เคฎेเคฐे เคฌाเคฐे เคฎें

เคฌुเคงเคตाเคฐ, 29 เค…เคช्เคฐैเคฒ 2020

๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™เคถ्เคฐीเคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เค•े เคฒीเคฒा เคชाเคฐ्เคทเคฆ เคธ्เคตाเคฎी เค…เค–เคฃ्เคกाเคจเคจ्เคฆ เคœी เค•े เคฎंเคค्เคฐเคถिเคท्เคฏ เคถ्เคฐी เคฎाเคงเคตเคฐाเคต เคธเคฆाเคถिเคตเคฐाเคต เค—ोเคฒเคตเคฒเค•เคฐ :๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™'เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ' ๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™เค•ोเคถी เคจเคฆी เค‰เคค्เคคเคฐाเค–เคฃ्เคก ๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™เค•ोเคถी เคจเคฆी เค‰เคค्เคคเคฐाเค–เคฃ्เคก เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เค•ी เคฎเคจुเคท्เคฏ เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค”เคฐ เคšเคฐिเคค्เคฐ-เคจिเคฐ्เคฎाเคฃเค•ाเคฐी เคถिเค•्เคทा '๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™"เคตिเคตेเค•เคฆเคฐ्เคถเคจाเคญ्เคฏाเคธेเคจ เคตिเคตेเค•เคธ्เคฐोเคค เค‰เคฆ्เค˜ाเคŸ्เคฏเคคे !" ๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•्เคฏा เคนै? ๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™เคญเค•्เคคि-เคจเคฆी เคฎें เคตैเค•เคฒ्เคชिเค• เคฐूเคช เคธे เค—ोเคคा เคฒเค—ाเค“, เค”เคฐ เคŠเคชเคฐ เค† เคœाเค“ ! '


                             เคถ्เคฐी เค—ुเคฐूเคœी : เคฎाเคงเคตเคฐाเคต เคธเคฆाเคถिเคตเคฐाเคต เค—ोเคฒเคตเคฒเค•เคฐ              

เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เค•े เค—ुเคฐुเคญाเคˆ เคธ्เคตाเคฎी เค…เค–เคฃ्เคกाเคจเคจ्เคฆ เคœी เคฎเคนाเคฐाเคœ เค•े เคฎंเคค्เคฐเคถिเคท्เคฏ เคถ्เคฐी เคฎाเคงเคตเคฐाเคต เคธเคฆाเคถिเคตเคฐाเคต เค—ोเคฒเคตเคฒเค•เคฐ  เค•ा เคœเคจ्เคฎ 19 เคซเคฐเคตเคฐी, 1906 (เคตिเคœเคฏा เคเค•ाเคฆเคถी) เค•ो เคจाเค—เคชुเคฐ เคฎें เค…เคชเคจे เคฎाเคฎा เค•े เค˜เคฐ เคนुเค† เคฅा। เค‰เคจเค•े เคชिเคคा เคถ्เคฐी เคธเคฆाเคถिเคต เค—ोเคฒเคตเคฒเค•เคฐ เค‰เคจ เคฆिเคจों เคจाเค—เคชुเคฐ เคธे 70 เค•ि.เคฎी. เคฆूเคฐ เคฐाเคฎเคŸेเค• เคฎें เค…เคง्เคฏाเคชเค• เคฅे। 
‘‘เคœैเคธे เคจिเคฏเคคि เคจे เคถ्เคฐी เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เค•े เคธाเคจ्เคจिเคง्เคฏ เคฎें เคฏुเคตเค• เคจเคฐेंเคฆ्เคฐ เค•ो เคชเคนुंเคšाเค•เคฐ เค…เคง्เคฏाเคค्เคฎ เค•ी เคญเคŸ्เคŸी เคฎें เคคเคชाเค•เคฐ เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เคฌเคจा เคตिเคถ्เคต-เคตंเคฆ्เคฏ เคฌเคจा เคฆिเคฏा, เคตैเคธे เคนी เคธाเคฐเค—ाเค›ी เค†เคถ्เคฐเคฎ เคฎें เคธ्เคตाเคฎी เค…เค–ंเคกाเคจंเคฆ เค•ी เคถเคฐเคฃाเค—เคคि เคฎें เค…เคง्เคฏाเคค्เคฎ เค•ी เคญเคŸ्เคŸी เคฎें เคฎाเคงเคต เคจाเคฎ เค•े เคคेเคœเคธ्เคตी เคฏुเคตเค• เค•ो เคญी เคคเคชाเค•เคฐ เค•ेเคถเคต (เคกॉ. เคนेเคกเค—ेเคตाเคฐ) เค•े เคชाเคธ เคฎाเคจो เคจिเคฏเคคि เคจे เคนी เคชเคนुंเคšाเค•เคฐ เคฒเค•्เคทाเคตเคงि เคฏुเคตเค•ों เค•ा เคนृเคฆเคฏ เคธเคฎ्เคฐाเคŸ เคฌเคจा เคฆिเคฏा।’’ 
เคธ्เคตाเคฐ्เคฅी -เคญ्เคฐเคฎिเคค เคจेเคคाเค“ं เคจे เคงเคฐ्เคฎเคจिเคฐเคชेเค•्เคทเคคा เค•ो เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เคฎें  เค—เคฒเคค เคขंเค— เคธे เคนिंเคฆू เคตिเคฐोเคง เค•े เคฐूเคช เคฎें เค…เคชเคจाเคฏा เคœเคฌเค•ि เค‰เคธเค•ा เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เค…เคฐ्เคฅ เคนोเคคा เคนै เค•ि เคถाเคธเคจ เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคธी เคตिเคถेเคท เคงเคฐ्เคฎ เค•े เค…เคจुเคฏाเคฏिเคฏों เค•े เคธाเคฅ เคธंเคฒเค—्เคจ เคจ เคฐเคนเค•เคฐ เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคงเคฐ्เคฎाเคจुเคฏाเคฏिเคฏों เค•े เคช्เคฐเคคि เคธเคฆ्เคญाเคต เคฐเค–े।’’ เค‰เคจเค•ी เคฏोเค—्เคฏเคคा เคฆेเค–เค•เคฐ เคกा0 เคนेเคกเค—ेเคตाเคฐ เคจे เค‰เคจ्เคนें 1939 เคฎें เคธเคฐเค•ाเคฐ्เคฏเคตाเคน เค•ा เคฆाเคฏिเคค्เคต เคฆिเคฏा। เค…เคฌ เคชूเคฐे เคฆेเคถ เคฎें เค‰เคจเค•ा เคช्เคฐเคตाเคธ เคนोเคจे เคฒเค—ा। 21 เคœूเคจ, 1940 เค•ो เคกा. เคนेเคกเค—ेเคตाเคฐ เค•े เคฆेเคนाเคจ्เคค เค•े เคฌाเคฆ เคถ्เคฐी เค—ुเคฐुเคœी เคธเคฐเคธंเค˜เคšाเคฒเค• เคฌเคจे। 1970 เคฎें เคตे เค•ैंเคธเคฐ เคธे เคชीเคก़िเคค เคนो เค—เคฏे। เคถ्เคฐी เค—ुเคฐुเคœी เคจे 5 เคœूเคจ, 1973 เค•ो เคฐाเคค्เคฐि เคฎें เคถเคฐीเคฐ เค›ोเคก़ เคฆिเคฏा।
 เคธเคจ् 1931 เคฎें เคฎाเคงเคตเคฐाเคต เค•ाเคถी เคนिเคจ्เคฆू เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคฎें เค…เคง्เคฏाเคชเคจ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐ เคšुเค•े เคฅे। เคตिเคฆ्เคฏाเคฐ्เคฅिเคฏों เค•े เคช्เคฐเคคि เค†เคค्เคฎीเคฏเคคा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‰เคจเค•ी เคนเคฐ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคธे เคธเคนाเคฏเคคा เค•เคฐเคจा, เค—เคฐीเคฌ เคตिเคฆ्เคฏाเคฐ्เคฅिเคฏों เค•ो เค…เคชเคจे เคชैเคธे เคธे เค•िเคคाเคฌें เค–เคฐीเคฆ เค•เคฐ เคฆेเคจा, เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนोเคจे เคชเคฐ เคชเคฐीเค•्เคทा เคถुเคฒ्เค• เค•ी เคญी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคตे เค•เคฐเคคे เคฅे। เคตिเคฆ्เคฏाเคฐ्เคฅी เคญी เค‰เคจเค•े เคช्เคฐเคคि เคฌเฅœी เคถ्เคฐเคฆ्เคงा เคฐเค–เคคे เคฅे เค”เคฐ เค‰เคจเค•ो "เค—ुเคฐुเคœी" เค•เคนเค•เคฐ เคชुเค•ाเคฐเคคे เคฅे। 
     เค•ाเคถी เคฎें เคฐเคนเคคे เคธเคฎเคฏ เคนी เคถ्เคฐी เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เค†เคถ्เคฐเคฎ เคธे เค—ुเคฐुเคœी เค•ा เค—เคนเคฐा เคธเคฎ्เคชเคฐ्เค• เคนो เค—เคฏा เคฅा เค”เคฐ เค‰เคจเค•ी เคœเคจ्เคฎเคœाเคค เค†เคง्เคฏเคค्เคฎिเค• เคช्เคฐเคตृเคคि เค…เคงिเค• เค—เคนเคฐी เคนो เคšเคฒी เคฅी। 1933 เคฎें เคจाเค—เคชुเคฐ เคฒौเคŸเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคงเคจ्เคคोเคฒी เคธ्เคฅिเคค เคถ्เคฐी เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เค†เคถ्เคฐเคฎ เคฎें เค‰เคจเค•ा เคจिเคฏเคฎिเคค เคœाเคจा-เค†เคจा เคฐเคนเคคा เคฅा। เคตเคนां เค•े เคธ्เคตाเคฎी เค…เคฎूเคฐ्เคคाเคจंเคฆ (เค…เคฎिเคคाเคญ เคฎเคนाเคฐाเคœ) เค•े เคธाเคฅ เค‰เคจเค•ी เคจिเค•เคŸ เคฎिเคค्เคฐเคคा เคนो เค—เคˆ เคฅी। เคธเคจ् 1934 เค•े เค…ंเคค เคฎें เคธ्เคตाเคฎी เค…เค–เคฃ्เคกाเคจंเคฆเคœी เคจाเค—เคชुเคฐ เค•े เคถ्เคฐी เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เค†เคถ्เคฐเคฎ เคฎें เคชเคงाเคฐे। เคตเคนां เค†เคถ्เคฐเคฎ เค•े เค•ुเค› เค›ाเคค्เคฐों เค•ो เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฆीเค•्เคทा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•ी เคฅी। เค…เคจ्เคฏ เคœो เค›ाเคค्เคฐ เคฆीเค•्เคทा เคฒेเคจे เค•ो เค‰เคค्เคธुเค• เคฅे, เค‰เคจเค•ो เคธ्เคตाเคฎीเคœी เคจे เคธाเคฐเค—ाเค›ी เค†เคจे เค•ो เค•เคนा। เค‡เคจเคฎें เคฎाเคงเคตเคฐाเคต เคญी เคฅे, เคฏเคฆ्เคฏเคชि เคตे เค†เคถ्เคฐเคฎ เค•े เคตिเคฆ्เคฏाเคฐ्เคฅी เคจเคนीं เคฅे। เคฆिเคจांเค• 13 เคœเคจเคตเคฐी, 1937, เคฎเค•เคฐ เคธंเค•्เคฐांเคคि เค•े เคช्เคฐเคค्เคฏुเคท เค•ाเคฒ เคฎें เคธ्เคตाเคฎी เค…เค–เคฃ्เคกाเคจเคจ्เคฆ เคฎเคนाเคฐाเคœ เคจे เคฎाเคงเคต เค•ो เคฎंเคค्เคฐเคฆीเค•्เคทा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•ी।
      เคเค• เคฆिเคจ เค…เคฎिเคคाเคญ เคฎเคนाเคฐाเคœ เคจे เคฌाเคฌा เค•ो เคฌเคคाเคฏा เค•ि "เคฎाเคงเคตเคฐाเคต เค•ी เคนिเคฎाเคฒเคฏ เคœाเคจे เค•ी เค‡เคš्เค›ा เคฌเคนुเคค เคช्เคฐเคฌเคฒ เคนै।" เคฌाเคฌा เคจे เค•เคนा, "เคฎुเคे เคฒเค—เคคा เคนै เค•ि เคตเคน เคกाเค•्เคŸเคฐ เคนेเคกเค—ेเคตाเคฐ เค•े เคธाเคฅ เคฐเคนเค•เคฐ เคธเคฎाเคœ-เคธेเคตा เค•ा เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐेเค—ा। เคนिเคฎाเคฒเคฏ เค•ा เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•เคฐे, เคชเคฐंเคคु เคง्เคฏाเคจ เคฐเค–เคจा เค•ि เคตเคน เคเค•ांเคคเคตाเคธ เคจ เค•เคฐे।" เคธ्เคตाเคฎी เค…เค–เคฃ्เคกाเคจंเคฆ เคฎเคนाเคฐाเคœ เค•ा เคฏเคน เคญเคตिเคท्เคฏเคตाเคฃी เคธเคš เคจिเค•เคฒी। 7 เคซเคฐเคตเคฐी, 1937 เค•ो เคธ्เคตाเคฎी เค…เค–เคฃ्เคกाเคจंเคฆ เคœी เค•ा เคจिเคฐ्เคตाเคฃ เคนो เค—เคฏा। 
      เคถ्เคฐी เค—ुเคฐुเคœी เคจे เคเค• เคฎเคนीเคจा เคจाเค—เคชुเคฐ เค•े เคถ्เคฐीเคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เค†เคถ्เคฐเคฎ เคฎें เคฐเคนเค•เคฐ เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เค•े เคถिเค•ाเค—ो เคญाเคทเคฃ เค•ा เคฎเคฐाเค ी เคฎें เค…เคจुเคตाเคฆ เค•िเคฏा। เคถ्เคฐी เค—ुเคฐुเคœी เคชुเคจ: เคกाเค•्เคŸเคฐ เคนेเคกเค—ेเคตाเคฐ เค•े เคชाเคธ เคชเคนुंเคšे เค”เคฐ เคธंเค˜ เค•ो เคญाเคตी เคธเคฐเคธंเค˜เคšाเคฒเค• เคช्เคฐाเคช्เคค เคนो เค—เคฏा।
==============
เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เค•े เคธुเคตिเคšाเคฐ :  
 *  เคฏเคฆि เคคुเคฎ เคธ्เคตเคฏं เคนी เคจेเคคा เค•े เคฐूเคช เคฎें เค–เคกे เคนो เคœाเค“เค—े, เคคो เคคुเคฎ्เคนे เคธเคนाเคฏเคคा เคฆेเคจे เค•े เคฒिเค เค•ोเคˆ เคญी เค†เค—े เคจ เคฌเคขेเค—ा। เคฏเคฆि เคธเคซเคฒ เคนोเคจा เคšाเคนเคคे เคนो, เคคो เคชเคนเคฒे 'เค…เคนं' เคนी เคจाเคถ เค•เคฐ เคกाเคฒो
 *  เคจ เคŸाเคฒो, เคจ เคขूँเคขों -- เคญเค—เคตाเคจ เค…เคชเคจी เค‡เคš्เค›ाเคจुเคธाเคฐ เคœो เค•ुเค› เคญेเคœें , เค‰เคธเค•े เคฒिเค เคช्เคฐเคคिเค•्เคทा เค•เคฐเคคे เคฐเคนो, เคฏเคนी เคฎेเคฐा เคฎूเคฒเคฎंเคค्เคฐ เคนै। 
 *  เคฎेเคฐा เค†เคฆเคฐ्เคถ เค…เคตเคถ्เคฏ เคนी เคฅोเคกे เคธे เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै - เคฎเคจुเคท्เคฏ เคœाเคคि เค•ो เค‰เคธเค•े เคฆिเคต्เคฏ เคธ्เคตเคฐूเคช เค•ा เค‰เคชเคฆेเคถ เคฆेเคจा, เคคเคฅा เคœीเคตเคจ เค•े เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เค‰เคธे เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคจे เค•ा เค‰เคชाเคฏ เคฌเคคाเคจा।
*  'เคฌเคธเคจ्เคค เค•ी เคคเคฐเคน เคฒोเค— เค•ा เคนिเคค เค•เคฐเคคे เคนुเค' - เคฏเคนि เคฎेเคฐा เคงเคฐ्เคฎ เคนै। "เคฎुเคे เคฎुเค•्เคคि เค”เคฐ เคญเค•्เคคि เค•ी เคšाเคน เคจเคนीं। เคฒाเค–ों เคจเคฐเค•ों เคฎें เคœाเคจा เคฎुเคे เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เคนै, เคฌเคธเคจ्เคคเคตเคฒ्เคฒोเค•เคนिเคคं เคšเคฐเคจ्เคคः- เคฏเคนी เคฎेเคฐा เคงเคฐ्เคฎ เคนै।"
 *  เค—เคฎ्เคญीเคฐเคคा เค•े เคธाเคฅ เคถिเคถु เคธเคฐเคฒเคคा เค•ो เคฎिเคฒाเค“। เคธเคฌเค•े เคธाเคฅ เคฎेเคฒ เคธे เคฐเคนो। เค…เคนंเค•ाเคฐ เค•े เคธเคฌ เคญाเคต เค›ोเคก เคฆो เค”เคฐ เคธाเคฎ्เคช्เคฐเคฆाเคฏिเค• เคตिเคšाเคฐों เค•ो เคฎเคจ เคฎें เคจ เคฒाเค“। เคต्เคฏเคฐ्เคฅ เคตिเคตाเคฆ เคฎเคนाเคชाเคช เคนै। เคฌเคš्เคšे, เคœเคฌ เคคเค• เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เคนृเคฆเคฏ เคฎें เค‰เคค्เคธाเคน เคเคตं เค—ुเคฐू เคคเคฅा เคˆเคถ्เคตเคฐ เคฎें เคตिเคถ्เคตाเคธ- เคฏे เคคीเคจों เคตเคธ्เคคुเคँ เคฐเคนेंเค—ी -- เคคเคฌ เคคเค• เคคुเคฎ्เคนें เค•ोเคˆ เคญी เคฆเคฌा เคจเคนीं เคธเค•เคคा। เคฎैं เคฆिเคจोเคฆिเคจ เค…เคชเคจे เคนृเคฆเคฏ เคฎें เคถเค•्เคคि เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ा เค…เคจुเคญเคต เค•เคฐ เคฐเคนा เคนूँ। เคนे เคธाเคนเคธी เคฌाเคฒเค•ों, เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคे เคฐเคนो।
 * เคนเคฎाเคฐी เคจैเคคिเค• เคช्เคฐเค•ृเคคि เคœिเคคเคจी เค‰เคจ्เคจเคค เคนोเคคी เคนै, เค‰เคคเคจा เคนी เค‰เคš्เคš เคนเคฎाเคฐा เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค…เคจुเคญเคต เคนोเคคा เคนै, เค”เคฐ เค‰เคคเคจी เคนी เคนเคฎाเคฐी เค‡เคš्เค›ा เคถเค•्เคคि เค…เคงिเค• เคฌเคฒเคตเคคी เคนोเคคी เคนै।
 * เค•िเคธी เคฌाเคค เคธे เคคुเคฎ เค‰เคค्เคธाเคนเคนीเคจ เคจ เคนोเค“; เคœเคฌ เคคเค• เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ी เค•ृเคชा เคนเคฎाเคฐे เคŠเคชเคฐ เคนै, เค•ौเคจ เค‡เคธ เคชृเคฅ्เคตी เคชเคฐ เคนเคฎाเคฐी เค‰เคชेเค•्เคทा เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै? เคฏเคฆि เคคुเคฎ เค…เคชเคจी เค…เคจ्เคคिเคฎ เคธाँเคธ เคญी เคฒे เคฐเคนे เคนो เคคो เคญी เคจ เคกเคฐเคจा। เคธिंเคน เค•ी เคถूเคฐเคคा เค”เคฐ เคชुเคท्เคช เค•ी เค•ोเคฎเคฒเคคा เค•े เคธाเคฅ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคคे เคฐเคนो। 
 *  เค…เคจ्เคค เคฎें เคช्เคฐेเคฎ เค•ी เคนी เคตिเคœเคฏ เคนोเคคी เคนै। เคนैเคฐाเคจ เคนोเคจे เคธे เค•ाเคฎ เคจเคนीं เคšเคฒेเค—ा- เค เคนเคฐो- เคงैเคฐ्เคฏ เคงाเคฐเคฃ เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เคธเคซเคฒเคคा เค…เคตเคถ्เคฏเคฎ्เคญाเคตी เคนै- เคคुเคฎเคธे เค•เคนเคคा เคนूँ เคฆेเค–เคจा- เค•ोเคˆ เคฌाเคนเคฐी เค…เคจुเคท्เค ाเคจเคชเคง्เคฆเคคि เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคจ เคนो- เคฌเคนुเคค्เคต เคฎें เคเค•เคค्เคต เคธाเคฐ्เคตเคœเคจिเคจ เคญाเคต เคฎें เค•िเคธी เคคเคฐเคน เค•ी เคฌाเคงा เคจ เคนो। เคฏเคฆि เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนो เคคो "เคธाเคฐ्เคตเคœเคจीเคจเคคा" เค•े เคญाเคต เค•ी เคฐเค•्เคทा เค•े เคฒिเค เคธเคฌ เค•ुเค› เค›ोเคกเคจा เคนोเค—ा। เคฎैं เคฎเคฐूँ เคšाเคนे เคฌเคšूँ, เคฆेเคถ เคœाเคŠँ เคฏा เคจ เคœाเคŠँ, เคคुเคฎ เคฒोเค— เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคฏाเคฆ เคฐเค–เคจा เค•ि, เคธाเคฐ्เคตเคœเคจीเคจเคคा- เคนเคฎ เคฒोเค— เค•ेเคตเคฒ เค‡เคธी เคญाเคต เค•ा เคช्เคฐเคšाเคฐ เคจเคนीं เค•เคฐเคคे เค•ि, "เคฆुเคธเคฐों เค•े เคงเคฐ्เคฎ เค•ा เคฆ्เคตेเคท เคจ เค•เคฐเคจा"; เคจเคนीं, เคนเคฎ เคธเคฌ เคฒोเค— เคธเคฌ เคงเคฐ्เคฎों เค•ो เคธเคค्เคฏ เคธเคฎเคเคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคจ्เค•ा เค—्เคฐเคนเคฃ เคญी เคชूเคฐ्เคฃ เคฐूเคช เคธे เค•เคฐเคคे เคนैं เคนเคฎ เค‡เคธเค•ा เคช्เคฐเคšाเคฐ เคญी เค•เคฐเคคे เคนैं เค”เคฐ เค‡เคธे เค•ाเคฐ्เคฏ เคฎें เคชเคฐिเคฃเคค เค•เคฐ เคฆिเค–ाเคคे เคนैं เคธाเคตเคงाเคจ เคฐเคนเคจा, เคฆूเคธเคฐे เค•े เค…เคค्เคฏเคจ्เคค เค›ोเคŸे เค…เคงिเค•ाเคฐ เคฎें เคญी เคนเคธ्เคคเค•्เคทेเคช เคจ เค•เคฐเคจा - เค‡เคธी เคญँเคตเคฐ เคฎें เคฌเคกे-เคฌเคกे เคœเคนाเคœ เคกूเคฌ เคœाเคคे เคนैं เคชुเคฐी เคญเค•्เคคि, เคชเคฐเคจ्เคคु เค•เคŸ्เคŸเคฐเคคा เค›ोเคกเค•เคฐ, เคฆिเค–ाเคจी เคนोเค—ी, เคฏाเคฆ เคฐเค–เคจा เค‰เคจ्เค•ी เค•ृเคชा เคธे เคธเคฌ เค ीเค• เคนो เคœाเคฏेเค—ा।
 * เคชเคนเคฒे เคธ्เคตเคฏं เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคฎुเค•्เคคाเคตเคธ्เคฅा เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐ เคฒो, เค‰เคธเค•े เคฌाเคฆ เค‡เคš्เค›ा เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เคซिเคฐ เค…เคชเคจे เค•ो เคธीเคฎाเคฌเคฆ्เคง เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนो। เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เค•ाเคฐ्เคฏ เคฎें เค…เคชเคจी เคธเคฎเคธ्เคค เคถเค•्เคคि เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐो। เคธเคญी เคฎเคฐेंเค—े- เคธाเคงु เคฏा เค…เคธाเคงु, เคงเคจी เคฏा เคฆเคฐिเคฆ्เคฐ- เคธเคญी เคฎเคฐेंเค—े। เคšिเคฐ เค•ाเคฒ เคคเค• เค•िเคธी เค•ा เคถเคฐीเคฐ เคจเคนीं เคฐเคนेเค—ा। เค…เคคเคเคต เค‰เค ो, เคœाเค—ो เค”เคฐ เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคฐूเคช เคธे เคจिเคท्เค•เคชเคŸ เคนो เคœाเค“। เคญाเคฐเคค เคฎें เค˜ोเคฐ เค•เคชเคŸ เคธเคฎा เค—เคฏा เคนै। เคšाเคนिเค เคšเคฐिเคค्เคฐ, เคšाเคนिเค เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ी เคฆृเคข़เคคा เค”เคฐ เคšเคฐिเคค्เคฐ เค•ा เคฌเคฒ, เคœिเคธเคธे เคฎเคจुเคท्เคฏ เค†เคœीเคตเคจ เคฆृเคข़เคต्เคฐเคค เคฌเคจ เคธเค•े। 
 * เคคुเคฎเคจे เคฌเคนुเคค เคฌเคนाเคฆुเคฐी เค•ी เคนै। เคถाเคฌाเคถ! เคนिเคšเค•เคจे เคตाเคฒे เคชीเค›े เคฐเคน เคœाเคฏेंเค—े เค”เคฐ เคคुเคฎ เค•ुเคฆ เค•เคฐ เคธเคฌเค•े เค†เค—े เคชเคนुँเคš เคœाเค“เค—े। เคœो เค…เคชเคจा เค‰เคง्เคฆाเคฐ เคฎें เคฒเค—े เคนुเค เคนैं, เคตे เคจ เคคो เค…เคชเคจा เค‰เคฆ्เคงाเคฐ เคนी เค•เคฐ เคธเค•ेंเค—े เค”เคฐ เคจ เคฆूเคธเคฐों เค•ा। เคเคธा เคถोเคฐ - เค—ुเคฒ เคฎเคšाเค“ เค•ी เค‰เคธเค•ी เค†เคตाเคœ़ เคฆुเคจिเคฏा เค•े เค•ोเคจे เค•ोเคจे เคฎें เคซैเคฒ เคœाเคฏ। เค•ुเค› เคฒोเค— เคเคธे เคนैं, เคœो เค•ि เคฆूเคธเคฐों เค•ी เคค्เคฐुเคŸिเคฏों เค•ो เคฆेเค–เคจे เค•े เคฒिเค เคคैเคฏाเคฐ เคฌैเค े เคนैं, เค•िเคจ्เคคु เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคจे เค•े เคธเคฎเคฏ เค‰เคจเค•ा เคชเคคा เคจเคนी เคšเคฒเคคा เคนै। เคœुเคŸ เคœाเค“, เค…เคชเคจी เคถเค•्เคคि เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค†เค—े เคฌเคขो।เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคฎैं เคญाเคฐเคค เคชเคนुँเคš เค•เคฐ เคธाเคฐे เคฆेเคถ เคฎें เค‰เคค्เคคेเคœเคจा เคซूँเค• เคฆूंเค—ा। เคกเคฐ เค•िเคธ เคฌाเคค เค•ा เคนै? เคจเคนीं เคนै, เคจเคนीं เคนै, เค•เคนเคจे เคธे เคธाँเคช เค•ा เคตिเคท เคญी เคจเคนीं เคฐเคนเคคा เคนै। เคจเคนीं เคจเคนीं เค•เคนเคจे เคธे เคคो 'เคจเคนीं' เคนो เคœाเคจा เคชเคกेเค—ा। เค–ूเคฌ เคถाเคฌाเคถ! เค›ाเคจ เคกाเคฒो - เคธाเคฐी เคฆूเคจिเคฏा เค•ो เค›ाเคจ เคกाเคฒो! เค…เคซเคธोเคธ เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ा เคนै เค•ि เคฏเคฆि เคฎुเค เคœैเคธे เคฆो - เคšाเคฐ เคต्เคฏเค•्เคคि เคญी เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เคธाเคฅी เคนोเคคे เคคเคฎाเคฎ เคธंเคธा เคนिเคฒ เค‰เค เคคा। เค•्เคฏा เค•เคฐूँ เคงीเคฐे - เคงीเคฐे เค…เค—्เคฐเคธเคฐ เคนोเคจा เคชเคก เคฐเคนा เคนै। เคคूเคซ़ाเคจ เคฎเคšा เคฆो เคคूเคซ़ाเคจ!
* เคœो เคฎเคนाเคชुเคฐुเคท เคช्เคฐเคšाเคฐ-เค•ाเคฐ्เคฏ เค•े เคฒिเค เค…เคชเคจा เคœीเคตเคจ เคธเคฎเคฐ्เคชिเคค เค•เคฐ เคฆेเคคे เคนैं, เคตे เค‰เคจ เคฎเคนाเคชुเคฐुเคทों เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें เค…เคชेเค•्เคทाเค•ृเคค เค…เคชूเคฐ्เคฃ เคนैं, เคœो เคฎौเคจ เคฐเคนเค•เคฐ เคชเคตिเคค्เคฐ เคœीเคตเคจเคฏाเคชเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं เค”เคฐ เคถ्เคฐेเคท्เค  เคตिเคšाเคฐों เค•ा เคšिเคจ्เคคเคจ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคœเค—เคค् เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‡เคจ เคธเคญी เคฎเคนाเคชुเคฐुเคทों เคฎें เคเค• เค•े เคฌाเคฆ เคฆूเคธเคฐे เค•ा เค†เคตिเคฐ्เคญाเคต เคนोเคคा เคนै–เค…ंเคค เคฎें เค‰เคจเค•ी เคถเค•्เคคि เค•ा เคšเคฐเคฎ เคซเคฒเคธ्เคตเคฐूเคช เคเคธा เค•ोเคˆ เคถเค•्เคคिเคธเคฎ्เคชเคจ्เคจ เคชुเคฐुเคท เค†เคตिเคฐ्เคญूเคค เคนोเคคा เคนै, เคœो เคœเค—เคค् เค•ो เคถिเค•्เคทा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคा เคนै।
 * เคฎुเค•्เคคि-เคฒाเคญ เค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เค”เคฐ เค•ौเคจ เคธी เค‰เคš्เคšाเคตเคธ्เคฅा เค•ा เคฒाเคญ เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै? เคฆेเคตเคฆूเคค เค•เคญी เค•ोเคˆ เคฌुเคฐे เค•ाเคฐ्เคฏ เคจเคนीं เค•เคฐเคคे, เค‡เคธเคฒिเค เค‰เคจ्เคนें เค•เคญी เคฆंเคก เคญी เคช्เคฐाเคช्เคค เคจเคนीं เคนोเคคा, เค…เคคเคเคต เคตे เคฎुเค•्เคค เคญी เคจเคนीं เคนो เคธเค•เคคे। เคธांเคธाเคฐिเค• เคงเค•्เค•ा เคนी เคนเคฎें เคœเค—ा เคฆेเคคा เคนै, เคตเคนी เค‡เคธ เคœเค—เคค्เคธ्เคตเคช्เคจ เค•ो เคญंเค— เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเคนाเคฏเคคा เคชเคนुँเคšाเคคा เคนै। เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เคฒเค—ाเคคाเคฐ เค†เค˜ाเคค เคนी เค‡เคธ เคธंเคธाเคฐ เคธे เค›ुเคŸเค•ाเคฐा เคชाเคจे เค•ी เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคฎुเค•्เคคि-เคฒाเคญ เค•เคฐเคจे เค•ी เคนเคฎाเคฐी เค†เค•ांเค•्เคทा เค•ो เคœाเค—्เคฐเคค เค•เคฐเคคे เคนैं। 
 * เคฌเคกे-เคฌเคกे เคฆिเค—्เค—เคœ เคฌเคน เคœाเคฏेंเค—े। เค›ोเคŸे-เคฎोเคŸे เค•ी เคคो เคฌाเคค เคนी เค•्เคฏा เคนै! เคคुเคฎ เคฒोเค— เค•เคฎเคฐ เค•เคธเค•เคฐ เค•ाเคฐ्เคฏ เคฎें เคœुเคŸ เคœाเค“, เคนुंเค•ाเคฐ เคฎाเคค्เคฐ เคธे เคนเคฎ เคฆुเคจिเคฏा เค•ो เคชเคฒเคŸ เคฆेंเค—े। เค…เคญी เคคो เค•ेเคตเคฒ เคฎाเคค्เคฐ เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคนी เคนै। เค•िเคธी เค•े เคธाเคฅ เคตिเคตाเคฆ เคจ เค•เคฐ เคนिเคฒ-เคฎिเคฒเค•เคฐ เค…เค—्เคฐเคธเคฐ เคนो -- เคฏเคน เคฆुเคจिเคฏा เคญเคฏाเคจเค• เคนै, เค•िเคธी เคชเคฐ เคตिเคถ्เคตाเคธ เคจเคนीं เคนै। เคกเคฐเคจे เค•ा เค•ोเคˆ เค•ाเคฐเคฃ เคจเคนीं เคนै, เคฎाँ เคฎेเคฐे เคธाเคฅ เคนैं -- เค‡เคธ เคฌाเคฐ เคเคธे เค•ाเคฐ्เคฏ เคนोंเค—े เค•ि เคคुเคฎ เคšเค•िเคค เคนो เคœाเค“เค—े। เคญเคฏ เค•िเคธ เคฌाเคค เค•ा? เค•िเคธเค•ा เคญเคฏ? เคตเคœ्เคฐ เคœैเคธा เคนृเคฆเคฏ เคฌเคจाเค•เคฐ เค•ाเคฐ्เคฏ เคฎें เคœुเคŸ เคœाเค“।

