрд╖рдг рдХा рд╡िрд╖рдп рдеा ' рд╡ेрджों рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा: рд╕ैрдж्рдзाрди्рддिрдХ рдФрд░ рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ ' рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╡ेрджों рдХे рдЧूреЭ рддाрдд्рд╡िрдХ рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдХो рд╕рдордЭाрдиे рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдоें рдЬिрд╕ рд╕рдордп рд╕्рд╡рддःрд╕्рдлूрд░्рдд рдвंрдЧ рд╕े рд╣िрди्рджी рдХे рдирдпे -рдирдпे рд╢рдм्рджों рдХी рд░рдЪрдиा рдХрд░ рд░рд╣े рдеे рдЙрд╕ рд╕рдордп рджрд░्рд╢рдХ рджीрд░्рдШा рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд▓рдЧрднрдЧ 400 рд╢्рд░ोрддा рдоंрдд्рд░-рдоुрдЧ्рдз рд╣ोрдХрд░ рд╕ुрди рд░рд╣े рдеे। рдЙрди рджिрдиों рд╣िрди्рджी рднाрд╖ी рдм्рд░ाрд╣्рдордг рд╡िрдж्рд╡ाрди् рднी рд╡ैрджिрдХ рдк्рд░рд╡рдЪрди рдХे рд▓िрдпे рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдХो рд╣ी рдЙрдЪिрдд рд╕рдордЭрддे рдеे, рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХो рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдХूрд▓ рдирд╣ीं рд╕рдордЭрддे рдеे। рдЙрдирд╕े рдкूрд░्рд╡ рднी рдПрдХ рдмंрдЧाрд▓ी рд╡िрдж्рд╡ाрди् рдкрдг्рдбिрдд рдордзुрд╕ूрджрди рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдиे рд╣ी рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдоें рд╕рди्рдд рддुрд▓рд╕ीрджाрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдЦे 'рд░ाрдордЪрд░िрддрдоाрдирд╕' рдк्рд░рддि рдмंрдЧाрд▓ рдХी рд╕ाрдзाрд░рдг рдЬрдирддा рдХी рд╢्рд░рдж्рдзा рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХी рдеी। рд╡िрдЧрдд рд╢рддाрдм्рджी рдоें рдХрд▓рдХрдд्рддा рдХे рдлोрд░्рдЯ рд╡िрд▓िрдпрдо рдХॉрд▓ेрдЬ рдоें рд╣ी рдкрд╣рд▓ीрдмाрд░ рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдоें рдЧрдж्рдп рд░рдЪрдиा рдХे рдкрдарди-рдкाрдарди рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ुрдИ рдеी। рдпрджि рдкрд░िрдкेрдХ्рд╖्рдп/ рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдХो рд╕ाрдордиे рд░рдЦрдХрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдп рддो, рдЙрд╕ рджौрд░ рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рд╣िрди्рджी рдоें рджिрдпे рдЧрдП рдЗрд╕ рднाрд╖рдг рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдмреЭ рдЬाрддा рд╣ै। 