'เค‰เคคिเคท्เค  เคญाเคฐเคค' เค•ा เคธंเคฆेเคถ เคฒेเค•เคฐ 1890 เคฎें  เคชुเคฐुเคทเคธिंเคน เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เคœเคฌ เคนिเคฎाเคฒเคฏ เคฏाเคค्เคฐा เคชเคฐ เคจिเค•เคฒे เคคो เคคीเคจ เคจเคฆिเคฏों เค•े เคธंเค—เคฎ เค•ाเค•เคก़ीเค˜ाเคŸ เคชเคฐ เค‰เคจ्เคนें เค…เคฆ्เคญुเคค เค–เค—ोเคฒीเคฏ เคคเคฐंเค—ों เค•ी เค…เคจुเคญूเคคि เคนुเคˆ เคฅी। เค‡เคธी เคฆौเคฐाเคจ เค‰เคจ्เคนें เคตिเคถ्เคต เคต เค…เคฃु เคฌ्เคฐเคน्เคฎांเคก เคเค• เคนी เคจिเคฏเคฎ เค•ी เคธंเคฐเคšเคจा เค•ा เค†เคค्เคฎเคœ्เคžाเคจ เคนुเค†। เค…เคฒौเค•िเค• เคถเค•्เคคि เค•ी เค…เคจुเคญूเคคि เค•เคฐाเคจे เคตाเคฒे เค•ाเค•เคก़ीเค˜ाเคŸ เค•ी เคคเคชोเคธ्เคฅเคฒी เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เคฎाเคจเคšिเคค्เคฐ เคฎें เคญी เคจเคˆ เคชเคนเคšाเคจ เค•ाเคฏเคฎ เค•เคฐेเค—ा। เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เค•ाเคฒ เคฎें เคตो 3 เคฌाเคฐ เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เค†เคฏे. เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เคŸ्เคฐंเคช เคจे เคญी เค…เคชเคจे เคญाเคฐเคค เคฆौเคฐे เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เค•ा เค•เคˆ เคฌाเคฐ เคœिเค•्เคฐ เค•िเคฏा เคนै. เค…เคฌ เค‰เคจเคธे เคœुเคก़े เคธ्เคฅाเคจों เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा, เค•ाเค•เคก़ीเค˜ाเคŸ, เค•เคธाเคฐเคฆेเคตी เค†เคฆि เคธ्เคฅाเคจों เค•ो เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เคธเคฐ्เค•िเคŸ เค•े เคฐुเคช เคฎें เคตिเค•เคธिเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคฏोเคœเคจा เคฌเคจाเคˆ เคœा เคฐเคนी เคนै.เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เคธเคฐ्เค•िเคŸ เค•े เคฌเคจเคจे เคธे เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เค†เคจे เคตाเคฒे เคชเคฐ्เคฏเคŸเค•ों เค•ो เค‰เคจเค•ी เคฏाเคค्เคฐा เค•ी เคชूเคฐी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฎिเคฒ เคชाเคฏेเค—ी. เคชเคฐ्เคฏเคŸเค•ों เค•े เคฌเคขเคจे เคธे เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคฒोเค—ों เค•ो เคญी เคฐोเคœเค—ाเคฐ เคฎिเคฒेเค—ा. เคตैเคธे เคญी เค•เคธाเคฐ เคฆेเคตी, เค•ाเค•เฅœीเค˜ाเคŸ เค”เคฐ เค…เคฒ्เคฎोเฅœा เคฎें เคนเคฐ เคธाเคฒ เคฒाเค–ों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เคชเคฐ्เคฏเคŸเค• เค†เคคे เคนै. เคตเคฐ्เคท 2010 เค•ी เคช्เคฐเคฒเคฏंเค•ाเคฐी เค†เคชเคฆा เค•े เคฌाเคฆ เคฏเคน เคชीเคชเคฒ เค•ा เคชेเคก़ เคธूเค–เคจे เคฒเค—ा เคฅा। เคตเคฐ्เคท 2015 เคฎें เค—ोเคตिंเคฆ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคชंเคค เค•ृเคทि เคตिเคตि เคชंเคคเคจเค—เคฐ เค•े เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เค‡เคธ เคชैเคคृเค• เคตृเค•्เคท เค•े เคœीเคตिเคค เคคเคจों เคธे เค•ाเคฏिเค• เค•ोเคถिเค•ाเค“ं เค•ो เคธुเคฐเค•्เคทिเคค เค•เคฐ เคช्เคฐเคคिเคฐूเคช(เค•्เคฒोเคจ) เคฌเคจाเคจे เคฎें เคœुเคŸे। เคธเคซเคฒ เคช्เคฐเคฏोเค— เค•े เคฌाเคฆ เค•्เคฒोเคจ เค•ो เค‰เคธी เคœเคก़ เคชเคฐ เคฒเค—ाเคฏा เค—เคฏा, เคœเคนां เค•เคญी เคชैเคคृเค• เคตृเค•्เคท เคฅा।
=============

๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เค•ी เคฎเคจुเคท्เคฏ เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค”เคฐ เคšเคฐिเคค्เคฐ-เคจिเคฐ्เคฎाเคฃเค•ाเคฐी เคถिเค•्เคทा๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™ 

       เคšเคฐिเคค्เคฐ เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคฎเคจ เคชเคฐ เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคธे เคนोเคคा เคนैं। เคฏเคœुเคฐ्เคตेเคฆ เค•े เคถिเคต เคธंเค•เคฒ्เคช เคธूเคค्เคฐ เคฎเคจ เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค•เคฐเคจे เคฎें เค…เคค्เคฏाเคงिเค• เคธเคนाเคฏเค• เคนैं।  เค…เคชเคจे เคฌाเคฒเค• เคฌाเคฒिเค•ाเค“ เค•ो เคจिเคค्เคฏ เคฐाเคค्เคฐी เคฎें เคถเคฏเคจ เคชूเคฐ्เคต เค‡เคจ เคฎंเคค्เคฐो เคธे เคช्เคฐाเคฐ्เคฅเคจा เค•เคฐเคจा เคธिเค–ाเคฏे। -  เคถिเคต เคธंเค•เคฒ्เคช เคธूเค•्เคค ~ เคฏเคœुเคฐ्เคตेเคฆ เค…เคง्เคฏाเคฏ 34 เคฎंเคค्เคฐ 1-6/ เคฏเคน เคถเคฏเคจ เค•ाเคฒ เคฎंเคค्เคฐ เคนैं।  เคธ्เคตंเคฏ เคญी เคจिเคค्เคฏ เคช्เคฐाเคฐ्เคฅเคจा เค•เคฐे เคชเคฐเคฎाเคค्เคฎा เคธे।  เคถीเค˜्เคฐ เค†เคช เคœीเคตเคจ เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคฆेเค–ेंเค—े। เคถिเคต เคธंเค•เคฒ्เคช เคธूเค•्เคค เคนเคฎाเคฐे เคฎเคจ เคฎें เคถुเคญ เคต เคชเคตिเคค्เคฐ เคตिเคšाเคฐों เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เคนेเคคु เค†เคตाเคนเคจ เค•เคฐเคคा เคนै। 
      เคถ्เคฐी เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เค•เคนा เค•เคฐเคคे เคฅे- เคธเคฌ เค•ुเค› เคฎเคจ เค•ी เคฒीเคฒा เคนै। เคฎเคจ เคธे เคนी เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฌเคฆ्เคง เคนै เค”เคฐ เคฎเคจ เคธे เคนी เคฎुเค•्เคค। เคฎเคจ เคชเคฐ เคœैเคธा เคฐंเค— เคšเคข़ाเค“เค—े, เค‰เคธी เคฐंเค— เคฎें เคฐंเค— เคœाเคฏेเค—ा। เคเค• เคนी เคฎเคจ เคตिเคญिเคจ्เคจ เคญाเคตों เคธे เคตिเคญिเคจ्เคจ เคต्เคฏเค•्เคคिเคฏों เคธे เคญिเคจ्เคจ-เคญिเคจ्เคจ เคคเคฐเคน เค•ा เคช्เคฏाเคฐ เค•เคฐเคคा เคนै। เคเค• เคธ्เคค्เคฐी เค•ो เคเค• เคญाเคต เคธे เคคเคฅा เคธเคจ्เคคाเคจ เค•ो เคตเคน เคฆूเคธเคฐे เคญाเคต เคธे เคธ्เคจेเคน เค•เคฐเคคा เคนै। เคˆเคถ्เคตเคฐ เคช्เคฐेเคฎ เคฎें เคฎเคจ เค•े เคญाเคตों เค•ा เคธ्เคตเคฐूเคช เคธเคฐ्เคตเคฅा เคฌเคฆเคฒ เคœाเคคा เคนै।” 
- เคฎเคจ เค•ा เคธ्เคฅूเคฒ เคฐूเคช เคฎाเคจเคตी เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เค…เคตเคธ्เคฅिเคค เคจाเฅœी- เค•ेเคจ्เคฆ्เคฐ  เคนै เคœो เคฌाเคน्เคฏ เคœเค—เคค เคธे เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏों เคคเคฅा เค…เคธंเค–्เคฏ เคธंเคตेเคฆเคจเคถीเคฒ เคจाเคก़िเคฏों เคฆ्เคตाเคฐा เคœुเคก़ा เคฐเคนเคคा เคนै। เค‰เคจเค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคธूเคšเคจाเคँ เคเค•เคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคคा เคนै।  เคŸेเคฒीเคตिเคœเคจ เคฏเคจ्เคค्เคฐ เค•ी เคญाँเคคि เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฐूเคชी เค‡เคฒेเค•्เคŸ्เคฐाเคจिเค• เคฏเคจ्เคค्เคฐ เคฎें เค˜เคŸเคจाเค“ं, เคฆृเคถ्เคฏों เค•े เคšिเคค्เคฐ-เคšिเคค्เคฐिเคค เคนोเคคे เคฐเคนเคคे เคนैं। เคฎเคจ เค•ी เคธ्เคฅूเคฒ เคชเคฐเคค (เค…เคนं) เคนी เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เคนो เคชाเคคी เคนै เคคเคฅा เคธाँเคธाเคฐिเค• เค•ाเคฐ्เคฏों เคฎें เค‰เคธเค•ी เคธाเคฎเคฐ्เคฅ्เคฏ เค•ा เคนी เคช्เคฐเคฏोเค— เคนो เคชाเคคा เคนै। เคœเคฌเค•ि เค‰เคธเคธे เค…เคจเคจ्เคค เค—ुเคจा เคธाเคฎเคฐ्เคฅ्เคฏเคตाเคจ เคฎाเคจเคธ (เคฎเคจ เคตเคธ्เคคु-mind stuff =เคšिเคค्เคค) เคช्เคฐเคธुเคช्เคค เคชเคก़ा เคฐเคนเคคा เคนै। เค‰เคธเค•ो เคœाเค—ृเคค เค•เคฐเคจा เคนी เคชเคฐเคฎ เคชुเคฐुเคทाเคฐ्เคฅ เคนै। เค‹เคคเคฎ्เคญเคฐा เคช्เคฐเคœ्เคžा เคธเคฎ्เคชเคจ्เคจ เคฐाเคฎ, เค•ृเคท्เคฃ, เคฌुเคฆ्เคง, เคˆเคธा, เคถंเค•เคฐाเคšाเคฐ्เคฏ,  เคช्เคฐเคญृเคคि เคช्เคฐเคคिเคญाเคँ เค‰เคธ เคฎเคนाเคจ เคœाเค—เคฐเคฃ เค•ी เคนी เคชเคฐिเคฃเคคि เคนैं। เค‰เคจเค•ी เคฏे เคตिเคถेเคทเคคाเคँ เค•เคนीं เคฌाเคนเคฐ เคธे เค†เคธเคฎाเคจ เคธे เคจเคนीं เคŸเคชเค•ी, เคตเคฐเคจ् เคฎเคจ เค•ी เคธूเค•्เคท्เคฎ เคชเคฐเคคों เค•े เคœाเค—เคฐเคฃ เค•े เคซเคฒเคธ्เคตเคฐूเคช เคช्เคฐเค•เคŸ เคนुเคฏीं।
เคญौเคคिเค• เคธंเคธाเคฐ เคฎें เคฎाเคจเคธिเค• เคถเค•्เคคि เค•ी เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคคि เค•िเคธी เคฎें เคถौเคฐ्เคฏ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคช्เคฐเค•เคŸ เคนोเคคी เคนै, เค•िเคธी เคฎें เค•เคฒा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคคो เค•िเคธी เคฎें เคช्เคฐเคคिเคญा เค•े เคฐूเคช เคฎें। เค•िเคธी-เค•िเคธी เคฎें เคตเคน เคถเค•्เคคि เคชเคถुเคคा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคญी เค…เคชเคจा เคชเคฐिเคšเคฏ เคฆेเคคी เคนै। เคชเคฐ เค•ुเค› เคเคธे เคญी เคฎเคนाเคฎाเคจเคต เคนोเคคे เคนैं เคœो เค‰เคธ เคถเค•्เคคि เค•ी เค…เคจ्เคคिเคฎ เค…เคตเคธ्เคฅा เค•ो เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐ เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•े เคฌเคจ्เคงเคจों เคธे เคธเคฐ्เคตเคฆा เค•े เคฒिเค เคฎुเค•्เคค เคนो เคœाเคคे เคนैं। 
เคถ्เคฐी เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ  เคจे เค‰เคธी เคฎเคนाเคถเค•्เคคि เค•ो เค•ाเคฒी เค…เคฅเคตा เคฎเคนाเคฎाเคฏा เค•े เคจाเคฎ เคธे เคธเคฎ्เคฌोเคงिเคค เค•िเคฏा เคนै। เคถเค•्เคคि เคชूเคœा เคญी เคช्เคฐเค•ाเคฐाเคจ्เคคเคฐ เคธे เค‰เคธ เคฎเคนाเคถเค•्เคคि เค•ी เค…เคญ्เคฏเคฐ्เคฅเคจा เค•ा เคนी เคฐूเคช เคนै। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคฅा เค•ि เค…เค—เคฐ เค•िเคธी เคจे เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•ो- เคฎाเคฏा เค•ो เคญोเค— เคตिเคฒाเคธ เค•ी เคตเคธ्เคคु เคฎाเคจ เคฒिเคฏा เคคो เคตเคน เคฎृเค— เคฎเคฐीเคšिเค•ा เค•ी เคญाँเคคि เค‰เคธเค•े เคชीเค›े เคญाเค—เคคा เคซिเคฐेเค—ा।  เคคเคฅा เค…เคธเคจ्เคคुเคท्เคŸि เคคเคฅा เค…เคคृเคช्เคคि เค•ी เค†เค— เคฎें เคœเคฒเคคा เคฐเคนेเค—ा। เคฐाเคตเคฃ เคคเคฅा เคฆुเคฐ्เคฏोเคงเคจ เคœैเคธे เคช्เคฐเคคाเคชी เคฐाเคœाเค“ं เค•ो เคญी เค‰เคธ เค†เค— เคฎें เคœเคฒ เค•เคฐ เคฐाเค– เคนो เคœाเคจा เคชเคก़ा।”
       เค‰เคธ เคถเค•्เคคि (เคช्เคฐเค•ृเคคि) เค•ा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคœเคฌ เคฐाเคœ เคธเคค्เคคा เคตैเคญเคต เคเคตं เคถौเคฐ्เคฏ เคธे เคœुเคก़ เคœाเคคा เคนै เคคो เคต्เคฏเค•्เคคि เคจैเคชोเคฒिเคฏเคจ, เคนिเคŸเคฒเคฐ, เคธिเค•เคจ्เคฆเคฐ, เค…เคฐ्เคœुเคจ เคคเคฅा เค•เคฐ्เคฃ เคœैเคธे เคฎเคนाเคฌเคฒी เคฌเคจ เคœाเคคे เคนैं।  เคตเคนी เคถเค•्เคคि เคœเคฌ เคช्เคฐเคœ्เคžा เค•े เคฐूเคช เคฎें เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เคนोเคคी เคนै เคคो เคถंเค•เคฐाเคšाเคฐ्เคฏ, เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ, เค•ुเคฎाเคฐिเคฒ, เค…เคฐเคธ्เคคू เค”เคฐ เค•ाเคจ्เคŸ เคœैเคธे เคตिเคฆ्เคตाเคจ เคช्เคฐเค•เคŸ เคนोเคคे  เคนैं। เคœिเคธเคจे เค‰เคธ เคช्เคฐเค•ृเคคि (เคถเค•्เคคि) เค•ो เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคชเคฐเคฌ्เคฐเคน्เคฎ เค•ी เคถเค•्เคคि เคฎाเคจ เคฒिเคฏा เคคो เคตเคน เคจ्เคฏूเคŸเคจ เค”เคฐ เค†เค‡เคจ्เคธ्เคŸीเคจ เคนो เค—เคฏा। 
๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™ เคœिเคธเคจे เคช्เคฐเคธ्เคคเคฐ เค•ी เคช्เคฐเคคिเคฎा เค•ो เคนी เค•ाเคฒी เคฎाเคจ เคฒिเคฏा, เคตเคน เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคนो เค—เคฏा। * เคœिเคธเคจे เค‰เคธ เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•ो เค†เคฆเคฐ्เคถ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฎाเคจ เคฒिเคฏा เคตเคน เคฎเคฐ्เคฏाเคฆा เคชुเคฐुเคทोเคค्เคคเคฎ เคฐाเคฎ เคฌเคจ เค—เคฏा।  
      เคœ्เคžाเคจ เค•ा เคธ्เคฐोเคค เคตเคธ्เคคुเคคः เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ा เคฎเคจ เคนै। เค•ोเคˆ เคญी เคœ्เคžाเคจ เคฌाเคนเคฐ เคธे เคจเคนीं เค†เคคा, เคธเคฌ เค•ुเค› เค…เคจ्เคฆเคฐ เคนी เคนै।  เค†เคตिเคท्เค•ाเคฐ เค•ा เค…เคฐ्เคฅ- เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ा เค…เคชเคจी เค…เคจเคจ्เคค เคถเค•्เคคि เคธ्เคตเคฐूเคชा เค†เคค्เคฎा เคชเคฐ เค†เคš्เค›เคจ्เคจ เค†เคตเคฐเคฃ เคนเคŸा เคฒेเคจा। เคธंเคธाเคฐ เคญเคฐ เคฎें เคœ्เคžाเคจ เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคœो เค•ुเค› เคญी เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนै เคตเคน เคฎเคจ เคธे เคนी เคจिเค•เคฒा เคนै। เคฎเคจ เคนเคฎाเคฐी เค‡ंเคฆ्เคฐिเคฏों เค•ा เคธ्เคตाเคฎी เคนै। เคเค• เคคเคฐเคซ เคนเคฎाเคฐीं เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏाँ เคœเคนाँ เคญौเคคिเค• เคตिเคทเคฏ เคตเคธ्เคคु เค•ी เคคเคฅ्เคฏ-เคธूเคšเคจा เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•ा เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคी เคนैं, เคตเคนीं เคนเคฎाเคฐा เคฎเคจ เค‡เคจ เค‡ंเคฆ्เคฐिเคฏों เคฎें เคœ्เคžाเคจเคฐुเคชी เคช्เคฐเค•ाเคถ เคฌเคจเค•เคฐ เค‡เคจ เคคเคฅ्เคฏों เค•ा เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•เคฐ เคต เค‰เคจเค•ो เคจिเคฐ्เคฆेเคถ เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐ เคนเคฎाเคฐे เคตिเคšाเคฐों เค•े เคฐुเคช เคฎें  เคนเคฎें เคฏเคฅोเคšिเคค เค•เคฐ्เคฎ เค•เคฐเคจे เคนेเคคु เค‰เคค्เคช्เคฐेเคฐिเคค เค•เคฐเคคा เคนै । เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคนเคฎाเคฐा เคฎเคจ เคœिเคคเคจा เคถुเคญเคธंเค•เคฒ्เคช เคฏुเค•्เคค เคนोเคคा เคนै, เคนเคฎाเคฐा เคœीเคตเคจ เคต เค‡เคธเค•ा เค…เคญीเคท्เคŸ เค•เคฐ्เคฎ เค‰เคคเคจा เคนी เคถुเคญ, เคธुंเคฆเคฐ, เคชเคตिเคค्เคฐ เคต เค•เคฒ्เคฏाเคฃเคฎเคฏ เคนोเคคा เคนै।  เค‡เคธ เคถिเคตเคธंเค•เคฒ्เคช เคธूเค•्เคค เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เคฐाเคค เค•ो เคธोเคจे เคธे เคชूเคฐ्เคต, เคคเคฅा เคช्เคฐाเคคः เคธोเค•เคฐ เค‰เค เคจे เคฌाเคฆ เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค । 
      เค…เคญ्เคฏाเคธ เคคो เคฏเคน เคšाเคนिเค เค•ि เค†เคช  เคธंเคธ्เค•ृเคค เคตाเคฒा เคฎंเคค्เคฐ เคนी เคชเฅें , เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคฒเค— เคฐเคนा เคนै ... เค…เคฌ เคฆो เคคीเคจ เคฌाเคฐ เคธाเคฅ เคนी เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคธเคฐเคฒ เค…เคจ्เคตเคฏ เคตाเคฒा เคฎंเคค्เคฐ เคชเฅें।   เคซिเคฐ เคธंเคธ्เค•ृเคค เคธे เคคुเคฒเคจा เค•เคฐें। เค…เคฌ เค†เคธाเคจी เคธे เคชเฅा เคœाเคฏेเค—ा। เคเค• เคฌाเคฐ เคธंเคธ्เค•ृเคค เคตाเคฒा เคฎंเคค्เคฐ เคชเคขเคจे เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เคนो เคœाเคฏे เคคो เคฌाเคฆ เคฎें เค…เคจ्เคตเคฏ เคตाเคฒा เคฎिเคŸा เคฆें। เคกाเคฏเคฐी เคฎें เค…เคชเคจे เคนाเคฅ เคธे เคฒिเค–ें เคฏเคฆि เค•ंเค เคธ्เคฅ เค•เคฐเคจा เคนै เคคो เคธाเคฅ เคฎें เค‡เคธ เคตिเคกिเคฏो เคธे เคธुเคจे เคญी ~เฅ  เคฏเคœ्เคœाเค—्เคฐเคคो เคฆूเคฐเคฎुเคฆैเคคि เคฆैเคตं เคคเคฆु เคธुเคช्เคคเคธ्เคฏ เคคเคฅैเคตैเคคि
เคฆूเคฐंเค—เคฎं เคœ्เคฏोเคคिเคทां เคœ्เคฏोเคคिเคฐेเค•ं เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः เคถिเคตเคธंเค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु । เคฏเคœुเคฐ्เคตेเคฆ เฅฉเฅช-เฅง/
 