        рд╕्рдеाрдиीрдп рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдиे рднी рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рджिрдП рднाрд╖рдгों рдХी рдЦ्рдпाрддि рд╕ुрди рд░рдЦी рдеी, рд╡े рднी рдЙрдирдХा рднाрд╖рдг рд╕ुрдирдиे рдХे рд▓िрдпे рдЙрдд्рд╕ुрдХ рд╣ुрдП। рддрджрдиुрд╕ाрд░ 'рдЗंрдЧ्рд▓िрд╢ рдХ्рд▓рдм ' (рдЕрднी рдСрдлिрд╕рд░्рд╕ рдоेрд╕) рдоें 'рдЧुрд░рдЦा рд░ेрдЬीрдоेрди्рдЯ' рдХे рдХрд░्рдирд▓ рдкुрд▓ी (Colonel Pulley) рдХे рд╕рднाрдкрддिрдд्рд╡ рдоें рдПрдХ рд╕рднा рдмुрд▓ाрдИ рдЧрдпी। рд╕्рдеाрдиीрдп рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рднрдж्рд░рдкुрд░ुрд╖ рд╡् рдорд╣िрд▓ाрдпें рддрдеा рдХुрдЫ рдЙрдЪ्рдЪ рд╢्рд░ेрдгीрдп рджेрд╢ी рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕рднा рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдеे। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे 28 рдЬुрд▓ाрдИ, 1897 рдХो рдЗंрдЧ्рд▓िрд╢ рдХ्рд▓рдм рдоें  'Vedic Teaching in Theory and Practice'  рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдЬो рднाрд╖рдг рджिрдпा рдеा рдЙрд╕рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдХु. рд╣ेрдирд░ीрдЯा рдоुрд▓рд░ рдиे рд▓िрдЦा рдеा - 
          " рдкрд╣рд▓े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЙрд╕ рдЖрдд्рдоा рдпा рдкрд░рдо् рд╕рдд्рдп  .... рдЬिрд╕рд╕े рд╕рдмрдХुрдЫ рдиिрдХрд▓ा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै, рдФрд░ рдЬिрд╕рдоें рд▓ीрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै ... рдкрд░ рдХुрдЫ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓ा ( рдЖрдд्рдоा рдЬрди्рдоाрдж्рдп рдпрд╕्рдп рдпрддः'), рдлिрд░ рдЙрд╕ рдкрд░рдо् рд╕рдд्рдп рдХे рдЕрди्рд╡ेрд╖рдг рдХी рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рдк्рд░рдгाрд▓ी рд╕े рддुрд▓рдиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдмрддрд▓ाрдпा рдХि рдпрд╣ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдзाрд░्рдоिрдХ рддрдеा рдоौрд▓िрдХ рд╕рдд्рдп рдХे рд░рд╣рд╕्рдпों  рдХा рдЙрдд्рддрд░ -' solution of vital and religious mysteries' рдмाрд╣्рдп рдЬрдЧрдд рдоें рдвूँреЭрдиे рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХрд░рддी рд╣ै। рдЬрдмрдХि рд╕рдд्рдп рдЕрди्рд╡ेрд╖рдг рдХी рдк्рд░ाрдЪ्рдп рдк्рд░рдгाрд▓ी (рдЧुрд░ु-рд╢िрд╖्рдп рд╡ेрджाрди्рдд рд╢िрдХ्рд╖рдХ-рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдкрд░рдо्рдкрд░ा) рдЗрди рд╕рдм рдк्рд░рд╢्рдиों рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдмाрд╣्рдп рдк्рд░рдХृрддि рдоें рди рдкाрдХрд░, рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी рдЕрди्рддрд░ाрдд्рдоा рдоें рд╣ी рдвूंреЭ рдиिрдХाрд▓рдиे рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХрд░рддी рд╣ै~ 'turns its inquiry within '
       рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рджाрд╡ा рднी рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдаीрдХ рдаीрдХ рдХिрдпा рдХि рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ рдоें  рдХेрд╡рд▓ рднाрд░рдд рдХे рдЛрд╖िрдпों рдХो  рд╣ी рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдЧौрд░рд╡ рд╣ै рдХि, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣ी рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо 'рдЖрдд्рдордиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рдкрдж्рдзрддि ' (Introspective Method) рдХो рдЖрд╡िрд╖्рдХृрдд рдХिрдпा। рддрдеा рдЕрдкрдиे рд╣ृрджрдп рдоें рд╣ी 'рдм्рд░рд╣्рдо-рдЕрд╡рд▓ोрдХрди рдк्рд░рдгाрд▓ी' рд╕े  'рдЪाрд░ рдорд╣ाрд╡ाрдХ्рдпों' рдХे  рд░ूрдк рдоें -  рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рдХा рдЬो рдЕрдоूрд▓्рдп рдЦрдЬाрдиा ( Priceless Treasures of Spirituality) рдЙрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ, рд╡рд╣ рдЛрд╖ि-рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдоें рдЖрдзाрд░िрдд рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдЕрдкрдиी рдЪीрдЬ рддрдеा рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै।  рдлिрд░ рд╡िрд░ाрд╕рдд рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рдХी рдЙрд╕ी рдЕрдоूрд▓्рдп рдиिрдзि рдХो  рдЙрд╕рдиे рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдоाрдирд╡рдЬाрддि рдоें рдоुрдХ्рдд рд╣рд╕्рдд рд╕े рд╡िрддрд░िрдд рднी рдХिрдпा।    
      .... рдЬрдм рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж (рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ाрдЪाрд░्рдп рдирд╡рдиीрджा) рдпрд╣ рджрд░्рд╢ाрдиे рд▓рдЧे рдХि рдЖрдд्рдоा рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕े рдПрдХрд░ूрдк рд╣ो рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдХिрддрдиी рд▓ाрд▓ाрдпिрдд рд░рд╣рддी рд╣ै, рддрдеा рдЕрди्рддрддोрдЧрдд्рд╡ा рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рд╕ाрде рдПрдХрд░ूрдк рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै! рдЙрд╕ рд╕рдордп рдоाрдиो рд╡े рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рдХे рд╢िрдЦрд░ рдкрд░ рд╣ी рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдП। рдХुрдЫ рд╕рдордп рдХे рд▓िрдП рд╕рдЪрдоुрдЪ рдРрд╕ा рд╣ी рднाрд╕ рд╣ुрдЖ рдоाрдиो ' the teacher, his words, his audience, and the spirit pervading them all were one.' (рдЬीрд╡рдирдоुрдХ्рдд) рд╢िрдХ्рд╖рдХ/рдиेрддा , рдЙрдирдХे рд╢рдм्рдж , рдЙрдирдХे рд╢्рд░ोрддाрдЧрдг рддрдеा рд╕рднी рдХो рдЕрднिрднूрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рднाрд╡рдиा, рд╕рднी рдЙрд╕ рдЖрдд्рдорд╡рд╕्рддु рдоें рдПрдХрд░ूрдк рд╣ो рдЧрдпे рд╣ों। рдРрд╕ा рдХुрдЫ рднाрди рд╣ी рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдпा рдХि 'рдоैं ' рдпा 'рддू ' рдЕрдерд╡ा 'рдоेрд░ा ' рдпा 'рддेрд░ा ' рдХोрдИ рдЪीрдЬ рд╣ै। рдоाрдиो рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХे рд▓िрдП рд╕ाрд░ी рднिрди्рдирддा рдпा рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рд▓ोрдк рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। 'The different units collected there' рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рдмैрд░рдХ рд╕े рдЬो рдЫोрдЯी рдЫोрдЯी рдЯोрд▓िрдпां рд╡рд╣ाँ рдПрдХрдд्рд░ рд╣ुрдИ рдеीं, рдХुрдЫ рд╕рдордп рдХे рд▓िрдпे рд╡े рдЕрдкрдиे рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХो рднूрд▓ рдЧрдпीं рддрдеा рдЙрд╕ рдорд╣ाрди рдЖрдЪाрд░्рдп рдХे рд╢्рд░ी рдоुрдЦ рд╕े рдиिрдХрд▓े рд╣ुрдП рд╢рдм्рджों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдЪंрдб рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рддेрдЬ рдоें рдПрдХрд░ूрдк рд╣ो рдЧрдпीं, рд╡े рд╕рдм рдоाрдиो рдоंрдд्рд░рдоुрдЧ्рдз рд╕े рд░рд╣ рдЧрдпे।
       [ рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╢्рд░ी рдирд╡рдиिрд╣рд░рдг рдоुрдЦोрдкाрдз्рдпाрдп рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें  рд╕्рдеाрдкिрдд рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХो рд╣ी рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдЧौрд░рд╡ рд╣ै рдХी рдЙрд╕рдиे рдЙрд╕ 'рдЕрди्рддрд░ा-рд╡рд▓ोрдХрди рдк्рд░рдгाрд▓ी'  (Introspective Method) рдХो рдЫाрдд्рд░ों рдХे рд▓िрдпे рд╕рд░рд▓ рднाрд╖ा рдоें  "Be and Make - рдордиःрд╕ंрдпोрдЧ рдкрдж्рдзрддि" рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдпा। рддрдеा рдЙрд╕ी 'рдм्рд░рд╣्рдо',  рдкрд░рдо् рд╕рдд्рдп,  рдпा рдЗрди्рдж्рд░िрдпाрддीрдд рд╕рдд्рдп рдХो рджेрдЦрдиे рдХे рдЙрдкाрдп~ рдХो рд╡िрдЧрдд 53 рд╡рд░्рд╖ों рд╕े рдЖрдпोрдЬिрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े  'рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рдпुрд╡ा рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╢िрд╡िрд░' рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рднाрд░рдд рдХे рдЧाँрд╡ -рдЧाँрд╡ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा рджिрдпा। ]   
                    рдЬिрди рд▓ोрдЧों рдХो рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी (рдирд╡рдиीрджा ) рдХे рднाрд╖рдг рд╕ुрдирдиे рдХा рдмрд╣ुрдзा рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдЙрди्рд╣ें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрди्рдп рдХрдИ рдЕрд╡рд╕рд░ों рдХा рд╕्рдорд░рдг рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा , рдЬрдм рд╡े рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ु рддрдеा рдз्рдпाрдирдордЧ्рди рд╢्рд░ोрддाрдУं рдХे рд╕рдо्рдоुрдЦ рднाрд╖рдг рджेрдиे рд╡ाрд▓े рдиेрддा рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж (рдирд╡рдиीрджा) рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЬाрддे рдеे , рд╢्рд░ोрддाрдУं рдХे рд╕рдм рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рднेрдж-рднाрд╡ рддрдеा рдкृрдердХ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рдкूрд░्рдгрддः рд▓ोрдк рд╣ो рдЬाрддा рдеा। рдиाрдо рдФрд░ рд░ूрдк рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрддे рдеे , рдХेрд╡рд▓ рд╡рд╣ рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкी рдЖрдд्рдорддрдд्рд╡ рд░рд╣ рдЬाрддा рдеा , рдЬिрд╕рдоें рд╢्рд░ोрддा, рд╡рдХ्рддा рддрдеा рдЙрдЪ्рдЪाрд░िрдд рд╢рдм्рдж рдмрд╕ рдПрдХрд░ूрдк рд╣ोрдХрд░ рд░рд╣ рдЬाрддे рдеे। " рел/реирекрен
           рдХрджाрдЪिрдд рдЗрд╕ рдпाрдд्рд░ा рдХे рджौрд░ाрди рд╣ी рдШрдЯिрдд рдПрдХ рдЕрди्рдп рдШрдЯрдиा рдЬो рдЫोрдЯी рд╣ोрдиे рд╕े рднी рдЕрд╡िрд╕्рдорд░рдгीрдп рд╣ै, рд╡рд╣ рд╣ै -рдЙрди्рдиीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдк्рд░рдЦ्рдпाрдд рджेрд╢рднрдХ्рдд рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ाрд╡िрд╢ाрд░рдж рдЕрд╢्рд╡िрдиी рдХुрдоाрд░ рджрдд्рдд рдХा рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╕े рдоिрд▓рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕрд▓्рдоोреЬा рдЖрдиा; рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж  рдХे рдмрджрд▓े рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХे 'рдирд░ेрди्рдж्рд░'  рд╕े рдоिрд▓рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиा। (asking for Sri Ramakrishna's 'Narendra' and not Swami Vivekananda .): рдЬ्рдпोंрд╣ी  рдЕрд╢्рд╡िрдиी рдХुрдоाрд░ рдЕрд▓рдоोреЬा рдХे рдмрдЧीрдЪे рд╡ाрд▓े рдордХाрди рдоें рдкрд╣ुँрдЪрддे рд╣ैं, рджेрдЦрддे рд╣ рдХि- ' рдПрдХ рдШुреЬрд╕рд╡ाрд░ рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯ рдЖрдпे рд╣ैं, рдФрд░ рдПрдХ рдЧोрд░ा 'рд╕ाрд╣ेрдм' рдШोреЬे рдХो рдмाँрдзрдиे рдХे рд▓िрдпे рдЙрд╕рдХे рдЙрдЪिрдд рд╕्рдеाрди рдкрд░  рд▓े рдЧрдпा рд╣ै ।' рддрдеा рдШुреЬрд╕рд╡ाрд░ рд╕рд╡ाрд░ी (рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж ) рднी рддрдм рддрдХ рдордХाрди рдХे рднीрддрд░ рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯ рд╣ो рдЧрдП рд╣ैं । рдЕрд╢्рд╡िрдиी рдХुрдоाрд░ рдиे рдПрдХ рдпुрд╡ा рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рд╕े рдкूрдЫा , ' рдХ्рдпा рдирд░ेрди рджрдд्рдд рдпрд╣ीं рд░рд╣рддे рд╣ैं ?' рдЙрд╕ рдпुрд╡ा рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рдиे рдЙрдд्рддрд░ рджिрдпा - " рдпрд╣ाँ рдХोрдИ рднी рдРрд╕ा рд╡्рдпрдХ्рддि рдирд╣ीं рд░рд╣рддा рдЬिрд╕े рдирд░ेрди рджрдд्рдд рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ो, рдХрдИ рджिрди рдкрд╣рд▓े рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЪुрдХी рд╣ै !" рдЕрд╢्рд╡िрдиी рдХुрдоाрд░ рд╢рд░्рдоिрди्рджा рдФрд░ рдЖрд╣рдд рд╣ो рдЧрдпे। рд▓ेрдХिрди рддрдм рддрдХ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдпрд╣ рд╕рдм рдмाрддрдЪीрдд рднीрддрд░ рд╕े рд╣ी рд╕ुрди рд▓िрдпा рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे  рдЙрд╕ рдпुрд╡ा рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рдХो рдЙрди्рд╣ें рд╕ाрджрд░ рднीрддрд░ рд▓े рдЖрдиे рдХा рдЖрджेрд╢ рджिрдпा। рдФрд░ рд╣ाрд░्рджिрдХ рд╕्рд╡ाрдЧрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдкिрдЫрд▓ी рдмाрд░ рдЕрдзिрдХ рдмाрддрдЪीрдд рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХी рдеी , рдЗрд╕рдХे рд▓िрдпे рджुःрдЦ рдк्рд░рдХрдЯ рдХिрдпा।   .....рдпрд╣ рдХिрддрдиे рд╡рд░्рд╖ (рд▓рдЧрднрдЧ 12 рд╡рд░्рд╖) рдкрд╣рд▓े рдХी рдмाрдд рд░рд╣ी рд╣ोрдЧी ! рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдиे рдЕрд╢्рд╡िрдиी рдХुрдоाрд░ рдХो рдирд░ेрди्рдж्рд░ рдХे рд╕ाрде рдЬाрди-рдкрд╣рдЪाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдХрд╣ा рдеा।  рдХिрди्рддु рдЙрд╕ рджिрди рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рддрдмिрдпрдд рдаीрдХ рдирд╣ीं рдеी, рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдХुрдЫ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЪрд░्рдЪा рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХी рдеी। рд▓ेрдХिрди рдЗрддрдиे рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рдХे рдмाрдж рдЙрдирдХो рджेрдЦрдиे рд╕े рднी, рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХो рдЙрди्рд╣ें рдкрд╣рдЪाрди рд▓ेрдиे рдоें рдХोрдИ рдХрдаिрдиाрдИ рдирд╣ीं рд╣ुрдИ। 
          рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдиे рд╣рдоेрд╢ा рдЕрдкрдиे рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें "man-making" (рдордиुрд╖्рдп -рдиिрд░्рдоाрдг) рдкрд░ рдЬोрд░ рджिрдпा рд╣ै; рдЕрддः рдЕрд╢्рд╡िрдиी рдХुрдоाрд░ рдХो рдПрдХ рд╢िрдХ्рд╖ाрд╡िрд╢ाрд░рдж (Educator) рд╕рдордЭрдХрд░, рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдЙрдирд╕े рдХрд╣ा рдеा,  " By education I do not mean the present system, but something in the line of positive teaching. Mere book-learning won't do. We want that education by which character is formed, strength of mind is increased, the intellect is expanded, and by which one can stand on one's own feet."
       "  рдЬिрд╕ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕े рд╣рдо рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ рд╕рдХें, 'рдордиुрд╖्рдп' рдмрди рд╕рдХें, рдЪрд░िрдд्рд░ рдЧрдарди рдХрд░ рд╕рдХें рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕्рд╡рдпं рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд╣ों, рд╡рд╣ी рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдХрд╣рд▓ाрдиे рдпोрдЧ्рдп рд╣ै। рдпрджि рдХोрдИ рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी  рдкाँрдЪ рд╣ी рднाрд╡ों рдХो рдкрдЪाрдХрд░ рддрджрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░ рдЧрдаिрдд рдХрд░ рд╕рдХा рд╣ो, рддो рдЙрд╕рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдЙрд╕ рдЖрджрдоी рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рд╣ै , рдЬिрд╕рдиे рдПрдХ рдкूрд░े рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдХो рдХрдг्рдард╕्рде рдХрд░ рдХрд░ рд░рдЦा рд╣ै। рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХो рд╡рдЬ्рд░ рдХे рдЬैрд╕ा 'рдЕрдк्рд░рддिрд░ोрдз्рдп ' рд░ूрдк рдоें рдЧрдаिрдд рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рдЗрд╕ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдпрд╣ी рддो рдХाрд░्рдп рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдХैрд╕े ? рдиिःрд╕рди्рджेрд╣ рдпрд╣ рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рдмреЬी рдпोрдЬрдиा рд╣ै। рд░ाрдЬрдиिрддिрдХ рд╕рднा-рд╕рдоिрддिрдпों рдоें рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдкाрд░िрдд рдХрд░рдиे рд╕े рджेрд╢ рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी।"
(рднाрд░рдд рдХा рднрд╡िрд╖्рдп рел /резрепрел)     
             рдЕрд╢्рд╡िрдиी рдХुрдоाрд░ рджрдд्рдд рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ 'рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рд╡рдЪрдиाрдоृрдд' рдХे рд▓ेрдЦрдХ рд╢्рд░ी 'рдПрдо' рдХो рд▓िрдЦिрдд рдПрдХ рдкрдд्рд░ рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं -  рдоैं рдЬрдм (May 23, 1885)  рд╕े рдЕрди्рддिрдо рдмाрд░ рдоिрд▓рдиे рдЧрдпा рдеा, рддрдм рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоुрдЭрд╕े рдкूрдЫा рдеा - рдХ्рдпा рддुрдо рдирд░ेрди्рдж्рд░ рдХो рдЬाрдирддे рд╣ो ? рдоेрд░े рдирд╣ीं рдХрд╣рдиे рдкрд░,
 рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг :  " рдоेрд░ी рдмрд╣ुрдд рдЗрдЪ्рдЫा рд╣ै рдХि рддुрдо рдЙрд╕рд╕े рдЬाрди-рдкрд╣рдЪाрди рдХрд░ рд▓ो। рдЙрд╕рдиे рдмी. рдП. рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкाрд╕ рдХрд░ рд▓ी рд╣ै рдФрд░ рдЕрд╡िрд╡ाрд╣िрдд рд╣ैं।"
рдоैंрдиे рдХрд╣ा - "рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫा, рд╢्рд░ीрдоाрди ; рдоैं рдЙрдирд╕े рдоिрд▓ूंрдЧा।"
 рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг : " рдЖрдЬ рд░ाрдо рджрдд्рдд рдХे рдШрд░ рдкрд░ рдХीрд░्рддрди (рд╕рдд्рд╕ंрдЧ) рд╣ोрдЧा। рддुрдо рд╡рд╣ाँ рдЬाрдХрд░ рдЙрд╕рд╕े рдоिрд▓ рд╕рдХрддे рд╣ो। рдЖрдЬ рд╢ाрдо рдХो рддुрдо рд╡рд╣ाँ рдкрд╣ुँрдЪ рдЬाрдиा।" 
 рдЕрд╢्рд╡िрдиी -  рдаीрдХ рд╣ै। ' 
рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг : рдЖрдЬ рд╢ाрдо рдХो рд╡рд╣ाँ рдЬाрдиा рдЬрд░ूрд░। 
рдЕрд╢्рд╡िрдиी : рдиिःрд╕рди्рджेрд╣ рдЬाрдКँрдЧा। 
рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг : рд╣ाँ , рджेрдЦрдиा -рдХрд╣ीं рднूрд▓ рди рдЬाрдиा।  
рдЕрд╢्рд╡िрдиी рдХुрдоाрд░ : " рдпрд╣ рдЖрдкрдХी рдЖрдЬ्рдЮा (command) рд╣ै, рдХ्рдпा рдоैं рдЖрдкрдХे рдЖрджेрд╢ рдХा рдкाрд▓рди рдирд╣ीं рдХрд░ूँрдЧा ? рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рдоैं рдЬाрдКँрдЧा। "
[рдлिрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣рдоें рдЕрдкрдиे рдХрдорд░े рдоें рдЯँрдЧी рд╣ुрдИ рддрд╕्рд╡ीрд░ों рдХो рджिрдЦाрдпा рдФрд░ рдоुрдЭрд╕े рдкूрдЫा -рдХ्рдпा рдмुрдж्рдз рдХी рдХोрдИ рддрд╕्рд╡ीрд░ рдоिрд▓ рд╕рдХрддी рд╣ै ?] 
рдЕрд╢्рд╡िрдиी : рдоिрд▓рдиे рдХी рдмрд╣ुрдд рд╕рдо्рднाрд╡рдиा рд╣ै। 
рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг : " рддो, рдоेрд░े рд▓िрдП рдПрдХ рд▓े рдЖрдиा। "
рдЕрд╢्рд╡िрдиी :  рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫा , рдЬрдм рдоैं рджुрдмाрд░ा рдЖрдКँрдЧा рддो рдЕрд╡рд╢्рдп рд▓ेрддा рдЖрдКंрдЧा। 
[ рдХिрди्рддु рд╣ाрдп , рдоैं рдХрднी рджрдХ्рд╖िрдгेрд╢्рд╡рд░ рд▓ौрдЯ рдирд╣ीं рд╕рдХा !] 
      рдЙрд╕ рджिрди рд╢ाрдо рдХो рд░ाрдо рдмाрдмू рдХे рдШрд░ рдЬाрдХрд░ рдирд░ेрди्рдж्рд░ рд╕े рдоिрд▓ा। рдПрдХ рдХрдорд░े рдоें рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдПрдХ рдЧрд▓-рддрдХिрдпा рд╕े рдЯिрдХ рдХрд░ рдмैрдаे рд╣ुрдП рдеे। рдирд░ेрди्рдж्рд░ рдЙрдирдХे рджाрд╣िрдиी рддрд░рдл рдмैрдаे рдеे , рдФрд░ рдоैं рдЙрди рджोрдиों рдХे рд╕ाрдордиे рдмैрдаा рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдирд░ेрди्рдж्рд░ рд╕े рдоेрд░े рд╕ाрде рдмाрддрдЪीрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдХрд╣ा। рд▓ेрдХिрди рдирд░ेंрдж्рд░ рдиे рдХрд╣ा: "рдЖрдЬ рдоेрд░े рд╕िрд░ рдоें рджрд░्рдж рд╣ै, рдоुрдЭे рдмाрддрдЪीрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдирд╣ीं рд╣ै। " рдоैंрдиे рдЙрдд्рддрд░ рджिрдпा - ' рдлिрд░ рдХिрд╕ी рджूрд╕рд░े рджिрди рдХे рд▓िрдпे рдЗрд╕ рдмाрддрдЪीрдд рдХो рд╕्рдердЧिрдд рд░рдЦрддे рд╣ैं। '           
           "рдФрд░ рд╡рд╣ рд╢ुрдн рджिрди 1897 рдХे рдордИ рдпा рдЬूрди рдорд╣ीрдиे рдоें рдЕрд▓्рдоोрдб़ा [рд╕े 20 рдХि.рдоी.рджूрд░ рд▓ाрд▓ा рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рдХे рдмрдЧीрдЪेрд╡ाрд▓े рдордХाрди ] рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ। рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдеी, рдФрд░ рдЬो 12 рд╡рд░्рд╖ों рдХे рдмाрдж рдкूрд░्рдг рд╣ुрдИ। рдУрд╣, рд╡े рдХुрдЫ рджिрди рдоैंрдиे рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рд╕ाрде рдХिрддрдиे рдЖрдирди्рдж рдоें рдмिрддाрдпे рдеे ! рдХрднी рдЙрдирдХे рдШрд░ рдкрд░ рдоैं рдЪрд▓ा рдЬाрддा , рддो рдХрднी рдоेрд░े рдШрд░ рдкрд░ рд╡े рдЖ рдЬाрддे , рдФрд░ рдПрдХ рджिрди рддो рд╣рдордиे рдПрдХ рдкрд╣ाреЬी рдХे рдЪोрдЯी рдкрд░ рднी рдмिрддाрдпे , рдЬрд╣ाँ рд╣рдо рджोрдиो рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдФрд░ рдХोрдИ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдирд╣ीं рдеा। рдЕрд▓рдоोреЬा рдХे рдмाрдж рдлिрд░ рдоैं рдХрднी рдЙрдирд╕े рдоिрд▓ рди рд╕рдХा। рдпрд╣ рдПрдХ рдРрд╕ी рдШрдЯрдиा рдеी, рдЬो рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рджेрд╡ рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдХो рдкूрд░्рдг рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд╣ी рдШрдЯिрдд рд╣ुрдИ рдеी, рдФрд░ рд╣рдорд▓ोрдЧ рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХे рд╕ाрде рдоिрд▓ рд╕рдХे рдеे !"
(рд╕ौрдЬрди्рдп: http://www.vivekananda.net)          
          рд▓рдЧрднрдЧ рдвाрдИ рдоाрд╕ рдХा рд╕рдордп рдЕрд▓рдоोреЬा рдоें рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж, рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХे -рдХाрд╢्рдоीрд░ , рдкंрдЬाрдм , рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдЖрджि рдХрдИ рдк्рд░ाрди्рддों рдХे рд╡िрднिрди्рди рд╕्рдеाрдиों рдоें рдШूрдо-рдШूрдо рдХрд░, рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдЕрдж्рд╡ैрддाрдиुрднूрддि рдХे рдЕрдд्рдпुрдЪ्рдЪ рд╢िрдЦрд░ рдкрд░ рдЦреЬे рд╣ोрдХрд░ рд╕рднी рдЬाрддिрдпों , рд╕рднी рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдпों рдХे рджुрд░्рдмрд▓ , рдиिрд░्рдзрди, рдкрджрджрд▓िрддों рдХो рд╡рдЬ्рд░-рд╕्рд╡рд░ рд╕े рдкुрдХाрд░рддे рд╣ुрдП  рдЙрдкрдиिрд╖рджों рдХे рдЬाрдЧрд░рдг -рдоंрдд्рд░ ~ ' рдЙрдд्рддिрд╖्рдардд-рдЬाрдЧ्рд░рдд рдк्рд░ाрдк्рдп рд╡рд░ाрди्рдиिрдмोрдзрдд ' рд╕े  рдкрд░िрдЪिрдд рдХрд░ाрдпा।  рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рдкैрд░ों рдкрд░ рдЦреЬे рд╣ोрдХрд░ рдоुрдХ्рдд рд╣ो рдЬाрдиे (рдн्рд░рдордоुрдХ्рдд-d-hypnotized рд╣ो рдЬाрдиे) рдХा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХрд░рдиे рдХा рдЖрджेрд╢ рджिрдпा । [ рдЕрд░्рдеाрдд рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рднाрд░рдд рдХो 'рдордиुрд╖्рдп (рдм्рд░рд╣्рдорд╡िрдж)  рдмрдирдиे рдФрд░ рдмрдиाрдиे ' рдХा рдЬाрдЧрд░рдг рдоंрдд्рд░ -Be and Make ' рдХे рддाрдд्рдкрд░्рдп рдХो рд╕рдордЭाрдпा рдФрд░ рднेंреЬрдд्рд╡ рдХी рдоोрд╣рдиिрдж्рд░ा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рд╕िंрд╣рдд्рд╡ рдоें рдЙрдардЦреЬे рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдк्рд░ेрд░िрдд рдХिрдпा।] рдлिрд░ 1898 рдХे рдЬрдирд╡рд░ी рдоाрд╕ рдХ рдордз्рдп рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдЕрдкрдиे рдЧौрд░рд╡рдордп рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд-рдн्рд░рдордг рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рдХрд▓рдХрдд्рддा рд▓ौрдЯ рдЖрдпे। рдмेрд▓ुреЬ рдорда рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд▓िрдпे рдзрди рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░ рдЬрдоीрдиें рдЦрд░ीрдж рд▓ी рдЧрдпीं। рдЙрдзрд░ рд╣िрдоाрд▓рдп рдоें рдЖрд╢्рд░рдо рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд▓िрдпे рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдпोрдЧ्рдп рд╕्рдеाрди рдХी рдЦोрдЬ рдоें рдеे। рдХुрдЫ рд╣ी рджिрдиों рдмाрдж рдХुрдоाрд░ी рдоूрд▓рд░ рдХे рд╕ाрде рдХुрдоाрд░ी рдоाрд░्рдЧрд░ेрдЯ рдиोрдмрд▓ рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕рднी рдмंрдзрдиों рдХो рдЫिрди्рди рдХрд░ рдХрд▓рдХрдд्рддा рдЖрдпीं। рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХ рдЧрдг рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рдкрд░ рд╡ाрдпुрдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ें 30 рдоाрд░्рдЪ рдХो рджाрд░्рдЬрд▓िंрдЧ рдЖрдиा рдкреЬा। 
            рджाрд░्рдЬрд▓िंрдЧ рдоें рдЙрдирдХा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдзीрд░े рдзीрд░े рд╕ुрдзрд░ рд░рд╣ा рдеा। рдЗрддрдиे рдоें рд╣ी рд╕рд╣рд╕ा рд╕рдоाрдЪाрд░ рдЖрдпा рдХि рдХрд▓рдХрдд्рддे рдоें рдк्рд▓ेрдЧ рдХी рдорд╣ाрдоाрд░ी рдмрд╣ुрдд рд╡्рдпाрдкрдХ рдкैрдоाрдиे рдкрд░ реЮैрд▓ рдЧрдпी рд╣ै, рдк्рд░рддिрджिрди рд╕ैрдХреЬों рд▓ोрдЧ рдорд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╕рдоाрдЪाрд░ рд╕ुрдирддे рд╣ी 3 рдордИ 1898 рдХो рд╡े рдХрд▓рдХрдд्рддा рд▓ौрдЯ рдЖрдпे। " ржлিрж░েржЗ ржХрж▓ржХাрждাрзЯ ржк্рж▓েржЧ ржиিржмাрж░ржиেрж░ ржХাржЬে ржиেржоে ржкрзЬрж▓েржи।" рдФрд░ рдЙрд╕ी рджिрди рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдк्рд▓ेрдЧ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╕ाрд╡рдзाрдиी (рд╕ोрд╢рд▓ рдбिрд╕्рдЯेрди्рд╕िंрдЧ) рдФрд░ рдк्рд░рддिрд╖ेрдзрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा (рд▓ॉрдХрдбाрдЙрди) рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЬрдирд╕ाрдзाрд░рдг рдХो рдЙрдкрджेрд╢ рджिрдпा। рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рд╣िрди्рджी рд╡ рдмंрдЧрд▓ा рднाрд╖ा рдоें рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдЪाрд░-рдкрдд्рд░ рдпा рдкрдо्рдкрд▓ेрдЯ рднी рдЫाрдкрдиे рдХे рд▓िрдП рджे рдЖрдпे рдФрд░ рднрдЧिрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рддрдеा рдЕрди्рдп рдХрд░्рдоिрдпों рдХो рд╕ाрде рд▓ेрдХрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ेрд╡ा рдХाрд░्рдп рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХрд░ рджिрдпा। рдк्рд▓ेрдЧ рдорд╣ाрдоाрд░ी рддрдеा 'рд╕рд░рдХाрд░ी рдк्рд▓ेрдЧ рд░ेрдЧ्рдпुрд▓ेрд╢рди ' рджोрдиों рд╣ी рдХрдаोрд░ рдеे। рдЙрд╕ рднрдпंрдХрд░ рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдоें рддрдм्рд▓ीреЪिрдпों рдХा рджंрдЧा рд░ोрдХрдиे , рддрдеा рд▓ॉрдХрдбाрдЙрди рдоाрдирдиे рдоें рдЬрдирддा рдХो рдмाрдз्рдп рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдм्рд░िрдЯिрд╢ реЮौрдЬ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рд╣ुрдИ рдеी। [рдЬैрд╕े  рдХोрд╡िрдб -19 рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХे рд╕рдордп рд╣िрди्рджрдкीреЭि рд░ाँрдЪी рдоें рд╕ीрдЖрд░рдкीрдПрдл рдмुрд▓ाрдиा рдкреЬा, рдФрд░ рдбॉрдХ्рдЯрд░्рд╕ рдХे рдиुрдХрд╕ाрди рдкрд░ рд╕рдЦ्рдд рд╕рдЬा рдХा рдЕрдз्рдпाрджेрд╢ рд▓ाрдиा рдкреЬा ?] рдЗрд╕ рдЖрдкрдд्рддिрдХाрд▓ рдоें 'рдЕрднрдп рдФрд░ рд╕ेрд╡ाрднाрд╡' [рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрджрд░्рд╢ -рдд्рдпाрдЧ рдФрд░ рд╕ेрд╡ा ] рдХो рд╕рдо्рдоुрдЦ рд░рдЦрдХрд░ рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХी рд╕рди्рддाрдиें рдХाрд░्рдпрдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХूрдж рдкреЬीं।  ... рдХिрд╕ी рдЧुрд░ु рднाрдИ рдиे рдк्рд░рд╢्рди рдХिрдпा , рдоुрдл्рдд рд░ाрд╢рди рдФрд░ рдФрд╖рдзि рдЖрджि  рдХे рд▓िрдпे рддो рдмрд╣ुрдд рдзрди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрдЧी, рдЗрддрдиे рд░ूрдкрдпे рдХрд╣ाँ рд╕े рдЖрдпेंрдЧे ? рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рддрдд्рдХाрд▓ рдЙрдд्рддрд░ рджिрдпा - " рдХ्рдпों ? рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ुрдИ рддो рдорда рдХे рд▓िрдпे рдирдпी рдЦрд░ीрджी рд╣ुрдИ рдЬрдоीрди рдмेрдЪ рдбाрд▓ेंрдЧे।" [рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╕ुрдирдиे рдХे рдмाрдж рдмेрд▓рдШाрдЯा рд╕िрдиेрдоा рдХा рдПрдХ рдЧेрдЯрдХीрдкрд░ рджाрджा рд╕े рдкूрдЫрдиे рдЖрдпा рдеा -рдХ्рдпा рд╕рдЪрдоुрдЪ рдорда рдХी рдЬрдоीрди рдХो рдмेрдЪрдиा рдкреЬा рдеा ?] рд╕рди्рддोрд╖ рдХी рдмाрдд рд╣ै рдХि рдмेрд▓ुреЬ рдорда рдХी рдЬрдоीрди рдмेрдЪрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рдкреЬी, рдпрдеेрд╖्рдЯ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рд╣ाрдпрддा рдкाрдХрд░ рдХрд▓рдХрдд्рддे рдоें рдПрдХ рдмреЬी рд╕ी рдЬрдоीрди рдХिрд░ाрдпे рдкрд░ рд▓ेрдХрд░ 'рдЖрдЗрд╕ोрд▓ेрд╢рди рд╡ाрд░्рдб ' рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рдЬाрддि -рдзрд░्рдо рдХा рд╡िрдЪाрд░ рдЫोреЬрдХрд░ рд╕рдорд╕्рдд рдк्рд▓ेрдЧрдорд╣ाрдоाрд░ी рдЧ्рд░рд╕्рдд (рдХोрд╡िрдб -19 рдЧ्рд░рд╕्рдд) рдирд░рдиाрд░िрдпों рдХो рд▓ाрдХрд░ рд╕ेрд╡ाрдХाрд░्рдп рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ुрдЖ। рдЕрдм рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдиे рд╕рдордЭा рдХि рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХेрд╡рд▓ рдоुँрд╣ рд╕े рд╣ी рд╡ेрджाрди्рдд -рдк्рд░рдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдкрдХ्рд╖рдзрд░ рдирд╣ीं рдеे , рдмрд▓्рдХि рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рднी рд╡ेрджाрди्рддिрдХ рдеे। 'рдпрдд्рд░ рдЬीрд╡ рддрдд्рд░ рд╢िрд╡ ' рдоंрдд्рд░ рдХे рдЛрд╖ि рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдоृрдд्рдпु рдХी рдХुрдЫ рдкрд░рд╡ाрд╣ рди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕्рд╡рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХो рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрдиे рд▓рдЧे рдХि рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ - 'рдЬीрд╡ рдХो рд╣ी рд╢िрд╡ рдоाрдирдХрд░ ' рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд् рд╢िрд╡ рдХी рдкूрдЬा рдХैрд╕े рдХी рдЬाрддी рд╣ै ! рд╡िрдЪрежреирейрео /  
           рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी 'рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдг' рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдеी ~ ‘рд╢िрд╡ो рднूрдд्рд╡ा рд╢िрд╡ं рдпрдЬेрдд्’ рд╢िрд╡ рдмрдирдХрд░ рд╢िрд╡ рдХी рдЖрд░ाрдзрдиा рдХрд░ो ! рдк्рд░рд╢्рди рд╣ै-рд╣рдо рд╢िрд╡ рдХैрд╕े рдмрдиें рдПрд╡ं рд╢िрд╡рдд्рд╡ рдХो рдХैрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ें ? ... 'рдпрд╕्рдоाрди्рди рдЛрддे рдХिрдЮ्рдЪрди рдХрд░्рдо рдХ्рд░िрдпрддे рддрди्рдоे рдордиः рд╢िрд╡рд╕ंрдХрд▓्рдкрдорд╕्рддु॥ рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╣ी рдЪिрд░рди्рддрди рдзрд░्рдо (рд╢िрдХ्рд╖ा) рд╣ै, рдФрд░ рд╡рд╣ рд╣ै -рдЖрддрдоिрд░िрдХ्рд╖рдг рдХी рдкрдж्рдзрддि рдХो рд╕ीрдЦрдиा рдФрд░ рдордиःрд╕ंрдпोрдЧ рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ुрдП " рд╕्рд╡рдпं рдоें рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЕрдиुрднूрддि"  рдХрд░ рд▓ेрдиा। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдХो рдЕрд▓рдоोреЬा рдоें рд░рд╣рддे рд╣ुрдП,  рдЗрд╕ी рдпोрдЬрдиा рдХो рдХाрд░्рдпрд░ूрдк рджेрдиे рдХे рд▓िрдпे,  рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдкрд╣ाреЬी рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ाрдУं рдоें рдПрдХ рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╕्рдерд▓ рдЦोрдЬрдХрд░, рд╡рд╣ां рдПрдХ рдЖрд╢्рд░рдо рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рд╕ौंрдкी рдеी।  рдЬрд╣ाँ рднрд╡िрд╖्рдп рдоें ' рдпрд╣ рд╕ंрд╕ाрд░ рдзोрдЦे рдХी рдЯрдЯ्рдЯी рд╣ै' ~ рдпрд╣ाँ рд╕рдм рдХुрдЫ рдоिрде्рдпा рд╣ै, рдФрд░ рдпрджि рдХुрдЫ рд╕рдд्рдп рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рд╣ै 'рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рднрдХ्рддि', рдХेрд╡рд▓ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЙрдкाрд╕рдиाрдпें; рдпрд╣ рдЬाрдирдХрд░ рджुрдиिрдпा рднрд░ рд╕े рдЕрдиेрдХ рд╡्рдпрдЧ्рд░ рдЖрдд्рдоाрдпें рдпрд╣ाँ рдЖрдпेंрдЧी।' рдЗрд╕рд▓िрдП рдЕрд▓рдоोреЬा рдоें рд░рд╣рддे рд╣ुрдП, рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рддрдеा рд╢्рд░ीрдорддी рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдиे рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╕े рд╡рд╣ाँ рдЖрдиे рдХा рдЕрдиुрд░ोрдз рдХिрдпा рдеा। рдФрд░ рдЦेрддреЬी рдХे рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдЕрдЬीрдд рд╕िंрд╣ рднी рдЙрд╕ рд╕рдордп рдиैрдиीрддाрд▓ рдоें рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднी рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХो рд╡рд╣ाँ рдЖрдиे рдХा рдиिрдоंрдд्рд░рдг рднेрдЬा рдеा ।
            рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдирдХे рдЖрдорди्рдд्рд░рдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ 'ржЕржмрж╕্ржеাрж░ ржХিржЫু ржЙржи্ржирждি рж╣рж▓ে'  рдк्рд▓ेрдЧ рдХा рдк्рд░рдХोрдк рдШрдЯ рдЬाрдиे рддрдеा рд▓ॉрдХрдбाрдЙрди рдиिрдпрдо рдХे рд╢िрдеिрд▓ рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░, рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे 1898 рдИ. рдХे рдордИ рдорд╣ीрдиे рдоें рдЕрд▓рдоोреЬा рдХी рдУрд░ рддीрд╕рд░ी рдмाрд░ рдк्рд░рд╕्рдеाрди рдХिрдпा। рдЗрд╕ рдмाрд░ рдЙрдирдХे рд╕ाрде -  рдЙрдирдХे рдЧुрд░ुрднाрдИ рд╕्рд╡ाрдоी рддुрд░िрдпाрдирди्рдж рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рдиिрд░ंрдЬрдиाрдирди्рдж рддрдеा рдЙрдирдХे рдЕрдкрдиे рд╢िрд╖्рдп рд╕्рд╡ाрдоी рд╕рджाрдирди्рдж рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рд╡рд░ूрдкाрдирди्рдж (S) рдФрд░ рдЪाрд░ рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╢िрд╖्рдпाрдпें - рд╢्рд░ीрдорддी рдУрд▓ीрдмुрд▓, рд╢्рд░ीрдорддी рдоैрдХ्рд▓ाрдЙрдб, рднрдЧिрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рдФрд░ рдХрд▓рдХрдд्рддा рдоें рдЕрдоेрд░िрдХी рдорд╣ाрд╡ाрдгिрдЬ्рдп рджूрдд (American Consulate) рдХी рдкрдд्рдиी рд╢्рд░ीрдорддी рдкैрдЯрд░्рд╕рди рднी рдеीं।
        рдиैрдиीрддाрд▓ рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╕ाрдеिрдпों рдХे рд╕ाрде рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдХुрдЫ рд╡िрд╢्рд░ाрдо рдХिрдпा। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рд╢्рд░ीрдЪрд░рдгों рдХा рджрд░्рд╢рди рдкाрдХрд░ рд░ाрдЬा рдЕрдЬीрддрд╕िंрд╣ рдиे рдЕрдкрдиे рдХो рдХृрддाрд░्рде рдоाрдиा рддрдеा рдЙрдирдХी рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╢िрд╖्рдпाрдУं рдХे рд╕ाрде рдкрд░िрдЪिрдд рд╣ोрдХрд░ рдЖрдиंрджिрдд рд╣ुрдП। рдиैрдиीрддाрд▓ рдоें рдЗрд╕ рдмाрд░ рдоोрд╣рдо्рдордж рд╕рд░्рдлрд░ाрдЬ рд╣ुрд╕ैрди рдиाрдо рдХे рдПрдХ рд╕рдЬ्рдЬрди рднी рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╕े рдоिрд▓े рдеे । рд╡े рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рдФрд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдЗрддрдиे рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдП, рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा, рдпрджि рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХो рдХोрдИ рдЕрд╡рддाрд░ рдпा рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рджूрдд (рдкैрдЧрдо्рдмрд░) рд╣ोрдиे рдХा рджाрд╡ा рдХрд░ेрдЧा , рддो рд╡े рд╣ी рдкрд╣рд▓े рд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ोंрдЧे।