[เค…เคจ्เคตเคฏ - เคฏเคค् เคœाเค—्เคฐเคคः เคฆूเคฐं เค‰เคฆैเคคि เคธुเคช्เคคเคธ्เคฏ เคคเคฅा เคเคต เคเคคि เคคเคค् เคฆूเคฐं เค—เคฎं เคœ्เคฏोเคคिเคทां เคœ्เคฏोเคคिः เคเค•ं เคฆैเคตं เคคเคค् เคฎें เคฎเคจः เคถिเคตเคธंเค•เคฒ्เคชं เค…เคธ्เคคु ।

 เคชเคฆाเคฐ्เคฅ : (เคฏเคค्) เคœो, เคœाเค—्เคฐเคคः -เคœाเค—्เคฐเคค เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें ,'เคฆुเคฐเคฎ् เค‰เคฆैเคคी' - เคฆूเคฐ เคฆूเคฐ เคญाเค—เคคा เคนैं, เค”เคฐ 'เคธुเคช्เคคเคธ्เคฏ' เคธुเคช्เคค เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें เคญी (เคคเคฅा+เคเคต) เค‰เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคนी (เคเคคी) เคœाเคคा เคนै | 'เคคเคค्' เคตเคน (เคฆूเคฐं เค—เคฎं) เคฆूเคฐ เคฆूเคฐ เคชเคนुเคšเคจे เคตाเคฒा (เคœ्เคฏोเคคिเคทां เคœ्เคฏोเคคिः) เคœ्เคฏोเคคिเคฏो เค•ा เคญी เคœ्เคฏोเคคि เคฐूเคช, เคช्เคฐเคงाเคจ เค‡เคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ (เคเค•ं) เคเค•เคฎाเคค्เคฐ (เคฆैเคต) เคฆिเคต्เคฏ เคถเค•्เคคि เคธเคฎ्เคชเคจ्เคจ (เคฎें เคฎเคจः) เคฎेเคฐा เคฎเคจ (เคถिเคตเคธंเค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु) เคถुเคญ เคธंเค•เคฒ्เคชों เคตाเคฒा (เค…เคธ्เคคु) เคนो।  
            เคนे เคชเคฐเคฎाเคค्เคฎा ! เคœाเค—ृเคค เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें เคœो เคฎเคจ เคฆूเคฐ เคฆूเคฐ เคคเค• เคšเคฒा เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคธुเคช्เคคाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคญी เคฆूเคฐ เคฆूเคฐ เคคเค• เคšเคฒा เคœाเคคा เคนै, เคตเคนी เคฎเคจ เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏों เคฐुเคชी เคœ्เคฏोเคคिเคฏों เค•ी เคเค• เคฎाเคค्เคฐ เคœ्เคฏोเคคि เคนै เค…เคฐ्เคฅाเคค् เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏों เค•ो เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เค•เคฐเคจे เคตाเคฒी เคเค• เคœ्เคฏोเคคि เคนै เค…เคฅเคตा เคœो เคฎเคจ เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏों เค•ा เคช्เคฐเค•ाเคถเค• เคนै, เคเคธा เคนเคฎाเคฐा เคฎเคจ เคถुเคญ-เค•เคฒ्เคฏाเคฃเค•ाเคฐी เคธंเค•เคฒ्เคชों เคธे เคฏुเค•्เคค เคนो !
       เค‹เคทिเคฏों เคจे เคชเคฐเคฎाเคค्เคฎा เคธे เคช्เคฐाเคฐ्เคฅเคจा เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฎเคจ เค•ो เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏों เค•ा เคช्เคฐเค•ाเคถเค• เค•เคนा เคนै- 'เคœ्เคฏोเคคिเคทां เคœ्เคฏोเคคिเคฐेเค•เคฎ्।' เคฎเคจ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคธเคญी เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏां เค…เคชเคจे เค…เคชเคจे เคตिเคทเคฏ เค•ा เคœ्เคžाเคจ เค—्เคฐเคนเคฃ เค•เคฐเคคी เคนै । เคธ्เคตाเคฆ เคฐเคธเคจा เคจเคนीं เค…เคชिเคคु เคฎเคจ เคฒेเคคा เคนै, เคจเคฏเคจाเคญिเคฐाเคฎ เคฆृเคถ्เคฏ เคฎเคจ เค•ो เคฎเคจोเคนเคฐ เคฒเค—เคคे เคนैं เค…เคจ्เคฏเคฅा เค…เคฎृเคคเคตเคฐ्เคทा เค•เคฐเคคी เคšंเคฆ्เคฐเค•िเคฐเคฃें เค…เค—्เคจिเคตเคฐ्เคทा เค•เคฐเคคी เคนुเคˆं เคช्เคฐเคคीเคค เคนोเคคी เคนैं । เคตाเค•् เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏ เคตเคนी เคฌोเคฒเคคी เคนै เคต เคถ्เคฐเคตเคฃेंเคฆ्เคฐिเคฏ เคตเคนी เคธुเคจเคคी เคนैं เคœो เคฎเคจ เค…เคญिเคช्เคฐेเคฐिเคค เค•เคฐเคคा เคนै । เคฏเคนी เคฎเคจ เคธ्เคชเคฐ्เคถेंเคฆ्เคฐिเคฏ เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคธंเคตेเคฆเคจों เค•ो เคธुเค–เคฆुःเค–ाเคค्เคฎเค•, เคฎृเคฆु-เค•เค ोเคฐ เคฎเคจเคตाเคคा เคนै। เคธเคฌ เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏां เคจिเคœ เคจिเคœ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคी เคนैं, เค•िเคจ्เคคु เค‰เคจเค•ी เค…เคจुเคญूเคคिเคฏों เค•े เค—्เคฐเคนเคฃ เคฎें เคฎเคจ เค•ी เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคญूเคฎिเค•ा เคฐเคนเคคी เคนै, เคœिเคธे เคจเค•ाเคฐा เคจเคนीं เคœा เคธเค•เคคा । เคตเคน เคฆिเคต्เคฏ เคœ्เคฏोเคคिเคฎเคฏ เคถเค•्เคคि (เคฎเคจ) เคœो เคนเคฎाเคฐे เคœाเค—เคจे เค•ी เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें เคฌเคนुเคค เคฆूเคฐ เคคเค• เคšเคฒा เคœाเคคा เคนै, เค”เคฐ เคนเคฎाเคฐी เคจिเคฆ्เคฐाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคนเคฎाเคฐे เคชाเคธ เค†เค•เคฐ เค†เคค्เคฎा เคฎें เคตिเคฒीเคจ เคนो เคœाเคคा เคนै,เคตเคน เคช्เคฐเค•ाเคถเคฎाเคจ เคถ्เคฐोเคค เคœो เคนเคฎाเคฐी เค‡ंเคฆ्เคฐिเคฏों เค•ो เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เค•เคฐเคคा เคนै, เคฎेเคฐा เคตเคน เคฎเคจ เคถुเคญเคธंเค•เคฒ्เคช เคฏुเค•्เคค ( เคธुंเคฆเคฐ เคต เคชเคตिเคค्เคฐ เคตिเคšाเคฐों เคธे เคฏुเค•्เคค) เคนो।
  เคœो เคฎเคจ เคœाเค—्เคฐเคค เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें เคฆूเคฐ - เคฆूเคฐ เคคเค• เคšเคฒा เคœाเคคा เคนै,  เค”เคฐ เคธुเคช्เคค เคฐเคนเคคे เคธ्เคตเคช्เคจाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคญी เค‰เคคเคจा เคนी เคšเคฒा เค•เคฐเคคा เคนै। เคœो เคธเคญी เคœ्เคฏोเคคिเคฏों เค•ी เคเค• เคœ्เคฏोเคคि เคนै,  เคตเคนी เคฎेเคฐा เคฎเคจ เคธเคฆा เคถिเคต เคธंเค•เคฒ्เคชเค•ाเคฐी เคนो ।เฅ เคฏेเคจ เค•เคฐ्เคฎाเคฃ्เคฏเคชเคธो เคฎเคจीเคทिเคฃो เคฏเคœ्เคžे เค•ृเคฃ्เคตเคจ्เคคि เคตिเคฆเคฅेเคทु เคงीเคฐाः।
เคฏเคฆเคชूเคฐ्เคตं เคฏเค•्เคทเคฎเคจ्เคคः เคช्เคฐเคœाเคจां เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः เคถिเคตเคธเค™्เค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु॥เฅจ॥
 

[ เค…เคจ्เคตเคฏ *เฅ เคฏेเคจ เค•เคฐ्เคฎाเคฃ्เคฏ เคชเคธो เคฎเคจीเคทिเคฃो เคฏเคœ्เคžे เค•ृเคฃ्เคตเคจ्เคคि เคตिเคฆเคฅेเคทु เคงीเคฐाः।
เคฏเคฆ เคชूเคฐ्เคตเคฎ เคฏเค•्เคท เคฎเคจ्เคคः เคช्เคฐเคœाเคจाเคฎ เคคเคจ्เคฎ เคฎเคจः เคถिเคตเคธเค™्เค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु॥เฅจ॥
]

เคฏेเคจ เค…เคชเคธः เคฎเคจीเคทिเคฃः เคฏเคœ्เคžे เคงीเคฐाः เคตिเคฆเคฅेเคทु เค•เคฐ्เคฎाเคฃि เค•ृเคฃ्เคตเคจ्เคคि เคฏเคค् เค…เคชूเคฐ्เคตं เคช्เคฐเคœाเคจां เค…ंเคคः เคฏเค•्เคทं เคคเคค् เคฎे เคฎเคจः เคถिเคตเคธंเค•เคฒ्เคชं เค…เคธ्เคคु ।

[ เคฏเคœुเคฐ्เคตेเคฆ เฅฉเฅช-เฅจ/ เคชเคฆाเคฐ्เคฅ : 'เคฏेเคจ' เคœिเคธ เคฎเคจ เคธे (เค…เคชเคธः) เคชुเคฐुเคทाเคฐ्เคฅी 'เคงीเคฐाः' เคงीเคฐ เค”เคฐ 'เคฎเคจीเคทिเคฃः' เคฎเคจเคธ्เคตी เคฏा เคฎเคจเคจเคถीเคฒ เคชुเคฐुเคท, 'เคฏเคœ्เคžे' เคธเคค्เค•เคฐ्เคฎ เคฎें เค”เคฐ 'เคตिเคฆเคฅेเคทु' เคฏुเคฆ्เคงाเคฆि เคฎें เคญी, 'เค•เคฐ्เคฎाเคฃि' เค‡เคท्เคŸ เค•เคฐ्เคฎो เค•ो 'เค•्เคฐเคจ्เคตเคจ्เคคि' เค•เคฐเคคे เคนैं, เค”เคฐ 'เคฏเคค्' เคœो 'เค…เคชुเคฐ्เคตเคฎ्' เค…เคชूเคฐ्เคต เคนैं; เค”เคฐ 'เคช्เคฐเคœाเคจाเคฎ्' เคช्เคฐाเคฃिเคฏों เค•े 'เค…เคจ्เคค' เคญीเคคเคฐ 'เคฏเค•्เคทเคฎ्' เคฎिเคฒा เคนुเค† เคนैं, 'เคคเคค्' เคตเคน, 'เคฎें' เคฎेเคฐा (เคฎเคจः) เคฎเคจ  'เคถिเคตเคธंเค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु'- เคถिเคต เคธंเค•เคฒ्เคชो เคตाเคฒा เคนो।] 

 เคœिเคธ เคฎเคจ เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคœ्เคžाเคจीเคœเคจ (เค‹เคทिเคฎुเคจि เค‡เคค्เคฏाเคฆि) เค•เคฐ्เคฎเคฏोเค— เค•ी เคธाเคงเคจा เคฎें เคฒीเคจ เคฏเคœ्เคž,เคœเคช,เคคเคช เค•เคฐเคคे เคนैं,เคตเคน (เคฎเคจ) เคœो  เคธเคญी เคœเคจों เค•े เคถเคฐीเคฐ เคฎें เคตिเคฒเค•्เคทเคฃ เคฐुเคช เคธे เคธ्เคฅिเคค เคนै, เคฎेเคฐा เคตเคน เคฎเคจ เคถुเคญเคธंเค•เคฒ्เคช เคฏुเค•्เคค ( เคธुเคฆเคฐ เคต เคชเคตिเคค्เคฐ เคตिเคšाเคฐों เคธे เคฏुเค•्เคค) เคนो। 
เค•เคฐ्เคฎ เคฎें เคนोเคคे เคจिเคฐเคค เคœिเคธเคธे เคฎเคจीเคทी, เคงैเคฐ्เคฏเคถीเคฒ เคต्เคฐเคคी เค•ा เคธंเค•เคฒ्เคช เคชूเคฐा เค•เคฐाเคคा เคœो, เคฏเคœ्เคž เคฎें เคœो เค…เคฆ्เคญुเคค เคถเค•्เคคि  เคฐूเคช เคฎें เคช्เคฐเคคिเคท्เค िเคค เคนै, เคตเคนी เคฎेเคฐा เคฎเคจ เคธเคฆा เคถिเคต เคธंเค•เคฒ्เคชเค•ाเคฐी เคนो ।
 เฅ เคฏเคค्เคช्เคฐเคœ्เคžाเคจเคฎुเคค เคšेเคคो เคงृเคคिเคถ्เคš เคฏเคœ्เคœ्เคฏोเคคिเคฐเคจ्เคคเคฐเคฎृเคคं เคช्เคฐเคœाเคธु।
เคฏเคธ्เคฎाเคจ्เคจ เค‹เคคे เค•िเคž्เคšเคจ เค•เคฐ्เคฎ เค•्เคฐिเคฏเคคे เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः เคถिเคตเคธเค™्เค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु॥เฅฉ॥

[เค…เคจ्เคตเคฏ *เฅ เคฏเคค् เคช्เคฐเคœ्เคžाเคจ เคฎु เคค เคšेเคคो เคงृเคคिเคถ्เคš เคฏเคœ् เคœ्เคฏोเคคि เคฐเคจ्เคคเคฐ เคฎृเคคเคฎ เคช्เคฐเคœाเคธु।
เคฏเคธ्เคฎाเคจ्เคจ เค‹เคคे เค•िเคž्เคšเคจ เค•เคฐ्เคฎ เค•्เคฐिเคฏเคคे เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः เคถिเคตเคธเค™्เค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु॥เฅฉ॥ ]

เคฏเคœुเคฐ्เคตेเคฆ เฅฉเฅช-เฅฉ/เคชเคฆाเคฐ्เคฅ : 'เคฏเคค्' เคœो เคฎเคจ 'เคช्เคฐเคœ्เคžाเคจं' เคœ्เคžाเคจ 'เคšेเคคः' เคšिंเคคเคจ, เค‰เคค เค”เคฐ เคงृเคคि เคงैเคฐ्เคฏ เคธे เคฏुเค•्เคค เคนैं, เคš เค”เคฐ เคฏเคค्' เคœो; 'เคช्เคฐเคœाเคธु' เคช्เคฐเคœाเค“ เค•े, 'เค…เคจ्เคคः' เค…ंเคฆเคฐ; 'เค…เคฎृเคคเคฎ्' เค…เคฎृเคค, (เคœ्เคฏोเคคिः) เคœ्เคฏोเคคि เคนैं เค”เคฐ 'เคฏเคธ्เคฎाเคค्' เคœिเคธเค•े 'เค‹เคคे' เคฌिเคจा 'เค•िंเคšเคจ' เค•ुเค› เค•เคฐ्เคฎ เค•ाเคฎ, (เคจ) เคจเคนीं 'เค•्เคฐिเคฏเคคे' เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนैं; เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः' เคตเคน เคฎेเคฐा เคฎเคจ (เคถिเคตเคธंเค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु) เคถिเคต เคธंเค•เคฒ्เคชों เคตाเคฒा เคนो |
 เคœो เคฎเคจ เคœ्เคžाเคจ, เคšिเคค्เคค , เคต เคงैเคฐ्เคฏ เคธ्เคตเคฐूเคช , เค…เคตिเคจाเคถी เค†เคค्เคฎा เคธे เคธुเค•्เคค เค‡เคจ เคธเคฎเคธ्เคค เคช्เคฐाเคฃिเคฏों เค•े เคญीเคคเคฐ เคœ्เคฏोเคคि เคธเคตเคฐुเคช เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนै, เคœिเคธเค•े เคฌिเคจा เค•ोเคˆ เคญी เค•เคฐ्เคฎ เคจเคนीं เคนोเคคा, เคตเคน เคฎेเคฐा เคฎเคจ เคถुเคญเคธंเค•เคฒ्เคช เคฏुเค•्เคค ( เคธुंเคฆเคฐ เคต เคชเคตिเคค्เคฐ เคตिเคšाเคฐों เคธे เคฏुเค•्เคค เคนो।
เคœ्เคžाเคจเคฎเคฏ, เคตिเคœ्เคžाเคจเคฎเคฏ, เคงृเคคिเคถीเคฒ เคธเคฌ เคช्เคฐाเคฃिเคฏों เคฎें เคœो เคฐเคนा เค•เคฐเคคा เคนै เคคेเคœ เคฌเคจเค•เคฐ; เคจเคนीं เค•िंเคšिเคค् เค•เคฐ्เคฎ เคนोเคคा เคœिเคธเค•े เคฌिเคจा; เคตเคนी เคฎेเคฐा เคฎเคจ เคธเคฆा เคถिเคต เคธंเค•เคฒ्เคชเค•ाเคฐी เคนो ।

 เฅ เคฏेเคจेเคฆं เคญूเคคं เคญुเคตเคจं เคญเคตिเคท्เคฏเคค् เคชเคฐिเค—ृเคนीเคคเคฎเคฎृเคคेเคจ เคธเคฐ्เคตเคฎ्।
เคฏेเคจ เคฏเคœ्เคžเคธ्เคคाเคฏเคคे เคธเคช्เคค เคนोเคคा เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः เคถिเคตเคธเค™्เค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु॥เฅช॥

[ เค…เคจ्เคตเคฏ *เฅ เคฏेเคจेเคฆเคฎ เคญूเคคเคฎ เคญुเคตเคจเคฎ เคญเคตिเคท्เคฏเคค् เคชเคฐिเค—ृเคนीเคคเคฎ เคฎृเคคेเคจ เคธเคฐ्เคตเคฎ्।
เคฏेเคจ เคฏเคœ्เคž เคธ्เคคाเคฏเคคे เคธเคช्เคค เคนोเคคा เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः เคถिเคตเคธเค™्เค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु॥เฅช॥] 


เคฏเคœुเคฐ्เคตेเคฆ เฅฉเฅช-เฅช/ เคชเคฆाเคฐ्เคฅ : (เคฏेเคจ) เคœिเคธ (เค…เคฎृเคคेเคจ) เค…เคฎเคฐ เคฎเคจ เคธे (เคญूเคคเคฎ्) เคญूเคค (เคญुเคตเคจเคฎ्) เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ (เคญเคตिเคท्เคฏเคค्) เคญเคตिเคท्เคฏ เคธเคฌ เค•ुเค› (เคชเคฐिเค—्เคฐเคนीเคคเคฎ्) เคชเคฐिเค—ृเคนीเคค เคนैं | (เคฏेเคจ) เคœिเคธ เคฎเคจ เคธे (เคธเคช्เคค เคนोเคคा) เคธाเคค (เค‹เคค्เคตाเคœो) เคฆ्เคตाเคฐा เคนोเคจे เคตाเคฒा เคฏเคœ्เคž (เคคाเคฏเคคे) เคซैเคฒाเคฏा เคœाเคคा เคนैं (เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः) เคตเคน เคฎेเคฐा เคฎเคจ (เคถिเคตเคธंเค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु) เค…เคš्เค›े เคธंเค•เคฒ्เคชों เคตाเคฒा เคนो |

 เคœिเคธ เคถाเคถ्เคตเคค เคฎเคจ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคญूเคค,เคญเคตिเคท्เคฏ เคต เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เค•ाเคฒ เค•ी เคธाเคฐी เคตเคธ्เคคुเคฏें เคธเคฌ เค“เคฐ เคธे เคœ्เคžाเคค เคนोเคคी เคนैं,เค”เคฐ เคœिเคธ เคฎเคจ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคธเคช्เคคเคนोเคค्เคฐिเคฏ เคฏเคœ्เคž (เคธाเคค เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃों เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคฏा เคœाเคจे เคตाเคฒा เคฏเคœ्เคž) เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै, เคฎेเคฐा เคตเคน เคฎเคจ เคถुเคญเคธंเค•เคฒ्เคช เคฏुเค•्เคค ( เคธुंเคฆเคฐ เคต เคชเคตिเคค्เคฐ เคตिเคšाเคฐों เคธे เคฏुเค•्เคค) เคนो।

เคญूเคค, เคญाเคตी, เคธเคคเคค เคตเคน เคœो, เค…เคฎृเคคเคตเคค् เคธเคฌ เค•ुเค› เคธंเคœोเคคा, เคนเคตिเคฐ्เคฆाเคคा เคธाเคค เคฐूเคชों เคฎें เคœเค—เคค  เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•เคฐเคคा เคนै , เคตเคนी เคฎेเคฐा เคฎเคจ เคธเคฆा เคถिเคต เคธंเค•เคฒ्เคชเค•ाเคฐी เคนो

 เฅ เคฏเคธ्เคฎिเคจ्เคจृเคšः เคธाเคฎ เคฏเคœूंเคทि เคฏเคธ्เคฎिเคจ् เคช्เคฐเคคिเคท्เค िเคคा เคฐเคฅเคจाเคญाเคตिเคตाเคฐाः।
เคฏเคธ्เคฎिंเคถ्เคšिเคค्เคคँ เคธเคฐ्เคตเคฎोเคคं เคช्เคฐเคœाเคจां เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः เคถिเคตเคธเค™्เค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु॥เฅซ॥

[เค…เคจ्เคตเคฏ *เฅ เคฏเคธ्เคฎिเคจ เค‹เคšः เคธाเคฎ เคฏเคœूंเคทि เคฏเคธ्เคฎिเคจ् เคช्เคฐเคคिเคท्เค िเคคा เคฐเคฅ เคจाเคญा เคตिเคตाเคฐाः।
เคฏเคธ्เคฎिเคจ्เคท เคšिเคค्เคคः เคธเคฐ्เคต เคฎोเคคเคฎ เคช्เคฐเคœाเคจाเคฎ เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः เคถिเคตเคธเค™्เค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु॥เฅซ॥] 


เคฏเคœुเคฐ्เคตेเคฆ เฅฉเฅช-เฅซ/เคชเคฆाเคฐ्เคฅ : เคนे เคช्เคฐเคญो ! (เคฏाเคธ्เคฎिเคจ्) เคœिเคธ เคถुเคฆ्เคง เคฎเคจ เคฎें (เค‹เคšः เคธाเคฎ) เค‹เค—्เคตेเคฆ เค”เคฐ เคธाเคฎเคตेเคฆ เคคเคฅा (เคฏाเคธ्เคฎिเคจ्) เคœिเคธเคฎे (เคช्เคฐเคœाเคจाเคฎ्) เคช्เคฐाเคฃिเคฏों เค•े เคธเคฎเค—्เคฐ (เคšिเคค्เคคเคฎ्) เคœ्เคžाเคจ (เค“เคคเคฎ्) เคธूเคค เคฎें เคฎเคฃिเคฏों เค•े เคธाเคฎाเคจ เคธเคฎ्เคฌเคฆ्เคง เคนैं (เคคเคค्) เคตเคน (เคฎें) เคฎेเคฐा (เคฎเคจः) เคฎเคจ (เคถिเคตเคธंเค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु) เค‰เคค्เคคเคฎ เคธंเค•เคฒ्เคชों เคตाเคฒा เคนो |
 เคœिเคธ เคฎเคจ เคฎें เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ी เค‹เคšाเคฏे เคต เคธाเคฎเคตेเคฆ เคต เคฏเคœुเคฐ्เคตेเคฆ เค•े เคฎंเคค्เคฐ เค‰เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคธ्เคฅाเคชिเคค เคนैं, เคœैเคธे เคฐเคฅ เค•े เคชเคนिเคฏे เค•ी เคงुเคฐी เคธे เคคीเคฒिเคฏाँ เคœुเคก़ी เคนोเคคी เคนैं, เคœिเคธเคฎें เคธเคญी เคช्เคฐाเคฃिเคฏों เค•ा เคœ्เคžाเคจ เค•เคชเคก़े เค•े เคคंเคคुเค“ं เค•ी เคคเคฐเคน เคฌुเคจा เคนोเคคा เคนै, เคฎेเคฐा เคตเคน เคฎเคจ เคถुเคญเคธंเค•เคฒ्เคช เคฏुเค•्เคค ( เคธुंเคฆเคฐ เคต เคชเคตिเคค्เคฐ เคตिเคšाเคฐों เคธे เคฏुเค•्เคค) เคนो।

 เคœैเคธे เคฐเคฅ เคšเค•्เคฐ เคฎें เค…เคฐे เคนुเค† เค•เคฐเคคे, เคธाเคฎ, เค‹เค•्,เคฏเคœु เคฎें เคช्เคฐเคคिเคท्เค िเคค เคตเคน เคช्เคฐाเคฃिเคฏों เค•े เคšिเคค्เคค เค“เคค เคช्เคฐोเคค เคœिเคธเคธे, เคตเคนी เคฎेเคฐा เคฎเคจ เคธเคฆा เคถिเคต เคธंเค•เคฒ्เคชเค•ाเคฐी เคนो ।

 เฅ เคธुเคทाเคฐเคฅिเคฐเคถ्เคตाเคจिเคต เคฏเคจ्เคฎเคจुเคท्เคฏाเคจ्เคจेเคจीเคฏเคคेเคฝเคญीเคถुเคญिเคฐ्เคตाเคœिเคจ เค‡เคต।
เคนृเคค्เคช्เคฐเคคिเคท्เค ं เคฏเคฆเคœिเคฐं เคœเคตिเคท्เค ं เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः เคถिเคตเคธเค™्เค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु॥เฅฌ॥

*เฅ เคธुเคทाเคฐ เคฅिเคฐ เค…เคถ्เคตा เคจि เคต เคฏเคจ् เคฎเคจुเคท्เคฏाเคจ्เคจे เคจीเคฏเคคेเคฝ เคญीเคถुเคฐ เคญिเคตा เคœिเคจ เค‡ เคต।
เคนृเคค् เคช्เคฐเคคिเคท्เค เคฎ เคฏเคฆเคœिเคฐเคฎ เคœเคตिเคท्เค เคฎ เคคเคจ्เคฎे เคฎเคจः เคถिเคตเคธเค™्เค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु॥เฅฌ॥