                рдЕрд▓рдоोреЬा рдоें рдЖрдХрд░ рдЕрдкрдиे рдЧुрд░ुрднाрдИ рдФрд░ рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рд╢िрд╖्рдпों рдХे рд╕ाрде рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдХे рдЖрддिрде्рдп рдоें рдЙрдирдХे рдХिрд░ाрдпे рдХे рдмंрдЧрд▓े рдоें рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рд╡рд╣ рдмंрдЧрд▓ा рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓ाрд▓ा рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рд╕े рд╣ी рдХिрд░ाрдпे рдкрд░ рд▓िрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдмंрдЧрд▓े рдХे рдмрд░ाрдорджे рдоें рдПрдХ рджीрд╡ाрд▓ рдкрд░ рдЖрдЬ рднी рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рдПрдХ рдкुрд░ाрдиी рддрд╕्рд╡ीрд░ рдЯँрдЧी рд╣ुрдИ рд╣ै।  рдиिрд╡ेрджिрддा рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╢िрд╖्рдпाрдпें рдкाрд╕ рд╣ी рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдордХाрди рд░рд╣рдиे рд▓рдЧीं , рдЬो рдЕрднी 'рдУрдХрд▓े рд╣ॉрдЙрд╕ ' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдк्рд░рддिрджिрди рдмрд╣ुрдд рд╕рд╡рд░े -рд╕рд╡ेрд░े рдЕрдкрдиे рдк्рд░ाрддःрдн्рд░рдордг рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ 'рдУрдХрд▓े рд╣ॉрдЙрд╕ ' рдЪрд▓े рдЖрддे рдеे, рдФрд░ рд╕ुрдмрд╣ рдХे рдиाрд╢्рддे рдХे рд╕ाрде рд╡िрднिрди्рди рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдШंрдЯों рд╡ाрд░्рддाрд▓ाрдк рдХрд░рддे рдеे। 

               рд▓рдЧाрддाрд░ рдЕрдкрдиे рднрдХ्рддों рдФрд░ рдЖрдЧंрддुрдХों рдХे рд╕ाрде рд╡ाрд░्рддाрд▓ाрдк рдХрд░рдиे, рдЕрдирдЧिрдирдд рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦрдиे рддрдеा рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рд╢ोрд░ рдоें рд░рд╣рддे рд╣ुрдП, рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХा рд╢рд░ीрд░ рдФрд░ рдорди рдХрд╣ीं рдПрдХाрди्рдд рдоें рдмैрдардХрд░ рдз्рдпाрди-рдЬрди्рдп рд╢ांрддि рдХी рдоांрдЧ рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा। рдЗрдзрд░ рдиिрд╡ेрджिрддा рдХो рднाрд░рддीрдп рднाрд╡ рдоें рдЧреЭрддे рд╣ुрдП рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЙрдирдХी рдЪिрд░рдкोрд╖िрдд рд░ीрддिрдиीрддि рдФрд░ рдЖрджрд░्рд╢ों рдХी рдХреЬी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХрд░рддे рдеे। рдЗрд╕ рдорддрднिрди्рдирддा рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рдУрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░्рдпाрднिрдоाрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рдоाрдирд╕िрдХ рдХрд╖्рдЯ рднोрдЧ рд░рд╣ीं рдеीं , рд╡рд╣ीं рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рд╡िрд╢्рд░ाрдо рдХी рдХाрдордиा рднी рдХрд░ рд░рд╣ी рдеीं।   
        
            рдЗрд╕ी рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдоें рдПрдХ рдЕрди्рдп рд╡िрд╢ेрд╖ рдШрдЯрдиा рдЕрд▓рдоोреЬा рдоें рдШрдЯिрдд рд╣ुрдИ। рдЕрдирдкेрдХ्рд╖िрдд рдвंрдЧ рд╕े рдПрдХ рджिрди рд╕ंрдз्рдпा рдХे рд╕рдордп рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी 'рдУрдХрд▓े рд╣ॉрдЙрд╕' рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдП। рдиिрд╡ेрджिрддा рддрдеा рдЕрди्рдп рд╢िрд╖्рдпाрдпें рдмрд░ाрдорджे рдоें рдмैрдаी рдеीं। рдЖрдХाрд╢ рдоें рдХ्рд╖ीрдг рдЪंрдж्рд░рд░ेрдЦा рдиिрдХрд▓ी рд╣ुрдИ рдеी। рдЙрд╕рдХी рдУрд░ рджेрдЦрдХрд░ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдиिрд╡ेрджिрддा рд╕े рдХрд╣ा - "рдЖрдЬ рдЕрдоाрд╡рд╕्рдпा рд╣ै, (рдИрдж рдХी рдкूрд░्рд╡ рд╕ंрдз्рдпा рдкрд░ рдиिрдХрд▓ा рдЪрди्рдж्рд░рдоा) рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд▓ोрдЧ рдирд╡ीрди рдЪрди्рдж्рд░ рдХा рдмреЬा рдЖрджрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं। " Today is the new moon!" рдЖрдУ , рд╣рдо рднी рдЖрдЬ рдирд╡ीрди рдЪрди्рдж्рд░ рдХे рд╕ाрде рдирд╡ीрди рдЬीрд╡рди рдХा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХрд░ें। рдоैं рдкुрдиः рдЕрд░рдг्рдпों рдоें рдЬा рд░рд╣ा рд╣ूँ,рдЬрдм рдоैं рд╡ाрдкрд╕ рдЖрдКंрдЧा рд╢ांрддि рд▓ेрдХрд░ рдЖрдКंрдЧा। " рдХрд╣рддे рд╣ुрдП рдЪрд░рдгों рдоें рдмैрдаी рд╣ुрдИ рдиिрд╡ेрджिрддा рдХे рдорд╕्рддрдХ рдкрд░ рд╣ाрдеों рдХो рд░рдЦрдХрд░ рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рджिрдпा। рдЙрд╕ рджिрд╡्рдп рд╕्рдкрд░्рд╢ рд╕े рдиिрд╡ेрджिрддा рдХे рдЬрди्рдордЧрдд рдФрд░ рдЬाрддिрдЧрдд рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдПрдХ рдХ्рд╖рдг рдоें рд╡िрд▓ीрди рд╣ो рдЧрдП। 
         рднрдЧिрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рдиे рдЕрдкрдиी рдбाрдпрд░ी рдоें рд▓िрдЦा рд╣ै , " рдмрд╣ुрдд рджिрди рдкूрд░्рд╡ рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдиे рдЕрдкрдиे рд╢िрд╖्рдпों рд╕े рдХрд╣ा рдеा , рдХि рдПрдХ рджिрди рдЖрдПрдЧा рдЬрдм рдирд░ेрди्рдж्рд░ рд╕्рдкрд░्рд╢ рдоाрдд्рд░ рд╕े рджूрд╕рд░ों рдоें рдЬ्рдЮाрди рд╕ंрдЪाрд░िрдд рдХрд░ рджेрдЧा। " рдФрд░ рдЕрд▓рдоोреЬा рдХे рдЗрд╕ рд╕ाрдпंрдХाрд▓ рдоें рдпрд╣ рднрд╡िрд╖्рдпрд╡ाрдгी рд╕рдлрд▓ рд╣ो рдЧрдпी। рдиिрд╡ेрджिрддा рдХे рд▓िрдпे рдЖрдЬ рд╡рд╣ी рд╢ुрдн рджिрди рдеा। рдЙрд╕ рджिрди рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рд╕рдЪ्рдЪे рдЧुрд░ुрджेрд╡ рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा , рдЬो рдЙрди्рд╣ें рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рдкाрд╕ рд▓े рдЬाрдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рдеे। рдЧрд╣рд░े рдз्рдпाрди рдоें рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рдиिрд╡ेрджिрддा рдиे (untested test) 'рдЕрдкрд░ीрдХ्рд╖िрдд рд╕्рд╡ाрдж' - рдХे рд╕्рд╡ाрдж (existence-consciousness-bliss) рдХी рдЕрдиुрднूрддि ' рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी !     
         рдЕрдЧрд▓ी рд╕ुрдмрд╣ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╕िрдпा рджेрд╡ी рдкрд╣ाрдб़ी (45 рдХिрдоी) рдЪрд▓े рдЧрдП।  рддीрди рджिрди рдФрд░ рддीрди рд░ाрддों рдХे рдз्рдпाрди рдХे рдмाрдж (26 рдордИ рдХो) рдЬрдм рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рд▓ौрдЯे, рдЙрд╕ рд╕рдордп рдиिрд╡ेрджिрддा рддрдеा рдЕрди्рдп рд╢िрд╖्рдпाрдпें 'рдеॉрдорд╕рди рд╣ॉрдЙрд╕' (рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдХे рдХिрд░ाрдпे рдХा рдмंрдЧрд▓ा) рдХे рд╕ाрдордиे рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдеीं। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдЙрдЬ्рдЬ्рд╡рд▓ рдоुрдЦ рд╕े рдХрд╣ा, рд╡े рдЖрдЬ рднी рд╡рд╣ी рдиंрдЧे рдкैрд░ рдн्рд░рдордг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рд╣ैं,  ржпে рж╢ীржд- ржЧ্рж░ীрж╖্ржоেрж░ ржжাрж╕ ржирзЯ , рдЬो  рд╕рд░्рджी  рдФрд░ рдЧрд░्рдоी рдХा рдЧुрд▓ाрдо (рд╕्рдкрд░्рд╢ рдЗрди्рдж्рд░िрдпों - not a slave of winter and summer)  рдирд╣ीं рд╣ै, рдЬिрд╕े рдкрд╢्рдЪिрдоी рджुрдиिрдпा рдХोрдИ рдиुрдХрд╕ाрди рдирд╣ीं рдкрд╣ुंрдЪा рд╕рдХрддी рдеी ! 

             рдЗрд╕ рдмाрд░, рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдоें (рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХ рдорд╣ीрдиे) рд░рд╣рдиे рдХे рджौрд░ाрди, рд╢्рд░ीрдорддी рдПрдиी рдмेрд╕ेрди्рдЯ ( Mrs. Annie Besant) рдХे рд╕ाрде рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рдоुрд▓ाрдХाрдд рджो рдмाрд░ рд╣ुрдИ । рдЕрд▓рдоोреЬा рдХी рдПрдХ рджूрд╕рд░ी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рдШрдЯрдиा рдпрд╣ рд░рд╣ी рдХि , рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рд╕े рдордж्рд░ाрд╕ рд╕े рдЫрдкрдиे рд╡ाрд▓ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдкрдд्рд░िрдХा ' рдк्рд░рдмुрдж्рдз рднाрд░рдд ' рдЬो  рд╢ुрд░ू рд╣ोрдиे рдХे рдХुрдЫ рджिрдиों рдмाрдж рд╣ी рдЙрд╕рдХे рд╕рдо्рдкाрджрдХ рдХे рдоृрдд्рдпु рдХे рдХाрд░рдг рдмрди्рдж рд╣ो рдЧрдпी рдеी। рд╡рд╣ рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдХे  рд╕рд╣рдпोрдЧ (collaboration) рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рд╡рд░ूрдкाрдирди्рдж рдХे рд╕рдо्рдкाрджрди рдоें рдЕрд▓рдоोреЬा рд╕े (рдеॉрдорд╕рди рд╣ॉрдЙрд╕) рдкुрдирд░्рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧी। 
                рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдХे рд╕ाрде рд╕्рд╡рдпं рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рднी рдЕрд▓рдоोреЬा рдХे рдЖрд╕- рдкाрд╕  рдЕрдкрдиी рдпोрдЬрдиा рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдЖрд╢्рд░рдо рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдпोрдЧ्рдп рд╕्рдерд▓ рдХी рдмрд╣ुрдд рдЦोрдЬ рдХी, рдХिрди्рддु рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рдЬрдЧрд╣ рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ुрдИ। рдмाрдж рдоें , рдЬрдм 1899 рдИ. рдоें рдЕрд▓рдоोреЬा рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 90 рдХि.рдоी. рджूрд░ рдоाрдпाрд╡рддी рдоें рдЬрдм 'рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо ' рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╣ुрдИ рддрдм 'рдк्рд░рдмुрдж्рдз рднाрд░рдд ' рдкрдд्рд░िрдХा рдХा рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рднी рдЕрд▓рдоोреЬा рд╕े рдоाрдпाрд╡рддी рдоें рд╕्рдеाрдиाрди्рддрд░िрдд рд╣ो рдЧрдпा।