เคชเคฆाเคฐ्เคฅ : (เคฏเคค्) เคœो เคฎเคจ (เคฎเคจुเคท्เคฏाเคจ्) เคฎเคจुเคท्เคฏों เค•ो (เคธुเคทाเคฐเคฅिः) เค‰เคค्เคคเคฎ เคธाเคฐเคฅी (เค…เคถ्เคตाเคจिเคต) เค˜ोเคกो เค•ि เคคเคฐเคน (เคจेเคจिเคฏเคคे) เค‡เคงเคฐ-เค‰เคงเคฐ เคฒे เคœाเคคा เคนैं เค”เคฐ เคœो เคฎเคจ, เค…เคš्เค›ा เคธाเคฐเคฅी (เค…เคญीเคถुเคญिः) เคฐเคธ्เคธिเคฏों เคธे (เคตाเคœिเคจ เค‡เคต) เคตेเค— เคตाเคฒे เค˜ोเคกो เค•े เคธเคฎाเคจ เคฎเคจुเคท्เคฏों เค•ो เคตเคถ เคฎें เคฐเค–เคคा เคนैं เค”เคฐ (เคฏเคค्) เคœो เคนเคค्เคช्เคฐเคคिเคท्เค เคฎ् เคน्เคฐเคฆเคฏ เคฎें เคธ्เคฅिเคฐ เคนैं (เค…เคœिเคฐเคฎ्) เคœเคฐा เคธเคนिเคค เคนैं (เคœเคตिเคท्เค เคฎ्) เคœो เค…เคคिเคถเคฏเค—เคฎเคจ เคถीเคฒ เคนैं | (เคคเคค्) เคตเคน (เคฎे) เคฎेเคฐा (เคฎเคจः) เคฎเคจ (เคถिเคต-เคธंเค•เคฒ्เคชเคฎเคธ्เคคु) เค‰เคค्เคคเคฎ เคธंเค•เคฒ्เคชों เคตाเคฒा เคนो |

 เคœो เคฎเคจ เคนเคฐ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ो เค‡ंเคฆ्เคฐिเคฏों เค•ा เคฒเค—ाเคฎ เคฆ्เคตाเคฐा เค‰เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค˜ुเคฎाเคคा เคนै, เคคिเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคเค• เค•ुเคถเคฒ เคธाเคฐเคฅी เคฒเค—ाเคฎ เคฆ्เคตाเคฐा เคฐเคฅ เค•े เคตेเค—เคตाเคจ เค…เคถ्เคตों เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคคเค•เคฐเคคा เคต เค‰เคจ्เคนें เคฆौเคก़ाเคคा เคนै, เค†เคฏुเคฐเคนिเคค (เค…เคœเคฐ) เคคเคฅा เค…เคคि เคตेเค—เคตाเคจ เคต เคช्เคฐเคฃिเคฏों เค•े เคนृเคฆเคฏ เคฎें เคธ्เคฅिเคค  เคฎेเคฐा เคตเคน เคฎเคจ เคถुเคญเคธंเค•เคฒ्เคช เคฏुเค•्เคค ( เคธुंเคฆเคฐ เคต เคชเคตिเคค्เคฐ เคตिเคšाเคฐों เคธे เคฏुเค•्เคค) เคนो।

เคธाเคฐเคฅी เคฐเคฅ เค•ी เค•ुเคถเคฒ เคตเคฒ्เค—ा เคฒिเค,  เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค—เคคिเคถीเคฒ เค•เคฐ เคœ्เคฏों เค…เคถ्เคตเคฆเคฒ เค…เคฅเค•् เคฆ्เคฐुเคค เคœो เคช्เคฐเคฃिเคฏों เค•े เคนृเคฆเคฏ เคธ्เคฅिเคค, เคตเคนी เคฎेเคฐा เคฎเคจ เคธเคฆा เคถिเคต เคธंเค•เคฒ्เคชเค•ाเคฐी เคนो ।

๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™เค•ोเคถी เคจเคฆी เค‰เคค्เคคเคฐाเค–เคฃ्เคก เค•े เค•ुเคฎांเคŠॅं เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•ी เคเค• เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคจเคฆी เคนै।  เคธ्เค•ंเคฆเคชुเคฐाเคฃ เค•े เคฎाเคจเคธเค–เคฃ्เคก เคฎें เค‡เคธ เคจเคฆी เค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เค•ौเคถिเค•ी เค•े เคจाเคฎ เคธे เคนुเค† เคนै। เคชौเคฐाเคฃिเค• เค‰เคฒ्เคฒेเค–ों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคธเคคเคฏुเค— เคฎें เค‰เคค्เคคเคฐाเค–เคฃ्เคก เค•ी เค•เคจ्เคฆเคฐाเค“ं เคฎें เคœเคฌ เค‹เคทि-เคฎुเคจिเคฏों เคชเคฐ เคงเคฐ्เคฎเคฆ्เคตेเคทी เค…เคธुเคฐों เค•ा เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐ เคนोเคจे เคฒเค—ा। เคคเคค्เคธเคฎเคฏ เคฆ्เคฐोเคฃเค—िเคฐी (เคฆूเคจाเค—िเคฐी), เค•เคทाเคฏเคชเคฐ्เคตเคค เคคเคฅा เค•ंเคœाเคฐ เคชเคฐ्เคตเคค เค•े เค‹เคทि เคฎुเคจिเคฏों เคจे เค•ौเคถिเค•ी (เค•ोเคธी เคจเคฆी) เค•े เคคเคŸ เคชเคฐ เค†เค•เคฐ เคธूเคฐ्เคฏ-เคฆेเคต เค•ी เคธ्เคคुเคคि เค•ी। เค‹เคทि เคฎुเคจिเคฏों เค•ी เคธ्เคคुเคคि เคธे เคช्เคฐเคธเคจ्เคจ เคนोเค•เคฐ เคธूเคฐ्เคฏ-เคฆेเคต เคจे เค…เคชเคจे เคฆिเคต्เคฏ เคคेเคœ เค•ो เคตเคŸเคถिเคฒा เคฎें เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เค‡เคธी เคตเคŸเคถिเคฒा เคชเคฐ เค•เคค्เคฏूเคฐी เคฐाเคœเคตंเคถ เค•े เคถाเคธเค• เค•เคŸाเคฐเคฎเคฒ เคจे เคฌเคก़ाเคฆिเคค्เคฏ เคจाเคฎเค• เคคीเคฐ्เคฅ เคธ्เคฅाเคจ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคธूเคฐ्เคฏ-เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฐเคตाเคฏा । 
      เคฏเคน เคชूเคฐ्เคตाเคญिเคฎुเค–ी เคนै เคคเคฅा เค‰เคค्เคคเคฐाเค–เคฃ्เคก เคฐाเคœ्เคฏ เคฎें เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคœिเคฒे เค•े เค…เคงेเคฒी เคธुเคจाเคฐ เคจाเคฎเค• เค—ॉंเคต เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคนै। เคฏเคน เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคธे 17 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคฆूเคฐी เคชเคฐ 3 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคชैเคฆเคฒ เค•เคš्เคšे เคฐाเคธ्เคคे เคชเคฐ เคšเคฒเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคชเคถ्เคšिเคฎ เค•ी เค“เคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนै। เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เค•ि เคœเคฌ เคธूเคฐ्เคฏ เคจिเค•เคฒเคคा เคนै เคคो เคธूเคฐ्เคฏ เค•ी เคชเคนเคฒी เค•िเคฐเคฃ เค•เคŸाเคฐเคฎเคฒ เคธूเคฐ्เคฏ เคฎंเคฆिเคฐ เคฎें เคœो เคฎुเค–्เคฏ เคฎंเคฆिเคฐ เคฎें เคถिเคตเคฒिंเค— เคนै, เค‰เคธ เคชเคฐ เคชเคก़เคคी เคนै। เคฏเคน เคธूเคฐ्เคฏ เค•ी เคชเคนเคฒी เค•िเคฐเคฃ เค‡เคจ्เคฆ्เคฐ เคงเคจुเคท เค•ी เคคเคฐเคน เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคนै। เคญเค•्เคคเคœเคจों เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคฏเคน เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เค•ि เค‡เคธ เคธूเคฐ्เคฏ เคฆेเคตเคคा เค•े เคฎंเคฆिเคฐ เคฎें เคœो เคญी เค†เคคा เคนै, เคตเคน เค…เคชเคจी เคชเคฐेเคถाเคจी เคธूเคฐ्เคฏ เคฆेเคตเคคा เคธे เค•เคนเคคा เคนै, เคคो เค‰เคธเค•ी เคชเคฐेเคถाเคจी เค•ा เคนเคฒ เคœเคฐूเคฐ เคจिเค•เคฒเคคा เคนै। เค”เคฐ เคตเคน เคฏเคนां เคธे เค–ुเคถ เคฆिเคฒ เคธे เคนी เคฒौเคŸเคคा เคนै เคšाเคนे เคตเคน เค•िเคคเคจा เคนी เคฆुเค–ी เคฎเคจ เคนोเค•เคฐ เค†เคฏा เคนो। 
     เค‡เคธ เคฎंเคฆिเคฐ เคฎें เคฆेเคถ เคตिเคฆेเคถों เคธे เคญเค•्เคค เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•े เคฒिเค เค†เคคे เคนैं। เค‡เคธ เคฎंเคฆिเคฐ เค•े เคธเคฎीเคช เค—ोเคตिंเคฆ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคชंเคค เคนिเคฎाเคฒเคฏ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคธंเคธ्เคฅाเคจ เคญी เคธ्เคฅिเคค เคนै।  เค‹เคทि-เคฎुเคจिเคฏों เคจे เคœเคฌ เคธे เค‡เคธ เคจเคฆी เค•े เคคเคŸ เคชเคฐ เคคเคชเคธ्เคฏा เค•ी, เคคเคฌ เคธे เค•ोเคธी เคจเคฆी เค•ो เค‡เคธ เคฎंเคฆिเคฐ เค•ा เคฎुเค–्เคฏ เคฎाเคฐ्เค— เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै, เคคเคญी เคธे เค‡เคธे เค•ोเคถी เค•เคŸाเคฐเคฎเคฒ เค•े เคจाเคฎ เคธे เคญी เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै। เคœो เค…เคฌ เค•เคŸाเคฐเคฎเคฒ เคธूเคฐ्เคฏ-เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เค•े เคจाเคฎ เคธे เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคนै। เค•เคŸाเคฐเคฎเคฒ เคธूเคฐ्เคฏ เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เคญाเคฐเคคเคตเคฐ्เคท เค•ा เคช्เคฐाเคšीเคจเคคเคฎ เคธूเคฐ्เคฏ เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เคนै।  เค‡เคธเค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคค्เคฏूเคฐी เคฐाเคœเคตंเคถ เค•े เคคเคค्เค•ाเคฒीเคจ เคถाเคธเค• เค•เคŸाเคฐเคฎเคฒ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เค›เค ीं เคธे เคจเคตीं เคถเคคाเคฌ्เคฆी เคฎें เคนुเค† เคฅा। เคฏเคน เค•ुเคฎांเคŠॅं เค•े เคตिเคถाเคฒเคคเคฎ เคŠँเคšे เคฎเคจ्เคฆिเคฐों เคฎें เคธे เคเค• เคต เค‰เคค्เคคเคฐ เคญाเคฐเคค เคฎें เคตिเคฒเค•्เคทเคฃ เคธ्เคฅाเคชเคค्เคฏ เคเคตเคฎ् เคถिเคฒ्เคช เค•เคฒा เค•ा เคฌेเคœोเคก़ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै เคคเคฅा เคธเคฎुเคฆ्เคฐ เคธเคคเคน เคธे เคฒเค—เคญเค— 2116 เคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคŠँเคšाเคˆ เคชเคฐ เคชเคฐ्เคตเคค เคชเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนै। ]