             рдЬैрд╕ा рдХि рд╣рдордиे рдкрд╣рд▓े рднी рджेрдЦा рд╣ै , рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдЬिрддрдиी рд╣ी рдмाрд░ рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдПрдХाрди्рдд рдХрди्рджрд░ाрдУं (secluded gorge) рдЫिрдк рдЬाрдиे  рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХी рд╣ै, рдЗрд╕ рджुःрдЦ-рд╕рди्рддрдк्рдд рдзрд░рддी рдиे рдЙрдирдХो рдЙрддрдиी рд╣ी рдмाрд░ рдкूрд░ी рдиिрд░्рджрдпрддा рд╕े рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдЦींрдЪ рд▓िрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдПрдХрдмाрд░, 30 рдордИ рдХो рдЬрдм рдЖрд╢्рд░рдо рдХे рд▓िрдпे рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╕्рдерд▓ рдХी рдЦोрдЬ рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдХे рд╕ाрде  рдХुрдЫ рджिрдиों рддрдХ рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рдЕрд░рдг्рдпों рдоें рд░рд╣े рдФрд░ 5 рдЬूрди рдХो рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯे рддрдм рдЙрди्рд╣ें рджो рд╣ृрджрдпрд╡िрджाрд░рдХ рд╕рдоाрдЪाрд░ рд╕ुрдирдиे рдХो рдоिрд▓े। [ржкাржУрж╣াрж░ি ржмাржмা ржЧржд рж╣рзЯেржЫেржи।] рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рдЕрдиुрдкрд╕्рдеिрддि рдоें рдЙрдирдХे рд╢िрд╖्рдпों рдХो рд╕рдоाрдЪाрд░ рдоिрд▓ा рдеा рдХि рдЧाрдЬीрдкुрд░ рдХे рд╡िрдЦ्рдпाрдд рд╕ाрдзु рдкрд╡рд╣ाрд░ी рдмाрдмा рдиे рдЕрдЧ्рдиि рдоें рд╕्рд╡рдпं рдХो рдЖрд╣ुрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрд░्рдкिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдФрд░ рдЙрдирдХे рдк्рд░िрдп рд╢्рд░ुрддि-рд▓ेрдЦрдХ (dictator) рдЬोрд╢िрдпा рдЧुрдбрд╡िрди [Josiah John Goodwin (20 September 1870 – 2 June 1898)], рдЬिрдирдХे рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рдд्рдпाрдЧ, рднрдХ्рддि рдФрд░ рдХрдаोрд░ рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдЖрдЬ рд╣рдорд▓ोрдЧों рдХो рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдЕрдоूрд▓्рдп рдЙрдкрджेрд╢ 10 рдЦрдг्рдбों рдоें рд╕ंрдЧ्рд░рд╣िрдд рд╣ोрдХрд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ैं- 2 рдЬूрди рдХो рддेрдЬ рдмुрдЦाрд░ рдХे рдЖрдХ्рд░рдордг рд╕े рдоाрдд्рд░ 27 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдоें рдКрдЯी ( Ooty) рдоें рдкрд░рд▓ोрдХ рдЧрдорди рдХрд░ рдЧрдпे рд╣ैं। 6 рдЬूрди рдХो рдк्рд░ाрддःрдХाрд▓ 'рдУрдХрд▓े рд╣ॉрдЙрд╕ ' рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХो рдпрд╣ рд╕рдоाрдЪाрд░ рд╕ुрдиाрдпा рдЧрдпा।  
        рд╕рдоाрдЪाрд░ рд╕ुрдирдХрд░ рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдмрд╣ुрдд рджेрд░ рддрдХ рд╕्рддрдм्рдз рд╣ोрдХрд░ рдмैрдаे рд░рд╣े , рдлिрд░ рдХрд╣ा - " рд╕ाрдзाрд░рдг рдЬрдирддा рдХे рд╕ाрдордиे рднाрд╖рдг рджेрдиे рдХे рдоेрд░े рджिрди рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпे। рдоेрд░े рдКрдкрд░ рдЙрд╕рдХे рдЬिрддрдиे рдЛрдг рд╣ैं, рд╡े рдХрднी рдЪुрдХाрдпे рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддे। рдпрджि рдоेрд░े рдХिрд╕ी рд╡िрдЪाрд░ рд╕े рдХिрд╕ी рдХो рдХुрдЫ рд▓ाрдн рдкрд╣ुँрдЪा рд╣ो, рддो рдЙрд╕े рдпрд╣ рдЬाрди рд▓ेрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдХि рдоेрд░े рд╣рд░ рд╢рдм्рдж рдХो рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рдХी рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдоें, рдЧुрдбрд╡िрди (рдЬिрд╕े рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी 'рдЧुрд░ुрджाрд╕ ' рдХрд╣рддे рдеे) рдХे рдЕрдердХ рдФрд░ рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рде рдк्рд░рдпрдд्рди рд╣ी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рд╣ैं ! " 
           [рдЕрдкрдиे рдк्рд░ाрдгाрдзिрдХ рдк्рд░िрдп рд╢िрд╖्рдп рдЬोрд╢िрдпा  рдЬे. рдЧुрдбрд╡िрди рдХे рдЕрд╕ाрдордпिрдХ рдоृрдд्рдпु рдХी рдЦрдмрд░ рдоिрд▓рдиे рдХे рдХुрдЫ рдШрдг्рдЯों рдХे рдмाрдж рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж  рдиे рдЧुрдбрд╡िрди рдХी рд╕्рдоृрддि рдоें ' рдЙрд╕े рд╢ांрддि рдоें рд╡िрд╢्рд░ाрдо рдоिрд▓े ' (Requiescat in Pace)  рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдХрд╡िрддा рдХे рд╕ाрде рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕рди्рджेрд╢ рдЧुрдбрд╡िрди рдХी рдоाрддाрдЬी рдХे рдкाрд╕ рддрдеा рдЕреЩрдмाрд░ों  рдоें рдЫрдкрдиे рдХे рд▓िрдпे рднेрдЬा рдеा -
             " рдЕрд▓рдоोреЬा,  рдЬूрди 1898 : рдЕрд╕ीрдо рджुःрдЦ рдХे рд╕ाрде рдоैंрдиे рд╢्рд░ी рдЧुрдбрд╡िрди рдХे рдЗрд╕ рдЬीрд╡рди рд╕े рд╡िрджा рд╣ोрдиे рдХे рджुрдЦрдж рд╕рдоाрдЪाрд░ рдХो рд╕ुрдиा, рдпрд╣ рд╕рдм рдХुрдЫ рдЗрддрдиा рдЕрдЪाрдирдХ рд╣ुрдЖ рдХि рдЕंрддिрдо рд╕рдордп рдоें рдоेрд░ा рдЙрд╕рдХे рд╕рдоीрдк рдкрд╣ुँрдЪрдиा рднी рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХा। " The debt of gratitude I owe him can never be repaid, and those who think they have been helped by any thought of mine ought to know that almost every word of it was published through the untiring and most unselfish exertions of Mr. Goodwin. " 
                рдПрдХ рдРрд╕ा рдоिрдд्рд░ рдЬिрд╕рдХी рдоिрдд्рд░рддा рд╢ुрдж्рдз рдЗрд╕्рдкाрдд рдЬिрддрдиी рджृреЭ рдФрд░ рд╕рдЪ्рдЪी рдеी, рдПрдХ рдРрд╕ा  рд╢िрд╖्рдп рдЬिрд╕рдХी рдЧुрд░ुрднрдХ्рддि рдЕрдЯрд▓ рдеी, рдПрдХ рдРрд╕ा  рдХрд░्рдоी  рдЬो рдЬाрдирддा рд╣ी рдирд╣ीं рдеा рдХि рдердХाрди рдХिрд╕ рдЪिреЬिрдпा рдХा рдиाрдо рд╣ै... рдХो рдоैंрдиे рдЧुрдбрд╡िрди рдХे рд░ूрдк рдоें рдЦो рджिрдпा рд╣ैрдФрд░ рдЬिрдирдХे  рдЬрди्рдо-рдЧ्рд░рд╣рдг рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЬैрд╕े  'рдХेрд╡рд▓ рджूрд╕рд░ों рдХे рд▓िрдпे рдЬीрдиा' рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै , рдЙрди рдЗрдиे-рдЧिрдиे рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдоें рд╕े рдПрдХ рдХो рдЦोрдХрд░ рдпрд╣ рдЬрдЧрдд рднी рдЖрдЬ  рдХрдо рд╕рдоृрдж्рдз рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै।   
[рдЕрд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░िрдд]
рдЙрд╕े рд╢ांрддि рдоें рд╡िрд╢्рд░ाрдо рдоिрд▓े'  
рдЖрдЧे рдмреЭो рд╣े рдЖрдд्рдорди ! рдЕрдкрдиे рдирдХ्рд╖рдд्рд░-рдЬреЬिрдд рдкрде рдкрд░,
рд╣े рдкूрд░्рдг рдЖрдирди्рджрдордп ! рдмреЭो , рдЬрд╣ाँ рд╡िрдЪाрд░ рдиिрдд्рдпрдоुрдХ्рдд рд╣ैं,
рдЬрд╣ाँ рджेрд╢-рдХाрд▓ (рдоाрдпा ) рдЖрдХрд░ рдЬ्рдЮाрдирдордпी рджृрд╖्рдЯि рдХो рдзूрдоिрд▓ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддी,
рдФрд░ рдЬрд╣ाँ рдХेрд╡рд▓ рдЪिрд░ंрддрди рд╢ांрддि рдФрд░ рдкрд░рдоाрдирди्рдж рд╣ै, рд╡рд╣ рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╕ाрде рд╣ो! 
рдЬрд╣ाँ рддुрдо्рд╣ाрд░ी рд╕рдЪ्рдЪी рд╕ेрд╡ा, рддुрдо्рд╣ाрд░े рдд्рдпाрдЧ (рдЕрднрдп) рдХो рдкूрд░्рдгрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░ेрдЧी,
 рдЬрд╣ाँ рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдк्рд░ेрдо рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╣ृрджрдпों рдоें рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдиिрд╡ाрд╕ рд╣ोрдЧा,
 рдордзुрд░ рд╕्рдоृрддिрдпाँ рджेрд╢ рдФрд░ рдХाрд▓ рдХी рджूрд░िрдпाँ рдоिрдЯा рджेрддी рд╣ैं, 
рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдЧुрд▓ाрдмों рдЬैрд╕ी рдмрд▓िрд╡ेрджी, рддुрдо्рд╣ाрд░े рдкрд╢्рдЪाрдд् рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдЕрдиुрдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рддी рд░рд╣ेрдЧी। 
рддुрдо्рд╣ाрд░े рдмрди्рдзрди рдЯूрдЯ рдЧрдпे, рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдЦोрдЬ рд╕рдЪ्рдЪिрджाрдирди्рдж (рдкрд░рдо् рд╕рдд्рдп) рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдпी,
рдЕрдм рддुрдо рдЙрд╕ рдПрдХрдд्рд╡ (рдЕрдж्рд╡ैрдд) рдоें рд▓ीрди рд╣ो, рдЬो рдорд░рдг рдФрд░ рдЬीрд╡рди (рдж्рд╡ैрдд) рдмрдирдХрд░ рдЖрддा рд╣ै,
рд╣े рдкрд░ोрдкрдХाрд░рд░рдд , рд╣े рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рде рдк्рд░ाрдг - рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЕрдк्рд░рддिрд░ोрдз्рдп рд╡ीрд░, рдЖрдЧे рдмреЭो !
 рдФрд░ рдЕрдм рднी (рдЕрд╢рд░ीрд░ी рд╣ोрдХрд░) рднी рддुрдо рджुःрдЦ-рд╕рди्рддрдк्рдд рдЬрдЧрдд рдХी рд╕рдк्рд░ेрдо рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░ो।   

'REQUIESCAT IN PACE' 
Speed forth, O Soul! upon thy star-strewn path;
Speed, blissful one! where thought is ever free,
Where time and space no longer mist the view,
Eternal peace and blessings be with thee!

Thy service true, complete thy sacrifice,
Thy home the heart of love transcendent find;
Remembrance sweet, that kills all space and time,
Like altar roses fill thy place behind!

Thy bonds are broke, thy quest in bliss is found,
And one with That which comes as Death and Life;
Thou helpful one! unselfish e'er on earth,
Ahead! still help with love this world of strife!]

           рдЗрд╕ рдмाрд░ рдХी рдЕрд▓्рдоोреЬा рдпाрдд्рд░ा рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдЬिрди рд╕рдм рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рднी рдЪрд░्рдЪा рдХी рдеी, рдЙрдирдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рднाрдЧों рдХो рднрдЧिрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рдиे рдЕрдкрдиी рдкुрд╕्рддрдХ  'Notes of Some Wanderings with Swami Vivekananda' (рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рд╕ाрде рдХिрдпे рд╣ुрдП рдн्рд░рдордг рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ) рддрдеा 'рдоेрд░े рдЧुрд░ुрджेрд╡, рдЬैрд╕ा рдоैंрдиे рдЙрди्рд╣ें рджेрдЦा' (The Master as I Saw Him) рдоें рд╕ुंрджрд░ рд░ूрдк рд╕े рд╕ंрдХрд▓िрдд рдФрд░ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХрд░рдХे рд░рдЦ рдЧрдпीं рд╣ैं।
    (рдХ्рдпोंрдХि рд╕्рд╡ाрдоी рд╕्рд╡рд░ूрдкाрдирди्рдж рд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рддрдмрддрдХ рдмंрдЧрд▓ा рд▓िрдЦрдиा -рдкреЭрдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा рдеा।) рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЖрдЧंрддुрдХों рдФрд░ рднрдХ्рддों рдХे рд╕ाрде рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╡िрд╖рдп рдХे рдЖрд▓ाрд╡ा, рднाрд░рдд рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЪेрддрдиा рдХा рдЬाрдЧрд░рдг, рдЬрдирд╕ाрдзाрд░рдг рдХा рд╕рдордЧ्рд░ рд╡िрдХाрд╕ (3H-рд╡िрдХाрд╕) рддрдеा рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा-рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд╕्рд╡рдк्рди рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рднी  рд╡ाрд░्рддाрд▓ाрдк рдХे рдХ्рд░рдо рдоें рдмाрд░-рдмाрд░ рд╕ाрдордиे рдЖрддा рдеा; рдЬैрд╕ा рдХि рдЕрд╢्рд╡िрдиी рдХुрдоाрд░ рд╕े рд╢िрдХ्рд╖ा-рджाрди рдк्рд░рдгाрд▓ी рддрдеा рдЕрди्рдп рдЖрджрд░्рд╢ों рдХे рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдоें рд╣рдордиे рдкрд╣рд▓े рднी рджेрдЦा рд╣ै। 
               рд╡िрджेрд╢ рдоें рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рднी, рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рд╣िрди्рдж рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ рдХी рд▓рд╣рд░ों рдХो рдЗрддрдиा рдКंрдЪा рдЙрдаा рджिрдпा рдеा рдХि рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдЬाрд╕ूрд╕ рд▓ोрдЧ, рднाрд░рдд рдоें рдЙрдирдХी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдкрд░ рдирдЬрд░ рд░рдЦрдиे рд▓рдЧे рдеे। рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рднрдЧिрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рдЕрд▓рдоोреЬा рд╕े рдЕрдкрдиी рд╕рд╣ेрд▓ी рд╢्рд░ीрдорддी рдПрд░िрдХ рд╣ैрдоंрдб рдХो 22 рдордИ, 1898 рдХो рд▓िрдЦिрдд рдПрдХ рдкрдд्рд░ рдоें рдХрд╣рддी рд╣ैं -ржкৌрж░ুрж╖ ржХোржи ржмাржзা ржоাржиে ржиা। " One of the monks has had a warning this morning that the police are watching the Swami, thro' spies— рдЖрдЬ рд╕ुрдмрд╣ рдоें рд╣ी рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдПрдХ рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рд╢िрд╖्рдп рдиे рд╣рдоें  рдЪेрддाрд╡рдиी рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдЬाрд╕ूрд╕ों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдкрд░ рдирдЬрд░ рд░рдЦ рд░рд╣ी рд╣ै। рд╕ाрдоाрди्рдп рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рд╕рдм рд╣ोрддा рд╣ै,  рд╣рдорд▓ोрдЧ рднी рд╕ाрдоाрди्рдп рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рдЬाрдирддे рд╣ैं, рдХिрди्рддु рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी  рдХाрдлी рд╡िрдЦ्рдпाрдд рд╣ो рдЧрдП рд╣ैं, рдФрд░ рдЕрдм рдЙрдирдкрд░ рдирдЬрд░ рд░рдЦрдиा рдеोреЬी рдЪिंрддा рдкैрджा рдХрд░рддा рд╣ै; рдХिрди्рддु рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдпрд╣ рд╕рдм рд╕ुрдирдХрд░ рд╣ँрд╕рддे рд╣ैं।  " The Government must be mad—or at least will prove so if he is interfered with." ~  рдпрджि рд╕рд░рдХाрд░ рдЕрдм рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдоाрдорд▓ों рдоें рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХрд░рдиे рдЬाрддी рд╣ै, рддो рдпрд╣ рдкाрдЧрд▓рдкрди рд╣ी рд╣ोрдЧा। рдпा рдЗрд╕рд╕े рдХрдо рд╕े рдХрдо рдпрд╣ рд╕िрдж्рдз рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा рдХि рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдкрдЧрд▓ा рдЧрдпी рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рджेрд╢ рдЙрд╕рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЙрда рдЦреЬा рд╣ोрдЧा। рдФрд░ рдПрдХ рдк्рд░рдЧाреЭ рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдк्рд░ेрдоी , рджेрд╢рднрдХ्рдд рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдорд╣िрд▓ा рд╣ोрдиे рдХे рдиाрддे , рдЙрдирдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рддो рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдоैं рд╣ी рдЙрда рдЦреЬी рд╣ोрдЙंрдЧी ! рдХ्рдпोंрдХि 'рдкौрд░ुрд╖' (Manliness-рдЪрд░рдо рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде) рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдмाрдзा рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░рддा।
       [ " You could not imagine what race-hatred means, living in England Manliness seems a barrier to nothing— 3 white women travelling with the Swami and other "natives"—lay themselves and their friends open to horrid insults—mais nous changerous tout cela—(рдл्рд░ेंрдЪ -'рдоाрдЗрдиि рд╕ोрд╕ो рдЙрдЯ рдУ рд╕ेрд▓ा'  but we change it all—) "  рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдоें рдкौрд░ुрд╖ рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдмाрдзा рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░рддा -in England Manliness seems a barrier to nothing— рдЗрд╕рд▓िрдпे рддुрдо рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдоें рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рд╕ोрдЪ рднी рдирд╣ीं рд╕рдХрддी рдХि " race-hatred " рд░ंрдЧрднेрдж рдЖрдзाрд░िрдд рдЬाрддि-рд╡िрдж्рд╡ेрд╖ рдХिрд╕े рдХрд╣рддे рд╣ैं ! - рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рддрдеा рдЕрди्рдп " рдоूрд▓-рдиिрд╡ाрд╕िрдпों " рдХे рд╕ाрде рд╣рдо 3 рд╢्рд╡ेрдд рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╕्рд╡рдпं рдХो рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдоिрдд्рд░ों  рдХो  рдШोрд░ рдЕрдкрдоाрдиिрдд рд╣ोрдиे  рдХे рд▓िрдП рдЦुрд▓ा рдЫोреЬ рджेрдиा рдкреЬрддा рд╣ै ; рд▓ेрдХिрди ~ "рдоाрдИ рдиेрд╕ рдЪेंрдЬрд░рд╕ рдЯाрдЙрдЯ рд╕ेрд▓ा"- ( рд▓ेрдХिрди рд╣рдордиे рдЗрд╕ рдЪрд▓рди рдХो рдмрджрд▓ рджिрдпा рд╣ै -]    
              рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे 'рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг' рдХे рд▓िрдпे рд╣рдоेрд╢ा " рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдг " рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рд╣ै, рддрдеा рд╣рд░ рдордиुрд╖्рдп рдХो рдЕрдкрдиा 'рдЬीрд╡рди рдЧрдарди ' рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рдмрдиा рджेрдиे рдХो рд╣ी ~  рдЕрдкрдиा "educational goal" рдпा рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рд▓рдХ्рд╖्рдп  рдХрд╣ा рд╣ै। рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЗрд╕ рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо  рдоें рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдиिрдо्рди-рд╢्рд░ेрдгी рдХी рдЬाрддिрдпां рднी рдЕрди्рддрд░्рд╡िрд╖्рдЯ рд╣ैं। " they were often lumped together by the Swami " рдХ्рдпोंрдХि рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рджेрдЦा рдеा рдХि  рджेрд╡ी рд╕ीрддा рдХे рдЬрдоाрдиे рд╕े (рдд्рд░ेрддा рдпुрдЧ рд╕े) рд╣ी рд╕рдорд╕्рдд рдоाрддृрд╕्рд╡рд░ूрдкा рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рднी рдиिрдо्рди рдЬाрддिрдпों рдХी рддрд░рд╣ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЙрдЪिрдд рд╕рдо्рдоाрди рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЕрдХ्рд╕рд░ рд╡े рджोрдиों рдХो рдПрдХ рд╕ाрде рд╕ंрдпुрдХ्рдд (lumped together) рдХрд░рдХे рдЙрдирдХी рднी рдЙрди्рдирддि рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рдеे। рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЕрдХ्рд╕рд░ рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рдкिрдЫреЬी рдЬाрддिрдпों рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдХрд░рдХे рд╣ी рдЙрдирдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рддैрдпाрд░ рдХрд░рддे рдеे। рдЙрдирдХे "Be and Make program of education" рдордиुрд╖्рдп рдмрдиो рдФрд░ рдмрдиाрдУ рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдоें~  (" рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж -рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рд╡ेрджाрди्рдд рд╢िрдХ्рд╖рдХ -рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдкрд░рдо्рдкрд░ा"   рдоें рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╢िрдХ्рд╖рдХों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдоें) рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдиिрдо्рди-рд╢्рд░ेрдгी рдХी рдЬाрддिрдпां рднी рдЕрди्рддрд░्рд╡िрд╖्рдЯ рдеीं।] 
         рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рд╕рдордп -рд╕рдордп рдкрд░ рд╢рдм्рдж-рдЫрд▓рди рдХрд░рдХे 'рдордиुрд╖्рдп' рд╢рдм्рдж (рдмंрдЧрд▓ा рдоें 'рдоाрдиुрд╖') рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╡्рдпाрдкрдХ рд░ूрдк рд╕े ' рдоाрдирд╡-рдЬाрддि' рдпा 'рдоाрдирд╡рддा' рдХे рд▓िрдпे рднी рдХрд░рддे рдеे; рддрдеाрдкि рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЗрд╕ рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЕрдХ्рд╕рд░ рд╡े  'рдкुрд░ुрд╖' ~ "male" рдХे рд▓िрдпे рд╣ी рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे।  
           " For example, his concept for manliness--standing for both the Bengali manusyatva ("humanity" or "humanness") and purusatva ("masculinity" or "maleness"), often denoted the latter." ~ рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдпे, "рдкौрд░ुрд╖ " (manliness) рд╢рдм्рдж рд╕े рдмंрдЧрд▓ा рдХे "рдордиुрд╖्рдпрдд्рд╡" (humanity-рднрд▓рдордирд╕ाрд╣рдд, рдпा humanness-рдЗрди्рд╕ाрдиिрдпрдд) рдПрд╡ं "рдкुрд░ुрд╖рдд्рд╡" ("masculinity"-рдмрд╣ाрджुрд░рддा рдпा рдХ्рд╖рдд्рд░िрдпрдд्рд╡, рдпा рдм्рд░рд╣्рдорд╡ेрдд्рддा рдкुрд░ुрд╖-рдЬाрддि (рдЧुрд░ु/рдиेрддा) рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा- "maleness" -the  characteristic of the male sex)  рджोрдиों рдЕрд░्рдеों рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рд╣ो рдЬाрддा рдеा।  рддрдеाрдкि " рдкौрд░ुрд╖ " рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде рдЙрдирдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдоें рдЕрдХ्рд╕рд░ рдмाрдж рд╡ाрд▓ा рд╣ी рд▓рдХ्рд╖िрдд (denoted) рд╣ोрддा рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЬोрд░ рджेрдХрд░ рдХрд╣ा рдеा рдХि рдЙрдирдХी 'рдордиुрд╖्рдпрдд्рд╡-рдЙрди्рдоेрд╖рдХाрд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा' рдоें рдпрд╣ " рдкौрд░ुрд╖ " ('manliness') рд╢рдм्рдж ~  "рдмैрдХрдмोрди" рдХे рд╕ाрде "рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡" рдпा  ' рдоेрд░ुрджрдг्рдб рдЖрдзाрд░िрдд (рдм्рд░рд╣्рдоाрдзाрд░िрдд) рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡' рдХे рднाрд╡ рдХो рд╕्рдд्рд░ी-рдкुрд░ुрд╖ рджोрдиों рдХे рдорди рдоें рджृреЭрддा рдХे рд╕ाрде (inculcate) рдХрд░ рджेрдЧा - рдмैрдаा рджेрдЧा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХ рдмाрд░ рднрдЧिрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рд╕े рдХрд╣ा рдеा - " рдЬैрд╕े рдЬैрд╕े рдоेрд░ी рдЖрдпु рдмреЭ рд░рд╣ी рд╣ै, рд╡ैрд╕े рд╡ैрд╕े рдоुрдЭे рдРрд╕ा рдк्рд░рддीрдд рд╣ै рдХि рд╕рдм рдХुрдЫ 'рдкौрд░ुрд╖ ' рдкрд░ рд╣ी рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдоेрд░ा рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдФрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै (credo рдпा gospel рд╣ै)। рдпрджि рдмुрд░ाрдИ (debauchery) рднी рдХрд░ो рддो рдПрдХ 'рдкुрд░ुрд╖ рд╕िंрд╣ ' рдХी рднाँрддि рдХрд░ो ! ( Master As I Saw Him, p. 175.)]  
             рд╢्рд░ी рд╕ुрд░ेрди्рдж्рд░ рдиाрде рд╕ेрди рдиे рдЕрдкрдиी рдбाрдпрд░ी рдоें рд╕ोрдорд╡ाрд░, 24 рдЬрдирд╡рд░ी, 1898 рдХो рд▓िрдЦा рд╣ै - " рд░ाрдзा -рдк्рд░ेрдо рдХी рдЪрд░्рдЪा рд╕рд░्рд╡рд╕ाрдзाрд░рдг рдХे рд▓िрдпे рдХ्рдпों рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ै ? рдЗрд╕ рдк्рд░рд╢्рди рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдХрд╣ा - " рдЗрд╕ рджेрд╢ рдкрд░ рдЙрд╕рдХा рдХ्рдпा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ुрдЖ рдпрд╣ рддो рджेрдЦो। рдЙрд╕ рдк्рд░ेрдорднाрд╡ рдХा рд╕рд░्рд╡рд╕ाрдзाрд░рдг рдоें рдк्рд░рдЪाрд░ рдХिрдпे рдЬाрдиे рд╕े рд╕ाрд░ा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕्рдд्рд░ैрдг ( effeminate) рдмрди рдЧрдпा рд╣ै। рд╕ाрд░ा рдЙреЬीрд╕ा рдХाрдпрд░ों рдХा рджेрд╢ рдмрди рдЧрдпा рд╣ै , рдФрд░ рдмंрдЧाрд▓ - рдЗрд╕ рд░ाрдзाрдк्рд░ेрдо рдХे рдкीрдЫे рдЗрди 400 рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдЕрдкрдиा рдкुंрд╕рдд्рд╡ 'has almost lost all sense of manliness!'  рд╣ी рдЦो рдмैрдаा рд╣ैрд▓ोрдЧों рдХो рдмрд╕ рд░ोрдиा рдФрд░ рдЖँрд╕ू рдмрд╣ाрдиा рдоाрдд्рд░ рдЖрддा рд╣ै , рдпрд╣ी рдЙрдирдХा рдЬाрддीрдп рдЧुрдг рдмрди рдЧрдпा рд╣ै। ... рдЬрдм рддрдХ рд╣ृрджрдп рдоें рд╡ाрд╕рдиा рдХे рд▓िрдпे рддिрд▓рдоाрдд्рд░ рднी рдЖрд╕рдХ्рддि рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै, рддрдм рддрдХ рд╡рд╣ рдк्рд░ेрдо рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं। meditating on love to God by thinking of oneself as His wife or beloved, one would very likely be thinking most of the time of one's own wife—the result is too obvious to point out.  ... рдХ्рдпोंрдХि рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рдз्рдпाрди рдЕрдкрдиी рдк्рд░िрдпा рдоाрдирдХрд░ рдХрд░рддे рдХрд░рддे, рд╕ाрдзाрд░рдг рдордиुрд╖्рдп рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╕рдордп рдЕрдкрдиी рдк्рд░िрдпा (рдкрдд्рдиी рдпा рдЙрдкрдкрдд्рдиी) рдХे рдз्рдпाрди рдоें рд╣ी рдЦोрдпा рд░рд╣ेрдЧा рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рдкрд░िрдгाрдо рдХ्рдпा рд╣ोрдЧा рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै।  Why not try first to get rid of carnal desires? You will say, "How is that possible? I am a householder." рдкрд╣рд▓े рдЕрдкрдиी рдЗрди्рдж्рд░िрдпाрд╕рдХ्рддि , рднोрдЧों рдХी рд▓ाрд▓рд╕ा рдХा рд╣ी рдд्рдпाрдЧ рдХ्рдпों рди рдХрд░ो ? рддुрдо рдХрд╣ोрдЧे - ' рдпрд╣ рдХैрд╕े рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै , рдоैं рддो рдЧृрд╣рд╕्рде рд╣ूँ। ' Because one is a householder, does it mean that one should be a personification of incontinence, or that one has to live in marital relations all one's life?  рдЧृрд╣рд╕्рде рд╣ोрдиे рдХा рдЕрд░्рде рдкрд╢ु рдмрди рдЬाрдиा рддो рдирд╣ीं рд╣ै , рдХि рдХोрдИ рдоूрд░्рддिрдорди्рдд рд╡ाрд╕рдиा рдмрди рдЬाрдпे рдФрд░ рдЖрдЬрди्рдо рд╡ैрд╡ाрд╣िрдХ рд╕ुрдЦ рдХा рдЙрдкрднोрдЧ рдХрд░рддा рд░рд╣े ? рдФрд░ рдлिрд░ рдордиुрд╖्рдп рдХे рд▓िрдпे рдпрд╣ рдХिрддрдиा рд▓рдЬ्рдЬाрд╕्рдкрдж рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рд╕्рд╡рдпं рдХो рд╕्рдд्рд░ी рд╕рдордЭрдиे рд▓рдЧे , рдЬिрд╕рд╕े рдХि рдордзुрд░ рднाрд╡ рдХा рдЖрдЪрд░рдг рдХрд░ рд╕рдХे ! рео/реиреорез 
       рдмрд▓्рдХि рдЕрд▓्рдоोреЬा рдоें рдЬूрди 1897 рдХो рдкрд╣ुँрдЪे рдХिрд╕ी рдЖрдЧंрддुрдХ (рдЕрд╢्рд╡िрдиी рдХुрдоाрд░ ?) рдХो рд╕рд▓ाрд╣ рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдеा рдХि - erotic Radha-Krishna songs рд╡े 'рд░ाрдзा-рдХृрд╖्рдг ' рдк्рд░ेрдордЧीрдд рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдЬो рд▓ोрдЧ рдХाрдоुрдХ рдЧीрдд рдЧाрддे рд╣ों, рдЙрдирдХी рдкीрда рдХो рдЪाрдмुрдХ рдоाрд░-рдоाрд░ рдХрд░ рд▓ाрд▓ рдХрд░ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП।" рдЗрд╕ी рд╕ुрд░ рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднрдЧिрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рдХो рдЪेрддाрд╡рдиी рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдеा рдХि рддुрдо 'рд╕ौंрджрд░्рдп-рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдорддाрд╡рд▓ंрдмी (aesthete) рддрдеा 'effeminate' рд╕्рдд्рд░ैрдг-рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╡ाрд▓े рд░рд╡ीрди्рдж्рд░рдиाрде рдЯैрдЧोрд░ рдХे рд╕ौрди्рджрд░्рдпोрдкाрд╕рдХ 'рдЯैрдЧोрд░ рдкрд░िрд╡ाрд░ ' рд╕े рднी рдЬрд░ा рдмрдЪрдХे рд╣ी рд░рд╣рдиा;"Remember that that family has poured a lot of erotic venom over Bengal." рдпाрдж рд░рдЦрдиा рдХि рдЗрд╕ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдиे рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдКрдкрд░ рдХाрдоुрдХрддा рдХे рдЬрд╣рд░ рдХा рдмрд╣ुрдд рдЬ्рдпाрджा рдмौрдЫाрд░ рдХिрдпा рд╣ै। рднрдЧिрдиी рдиिрд╡ेрджिрддा рднी рдЕрдкрдиे рдЧुрд░ु рд╕े рдЗрддрдиी рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдеीं рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рд╕рд╣ेрд▓ी рдЬोрд╕िреЮिрди рдоैрдХ्рд▓ाрдЙрдб рдХो (15 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░, 1904) рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░ рдоें рдХрд╣ा рдеा - ". . .Mr. Tagore's is not the type of manhood that appeals to me." рдЯैрдЧोрд░ рдоें рд╡ैрд╕ा 'рдкौрд░ुрд╖ ' рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ै, рдЬो рдоुрдЭे рдЖрджрд░्рд╢ рд▓рдЧрддा рд╣ोрдЗрдирдХो рд╣ी рдЕрдЧрд╕्рдд 19, 1999 рдХो рд▓िрдЦिрдд рдПрдХ рдкрдд्рд░ рдоें рдХрд╣ा рдеा -  Again Swami is right. Work like this requires persons like you and myself who have no other object or thought in life. The Householder Disciple is always a failure, when he leads. As  follower he does very well.рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╣ी рд╕рд╣ी рдеे , рдЬрдм рд╡े рдХрд╣рддे рдеे рдХि рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХे (рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓) рдЖрди्рджोрд▓рди рдХो рдЪрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдоेрд░े рдФрд░ рддुрдо्рд╣ाрд░े рдЬैрд╕े (рдЬीрд╡рдирдоुрдХ्рдд) рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХी рд╣ी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬिрдирдХे рд▓िрдпे рдЬीрд╡рди рдоें, рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдЖрджрд░्рд╢  рдФрд░ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдХोрдИ рдЕрди्рдп рд╡िрдЪाрд░ рдпा рдХाрд░्рдп рдЙрддрдиा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдирд╣ीं рд╣ोрддा । рдЬрдмрдХि рд╡ैрд╕ा рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬो рдЕрднीрддрдХ рдЬीрд╡рдирдоुрдХ्рдд рдирд╣ीं рдмрди рд╕рдХा рд╣ै, рдЧृрд╣рд╕्рдеी рдХे рдХाрд░्рдп рдоें рдЙрд▓рдЭा рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдЬрдм рд╡ैрд╕ा рд╢िрд╖्рдп рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХे рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рд╣рдоेрд╢ा рдЕрд╕рдлрд▓ рд╣ी рд╕िрдж्рдз рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдмрдХि рдПрдХ рдЕрдиुрдпाрдпी рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡рд╣ рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै। " 
                [ Vivekananda always emphasized "man-making" as his educational goal for building character and equipping students to the task of what he called "life-building." This program of education included women as well as the lower castes (they were often lumped together by the Swami).However, he equivocated with the word man (manus in Bengali), occasionally using it in a generic sense--"mankind" or "humanity"--but often meaning specifically "male." For example, his concept for manliness--standing for both the Bengali manusyatva ("humanity" or "humanness") and purusatva ("masculinity" or "maleness"), often denoted the latter. He pointed out that this manliness would inculcate "individuality" with "backbone,"  he once told Nivedita: "Yes, the older I grow, the more everything seems to me to lie in manliness. This is my gospel. Do even evil like a man!" ( Master As I Saw Him, p. 175.) " The whole of Orissa has been turned into a land of cowards, and Bengal, running high after the Radha-prema, these past four hundred years, has almost lost all sense of manliness." He in fact advised a visitor at Almora in June 1897 to "use the whip left and right" on those who were indulging in the erotic Radha-Krishna songs (meaning, of course, the Vaishnavas/ His Eastern and Western Disciples, The Life of Swami Vivekananda, 2 vols.).In similar vein, he interpreted the poems of the aesthete Rabindranath Tagore (who would be the recipient of the Nobel Prize for Literature in 1913) as effeminate (рд╕्рдд्рд░ैрдг рдпा рдордЙрдЧा) and warned Nivedita about the Tagores: "Remember that that family has poured a lot of erotic venom over Bengal." The Sister was so influenced by her guru that she confided to Josephine MacLeod: ". . .Mr. Tagore's is not the type of manhood that appeals to me." Letters of Nivedita, II, 686: Nivedita's letter (October 15, 1904).Courtesy :Swami Vivekananda's Concept of Woman/Narasingha P. Sil/Western Oregon State College/http/www.lib.uchicago.edu/] 
         рдЕрдкрдиे рднрдХ्рддों рдФрд░ рдпूрд░ोрдкीрдп рд╢िрд╖्рдпाрдУं рдХे рд╕ाрде рд╢्рд░ीрдорддी рдмुрд▓ рдХे рдЕрддिрдеि рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी 11 рдЬूрди 1898 рдХो рдЕрд▓рдоोреЬा рд╕े рдХाрд╢्рдоीрд░ -рдн्рд░рдордг рдХे рд▓िрдП рд░рд╡ाрдиा рд╣ो рдЧрдпे। рдХ्рд╖ीрд░рднрд╡ाрдиी , рдЕрдорд░рдиाрде рдЖрджि рддीрд░्рдерд╕्рдеाрдиों рдХा рджрд░्рд╢рди рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдХिрд╕ी рдЕрджृрд╢्рдп рд╢рдХ्рддि рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рд╕े рдкुрдиः рд╕рдорддрд▓ рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдЬрдирд╕ाрдзाрд░рдг рдХे рдмीрдЪ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдП। рджेрд╡рднूрдоि рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдХो рдЫोреЬ рдХрд░, рдкुрдиः рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдХोрд▓ाрд╣рд▓ рдоें рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯрдиे рдХे рд▓िрдпे рдмाрдз्рдп рдХिрдпे рдЬाрдиे рд╕े рдЙрдирдХे рдорди рдХो рдЬो рдкीреЬा рд╣ुрдИ, рд╡рд╣ рдЕрди्рддрддोрдЧрдд्рд╡ा рдЙрдирдХे рдЧुрд░ुрджेрд╡ , рдЖрдЪाрд░्рдп , рдЬीрд╡рди рдХे рдЖрджрд░्рд╢ , рдЕрдкрдиे рдЗрд╖्рдЯ рджेрд╡рддा , рдк्рд░ाрдгों рдХे рджेрд╡рддा рд╢्рд░ीрд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХे рдКрдкрд░ рдлूрдЯ рдкреЬी। рдпрд╣ рд╕рдм рд╕ुрдирдХрд░ рдоाँ рд╕ाрд░рджा рдиे рдХрд╣ा- " рдмेрдЯे , рддुрдо рдХрд░ рд╣ी рдХ्рдпा рд╕рдХрддे рд╣ो , рддुрдо्рд╣ाрд░ी рд╢िрдЦा (рдЪोрдЯी) рддो рдЙрдирдХे рд╣ाрдеों рд╕े рдмँрдзी рд╣ुрдИ рд╣ै। 
           рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рд╡ेрджाрди्рдд рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХाрд░्рдп:  рдпрд╣ рдЬाрдирдХрд░ рдХि рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдмेрд▓ुреЬ рдорда рдоें рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं , рдк्рд░рддिрджिрди рдХॉрд▓ेрдЬ рдХे рдЕрдиेрдХ рдЫाрдд्рд░ рд╡ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдпुрд╡рдХ рдЙрдирдХे рджрд░्рд╢рди рдХे рд▓िрдпे рдЖрдиे рд▓рдЧे। рдЕрдзिрдХांрд╢ рдпुрд╡рдХों рдХी рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рджुрд░्рдмрд▓рддा , рдиैрддिрдХ рдЪрд░िрдд्рд░рд╣ीрдирддा рддрдеा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рд╕े рдорд╕्рддिрд╖्рдХ-рд╡िрдХृрддि рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдХ्рд╖ुрдм्рдз рд╣ोрдХрд░ рдк्рд░ाрдпः рдХрд╣рддे рдеे - " I want to preach a man-making Religion ." рдоैं рдПрдХ рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рдзрд░्рдо рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ।" рджो рд╣рдЬाрд░ рд╡ीрд░рд╣ृрджрдп (рдкौрд░ुрд╖ рд╕рдо्рдкрди्рди) , рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ी , рдЪрд░िрдд्рд░рд╡ाрди рд╡ рдмुрдж्рдзिрдоाрди рдпुрд╡рдХ рддрдеा 30 рдХрд░ोреЬ рд░ूрдкрдпे рд╣ोрдиे рдкрд░ рдоैं рднाрд░рдд рдХो рдЕрдкрдиे рдкैрд░ों рдкрд░ рдЦреЬा рдХрд░ рджे рд╕рдХрддा рд╣ूँ। " рд╡िрежрдЪреж /реирелрен
            'рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рд╡ेрджाрди्рдд ~ Be and Make ' рдХा рдЕрдж्рд╡ैрдд рднाрд╡ рд╕े рдЕрдиुрд╕рд░рдг (pursuit) рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рд╣िрдоाрд▓рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рднी рдПрдХ рдЖрд╢्рд░рдо рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рдеे। рдХिрди्рддु рдмрд╣ुрдд рдвूँреЭрдиे рд╕े рднी рдЕрд▓рдоोреЬा рдХे рдиिрдХрдЯ рдЖрд╢्рд░рдо -рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдпोрдЧ्рдп рдХोрдИ рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╕्рдеाрди рдЦोрдЬ рдкाрдиा рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдеा। рдмाрдж рдоें рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдХे рдЬीрддोреЬ рдкрд░िрд╢्рд░рдо рд╕े рдоाрдпाрд╡рддी рдоें рд╡рд╣ рдЕрдж्рд╡ैрдд -рдЖрд╢्рд░рдо рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ुрдЖ। рдХिрди्рддु, рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдиे рдЙрд╕ рдЖрд╢्рд░рдо рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдЪрдоुрдЪ рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рд╣ी рджाрд╡ рдкрд░ рд▓рдЧा рджिрдпा рдеा। 'рждাঁрж░ рж╕েржЦাржиেржЗ ржоৃржд্ржпু рж╣рзЯ ржПржмং ржЕржирждিржжূрж░рж╕্рже ржЫোржЯ ржкাрж╣াрзЬি ржиржжীрж░ ржзাрж░ে рждাঁрж░ рж╢рж░ীрж░েрж░ ржЕржЧ্ржиি-рж╕ংрж╕্ржХাрж░ рж╣рзЯ।' 
    рдЖрд╢्рд░рдо рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ोрдиे рдХे рдХुрдЫ рд╣ी рджिрдиों рдмाрдж рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдпी, рдФрд░ рдЖрд╢्рд░рдо рд╕े рдеोреЬी рд╣ी рджूрд░ рдкрд░ рдмрд╣рдиे рд╡ाрд▓ी рдПрдХ рдкрд╣ाреЬी рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рдЙрдирдХे рд╢рд░ीрд░ рдХा (рдм्рд░ाрд╣्рдордг - рдкрдж्рдзрддि рд╕े) рдЕрдЧ्рдиि-рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। [рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдЕрдХ्рд╕рд░ рдХрд╣рддे рдеे -" рд╕ाрдзाрд░рдг рд▓ोрдЧ рдЬीрд╡рди рд╕े рдк्рд░ेрдо рд░рдЦрддे рд╣ैं, рддुрдо्рд╣ें рдоृрдд्рдпु рд╕े рдк्рд░ेрдо рд░рдЦрдиा рд╣ोрдЧा। рдоृрдд्рдпु рд╕े рдк्рд░ेрдо рд░рдЦрдиे рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै - рднाрд░рдд рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХी рдХाрдордиा рд╕े рдЕрдкрдиे рдк्рд░ाрдгों рдХो рди्рдпोрдЫाрд╡рд░ рдХрд░ рджेрдиे рдХे рд▓िрдпे рд╕рджा рддैрдпाрд░ рд░рд╣рдиा।"
             рдЙрд╕ рд╕рдордп (рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ोрдиे рдХे рд╕рдордп) рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рджूрд╕рд░ी рдмाрд░ рд╡िрджेрд╢ рдпाрдд्рд░ा рдкрд░ рдиिрдХрд▓े рд╣ुрдП рдеे। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЖрд╢्рд░рдо рдХे рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╡े рд╡рд╣ाँ рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХे рдеे। рдЕрдоेрд░िрдХा ,рдпूрд░ोрдк, рдЕрдл्рд░ीрдХा рдЖрджि рд╕्рдеाрдиों рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХे рдмाрдж, рдмрдо्рдмрдИ рдХे рдмрди्рджрд░рдЧाрд╣ рдкрд░ рдЙрддрд░рддे рд╣ी рдЬрдм рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдХा рд╕рдоाрдЪाрд░ рдЬाрдирдиा рдЪाрд╣ा -(рдЙрди्рд╣ें рдкूрд░्рд╡ाрднाрд╕ рд╣ो рдЧрдпा рдеा), рддрдм рдЙрди्рд╣ें рдкрддा рдЪрд▓ा рдХि рдХुрдЫ рд╣ी рджिрдиों рдкूрд░्рд╡ рдЙрдирдХा рджेрд╣ाрди्рдд рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। 