             เคœीเคตเคจ เค•ा เคฎूเคฒ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคนै-เคถिเคตเคค्เคต (เคˆเคถ्เคตเคฐ) เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि।  เค‰เคชเคจिเคทเคฆ् เค•ा เค†เคฆेเคถ เคนै ‘เคถिเคตो เคญूเคค्เคตा เคถिเคตं เคฏเคœेเคค्’ เคถिเคต เคฌเคจเค•เคฐ เคถिเคต เค•ी เค†เคฐाเคงเคจा เค•เคฐो। เคช्เคฐเคถ्เคจ เคนै-เคนเคฎ เคถिเคต เค•ैเคธे เคฌเคจें เคเคตं เคถिเคตเคค्เคต เค•ो เค•ैเคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐें ? เค‡เคธी เค•ा เค‰เคค्เคคเคฐ เคนै เคฏเคน ~ ' เฅ เคจเคฎः เคถिเคตाเคฏ’ เคœैเคธा เค—ुเคฐु เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ोเคˆ เคฎंเคค्เคฐ। ‘ เคฎंเคค्เคฐ เคถเคฌ्เคฆाเคค्เคฎเค• เคนोเคคा เคนै। เค‰เคธเคฎें เค…เคšिเคจ्เคค्เคฏ  เคถเค•्เคคि เคนोเคคी เคนै। 'เคฆेเคตो เคญूเคค्เคตा เคฏเคœेเคค् เคฆेเคตं।' เค…เคฐ्เคฅाเคค เค…เคชเคจे เค‡เคท्เคŸเคฆेเคต เค•ी เค…เคฐ्เคšเคจा เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคชเคนเคฒे เค…เคชเคจे เค†เคชเค•ो เค‰เคจเค•े เค…เคจुเคฐूเคช เคฌเคจाเค“।
เคนเคฎाเคฐा เคธाเคฐा เคœเค—เคค् เคถเคฌ्เคฆเคฎเคฏ เคนै। เคถเคฌ्เคฆ เค•ो เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เคฎाเคจा เค—เคฏा เคนै। เคฎเคจ เค•े เคคीเคจ เค•ाเคฐ्เคฏ เคนैं-เคธ्เคฎृเคคि, เค•เคฒ्เคชเคจा เคเคตं เคšिเคจ्เคคเคจ। เคฎเคจ เคช्เคฐเคคीเคค เค•ी เคธ्เคฎृเคคि เค•เคฐเคคा เคนै, เคญเคตिเคท्เคฏ เค•ी เค•เคฒ्เคชเคจा เค•เคฐเคคा เคนै เค”เคฐ เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เค•ा เคšिเคจ्เคคเคจ เค•เคฐเคคा เคนै। เค•िเคจ्เคคु เคถเคฌ्เคฆ เค•े เคฌिเคจा เคจ เคธ्เคฎृเคคि เคนोเคคी เคนैं, เคจ เค•เคฒ्เคชเคจा เคนोเคคी เคนै เค”เคฐ เคจ เคšिเคจ्เคคเคจ เคนोเคคा เคนै। เคธाเคฐी เคธ्เคฎृเคคिเคฏां, เคธाเคฐी เค•เคฒ्เคชเคจाเคं เค”เคฐ เคธाเคฐे เคšिเคจ्เคคเคจ เคถเคฌ्เคฆ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคšเคฒเคคे เคนैं। เคนเคฎ เค•िเคธी เค•ी เคธ्เคฎृเคคि เค•เคฐเคคे เคนैं เคคเคฌ เคคเคค्เค•ाเคฒ เคถเคฌ्เคฆ เค•ी เคเค• เค†เค•ृเคคि เคฌเคจ เคœाเคคी เคนै। เค‰เคธ เค†เค•ृเคคि เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคนเคฎ เคธ्เคฎृเคค เคตเคธ्เคคु เค•ो เคœाเคจ เคฒेเคคे เคนैं। เค‡เคธी เคคเคฐเคน เค•เคฒ्เคชเคจा เคเคตं เคšिเคจ्เคคเคจ เคฎें เคญी เคถเคฌ्เคฆ เค•ा เคฌिเคฎ्เคฌ เคนी เคธเคนाเคฏเค• เคนोเคคा เคนै। เคฏเคฆि เคฎเคจ เค•ो เคถเคฌ्เคฆ เค•ा เคธเคนाเคฐा เคจ เคฎिเคฒे, เคฏเคฆि เคฎเคจ เค•ो เคถเคฌ्เคฆ เค•ी เคตैเคถाเค–ी เคจ เคฎिเคฒे เคคो เคฎเคจ เคšंเคšเคฒ เคนो เคจเคนीं เคธเค•เคคा। เคฎเคจ เคฒंเค—เคก़ा เคนै। เคฎเคจ เค•ी เคšंเคšเคฒเคคा เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เคง्เคตเคจि เค•ी, เคถเคฌ्เคฆ เค•ी เคฏा เคญाเคทा เค•ी เคšंเคšเคฒเคคा เคนै। เคฎเคจ เค•ो เคจिเคฐ्เคตिเค•เคฒ्เคช เคฌเคจाเคจे เค•े เคฒिเค เคถเคฌ्เคฆ เค•ी เคธाเคงเคจा เคฌเคนुเคค เคœเคฐूเคฐी เคนै। เคง्เคตเคจि เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฆो เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•ी เคง्เคตเคจिเคฏां เคนोเคคी เคนै-เคถ्เคฐเคต्เคฏ เคง्เคตเคจि เค”เคฐ เค…เคถ्เคฐเคต्เคฏ เคง्เคตเคจि। เค…เคถ्เคฐเคต्เคฏ เคง्เคตเคจि เค…เคฐ्เคฅाเคค् (Ultra Sound Super Sonic) เคฏเคน เคธुเคจाเคˆ เคจเคนीं เคฆेเคคी। เคนเคฎाเคฐा เค•ाเคจ เค•ेเคตเคฒ 32470 เค•ंเคชเคจों เค•ो เคนी เคชเค•เคก़ เคธเค•เคคा เคนै। เค•เคฎ्เคชเคจ เคคो เค…เคฐเคฌों เคนोเคคे เคนैं เค•िเคจ्เคคु เค•ाเคจ 32470 เค†เคตृเคค्เคคि เค•े เค•เคฎ्เคชเคจों เค•ो เคนी เคชเค•เคก़ เคธเค•เคคा เคนै। 
             เคœैเคธे เคฎिเคŸ्เคŸी เค•े เคเค• เคชिเคฃ्เคก เค•ो เคœाเคจ เคฒेเคจे เคธे เคฎिเคŸ्เคŸी เค•ी เคธเคฌ เคšीเคœों เค•ा เคœ्เคžाเคจ เคนो เคœाเคคा เคนै, เค‰เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค‡เคธ เคฆेเคนเคชिเคฃ्เคก เค•ो เคœाเคจ เคฒेเคจे เคธे เคธเคฎเคธ्เคค เคตिเคถ्เคต- เคฌ्เคฐเคน्เคฎाเคฃ्เคก เค•ा เคœ्เคžाเคจ เคนो เคœाเคคा เคนै। เคฐूเคช, เคตเคธ्เคคु เค•ा เคฎाเคจो เค›िเคฒเค•ा เคนै เค”เคฐ เคจाเคฎ เคฏा เคญाเคต เคญीเคคเคฐ เค•ा เค—ूเคฆा। เคถเคฐीเคฐ เคนै เคฐूเคช เค”เคฐ เคฎเคจ เคฏा เค…เคจ्เคคःเค•เคฐเคฃ เคนै เคจाเคฎ; เค”เคฐ เคตाเค•्เคถเค•्เคคिเคฏुเค•्เคค เคธเคฎเคธ्เคค เคช्เคฐाเคฃिเคฏों เคฎें เค‡เคธ เคจाเคฎ เค•े เคธाเคฅ เค‰เคธเค•े เคตाเคšเค• เคถเคฌ्เคฆों เค•ा เค…เคญेเคฆ्เคฏ เคฏोเค— เคฐเคนเคคा เคนै। เคต्เคฏเคท्เคŸि เคฎाเคจเคต เค•े เคชเคฐिเคš्เค›िเคจ्เคจ เคฎเคนเคค् เคฏा เคšिเคค्เคค เคฎें เคตिเคšाเคฐ-เคคเคฐंเค—ें เคชเคนเคฒे 'เคถเคฌ्เคฆ' เค•े เคฐूเคช เคฎें เค‰เค เคคी เคนैं เค”เคฐ เคซिเคฐ เคฌाเคฆ เคฎें เคคเคฆเคชेเค•्เคทा เคธ्เคฅूเคฒเคคเคฐ เคฐूเคช เคงाเคฐเคฃ เค•เคฐ เคฒेเคคी เคนैं।              
        เคฌृเคนเคค् เคฌ्เคฐเคน्เคฎाเคฃ्เคก เคฎें เคญी เคฌ्เคฐเคน्เคฎा, เคนिเคฐเคฃ्เคฏเค—เคฐ्เคญ เคฏा เคธเคฎเคท्เคŸि-เคฎเคนเคค् เคจे เคชเคนเคฒे เค…เคชเคจे เค•ो เคจाเคฎ เค•े เค”เคฐ เคซिเคฐ เคฌाเคฆ เคฎें เคฐूเคช เค•े เค†เค•ाเคฐ เคฎें เค…เคฐ्เคฅाเคค् เค‡เคธ เคชเคฐिเคฆृเคถ्เคฏเคฎाเคจ เคœเค—เคค् เค•े เค†เค•ाเคฐ เคฎें เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เค•िเคฏा। เคฏเคน เคธाเคฐा เคต्เคฏเค•्เคค เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏเค—्เคฐाเคน्เคฏ เคœเค—เคค् เคฐूเคช เคนै, เค”เคฐ เค‡เคธเค•े เคชीเค›े เคนै। เค…เคจเคจ्เคค เค…เคต्เคฏเค•्เคค เคธ्เคซोเคŸ เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคนै-เคธเคฎเคธ्เคค เคœเค—เคค् เค•ी เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคคि เค•ा เค•ाเคฐเคฃ เคถเคฌ्เคฆ-เคฌ्เคฐเคน्เคฎ। เคธเคฎเคธ्เคค เคจाเคฎों เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคญाเคตों เค•ा เคจिเคค्เคฏ-เคธเคฎเคตाเคฏी เค…เคชाเคฆाเคจเคธ्เคตเคฐूเคช เคฏเคน เคจिเคค्เคฏ เคธ्เคซोเคŸ เคนी เคตเคน เคถเค•्เคคि เคนै, เคœिเคธเคธे เคˆเคถ्เคตเคฐ เค‡เคธ เคตिเคถ्เคต เค•ी เคธृเคท्เคŸि เค•เคฐเคคा เคนै। เคฏเคนी เคจเคนीं, เคˆเคถ्เคตเคฐ เคชเคนเคฒे เคธ्เคซोเคŸ-เคฐूเคช เคฎें เคชเคฐिเคฃเคค เคนो เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคคเคค्เคชเคถ्เคšाเคค् เค…เคชเคจे เค•ो เค‰เคธเคธे เคญी เคธ्เคฅूเคฒ เค‡เคธ เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏเค—्เคฐाเคน्เคฏ เคœเค—เคค् เค•े เคฐूเคช เคฎें เคชเคฐिเคฃเคค เค•เคฐ เคฒेเคคा เคนै। เค‡เคธ เคธ्เคซोเคŸ เค•ा เคเค•เคฎाเคค्เคฐ เคตाเคšเค• เคถเคฌ्เคฆ เคนै 'เฅ'। เคšूंเค•ि เคนเคฎ เค•िเคธी เคญी เค‰เคชाเคฏ เคธे เคถเคฌ्เคฆ เค•ो เคญाเคต เคธे เค…เคฒเค— เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคे, เค‡เคธเคฒिเค 'เฅ' เคญी เค‡เคธ เคจिเคค्เคฏ เคธ्เคซोเคŸ เคธे เคจिเคค्เคฏ เคธंเคฏुเค•्เคค เคนै। เค…เคคเคเคต เคธเคฎเคธ्เคค เคตिเคถ्เคต เค•ी เค‰เคค्เคชเคค्เคคि, เคธाเคฐे เคจाเคฎ-เคฐूเคชों เค•ी เคœเคจเคจीเคธ्เคตเคฐूเคช เค‡เคธ เค“ंเค•ाเคฐ-เคฐूเคช เคชเคตिเคค्เคฐเคคเคฎ เคถเคฌ्เคฆ เคธे เคนी เคฎाเคจी เคœा เคธเค•เคคी เคนै।  ] 
เคฐाเคœ เคฏोเค— : “ เคธंเคธाเคฐ เคฎें เค‡เคคเคจा เคฆुःเค– เค•्เคฏों เคนै ?  เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคตिเคถ्เคต เคฎें เค•ोเคฌिเคก-19 เคธे เคนाเคฒ เคฎे เค†เคˆ เค‡เคคเคจी เคฌเคก़ी เคคเคฌाเคนी เค•े เคนृเคฆเคฏเคตिเคฆाเคฐเค• เคธเคฎाเคšाเคฐ เคเค• เคฌाเคฐ เคซिเคฐ เคนเคฎें เคธोเคšเคจे เคชเคฐ เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि ”เคธंเคธाเคฐ เคฎें เค‡เคคเคจा เคฆुःเค– -เค•เคท्เคŸ เค•्เคฏों เคนै ?” เคตैเคธे เค‡เคคเคจे เคฌเคก़े เคชैเคฎाเคจे เคชเคฐ เคตिเคชเคค्เคคि เค•ा เค†เคจा เค•ोเคˆ เคจเคˆ เคฌाเคค เคจเคนीं เคนै। เคธुเคจाเคฎी เคœैเคธी เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เค†เคชเคฆा, เคฏुเคฆ्เคง, เคฎเคนाเคฎाเคฐी เค”เคฐ เคฆुเคท्เคŸเคคा เคนเคฎेเคถा เคธे เคนी เคฐเคนे เคนैं। เคจเคˆ เคฌाเคค เคฏเคน เคนै เค•ी เค†เคœ เคนเคฎ เค…เคชเคจे เค˜เคฐ เคฌैเค े เคนी เคฆुเคจिเคฏा เค•े เค•िเคธी เคญी เค•ोเคจे เคฎें เค‡ंเคธाเคจों เคชเคฐ เค†เคฏे เคนुเค เคธंเค•เคŸ เค•ो เคŸीเคตी เคชเคฐ เคฆेเค– เคธเค•เคคे เคนैं।  เค”เคฐ เค•ुเค› เค•เคฐें เคจा เค•เคฐें เค•เคฎ เคธे เค•เคฎ เคนเคฎ เค‡เคธ เคช्เคฐเคถ्เคจ เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เคฆे เค•เคฐ เค‡เคธเค•ा เค‰เคค्เคคเคฐ เคขूँเคขเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं।  
    เคฏोเค— เคธूเคค्เคฐ เค•े เคฎเคนाเคจ เคต्เคฏाเค–्เคฏाเค•ाเคฐ เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ  เคจे เค•เคนा เคนै “เคฏเคฆि เคœ्เคžाเคจ เค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคฎाเคจเคตเคคा เค•ा เค•เคท्เคŸ เคจिเคตाเคฐเคฃ เคนै เคคो เคธเคฐ्เคตोเคš्เคš 'เคœ्เคžाเคจ' เคตเคนी เคนै เคœो เคฆुःเค– เคธे เคชूเคฐ्เคฃ เคฎुเค•्เคคि เคฆे। ”  เคธाเคฐी เคฆुเคจिเคฏा เค•ी เค›ोเคŸी เคฌเคก़ी เค–เคฌเคฐ เคœाเคจเคจे เคฎें เค…เคชเคจा เค•ीเคฎเคคी เคธเคฎเคฏ เค—ंเคตाเคจे เค•ी เคœเค—เคน เค†เค‡เคฏे เค†เคœ เคนเคฎ เคช्เคฐाเคฐ्เคฅเคจा เค•เคฐें เค•ि เคนเคฎें เค‡เคธ “เค•्เคฏों” เค•ा เค‰เคค्เคคเคฐ เคฎिเคฒे। เค†เคฐ्เคฅिเค• เคตिเค•ाเคธ, เค•ाเคจूเคจ, เคšिเค•िเคค्เคธा เค”เคฐ เค”เคชเคšाเคฐिเค• เคถिเค•्เคทा เคœैเคธे เค†เคงुเคจिเค• เค‰เคชाเคฏ เคขूँเคขเคจे เค•ी เคœเค—เคน เคชเคคंเคœเคฒि เคจे เคฎाเคจเคตเคคा เค•े เคฆुเคฐ्เค—เคคि เค•े เคฎूเคฒ เค•ाเคฐเคฃ เค•ो เคชเคนเคšाเคจा เค”เคฐ เค‰เคจ เค•ाเคฐเคฃों เค•े เคจिเคตाเคฐเคฃ เค•े เค‰เคชाเคฏ เคฌเคคाเคฏे। เคชเคคंเคœเคฒि เคฏोเค— เคธूเคค्เคฐ เคฎें เคฆुःเค– เค•े เคฎूเคฒ เค•ाเคฐเคฃ เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคจिเคฆाเคจ เค•े เคŠเคชเคฐ  เคตिเคธ्เคคृเคค เคšเคฐ्เคšा เค•ी เค—เคˆ เคนै। เค‰เคจเค•ी เคถिเค•्เคทा เค†เคœ เคญी เค‰เคชเคฏुเค•्เคค เคนै เคœिเคคเคจे เค•ी 2000 เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคฅी เค•्เคฏोंเค•ि เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคिเคฏाँ เค†เคœ เคญी เคตैเคธी เคนी เคนैं।  เค”เคฐ เค‡เคธीเคฒिเค เคนเคฎाเคฐे เคœैเคธे เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ เค•เคฐ्เคฎिเคฏों เค•ा เค•เคฐ्เคค्เคคเคต्เคฏ เคนै เค•ि เคนเคฎ เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐเคคिเคชाเคฆिเคค เค‡เคธ เคฎเคจुเคท्เคฏ -เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค”เคฐ เคšเคฐिเคค्เคฐ- เคจिเคฐ्เคฎाเคฃเค•ाเคฐी เคถिเค•्เคทा เคชเคฆ्เคงเคคि ["Be and Make  เคตेเคฆाเคจ्เคค เคถिเค•्เคทเค• -เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคฎें เคช्เคฐเคถिเค•्เคทिเคค เคšเคฐिเคค्เคฐเคตाเคจ เคถिเค•्เคทเค•/เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคตिเคฆ เคฎเคจुเคท्เคฏ /เคจेเคคा เคฌเคจเคจे เค”เคฐ เคฌเคจाเคจे เค•ी เคถिเค•्เคทाเคชเคฆ्เคงเคคि] เค•ा เคธ्เคตเคฏ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•เคฐें เค”เคฐ เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ เค•े เคตाเคฐ्เคทिเค• เคฏुเคตा-เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคถिเคตिเคฐ เคฎें เคญाเค— เคฒेเค•เคฐ เคฆुःเค–-เค•्เคฒेเคถ เคธे เค—्เคฐเคธ्เคค เคฎाเคจเคต เคธเคฎाเคœ เคคเค• เค‡เคธ เคถिเค•्เคทा เค•ो เคชเคนुँเคšाเคฏें।