         рдмेрд▓ुреЬ рдорда рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рд╣ी рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдоाрдпाрд╡рддी рдЬाрдиे рдХी рддैрдпाрд░ी рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдпрдеोрдЪिрдд рд╕рдордп рдкрд╣рд▓े  рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЖрд╢्рд░рдо, рдоाрдпाрд╡рддी рдХो рдЕрдкрдиे рдЖрдЧрдорди рдХी рд╕ूрдЪрдиा рдирд╣ीं рднेрдЬी рдеी, рдЕрддः рддрдп рдХिрдпा рдХि рдоाрдпाрд╡рддी рд╕े  рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдХाрдардЧोрджाрдо рд╕्рдЯेрд╢рди рдкрд░ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рди рд╣ो рд╕рдХрдиे рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╡े рдЕрд▓рдоोреЬा рд╣ोрддे рд╣ुрдП рдЬाрдпेंрдЧे। рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрдж्рд░ी рд╢ाрд╣ рдХो рднी рддाрд░ (telegram) рдХрд░ рджिрдпा। рдХाрдардЧोрджाрдо рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рджेрдЦा рдХि, рдЙрдирдХो рдоाрдпाрд╡рддी рд▓े рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдпे рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд░рдЬाрдирди्рдж (рдХाрд▓ीрдХृрд╖्рдг)  рдбांрдбी рд▓ेрдХрд░ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ैं। рддрдм рддрдХ рд▓ाрд▓ा рдмрдж्рд░ीрд╢ाрд╣ рднी рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХो рдЕрд▓рдоोреЬा рд▓े рдЖрдиे рдХे рд▓िрдпे рд▓ाрд▓ा рдЧोрд╡िрди्рджрд▓ाрд▓ рд╢ाрд╣ рдХो рдХाрдардЧोрджाрдо рднेрдЬ рдЪुрдХे рдеे। рдЗрд╕ рдмाрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд╢िрд╡ाрдирди्рдж рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд╕рджाрдирди्рдж рднी рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рд╕ाрде рдеे। рдХाрд▓ीрдХृрд╖्рдг рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд╢िрд╡ाрдирди्рдж рдиे рд╡िрдЪाрд░-рд╡िрдорд░्рд╢ рдХрд░рдХे рдпрд╣ рдиिрд░्рдгрдп рд▓िрдпा рдХि рдЕрд▓рдоोреЬा рдЬाрдиे рд╕े рдЙрдирдХो рд╡рд╣ीं рдЕрдЯрдХ рдЬाрдиा рд╣ोрдЧा, рдЬрдмрдХि рд╢ीрдШ्рд░ाрддिрд╢ीрдШ्рд░ рдоाрдпाрд╡рддी рдкрд╣ुँрдЪрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै;  рдЕрддः (30 рджिрд╕рдо्рдмрд░, 1900 рдХो) рдЕрд▓рдоोреЬा рди рдЬाрдХрд░ рд╕ीрдзा рдоाрдпाрд╡рддी рдХे рд▓िрдпे рд░рд╡ाрдиा рд╣ुрдП।
               рдХिрди्рддु рдпрд╣ рд╕ोंрдЪрдХрд░ рдХि рдХрдо рд╕े рдХрдо рдоाрдпाрд╡рддी рд╕े рд▓ौрдЯрддे рд╕рдордп рд╡े рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХो рдЕрд▓рдоोреЬा рдЕрд╡рд╢्рдп рд▓े рдЬा рд╕рдХेंрдЧे - рдЧोрд╡िрди्рджрд▓ाрд▓ рдиे рдЙрдирдХा рд╕ाрде рдирд╣ीं рдЫोреЬा। рддрдеाрдкि, рд╡ैрд╕ा рд╣ो рди рд╕рдХा। рдХाрдардЧोрджाрдо рд╕े рдоाрдпाрд╡рддी рдХे рдкрде рдкрд░, рджूрд╕рд░े рджिрди рднрдпंрдХрд░ рдУрд▓े рддрдеा рдмрд░्рдл рдЧिрд░рдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╕рднी рдХो рдмрд╣ुрдд рдХрд╖्рдЯ рдЙрдаाрдиा рдкреЬा। рддрдеाрдкि ,рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдиे рдЕрд▓рдоोреЬा рдХा рдЖрддिрде्рдп рдоोрд░рдиाрд▓ा рдХे рдбाрдХ рдмंрдЧрд▓े рдоें 1 рдЬрдирд╡рд░ी, 1901 рдХो рдЧोрд╡िрди्рджрд▓ाрд▓ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЧ्рд░рд╣рдг рдХिрдпा рдеा।   
            рдЕрд▓рдоोреЬा рдкрд╣ाреЬ рдХी рдЪोрдЯी рдХे рдкрд╢्рдЪिрдоी рдЫोрд░ (Bright end Corner) рдХे рдиिрдХрдЯ, рдкрд╣ाреЬी рдХी рдврд▓ाрди рдкрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рддुрд░िрдпाрдирди्рдж рдиे 1917 рдИ. рдоें 'рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдХुрдЯीрд░ ' рдиाрдордХ рдПрдХ рдЖрд╢्рд░рдо рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдеा। ' рдм्рд░ाрдЗрдЯ рдПंрдб рдХॉрд░्рдирд░' рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рдмिंрджु рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╕े рдд्рд░िрд╢ूрд▓ рдкрд░्рд╡рдд, рдиंрджा рджेрд╡ी, рдиंрджрдХोрдЯ, рдкंрдЪाрдЪूрд▓ी рдЗрдд्рдпाрджि рдЬैрд╕े рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдЪोрдЯिрдпों  рдХे рдЕрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рджृрд╢्рдпों рдХो рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдкрд░ рд╕ूрд░्рдпाрд╕्рдд рдФрд░ рд╕ूрд░्рдпोрджрдп рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рддीрдХ्рд╖िрдд рдШрдЯрдиाрдПं рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рд╕े 'рд╕िрдпाрджेрд╡ी рдкрд╣ाреЬ' рдмрд╣ुрдд рднрд╡्рдп рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै। рд╡рд╣ाँ , рдкुрд░ुрд╖рд╕िंрд╣ (рдирд░рд╕िंрд╣) рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рдмрд╣ुрдд рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рддрдХ рддрдкрд╕्рдпा рдХी рдеी। рдЙрд╕ рдкрд╣ाреЬ рдХे рд╢िрдЦрд░ рдкрд░  рдХुрдЫ рдЧाрдЫрд╡ृрдХ्рд╖ рдпुрдЧों рд╕े рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЦреЬे рд╣ैं,рдЬिрд╕े рджेрдЦрдиे рд╕े рд▓рдЧрддा рд╣ै, рд╕рдЪрдоुрдЪ рд╡рд╣ाँ рдХोрдИ рд╕िंрд╣ рдЦреЬा рд╣ो। рдЗрд╕ рдЖрд╢्рд░рдо рд╕ाрдордиे рд╕े рд╣ी ~  ' ржХোрж╢ী ржиржжীржЯি ржПঁржХে ржмেঁржХে ржЪрж▓ে ржЧেржЫে' рдХोрд╢ी рдирджी рдЖреЬे -рддिрд░рдЫे рд░ाрд╕्рддों рд╕े рдмрд╣рддे рд╣ुрдП рдмрд╣ुрдд рджूрд░ी рддрдХ рдЪрд▓ी рдЧрдпी рд╣ै। 
         рдпрд╣ाँ рд╕े рдеोреЬा рдиीрдЪे рдЬाрдХрд░ рд╕рдоीрдк рдоें рд╣ी, рдПрдХ рдкुрд░ाрдиा рдмंрдЧрд▓ा рдЖрдЬ рднी рдЦреЬा рд╣ै। рдпрд╣ рдордХाрди - 'рдЪिрд▓рдХाрдкेрдЯा рд╣ॉрдЙрд╕' рд▓ाрд▓ा рдмрдж्рд░ीрд╢ाрд╣ рдХे рд╡ंрд╢рдзрд░ों рдХा рд╣ी рд╣ै। рд╕्рд╡ाрдоी рддुрд░िрдпाрдирди्рдж рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рдЕрдкрдиा рдк्рд░рдЪाрд░-рдХाрд░्рдп рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдХे рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯ рдЖрдиे рдХे рдмाрдж рдЕрд▓рдоोреЬा рдЪрд▓े рдЖрдпे рдеे рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд╢िрд╡ाрдирди्рдж рдХे рд╕ाрде рдЗрд╕ी рдордХाрди рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рдХрдаोрд░ рддрдкрд╕्рдпा рдоें рдиिрдордЧ्рди рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рд╕рдордп рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░рддे рдеे। рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХी рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░ी рд╕्рдоृрддिрдпों рдХो рд╕ँрдЬोрдп рдЕрд▓рдоोреЬा рдХा рдпрд╣ рдЖрд╢्рд░рдо рдЖрдЬ рдПрдХ 'рддीрд░्рде рд╕्рдерд▓ ' рдмрди рдЧрдпा рд╣ै। рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рд╕े рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рд╕ंрди्рдпाрд╕ी, рднрдХ्рдд , рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдз्рдпाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕрдк्рд░ैрд▓ рд╕े рдЬूрди рдФрд░ рд╕िрддंрдмрд░ рд╕े рдирд╡ंрдмрд░ рдХे рджौрд░ाрди рдЗрд╕ рдЬрдЧрд╣ рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рдмैрдардХрд░ рдз्рдпाрди рдХрд░рдиे рд╕े рдЙрдирдХा рдорди рд╕्рд╡рддः рд╣ी рдЕрди्рддрд░्рдоुрдЦी рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।

             рдЗрд╕ рдЖрд╢्рд░рдо рдХे рдиिрдХрдЯ рдоें рд╣ी 'рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рд▓ेрдмोрд░ेрдЯрд░ी' рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдк्рд░рдердо рд╢िрд╖्рдп рд╕्рд╡ाрдоी рд╕рджाрдирди्рдж рдХे рд╢िрд╖्рдп рдФрд░ рдХृрд╖ि рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдк्рд░ोрзж рдмोрд╕ी рд╕ेрди (рд╡рд╢ी рд╕ेрди) -рдиे рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рд╕े рдЕрдиुрдк्рд░ेрд░िрдд рд╣ोрдХрд░, рдХृрд╖ि рдк्рд░рдзाрди рджेрд╢ рднाрд░рдд рдХी рдЖрдо рдЬрдирддा рдХी рд╕ेрд╡ा рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े " рдк्рд▓ांрдЯ рдлिрдЬिрдпोрд▓ॉрдЬी рдПрд╡ं рдХृрд╖ि рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рдХेрди्рдж्рд░ "  рдХे рд░ूрдк рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ा рдХो рдЬुрд▓ाрдИ 1924 рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдеा। 1 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1974 рдХो рднाрд░рддीрдп рдХृрд╖ि рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрд╕ рд╕ंрд╕्рдеाрди рдХो рдЕрдкрдиे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд▓े рд▓िрдпा рдПрд╡ं рдЗрд╕рдХा рдиाрдо " рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдкрд░्рд╡рддीрдп рдХृрд╖ि рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рд╕ंрд╕्рдеाрди" рд╣ो рдЧрдпा। рдЬिрд╕рдХा рдЖрджрд░्рд╢ рд╡ाрдХ्рдп рд╣ै -' рдк्рд░рдЧрддि рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд░рд╣ो! ' 
           рджрд░рдЕрд╕рд▓ рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдЬी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░-рд╣िрдд рдХो рд╣ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░-рдзрд░्рдо рд╕рдордЭрддे рдеे, рдЗрд╕рд▓िрдпे  " рдЙрдж्рдпोрдЧ-рд╕ंрд╕्рдеाрдкрди  рдПрд╡ं рдХृрд╖ि рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди " рдЬैрд╕े рдХाрд░्рдпों рдХो рднी рднाрд░рддीрдп рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХा рдзрд░्рдо (рдХрд░्рддрд╡्рдп ) рдХे рджाрдпрд░े рдоें рд░рдЦрддे рдеे। рд╡े рдХрд╣рддे рдеे рд╣рд░ рднाрд░рддीрдп рд╕्рдд्рд░ी рдкुрд░ुрд╖ рдХो рдзрдиी рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЕрдкрдиा рдЙрдж्рдпोрдЧ рд▓рдЧाрдУ, рдЙрдж्рдпोрдЧी рдмрдиो- рдЙрдирдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдеा~ ' рдк्рд░рдЧрддि рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд░рд╣ो! ' (рдЖрдЬाрджी рдХे 73 рд╕ाрд▓ рдмाрдж рднी рдЙрд╕े рдЧрд░ीрдм рдХ्рдпों рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдпे ?) рдПрдХ рдмाрд░ рд╡े рдПрдХ्рд╕рдк्рд░ेрд╕ рдиाрдордХ рдЬрд╣ाрдЬ рдоें рдмैрда рдЬाрдкाрди рдЬा рд░рд╣े рдеे। рд╕ाрде рдоें рд╕ंрдпोрдЧ рд╕े рдЬрдорд╢ेрдж рдЬी рдЯाрдЯा рднी рдеे। рдмाрддрдЪीрдд рдоें рдкрддा рдЪрд▓ा рд╡े рдЬाрдкाрди рд╕े рдоाрдЪिрд╕ рдХे рдЖрдпाрдд рд╣ेрддु рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं- рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे рдХрд╣ा- рдПрдХ рдкрддрд▓ी рд╕ी рд▓рдХрдб़ी рдХा рдмрдХ्рд╕ा, рдмाрд░ीрдХ рд▓рдХрдб़िрдпों рдХी рддीрд▓िрдпों рдкрд░ рд▓рдЧा рдмाрд░ूрджी рдорд╕ाрд▓ा- рдХ्рдпा рд╣рдо рднाрд░рдд рдоें рдпрд╣ рднी рдирд╣ीं рдмрдиा рд╕рдХрддे? рдЬो рднी рдЙрдж्рдпोрдЧ рд▓рдЧाрдиा рд╣ो, рднाрд░рдд рдоें рд╣ी рд▓рдЧाрдУ। рдЬрдорд╢ेрдж рдЬी рдЯाрдЯा рдиे рдЙрдирдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рд╕े рднाрд░рдд рдоें рдЯाрдЯा рд╕्рдЯीрд▓ рдХा рдЙрдж्рдпोрдЧ рд▓рдЧाрдпा। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдЗрд╕ी рдЙрдкрджेрд╢ рд╕े рдЕрдиुрдк्рд░ेрд░िрдд рд╣ोрдХрд░  рдк्рд░ोреж рдмोрд╕ी рд╕ेрди рдиे рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдоें рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рдердо рдХृрд╖ि рдЕрдиुрд╕рди्рдзाрди рд╕ंрд╕्рдеाрди рдХो 'рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рд▓ेрдмोрд░ेрдЯрд░ी' рдХे рдиाрдо рд╕े рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдеा। рдХृрд╖ि рдЕрдиुрд╕рди्рдзाрди рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдпрд╣ рд╕ंрд╕्рдеाрди рд╣ी рдк्рд░рдердо рдоाрд░्рдЧ-рдиिрд░्рдоाрддा (pioneer) рд╣ै।   

          рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдХी рдЕрдкрдиी рдкрд╣рд▓ी рдпाрдд्рд░ा рдХे рд╕рдордп , рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдЬрдм рдиंрдЧे-рдкाँрд╡ рджुрд░्рдЧрдо рдкрдеों рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХे рд╢्рд░рдо рдФрд░ рднूрдЦ рд╕े рдиिрдвाрд▓ рд╣ोрдХрд░ рдЕрд░्рдзрдоूрд░्рдЫिрдд рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдПрдХ рдЪрдЯ्рдЯाрди рдкрд░ рдЬाрдХрд░ рд╕ो рдЧрдП рдеे, рдФрд░ рдПрдХ рдоुрд╕рд▓рдоाрди реЮрдХीрд░  рдиे рдЦीрд░ा рдЦिрд▓ाрдХрд░ рдЙрдирдХे рдк्рд░ाрдгों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХी рдеी, рд╡рд╣ рд╕्рдеाрди рдЖрд╢्рд░рдо рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 3 рдХि.рдоी. рдХी рджूрд░ी рдкрд░  рд╣ै। рдЕрднी рдЙрд╕ рд╕्рдеाрди рдкрд░ 'рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдоेрдоोрд░िрдпрд▓ рд░ेрд╕्рдЯ рд╣ाрдЙрд╕' рдиाрдордХ рдПрдХ рд╡िрд╢्рд░ाрдоाрдЧाрд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ 'рд╡िрд╢्рд░ाрдоाрдЧाрд░ рд╕्рдоाрд░рдХ' рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди 4 рдЬुрд▓ाрдИ 1971 рдХो рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें  рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рд╕्рдоाрд░рдХ рдХे рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд╕्рдоाрд░рдХ рд╣ै। рдЖрдЬ рдЗрд╕рдХे рд╕ाрдордиे рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдПрдХ рдЪौреЬा рдФрд░ рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рд╕реЬрдХ рдоाрд░्рдЧ рдЧुрдЬрд░рддा рд╣ै। рдХреЬी рдзूрдк , рд╡рд░्рд╖ा рдпा рдмрд░्рдлрдмाрд░ी рд╣ोрдиे рдкрд░ рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдпрд╣ाँ рдЖрд╢्рд░рдп рдкा рд╕рдХрддे рд╣ैं, рддрдеा рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдз्рдпाрди рдоें рддрд▓्рд▓ीрди рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं। 

        рдЗрд╕рдХे рд╕рдоीрдк рд╣ी рд╡рд╣ рдЪрдЯ्рдЯाрди рд╣ै, рдФрд░ рдеोреЬी рд╣ी рджूрд░ी рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рдХрдм्рд░िрд╕्рддाрди рдХे рдиिрдХрдЯ рдЙрд╕ рдлрдХीрд░ рдХी рдЬो рдХुрдЯिрдпा рдеी, рдЙрд╕े рднी рдпрд╣ाँ рд╕े рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╡िрд╢्рд░ाрдоाрдЧाрд░ рдоें рдЬो рдирд▓ рд▓рдЧा рд╣ुрдЖ рд╣ै, рд╡рд╣ рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдкीрдиे рдХे рдкाрдиी рдХा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд╕्рд░ोрдд рд╣ै। рдпрд╣ рд╣ॉрд▓ (рд╡िрд╢ाрд▓ рдмैрдардХ) рдЪाрд░ों рдУрд░ рд╕े рдЦुрд▓ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдмрд░्рдл рд╕े рдврдХीं рд╕рдлेрдж рдЪोрдЯिрдпाँ рджूрд░ рд╕े рджेрдЦी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдЪाрд░ो рддрд░рдл рдмреЬे рдмреЬे рдЧрдорд▓ों рдоें рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдлूрд▓ рд▓рдЧे рд╣ुрдП рд╣ैं, рдЪाрд░ों рдУрд░ рд▓рдд्рддрд░ рдоें рд▓рдЧे рдлूрд▓ों рдХे рдЧुрдЪ्рдЫे рдКрдкрд░ рддрдХ рдЦिрд▓े рд╣ुрдП рд╣ैं। рдЕрдоेрд░рдХी рдЪिрдд्рд░рдХाрд░ рдЕрд░्рд▓ рдХ्рд░िрд╕्рдЯрд░ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЪिрдд्рд░िрдд рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХी рдПрдХ рдСрдЗрд▓рдкेंрдЯिंрдЧ рдКрдкрд░ рд╕े рдиीрдЪे рдХी рддрд░рдл рдЖрддी рд╣ुрдИ рдЭंрдЭрд░ी (lattice) рд╕े рд▓рдЯрдХी рд╣ुрдИ рд╣ै। рд╣ॉрд▓ рдоें рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯ рд╣ोрддे рд╣ी рдз्рдпाрдирд╕िрдж्рдз рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рдЙрдкрджेрд╢ों рдХा рд╕्рдорд░рдг рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдЙрд╕ рдЪिрдд्рд░ рдХी рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдоें рд╢िрд╡ाрд▓рдп рд╣िрдоाрд▓рдп рдХा рдоाрдирд╕ рд╕рд░ोрд╡рд░ рдФрд░ рдХैрд▓ाрд╢ рдЪिрдд्рд░िрдд рд╣ैं। рд╣ॉрд▓ рдХे рддीрди рддрд░рдл рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХे рдмैрдардиे рдХे рд▓िрдпे рд╕ीрдоेрди्рдЯ рдХे рдмेंрдЪ рдмрдиे рд╣ुрдП рд╣ैं। 
            рдЦрдо्рднों рдоें рд▓рдЧे рдХाँрдЪ рдХे рдиीрдЪे рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे 10 рд╕рди्рджेрд╢ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी, рд╣िрди्рджी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рдоें рдЙрдд्рдХीрд░्рдг рд╣ैं। рдЗрди рд╕рди्рджेрд╢ों рдоें рд╕ेрд╡ा , рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рде рдХрд░्рдо , рдзрд░्рдо , рдордиुрд╖्рдп рдЬीрд╡рди рдХा рдЖрджрд░्рд╢ , рдПрдХाрдд्рдордХрддा , рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ , рдоुрдХ्рддि (рдн्рд░рдордоुрдХ्рддि рдпा рдоोрдХ्рд╖ ), рдЪрд░िрдд्рд░, рдкрд░рдо् рд╕рдд्рдп рддрдеा рд╕рднी рд╡рд░्рддрдоाрди, рднूрдд рдФрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рд╕рдорд╕्рдд рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों (рднाрд╡ी рдЕрд╡рддाрд░ों , рдЬीрд╡рдирдоुрдХ्рдд рд╢िрдХ्рд╖рдХों, рдиेрддाрдУं) рдХे рдЪрд░рдгों рдоें рд╕ाрд╖्рдЯांрдЧ -рдк्рд░рдгाрдо рдиिрд╡ेрджिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
[рд╡рд░्рддрдоाрди рднाрд░рдд рдХे рд▓िрдпे , рднाрд╡ी рднाрд░рдд рдХा рд╕рди्рджेрд╢:  the message of India that is to be India as she is at present: рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рднाрд░рдд рдХा рд╕рди्рджेрд╢/реп/реирепрен ]: рдЗрди рд╕рди्рджेрд╢ों рдоें рдкрд╣рд▓ा рд╕рди्рджेрд╢ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ैं -
 ЁЯФ▒ЁЯЩП" рдоेрд░े рдЬीрд╡рди рдХी рдиिрд╖्рдаा рддो рдоेрд░ी рдЗрд╕ рдоाрддृрднूрдоि рдХे рдк्рд░рддि рд╣ी рдЕрд░्рдкिрдд рд╣ै। рдФрд░ рдпрджि рдоुрдЭे рд╣рдЬाрд░ рдЬрди्рдо рднी рд▓ेрдиा рдкреЬे,  рддो рдоेрд░े  рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЬीрд╡рди рдХा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ  рдХ्рд╖рдг , рдоेрд░े рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпो , рдоेрд░े рдоिрдд्рд░ो , рддुрдо्рд╣ाрд░ी рд╕ेрд╡ा рдоें рдЕрд░्рдкिрдд рд╣ोрдЧा।
( My life's allegiance is to this my motherland; and if I had a thousand lives, every moment of the whole series would be consecrated to your service, my countrymen, my friends.) 
(ржПржЗ ржоাрждৃржнূржоিрж░ ржк্рж░рждিржЗ ржЖржоাрж░ рж╕াрж░াржЬীржмржиেрж░ ржЖржиুржЧржд্ржп ; ржПржмং ржЖржоাржХে ржпржжি рж╕рж╣рж╕্рж░ржмাрж░ ржЬржи্ржоржЧ্рж░рж╣ржг ржХрж░িрждে рж╣рзЯ , рждржмে рж╕েржЗ рж╕рж╣рж╕্рж░ ржЬীржмржиেрж░ ржк্рж░рждি ржоুрж╣ূрж░্ржд ржЖржоাрж░ рж╕্ржмржжেрж╢ржмাрж╕ীрж░ , рж╣ে ржЖржоাрж░ ржмржи্ржзুржмрж░্ржЧ - рждোржоাржжেрж░ржЗ рж╕েржмাрзЯ ржм্ржпাрждিржд рж╣ржЗржмে !) 
 ЁЯФ▒ЁЯЩП рдЕрдж्рд╡ैрдд рджрд░्рд╢рди (рдорд╣ाрд╡ाрдХ्рдпों) рдХी рдорд╣िрдоा рдпрд╣ी рд╣ै  рдХि рд╡рд╣ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै, рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдирд╣ीं; рдФрд░ рдмाрд╡рдЬूрдж рдЗрд╕рдХे рд╡рд╣ рд╕ाрдзाрд░рдг рдордиुрд╖्рдп рдФрд░ рдЕрд╡рддाрд░ -рджोрдиों рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдЕрдкрдиी рдЕрдкрдиी рд▓ीрд▓ा рдХрд░рдиे рдХा рдкूрд░्рдг рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै।  рдЗрд╕ीрд▓िрдпे  рд╡ेрджाрди्рдд рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рддों [рдЪाрд░ рдорд╣ाрд╡ाрдХ्рдпों ] рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рди рдХेрд╡рд▓ рднाрд░рдд рдХे рдЧाँрд╡ -рдЧाँрд╡ рдоें рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे, рдмрд▓्рдХि рднाрд░рдд рдХे рдмाрд╣рд░ рднी। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдордирд╢्рдЪेрддрдиा рдоें рд╣рдоाрд░े рд╡िрдЪाрд░ों [рдПрдХं рд╕рдд ..] рдХा рдк्рд░рд╡ेрд╢ рд╣ोрдиा рд╣ी рдЪाрд╣िрдпे , рдХिрди्рддु рд▓ेрдЦों-рдЧ्рд░рди्рдеों рдХे  рдж्рд╡ाрд░ा рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा। [ рдЬीрд╡рдирдоुрдХ्рдд рд╢िрдХ्рд╖рдХों рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдгрд╕्рд╡рд░ूрдк рдЧрдаिрдд рдЬीрд╡рди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े
(  Here is the glory of the Advaita system preaching a principle, not a person, yet allowing persons, both human and divine, to have their full play.  So, The principles of the Vedanta not only should be preached everywhere in India, but also outside. Our thought must enter into the make-up of the minds of every nation, not through writings, but through persons.  )  
ЁЯФ▒ЁЯЩП' рди рдк्рд░рдЬрдпा рдзрдиेрди : рднाрд░рдд рдХा рдорд╣ाрди рдЖрджрд░्рд╢ - рдм्рд░ाрд╣्рдордгрдд्рд╡ ! рдЬрди्рдо рд╕े рдм्рд░ाрд╣्рдордгрдд्рд╡ !  рд╕рдо्рдкрдд्рддि рд╣ीрди, рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рде , рдиैрддिрдХ рд╡िрдзाрди рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЕрди्рдп рдХिрд╕ी рд╢ाрд╕рдХ рдпा рдХाрдиूрди рдХे рдЕрдзीрди рдирд╣ीं। рд╣ाँ,рдоेрд░े рдмрди्рдзुрдУं, рдпрд╣ी рдЧौрд░рд╡рдордп рднाрдЧ्рдп рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдХा рд╣ै; рдХ्рдпोंрдХि рдЙрдкрдиिрд╖рдж рдпुрдЧीрди рд╕ुрджूрд░ рдЕрддीрдд рдоें , рд╣рдордиे рдЗрд╕ рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рдЪुрдиौрддी рджी рдеी - ' рди рдк्рд░рдЬрдпा рдзрдиेрди рдд्рдпाрдЧेрдиैрдХे рдЕрдоृрддрдд्рд╡рдоाрдирд╢ुः' ~рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рдХрд░्рдо рд╕े, рдк्рд░рдЬा рд╕े рдФрд░ рдзрди рд╕े рдирд╣ीं рдХिрди्рддु рдХेрд╡рд▓ рдд्рдпाрдЧ рд╕े рдЕрдоृрдд рд╕्рд╡рд░ुрдк рдкрд░рдм्рд░рд╣्рдо рдиाрд░ाрдпрдг рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдП ॥  (рдорд╣ाрдиाреж резреи/рей )рдЕрд░्рдеाрдд рди рддो рд╡ंрд╢ рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХрд░рдиे рд╕े рдФрд░ рди рд╕рдо्рдкрдд्рддि рдж्рд╡ाрд░ा , рд╡рд░рди рдХेрд╡рд▓ 'рд╕ाрджрдЧी рдФрд░  рдд्рдпाрдЧ' рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдЕрдоृрддрдд्рд╡ рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै।
рди рдХрд░्рдордгा рди рдк्рд░рдЬрдпा рдзрдиेрди рдд्рдпाрдЧेрдиैрдХे рдЕрдоृрддрдд्рд╡рдоाрдирд╢ुः।
рдкрд░ेрдг рдиाрдХं рдиिрд╣िрддं рдЧुрд╣ाрдпां рд╡िрдн्рд░ाрдЬрддे рдпрдж्рдпрддрдпो рд╡िрд╢рди्рддि ॥
(рдХैрд╡рд▓्рдпोрдкрдиिрд╖рдж्- рей)
рдЙрд╕ (рдЕрдоृрдд) рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рди рдХрд░्рдо рдХे рдж्рд╡ाрд░ा, рди рд╕рди्рддाрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдФрд░ рди рд╣ी рдзрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ो рдкाрддी рд╣ै। (рдЙрд╕) рдЕрдоृрддрдд्рд╡ рдХो рд╕рдо्рдпрдХ् рд░ूрдк рд╕े (рдм्рд░рд╣्рдо рдХो рдЬाрдирдиे рд╡ाрд▓ों рдиे) рдХेрд╡рд▓ рдд्рдпाрдЧ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рд╣ै। рд╕्рд╡рд░्рдЧрд▓ोрдХ рд╕े рднी рдКрдкрд░ рдЧुрд╣ा рдЕрд░्рдеाрдд् рдмुрдж्рдзि рдХे рдЧрд╣्рд╡рд░ рдоें рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рд╣ोрдХрд░ рдЬो рдм्рд░рд╣्рдорд▓ोрдХ рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╣ै, рдРрд╕े рдЙрд╕ (рдм्рд░рд╣्рдорд▓ोрдХ) рдоें рд╕ंрдпрдорд╢ीрд▓ рдпोрдЧीрдЬрди рд╣ी рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯ рд╣ोрддे рд╣ैं ॥

ЁЯФ▒ЁЯЩПрди рдоेрдзрдпा рди рдмрд╣ुрдиा рд╢्рд░ुрддेрди ।

рдиाрдпрдоाрдд्рдоा рдк्рд░рд╡рдЪрдиेрди  рд▓рдн्рдпो рди рдоेрдзрдпा рди рдмрд╣ुрдиा рд╢्рд░ुрддेрди ।
рдпрдоेрд╡ैрд╖ рд╡ृрдгुрддे рддेрди рд▓рдн्рдпрд╕्рддрд╕्рдпैрд╖ рдЖрдд्рдоा рд╡िрд╡ृрдгुрддे рддрдиुं рд╕्рд╡ाрдо्।।
(рдоुрдг्рдбрдХोрдкрдиिрд╖рдж् рей/реи/рей, рдХрдаोрдкрдиिрд╖рдж् рез/реи/реирей)
рднाрд╖рдг/рдк्рд░рд╡рдЪрди  рдХрд░рдиे рдпा рд╕ुрдирдиे рд╕े, рдмुрдж्рдзि рд╕े рдпा рдЕрдзिрдХ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ -рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╕े рд╣ी рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा । рд╡рд╣ рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдЬिрд╕े рдЕрдкрдиी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХा рдкाрдд्рд░ рд╕рдордЭ рд▓ेрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдЙрд╕ी рдХे рд╣ृрджрдп рдХो рдЕрдкрдиा рдЖрдзाрд░ рдоाрдирдХрд░ рд╡рд╣ीं рджрд░्рд╢рди рджेрддा рд╣ै । рдпрд╣ 'рдЖрдд्рдоा' рдк्рд░рд╡рдЪрди рдж्рд╡ाрд░ा рд▓рдн्рдп рдирд╣ीं рд╣ैं, рди рд╣ी рдоेрдзा-рд╢рдХ्рддि рдФрд░ рди рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХो рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдЬाрдирдиे-рд╕ुрдирдиे рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдп рд╣ै। рдХेрд╡рд▓ рд╡рд╣ी 'рдЙрд╕े' рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा 'рдпрд╣ рд╡рд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै; рдХेрд╡рд▓ рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рддि рд╣ी рдпрд╣ 'рдЖрдд्рдоा' рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдХрд░рддा рд╣ै।
 ЁЯФ▒ЁЯЩПрд╣рдоाрд░ा рд╕рдоाрдзाрди : рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрджрд░्рд╢ рд╣ैं - рдд्рдпाрдЧ рдФрд░ рд╕ेрд╡ा ! Our solution is unworldliness — renunciation. " - рдЕрд╕ंрд╕ाрд░िрдХрддा - рдд्рдпाрдЧ। рдкुрд░ाрдгों рдоें рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдХрд▓िрдпुрдЧ рдоें рдХेрд╡рд▓ рдЕ-рдм्рд░ाрд╣्рдордг рд╣ी рд╣ोंрдЧे рдФрд░ рдпрд╣ рднрд╡िрд╖्рдпрд╡ाрдгी рдЕрдзिрдХाрдзिрдХ рд╕рдд्рдп рд╣ोрддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдлिрд░рднी рдХुрдЫ рдм्рд░ाрд╣्рдордг рд╢ेрд╖ рд░рд╣рддे рд╣ैं , рдФрд░ рд╡рд╣ рднी рдХेрд╡рд▓ рднाрд░рдд рдоें। рдХिрди्рддु рдкрд╣рд▓े ' рдХ्рд╖рдд्рд░िрдпрдд्рд╡ !'  - рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдпे рдпрд╣ рд╕ोрдкाрди рдкрд╣рд▓े рдкाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। 
ЁЯФ▒ЁЯЩПрдХिрди्рддु рдкрд╣рд▓े 'рдХ्рд╖рдд्рд░िрдпрдд्рд╡ !'  - рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдпे рдпрд╣ рд╕ोрдкाрди рдкрд╣рд▓े рдкाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдЕрддीрдд рдоें  рдХुрдЫ рдиे рдкाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ोрдЧा, рдоेрд░ी рдпрд╣ рдЬрди्рдорднूрдоि рдЕрдкрдиे - ' рдкрд╢ुрдоाрдирд╡ рдХो рджेрд╡рдоाрдирд╡ рдоें рд░ूрдкाрди्рддрд░िрдд рдХрд░рдиे' рдХे рдпрд╢ोрдкुрд░िрдд рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХी рдУрд░ рдЕрдкрдиे рд╕рд╣рдЬ рдорд╣िрдоाрдордп рдкрджрдХ्рд╖ेрдк рдХे рд╕ाрде рдк्рд░рдЧрддि рдХी рдУрд░ рд╕рджा рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд░рд╣ी рд╣ै। [ рдирд╡рдиीрджा рдЬो рдкूрд░्рд╡рдЬрди्рдо рдоें рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдеे рд╡े рддрдм рднी рдЛрд╖ि рддुрд▓्рдп рдХ्рд╖рдд्рд░ीрдп, рдХिрди्рддु рдм्рд░ाрд╣्рдордгрдд्рд╡ -рдк्рд░ाрдк्рдд рдХैрдк्рдЯрди рд╕ेрд╡िрдпрд░ рдХो рднी рдЬрди्рдо рд╕े рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдпे рднाрд░рдд рдоें рдоुрдЦोрдкाрдз्рдпाрдп рдм्рд░ाрд╣्рдордг рд╡ंрд╢ рдоें рдЬрди्рдо рдЧ्рд░рд╣рдг рдкреЬрддा рд╣ै।  рдкрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рдХे рдХрд░्рдоिрдпों рдХो рддो рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рд╕े рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рджिрдЦाрдиा рд╣ोрдЧा । ]
[Kshatriyahood — we must pass through that to become a Brahmin. Some may have passed through in the past, but the present must show that. ] 
 рдорд╣ाрднाрд░рдд  рдоें рдХрд╣ा рд╣ै , 'рджाрдирдо् рдПрдХं рдХрд▓ी рдпुрдЧे '  рдЕрд░्рдеाрдд рдХрд▓िрдпुрдЧ рдоें рджाрди рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдХрд░्рдо рд╣ै। рдЬрдм рддрдХ 'Be and Make' рдХे рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд░्рдо рдж्рд╡ाрд░ा рд╢ुрдж्рдз рди рд╣ो,  рддрдм рддрдХ рдХिрд╕ी рдХो рдЬ्рдЮाрди рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдирд╣ीं рд╣ोрддी।  рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдкुрдХाрд░ - рдд्рдпाрдЧ , рдд्рдпाрдЧी рдкुрд░ुрд╖ ! ~ рдмрдиो рдФрд░ рдмрдиाрдУ ! ( " Gift is the only Karma in Kali Yuga. None attaining knowledge until purified by Karma. "Renunciation — Renouncers — the national call.)

[ рдХोрд╡िрдб -19 рд▓ॉрдХ-рдбाрдЙрди рдХे рджौрд░ाрди 14 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 2020 рдХो рдЗрд╕ рдмंрдЧрд▓ा рдкुрд╕्рддिрдХा рдХा рджूрд╕рд░ी рдмाрд░ рдЕрдиुрд╡ाрдж рдХिрдпा рдЧрдпा। рдирд╡рдиीрджा рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдЗрд╕ рдмंрдЧрд▓ा рдкुрд╕्рддिрдХा рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╣िंрджी рдЕрдиुрд╡ाрдж 24 рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े 4 рдоाрд░्рдЪ, 1998 рдХो  рдкूрд░ा рд╣ुрдЖ рдеा।]  
-----------------------------
 " рдЕрдиुрд▓ोрдо рдФрд░ рд╡िрд▓ोрдо। 'рдиेрддि рдиेрддि ' рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕рдоाрдзि рдоें рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рддुрдо्рд╣ाрд░ा 'рдЕрд╣ं' рдм्рд░рд╣्рдо рдоें рд╡िрд▓ीрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдлिрд░ рдЬрдм рд╕рдоाрдзि рд╕े рдЙрддрд░ рдХрд░ рддुрдо рдиीрдЪे рдЖрддे рд╣ो, рддрдм рддुрдо्рд╣ें рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै рдХि рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ी рддुрдо्рд╣ाрд░े 'рдЕрд╣ं' рдХे рд░ूрдк рдоें рддрдеा рд╕ाрд░े рдЬрдЧрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। ...рдЬिрд╕рдХा рдиिрдд्рдп рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ै, рдЙрд╕ी рдХी рд▓ीрд▓ा рднी рд╣ै। рдлिрд░ рдЬो рдиिрдд्рдп рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ै, рд╡рд╣ी рд▓ीрд▓ा рдоें рднी рд╣ै। рд╕ाрдзрдХ рд▓ीрд▓ा рдоें рд╕े рд╣ोрддा рд╣ुрдЖ, рдиिрдд्рдп рдоें рдкрд╣ुँрдЪрддा рд╣ै , рдлिрд░ рдиिрдд्рдп рдоें рд╕े рдЙрддрд░рдХрд░ рд▓ीрд▓ा рдоें рдЖрддा рд╣ै। рддрдм рдЙрд╕े рд▓ीрд▓ा (рдЬрдЧрдд-рдиाрдорд░ूрдк) рдоिрде्рдпा рдирд╣ीं рд╣ोрддी, рд╡рд╣ рдиिрдд्рдп рдХी рд╣ी рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдПрдХ рд╣ी рдлрд▓ рд╕े рдЫिрд▓рдХा , рдЧूрджा рдФрд░ рдмीрдЬ рдЖрддे рд╣ैं, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЬीрд╡, рдЬрдЧрдд рдЬреЬ рдФрд░ рдЪेрддрди рд╕рднी рдкрджाрд░्рде рдПрдХ рд╣ी рдИрд╢्рд╡рд░ рд╕े рдЖрддे рд╣ैं।
                     рдЗрд╕ 'рдЖрдд्рдордиिрд░ीрдХ्рд╖рдг' , рдЕंрддрд░्рдиिрд░िрдХ्рд╖рдг (introspection) рдпा рд╕рдоुрдж्рд░рдорди्рдерди рдХा рд╕ूрдд्рд░ рджेрддे рд╣ुрдП - рд╕рди्рдд рдХрдмीрд░ рдХрд╣рддे рд╣ैं : "реР рдиिंрджрдХ рдиिрдпрд░े рд░ाрдЦिрдП, рдСंрдЧрди рдХुрдЯी рдЫрд╡ाрдп, рдмिрди рдкाрдиी, рд╕ाрдмुрди рдмिрдиा, рдиिрд░्рдорд▓ рдХрд░े рд╕ुрднाрдп।"рдЕрд░्рде : рдЬो рд╣рдоाрд░ी рдиिंрджा рдХрд░рддा рд╣ै, рдЙрд╕े рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрдзिрдХ рдкाрд╕ рд╣ी рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╡рд╣ рддो рдмिрдиा рд╕ाрдмुрди рдФрд░ рдкाрдиी рдХे рд╣рдоाрд░ी рдХрдоिрдпां рдмрддा рдХрд░ рд╣рдоाрд░े 'рд╕्рд╡рднाрд╡' (рд╕рдЪ्рдЪिрджाрдирди्рдж рд╕्рд╡рд░ूрдк) рдХो рд╕ाрдл़ рдХрд░рддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдХ्рдпा рдЖрдЬ рд╣рдо рдоें рдЗрддрдиी рд╕рд╣рдирд╢рдХ्рддि рд╣ै рдХी рд╣рдо рдЕрдкрдиी рдиिंрджा рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рдкाрдПं। рдЕрдкрдиे рдЖрд▓ोрдЪрдХों рдХो рдЕрдкрдиे рдкाрд╕ рд░рдЦ рдкाрдПं ?рд╣рдо рдРрд╕े рд▓ोрдЧों рд╕े рджूрд░ рд╣ी рд░рд╣рдиा рдкрд╕ंрдж рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬो рд╣рдоाрд░ी рдиिंрджा рдХрд░рддे рд╣ैं ,рдХ्рдпोंрдХि рд╣рдо рдЦुрд▓े рджिрд▓ рд╕े рдЕрдкрдиी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддे। рд╕рдЪ्рдЪी рдк्рд░рд╕ंрд╢ा рдЙрдд्рд╕ाрд╣рд╡рд░्рдзрдХ рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬैрд╕े ....  рдЖрдкрдХा рд╣ृрджрдп рдмрд╣ुрдд рд╡िрд╢ाрд▓ рд╣ै, рдЖрдкрдХी рдмुрдж्рдзि рдмреЬी рддीрдХ्рд╖्рдг рдФрд░ рд╡िрд╡ेрдХ-рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ै, рдЖрдкрдХा рд╢рд░ीрд░ рдЕрдм рднी рдпुрд╡ा рд╣ी рд▓рдЧрддा рд╣ै; рдЕрд░्рдеाрдд рдЖрдкрдХा 3H рд╕рд╣ी рд░ूрдк рдоें-рд╕рдХाрд░ाрдд्рдордХ рджिрд╢ा рдоें рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ुрдЖ рд╣ै ! рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдк्рд░рд╕ंрд╢ा рдордиुрд╖्рдп рдЬीрд╡рди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рджिрд╢ा рдоें рд╕рдХाрд░ाрдд्рдордХ рджृрд╖्рдЯि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै।
             рдЗрди्рд╣ें рд╕ुрдирдХрд░ рдХिрди्рддु рдШрдордг्рдб рдирд╣ीं рдХрд░рдиा; рд╡рд╣ीं рдиिрди्рджा рд╕ुрдирдХрд░ рднी рд╡िрдЪрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рд╣ै।  рдХ्рдпोंрдХि  рдЬिрди рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдЬीрд╡рди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп - " рдЬ्рдЮाрди рдХे рдмाрдж рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рдЖрдЧे рдмреЭो " рдирд╣ीं рд╣ोрддा; рдпा рдЬिрд╕рдХी рдкूрдЬाрдкрдж्рдзрддि рд╣рдорд▓ोрдЧों рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╣ै, рд╡े рд╣рдоाрд░ी рдЕрдж्рд╡ैрдд рджृрд╖्рдЯि рдХो рдирд╣ीं рд╕рдордЭ рд╕рдХрддे। рдлिрд░ рднी рд╣рдоें рдЙрдирд╕े рдШृрдгा рди рдХрд░ рдЙрдирдХो рдЙрдЪिрдд рдЬीрд╡рди -рдкрдж्рдзрддि рдХा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдХрд░рддे рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП। рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХे рдЕрдиुрдЪिрдд рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдкрд░ рдЪुрдк рднी рдирд╣ीं рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЕрди्рдпाрдп рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕े рдЕрди्рдпाрдп рд╕рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा рдЕрдзिрдХ рджोрд╖ी рд╣ै।
           рдпрджि рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╕ाрдорд░्рде्рдп рд╣ै рддो рдХ्рд░ोрдз рдХिрдпे рдмिрдиा рд╕рдоाрдЬ -рд╡िрд░ोрдзी, рдФрд░ рджेрд╢рдж्рд░ोрд╣ी рдЖрддंрдХрд╡ाрджिрдпों рдХो рдЙрдЪिрдд рджंрдб рдЕрд╡рд╢्рдп рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП।  рддाрдХि рд╡े рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдпрдХрд░्рдоिрдпों рдФрд░ рдХोрд░ोрдиा рд╡ाрд░िрдпрд░्рд╕ рдкрд░ рд╣рдорд▓ा рдХрд░рдиे рдХी рдмाрдд рд╕ोрдЪ рднी рди рд╕рдХें। рдХिрди्рддु рджंрдб рджेрддे рд╕рдордп ,рдпा  рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрддे рд╕рдордп рдЕрдж्рд╡ैрдд рдЬ्рдЮाрди рд▓ुрдк्рдд рддो рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ ?... реР реР реР ... рдФрд░ рдЖрдЬ рдРрд╕े рдЖрд▓ोрдЪрдХ рднी рдмрд╣ुрдд рдХрдо рд╣ी рд╣ोंрдЧे рдЬो рд╡ाрдХрдИ рдоें рд╣рдоाрд░ी [рддрдм्рд▓ीрдЧी рдЬрдоाрдд рдЬैрд╕े рдоूрд░्рдЦों рдХी]  рдХрдоिрдпों рдХो рд╕рд╣ी рддрд░ीрдХे рд╕े [ рдЬैрд╕े рдоाँ рдбрдХैрдд рдЕрдордЬрдж рдХो рд╕ुрдзाрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХрд░рддी рдеीं, рдЙрд╕ рддрд░рд╣  рд╕े]  рдмрддाрдПं рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╕ुрдзрд░рд╡ाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ें। ... реР реР реР ..
рдЙрдЯрдХрдоंрдбрд▓рдо рдпा рдКрдЯी рддрдоिрд▓рдиाрдбु рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдПрдХ рд╢рд╣рд░ рд╣ै। рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдФрд░ рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдХी рд╕ीрдоा рдкрд░ рдмрд╕ा рдпрд╣ рд╢рд╣рд░ рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдПрдХ рдкрд░्рд╡рддीрдп рд╕्рдерд▓ (рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди) рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕рдоाрдЪाрд░ рдоिрд▓рдиे рдкрд░ рдЙрдирдХे рдоुँрд╣ рд╕े рдиिрдХрд▓ा, ‘‘рдоेрд░ा рджाрд╣िрдиा рд╣ाрде рдЪрд▓ा рдЧрдпा।’’ рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдЙрд╕े рдк्рд░ेрдо рд╕े ‘рдоेрд░ा рдиिрд╖्рдаाрд╡ाрди рдЧुрдбрд╡िрди’ (My faithful Goodwin) рдХрд╣рддे рдеे। рдЬो 99 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╢ुрдж्рдзрддा рдХे рд╕ाрде 200 рд╢рдм्рдж рдк्рд░рддि рдоिрдирдЯ рд▓िрдЦрддा рдеा। 
                 рд╣рдо рд▓ोрдЧ рдЬो рдХुрдЫ рджेрдЦрддे рд╣ैं рдпा рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рддे рд╣ैं,  рд╕рднी рджृрд╖्рдЯिрдЧोрдЪрд░ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рд╕ाрдХाрд░ рдФрд░ рдиिрд░ाрдХाрд░ рдХे рд╕рдо्рдоिрд▓рди рд╕े рд╣ुрдИ рд╣ै।  рд╢िрд╡ा (рд╢рдХ्рддि -рдХाрд▓ी) рд╢िрд╡ (рдм्рд░рд╣्рдо) рдХा рдЖрд▓िंрдЧрди рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рдпрд╣ рдХोрдИ рдХрд▓्рдкрдиा рдирд╣ी рд╣ै।  рд╡े рджोрдиो рдЕрднिрди्рди рд╣ैं рдФрд░ рдХेрд╡рд▓ рдоाрдирд╕िрдХ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг (рдордиीрд╖ा) рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдЙрди рджोрдиो рдХो рдпा 'рд╕ंрдпुрдХ्рддाрдХ्рд╖рд░' рдХो рдкृрдердХ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╢рдм्рдж ( ' рдиाрдо '-  рдкрд░ा, рдордз्рдпрдоा, рдкрд╢्рдпрди्рддि рдФрд░ рд╡ैрдЦрд░ी ) рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЕрд░्рде рдХे рд╕рдоाрди рд╣ी рдм्рд░рд╣्рдо рдХे рдпे рджोрдиों рд░ूрдк ( рдиिрд░ाрдХाрд░ рдФрд░ рд╕ाрдХाрд░ ) рд╕рдиाрддрди рд╣ैं ! рдЬीрд╡рди рдХा рдоूрд▓ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै- рд╢िрд╡рдд्рд╡ (рдм्рд░рд╣्рдордд्рд╡) рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि।  рдЙрдкрдиिрд╖рдж् рдХा рдЖрджेрд╢ рд╣ै ‘рд╢िрд╡ो рднूрдд्рд╡ा рд╢िрд╡ं рдпрдЬेрдд्’ рд╢िрд╡ рдмрдирдХрд░ рд╢िрд╡ рдХी рдЖрд░ाрдзрдиा рдХрд░ो। рдк्рд░рд╢्рди рд╣ै-рд╣рдо рд╢िрд╡ рдХैрд╕े рдмрдиें рдПрд╡ं рд╢िрд╡рдд्рд╡ рдХो рдХैрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ें ? рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╣ी рдЪिрд░рди्рддрди рдзрд░्рдо рд╣ै, рдФрд░ рд╡рд╣ рд╣ै - " рд╕्рд╡рдпं рдоें рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЕрдиुрднूрддि"!  рдХे рд▓िрдП рдЖрддрдоिрд░िрдХ्рд╖рдг рдХी рдкрдж्рдзрддि рдХो рд╕ीрдЦрдиा рдФрд░ рдЕрдн्рдпाрд╕ рдХрд░рддे рд░рд╣рдиा।   рдФрд░ рд╢ेрд╖ рдЬो рдХुрдЫ рд╣ै рд╡рд╣ рд╕рдм рд╡्рдпрд░्рде рд╣ै। рдпрд╣ рдЬाрдирдХрд░ рдЕрдиेрдХ рд╡्рдпрдЧ्рд░ рдЖрдд्рдоाрдпें рдпрд╣ाँ рдЖрдпेंрдЧी рдХि ' рдпрд╣ рд╕ंрд╕ाрд░ рдзोрдЦे рдХी рдЯрдЯ्рдЯी рд╣ै' рдпрд╣ाँ рд╕рдм рдХुрдЫ рдоिрде्рдпा рд╣ै, рдФрд░ рдпрджि рдХुрдЫ рд╕рдд्рдп рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рд╣ै 'рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рднрдХ्рддि', рдХेрд╡рд▓ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЙрдкाрд╕рдиाрдпें। 'рдпрд╕्рдоाрди्рди рдЛрддे рдХिрдЮ्рдЪрди рдХрд░्рдо рдХ्рд░िрдпрддे рддрди्рдоे рдордиः рд╢िрд╡рд╕ंрдХрд▓्рдкрдорд╕्рддु॥   
             рдкрд╡рд╣ाрд░ी рдмाрдмा рдХрдг-рдХрдг рдоें рднрдЧрд╡ाрди рдХो рджेрдЦрддे рдеे рдФрд░ рдк्рд░ाрдгीрдоाрдд्рд░ рдоें рднी рдЙрди्рд╣ें рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рджрд░्рд╢рди рд╣ोрддे рдеे। рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрди्рд╣ें рдПрдХ рдиाрдЧ рдиे рдбрд╕ рд▓िрдпा рддрдм рднी рдкрд╡рд╣ाрд░ी рдмाрдмा рдиे рдЙрд╕ рдиाрдЧ рдХो рдоाрд░рдиे рдХे рдмрдЬाрдп рдЙрд╕рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рджрд░्рд╢рди рдХрд░ рд▓िрдпा।  рдФрд░ рдиाрдЧ рд╕े рдХрд╣ा рдХि рдк्рд░рднु рдЖрдк рдЖрдП рдФрд░ рдЖрдкрдиे рдоुрдЭे рдоेрд░े рдкाрдкों рд╕े рдоुрдХ्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрдХा рдХोрдЯी рдХोрдЯी рдзрди्рдпрд╡ाрдж। рдкрд╡рд╣ाрд░ी рдмाрдмा рдХрдг-рдХрдг рдоें рднрдЧрд╡ाрди рдХो рджेрдЦрддे рдеे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░ाрдгीрдоाрдд्рд░ рдоें рднी рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рджрд░्рд╢рди рд╣ोрддे рдеे।
           рдПрдХрдмाрд░ рдЙрди्рд╣ें рдПрдХ рдиाрдЧ рдиे рдбрд╕ рд▓िрдпा рддрдм рднी рдкрд╡рд╣ाрд░ी рдмाрдмा рдиे рдЙрд╕ рдиाрдЧ рдХो рдоाрд░рдиे рдХे рдмрдЬाрдп рдЙрд╕рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рджрд░्рд╢рди рдХрд░ рд▓िрдпा рдФрд░ рдиाрдЧ рд╕े рдХрд╣ा рдХि рдк्рд░рднु рдЖрдк рдЖрдП рдФрд░ рдЖрдкрдиे рдоुрдЭे рдоेрд░े рдкाрдкों рд╕े рдоुрдХ्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрдХा рдХोрдЯी рдХोрдЯी рдзрди्рдпрд╡ाрдж। рдмाрдмा рдорд╣ीрдиों рдХुрдЫ рдЦाрддे рдкीрддे рдирд╣ीं рдеे рдЗрд╕ीрд▓िрдП рд╡рд╣ां рдХे рд▓ोрдЧों рдиे рдЙрдирдХा рдиाрдо рдкрд╡рд╣ाрд░ी рдмाрдмा рд░рдЦ рджिрдпा рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдкрд╡рди рдХा рдЖрд╣ाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा । рдмाрдмा рдХрднी рдХिрд╕ी рдХे рд╕ाрдордиे рдирд╣ीं рдЖрддे рдеे। рдЙрд╕ी рдЧुрдлा рдоें рдПрдХ рджीрд╡ाрд░ рдХे рдкीрдЫे рд░рд╣ рдХрд░ рдЕрдкрдиे рднрдХ्рддों рд╕े рдмाрдд рдХрд░рддे рдеे। рдПрдХ рдмाрд░ рдЬрдм рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдиे рдЙрдирд╕े рдк्рд░рд╢्рди рдХिрдпा рдХि рд╡ो рджुрдиिрдпा рдХे рд╕ाрдордиे рдЖрдХрд░ рдХ्рдпों рдирд╣ीं рд▓ोрдЧों рдХा рдХрд▓्рдпाрдг рдХрд░рддे ? рддो рдмाрдмा рдХा рдЬрд╡ाрдм рдеा рдХि рдЬрд░ुрд░ी рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рд╢рд░ीрд░ рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдХрд▓्рдпाрдг рдХिрдпा рдЬाрдП рдЕрдкрдиी рдЖрдд्рдоा рдХे рдЬрд░िрдП рднी рд▓ाрдЦों рд▓ोрдЧों рдХे рдордиों рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдХो рдмрджрд▓ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЖрдЬ рднी рдкрд╡рд╣ाрд░ी рдмाрдмा рдХी рдХोрдИ рдлोрдЯो рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдирд╣ीं рд╣ै।
         рдмाрдмा рдХिрд╕ी рд╕े рднी рдХोрдИ рд╕рд╣ाрдпрддा рдирд╣ीं рд▓ेрддे рдеे । рдпрд╣ां рддрдХ рдХि рд▓ोрдЧों рдХो рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдХे рдмाрдж рднी рдЙрдирдХे рдЕंрддिрдо рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдХा рднाрд░ рдиा рдЙрдаाрдиा рдкрдб़े рдЗрд╕рд▓िрдП 1898 рдХे рдПрдХ рджिрди рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЧुрдлा рдХे рдЕंрджрд░ рд╣ी рджिрд╡्рдп рдЕрдЧ्рдиि рдХो рдк्рд░рдХрдЯрдХрд░ рдЦुрдж рдХा рдЕрдЧ्рдиि-рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдХрд░ рдЕрдкрдиी рдЗрд╣рд▓ीрд▓ा рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ी рдеी।
                рд╢िрдХाрдЧो рдЬाрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рдпाрдд्рд░ा рдкрд░ рдеे рддрднी рд╡рд╣ीं рдЙрдирдХी рдоुрд▓ाрдХाрдд рдПрдХ рд╕ाрдзु рд╕े рд╣ुрдИ । рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдЙрд╕ рд╕ाрдзु рд╕े рдмрд╣ुрдд рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдП । рдЙрд╕ी рд╕ाрдзु рдиे рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХो рдПрдХ рдХрдеा рд╕ुрдиाрдИ। рдпрд╣ рдХрдеा рдХुрдЫ рдРрд╕ी рдеी рдХि рдПрдХ рд╕ंрдд рдХे рдШрд░ рдкрд░ рд░ाрдд рдХो рдПрдХ рдЪोрд░ рдШुрд╕ рдЖрдпा। рд╡ो рдЪोрд░ рдЙрд╕ рд╕ंрдд рдХा рдХंрдмрд▓ рдФрд░ рдмрд░्рддрди рдЪुрд░ा рдХрд░ рднाрдЧ рд╣ी рд░рд╣ा рдеा рдХि рдЕрдЪाрдирдХ рд╡ो рд╕ंрдд рдЬाрдЧ рдЧрдП рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЪोрд░ рдХो рдкрдХрдб़ рд▓िрдпा। рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕ рдЪोрд░ рдХे рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдХा рдаिрдХाрдиा рдирд╣ीं рд░рд╣ा рдЬрдм рдЙрд╕ рд╕ंрдд рдиे рдХрд╣ा рдХि рд╣े рдк्рд░рднु рдЖрдк рд╣рдоाрд░े рдШрд░ рдЪोрд░ी рдХрд░рдиे рдЖрдП рд╣ैं рдпे рдоेрд░े рд▓िрдП рд╕ौрднाрдЧ्рдп рдХी рдмाрдд рд╣ै,  рдЖрдк рдЗрди рд╡рд╕्рддुрдУं рдХो рд▓े рдЬाрдХрд░ рдоुрдЭ рдкрд░ рдХृрдкा рдХीрдЬिрдП । рд╡ो рдЪोрд░ рдЙрд╕ рд╕ंрдд рдХे рдкैрд░ों рдоें рдЧिрд░ рдкрдб़ा । рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे рдкूрдЫा рдХि рд╡ो рд╕ंрдд рдХौрди рд╣ैं рдФрд░ рдЙрд╕ рдЪोрд░ рдХा рдХ्рдпा рд╣ुрдЖ ?  
     рддрдм рдЙрд╕ рд╕ाрдзु рдиे рдмрддाрдпा рдХि- рд╡ो рдЪोрд░ рдоैं рд╣ी рдеा рдФрд░ рд╕ंрдд рдеे рдкрд╡рд╣ाрд░ी рдмाрдмा । рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рддुрд░ंрдд рдкрд╡рд╣ाрд░ी рдмाрдмा рд╕े рдоिрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЧाрдЬीрдкुрд░ рдЖрдП рдФрд░ рдХрдИ рджिрдиों рддрдХ рдмाрдмा рдХे рд╕ाрдиिрдз्рдп рдоें рд░рд╣े । рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे рдмाрдмा рд╕े рдХрд╣ा рдХि рд╡ो рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиा рд╢िрд╖्рдп рдмрдиा рд▓ें। рдмाрдмा рдиे рдХрд╣ा рдХि рдХुрдЫ рджिрди рд░ुрдХ рдЬाрдУ । рдХुрдЫ рджिрдиों рдоें рд╣ी рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХे рд╕рдкрдиे рдоें рд╢्рд░ी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдкрд░рдорд╣ंрд╕ рдЖрдП рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдХि рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХे рдЧुрд░ु рдаाрдХुрд░ рджेрд╡ рд╣ी рд╣ैं ।
------------------