      เคฎเคนเคฐ्เคทि เคชเคคंเคœเคฒि เคจे เคฏोเค— เคธूเคค्เคฐ II.1 เคฎें เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ी เคชเคฐिเคญाเคทा เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฆी เค—เคฏी เคนै : “เคธเคคเคค เค…เคญ्เคฏाเคธ (เคตैเคฐाเค—्เคฏ เค•े เคธाเคฅ), เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ เคเคตं เคˆเคถ्เคตเคฐ เคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ। ” เค‡เคจเคฎे เคช्เคฐเคฎुเค– เคนैं เคฏเคฎ , เคจिเคฏเคฎ เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เคช्เคฐเคคिเคฎुเคนूเคฐ्เคค, เคฐीเฅ เค•ी เคนเคก्เคกी เคธीเคงी เคฐเค–เค•เคฐ เค†เคธเคจ เคฎें เคฌैเค เค•เคฐ, เคช्เคฐเคค्เคฏाเคนाเคฐ เค”เคฐ เคงाเคฐเคฃा เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เคฆिเคจ เคฎें เคฆो เคฌाเคฐ เคช्เคฐाเคคः เคธूเคฐ्เคฏोเคฆเคฏ เคธे เคชूเคฐ्เคต เคเคตं เคธंเคง्เคฏा เค—ोเคงूเคฒि เคฌेเคฒा เคฎें। เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เคจे เค•िเคธी เคฏोเค—्เคฏ เค—ुเคฐु เค•े เคธाเคจिเคง्เคฏ เคฎें เคฌैเค เค•เคฐ เคนी เคช्เคฐाเคฃाเคฏाเคฎ เค•เคฐเคจे เค•ी เคšेเคคाเคตเคจी เคฆेเคคे เคนुเค เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธाเคงเค•ों เค•ो เคช्เคฐाเคฃाเคฏाเคฎ เค•เคฐเคจे เคธे เคฎเคจा เค•िเคฏा เคนै। 
        เคนเค  เคฏोเค— เคธे 150 เคตเคฐ्เคท เคญी เคœीเคตिเคค เคฐเคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै, เคชเคฐ เค‰เคธเคธे เค•ोเคˆ เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคฒाเคญ เคจเคนीं เคนोเคคा। เคฌเคฐเค—เคฆ เค•ा เคตृเค•्เคท เคญी 200 เคธाเคฒ เคœीเคตिเคค เคฐเคนเคคा เคนै , เค‰เคธเคธे เค•्เคฏा ? เค‰เคจเค•े เค—ुเคฐु เคถ्เคฐीเคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เคจे เคธเคฎाเคงि เคฎें เคฐเคนเคจे เคธे เคฎเคจा เค•िเคฏा เคฅा, เค”เคฐ เคง्เคฏाเคจ เค•เคฐเคจे เคธे เคธเคฎाเคงि เคนोเคคी เคนै। เค…เคคः เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ เคฎें เคตिเคฆ्เคฏाเคฐ्เคฅिเคฏों เค•े เคฒिเค เค…เคท्เคŸांเค— เคฏोเค— เค•े เค•ेเคตเคฒ 5 เค…ंเค—ों เค•े เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•ा เคนी เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคฆिเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคนเค เคฏोเค— เค•े เคฆ्เคตाเคฐा  “เค•ुเคฃ्เคกเคฒिเคจी” เค•ो เคตिเค•เคธिเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคšेเคท्เคŸा เค•े เคตिเคทเคฏ เคฎें เค•ुเค› เคจ เค•เคนเคจा เคนी เค…เคš्เค›ा เคนोเค—ा। เค‡เคธ  “เค•ुเคฃ्เคกเคฒिเคจी-เคœाเค—เคฐเคฃ ” เค•े เคšเค•्เค•เคฐ เคฎें เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ เค•े เคเค• เคตเคฐिเคท्เค  เคธเคฆเคธ्เคฏ เคคเคฅा เค•ेเคฎिเคธ्เคŸ्เคฐी เค•े เค…เคตिเคตाเคนिเคค เคช्เคฐोเคซेเคธเคฐ เค•ो เคตिเค•्เคทिเคช्เคค เคนोเคคे เคฆेเค–ा เค—เคฏा เคนै। 
เคฌाเคฌाเคœी เคจे เคธเคจ् 1861 เคฎें เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตเคถाเคฒी เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคตिเคฆ्เคฏा เค•ी เคฆीเค•्เคทा เคฆी।   เคฎเคนเคฐ्เคทि เคชเคคंเคœเคฒि เคจे เคฎเคจ เค•ी เค…เคถुเคฆ्เคงिเคฏों เค•ो เคฆूเคฐ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•เคนा เคนै- ‘‘เคคเคช: เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏेเคถ्เคตเคฐเคช्เคฐเคฃिเคงाเคจाเคจि เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค—:’’ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคคเคชเคธ्เคฏा, เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ เคคเคฅा เคˆเคถ्เคตเคฐเคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ- เคฏเคน เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เคนै। 
เคฒเค•्เคท्เคฏ- เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เค•्เคฏों เค•िเคฏा เคœाเคฏे ? เค‡เคธ เคช्เคฐเคถ्เคจ เค•ा เค‰เคค्เคคเคฐ เคฎเคนเคฐ्เคทि เคจे เคฆेเคคे เคนुเค เค•เคนा เคนै-เคธเคฎाเคงिเคญाเคตเคจाเคฐ्เคฅ: เค•्เคฒेเคถเคคเคจूเค•เคฐเคฃाเคฐ्เคฅเคถ्เคš।(เคชा.เคฏो.เคธू.2.2) เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•्เคฒेเคถों เค•ो เคคเคจु เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคเคตं เคธเคฎाเคงि เคญूเคฎि เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค•เคนा เคœा เคฐเคนा เคนै।
 เค•्เคฒेเคถ- เค…เคตिเคฆ्เคฏा, เค…เคธ्เคฎिเคคा, เคฐाเค—, เคฆ्เคตेเคถ เค”เคฐ เค…เคญिเคจिเคตेเคถ เคนैं। เคชंเคš เค•्เคฒेเคถ : เคฏोเค— เคธूเคค्เคฐ เค•े เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคชाเคฆ เคฎें เคชเคคंเคœเคฒि เคจे เคนเคฎें เคฌเคคเคฒाเคฏा เคนै : “เค…เคตिเคฆ्เคฏा, เค…เคธ्เคฎिเคคा, เคฐाเค—, เคฆ्เคตेเคท เค”เคฐ เค…เคญिเคจिเคตेเคถ – เคฏे เคชाँเคš เค•्เคฒेเคถ เคนैं” II. เฅฉ - เค…เคฐ्เคฅाเคค เคฆुःเค– เค•ा เคฎूเคฒ เค•ाเคฐเคฃ เคนै เค…เคตिเคฆ्เคฏा เค”เคฐ เคฏเคนी เค…เคจ्เคฏ เค•्เคฒेเคถों เค•ा เคถ्เคฐोเคค เคนै। 
 เคฏเคนाँ เคชเคฐ เค…เคตिเคฆ्เคฏा เคธे เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค…เคœ्เคžाเคจ เคฏा เคตिเคฆ्เคฏा เค•ा เค…เคญाเคต เคจเคนीं เคฌเคฒ्เค•ि เค…เคชเคจी เคธเคนी เคชเคนเคšाเคจ เคธे เคตंเคšिเคค เคฐเคนเคจा เคนै।  เคšेเคคเคจा เค•े เคตिเคทเคฏों เค•ो “เค…เคธ्เคคि เคญाเคต” เคธे เคœोเคก़เคจे เค•ा เคญ्เคฐเคฎ เค‡เคธी เค•ाเคฐเคฃ เคธे เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคคा เคนै। เคนिเคช्เคจोเคŸाเค‡เคœ्เคก เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฏा เคธเคฎ्เคฎोเคนिเคค เคฎเคจुเคท्เคฏ  เค…เคชเคจी เคตाเคธ्เคคเคตिเค•เคคा เค•ो เคญूเคฒเค•เคฐ เคธ्เคตเคฏं เค•ो “เคถเคฐीเคฐ, เคฎเคจ, เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏ, เคฎिเคฅ्เคฏा เค…เคนं-เคญाเคตเคจा,” เค‡เคค्เคฏाเคฆि เคธเคฎเคเคจे เค•ी เคญूเคฒ เค•เคฐเคคा เคนै।  เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฎें เคฏเคน เคชเคž्เคš-เค•्เคฒेเคถ เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคœ्เคฏूँ เค•ा เคค्เคฏूं เคฌเคจे เคฐเคนเคคे เคนैं।  เคœเคฌ เค•เคญी เคธुเคจाเคฎी เคฏा เค•ोเคฌिเคก-19 เคœैเคธी เคฎเคนाเคฎाเคฐी เค•े เค•ाเคฐเคฃ  เคนเคฎाเคฐी เคœाเคจ เคฎाเคฒ เคชเคฐ เคธंเค•เคŸ เค†เคคा เคนै เคคो เคนเคฎाเคฐी เคธोเคš-เคธเคฎเค เคชเคฐ เคญเคฏ เคนाเคตी เคนो เคœाเคคा เคนै। เค”เคฐ เคนเคฎ เคซिเคฐ เคธे เคธ्เคตाเคฎी เคœी 'เคธिंเคน เคถाเคตเค• ' เค•ी เค•เคฅा เคฎें เคตเคฐ्เคฃिเคค 'เคนिเคช्เคจोเคŸाเค‡เคœ्เคก เคญेंเฅœ' เคฌเคจ เคœाเคคे เคนैं। เค…เคตिเคฆ्เคฏा เค…เคฐ्เคฅाเคค् เค…เคจिเคค्เคฏ เค•ो เคจिเคค्เคฏ เคฎाเคจเคจा, เค…เคถुเคšि เค•ो เคถुเคšि เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคชเคตिเคค्เคฐ เคฎाเคจเคจा, เค…เคจाเคค्เคฎ เค•ो เค†เคค्เคฎ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เค…เคชเคจा เคฎाเคจเคจा, เคฆु:เค– เค•ो เคธुเค– เคธเคฎเคเคจा เคนै। เคฏเคน เคธंเคธाเคฐ เค…เคจिเคค्เคฏ, เคถเคฐीเคฐ เค—เคจ्เคฆเค—ी เคธे เคญเคฐा เคนुเค† เคนै, เคฏเคน เคธंเคธाเคฐ เคฆु:เค–เคฎเคฏ เคนै เคนเคฐ เคธुเค– เค•ा เค…เคจ्เคค เคฆु:เค– เคธे เคชเคฐिเคชूเคฐ्เคฃ เคนै, เคฏเคน เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏ, เคถเคฐीเคฐ เค”เคฐ เคšिเคค्เคค เคœเคก़ เคนै, เค…เคจाเคค्เคฎ เคนै, เค‰เคชเคฐ्เคฏुเค•्เคค เคธเคญी เค•ी เคตिเคชเคฐीเคค เคญाเคตเคจा เค•เคฐ เคธंเคธाเคฐ เค•ो เคจिเคค्เคฏ, เคชเคตिเคค्เคฐ, เคธुเค–เคฎเคฏ เคต เค†เคค्เคฎ เคธเคฎเคเคจा เคนी เค…เคตिเคฆ्เคฏा เคนै। เค…เคตिเคฆ्เคฏा เคนी เค…เคจ्เคฏ เค•्เคฒेเคถों เค•ा เคฎूเคฒ เคนै
   เค‡เคธเค•े เค†เค—े เคชเคคंเคœเคฒि เคนเคฎें เคฌเคคเคฒाเคคे เคนैं : “เคจเคถ्เคตเคฐ เค•ो เคถाเคถ्เคตเคค, เค…เคถुเคฆ्เคง เค•ो เคถुเคฆ्เคง, เคฆुःเค– เค•ो เคธुเค–् เค”เคฐ เค…เคจाเคค्เคฎा เค•ो เค†เคค्เคฎा เคธเคฎเค เคฒेเคจा เคนी เค…เคตिเคฆ्เคฏा เคนै” – II.5 เค…เคธ्เคฎिเคคा เค…เคฐ्เคฅाเคค् ‘เคฎैं เค•ी เคญाเคตเคจा’ เค…เคนเคฎ् เคญाเคตเคจा เคนी เค…เคธ्เคฎिเคคा เค•्เคฒेเคถ เคนै เคฏเคน เคฎेเคฐा เคถเคฐीเคฐ เคนै, เคฎेเคฐी เคตเคธ्เคคु เค†เคฆि เค•ो เคธเคฎเคเคจा เค…เคธ्เคฎिเคคा เคจाเคฎเค• เค•्เคฒेเคถ เคนै। เคฏเคน เค˜ोเคฐ เค•เคท्เคŸ เค•ो เคฆेเคจे เคตाเคฒी เคถเค•्เคคि เคนै। เคฐाเค—, เคธเคฆैเคต เคธुเค–ी เคฐเคนเคจे เค•ी เค‡เคš्เค›ा เคต เคฆ्เคตेเคถ เคฆु:เค– เคธे เคฌเคšเคจे เค•ा เคญाเคต เคนै। เคฆोเคจों เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคฎिเคฒे เคนुเคฏे เคนैं। เค…เคชเคจे เคตाเคธ्เคคเคตिเค•เคคा (เคธเคš्เคšिเคฆाเคจเคจ्เคฆ เคธ्เคตเคฐूเคช) เค•ो เคจ เคชเคนเคšाเคจ เคชाเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนी เคนเคฎ เคฌोเคฒ เคฌैเค เคคे เคนैं “เคฎैं เคธ्เคค्เคฐी เคนूँ, เคฎैं เคชुเคฐुเคท เคนूँ , เคฎैं เค…เคฎुเค• เคœाเคคि เคฏा เคธเคฎ्เคช्เคฐเคฆाเคฏ เค•ा เคนूँ", " เคฎैं เคฅเค• เค—เคฏा เคนूँ”, “เคฎैं เคชเคฐेเคถाเคจ เคนूँ”, “เคฎैं เค—ुเคธ्เคธे เคฎें เคนूँ। ”  เคœเคฌเค•ि เคธเคš्เคšाเคˆ เคฏे เคนै เค•ि “เคฎेเคฐा เคถเคฐीเคฐ M/F เคนै เคฏा เคฅเค• เค—เคฏा เคนै” เค…เคฅเคตा “เคฎेเคฐा เคฎเคจ เคšिंเคคाเค—्เคฐเคธ्เคค เคนै। ”  เค…เคชเคจा เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคชเคฐिเคšเคฏ เคฏा เค…เคชเคจी เค†เคค्เคฎा (เคธिंเคนเคถाเคตเค• เคธ्เคตเคฐूเคช) เค•ो เคจ เคœाเคจ เคชाเคจा เคนी เคฎाเคจเคตเคคा เค•े เคฆुเค–ों เค•ा เคฎूเคฒ เค•ाเคฐเคฃ เคนै। เค†เคค्เคฎा 'witness consciousness' เคšिเคฐเคธ्เคฅाเคฏी เคถाเค•्เคทी เคนै।  เค†เคค्เคฎा (existence-consciousness-bliss) เค…เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจเคถीเคฒ เคนोเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค…เคตिเคจाเคถी เคนै, เคฏเคนी เค…เคจเคจ्เคค เค†เคค्เคฎा เคจाเคจा เคฐूเคชों เคฎें เค—เคคिเคถीเคฒ เคนोเคคे เคนुเค เคญी เคถुเคฆ्เคง เค”เคฐ เคจिเคฐ्เคฒिเคช्เคค เคฆ्เคฐเคท्เคŸा เคนै เคœो เคธเคฌ เคฎें เคต्เคฏाเคช्เคค เคนै।  เคฌाเค•ी เคธเคฌ เค•ुเค› เค…เคธ्เคฅाเคฏी เค”เคฐ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจเคถीเคฒ (reflected consciousness) เคนै।   เค…เค—เคฐ เคนเคฎ เค…เคจिเคค्เคฏ (เคฎिเคฅ्เคฏा เค…เคนं เคฌोเคง-เคญेंเฅœเคค्เคต ) เคธे เคšिเคชเค•े เคฐเคนेंเค—े เคคो เคฆुःเค– เค•ो เคคो เค†เคจा เคนी เคนै।  เค”เคฐ เคเคธा เคจเคนीं เคนै เค•ि เคฆुःเค– เค•ुเค› เค–ोเคจे เคฏा เค•िเคธी เคธे เคฌिเค›เคก़เคจे เค•े เคฌाเคฆ เคนी เค†เคคा เคนै เคฌเคฒ्เค•ि เคฆुःเค– เค…เคชเคจे เค†เคธเค•्เคคि เค•े เคตिเคทเคฏों เค•ो เค–ो เคฆेเคจे เค•े เคกเคฐ เคธे เคนी เคถुเคฐू เคนो เคœाเคคा เคนै। เคœो เคธเคฐ्เคตเคต्เคฏाเคชी เค†เคค्เคฎा เค•ा เคฆเคฐ्เคถเคจ เคชा เคฒेเคคा เคนै เคตเคน เคนเคœाเคฐों เค‰เคฅเคฒ เคชुเคฅเคฒ เคฏा เค•ोเคฌिเคก -19 เคœैเคธी เคฎเคนाเคฎाเคฐी เค•े เคฌीเคš เคญी เคเค• เคจीเคฐเคต เค†เคถ्เคฐเคฏ (เค…เคตเคคाเคฐเคตเคฐिเคท्เค  เคถ्เคฐी เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃเคฆेเคต) เค•ो เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐ เคฒेเคคा เคนै , เค”เคฐ เค†เคค्เคฎเคœ्เคžाเคจ เคชा เคฒेเคคा เคนै, เคฏा เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคตिเคฆ เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฌเคจ เคœाเคคा เคนै।  
“เคฆेเค–เคจे เค•े เคฏंเคค्เคฐ (เคฎเคจ-reflected consciousness) เค•ो เคฆेเค–เคจे เคตाเคฒा (เคธाเค•्เคทी เคšैเคคเคจ्เคฏ-Pure  consciousness) เคธเคฎเค เคฌैเค เคจा เค…เคธ्เคฎिเคคा เคนै” – เคฏोเค—เคธूเคค्เคฐ - II.6/ เค…เคชเคจे เคถเคฐीเคฐ, เคฎเคจ, เคฎिเคฅ्เคฏा เค…เคนं -เคญाเคตเคจाเค“ं เค”เคฐ เคธंเคตेเคฆเคจाเค“ं เค•ो เค…เคชเคจा เคธ्เคตเคฐुเคช เคฎाเคจ เคฒेเคจे เค•ी เค†เคฆเคค, เคชुเคฐाเคจी เคนोเคคे เคนोเคคे, เคธ्เคตเคฏं เค•ो M/F เคธเคฎเค เคฒेเคจे เค•ी เคœो เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคนै เคตเคนी เค…เคธ्เคฎिเคคा เค•เคนเคฒाเคคी เคนै। เค…เคชเคจी เคตाเคธ्เคคเคตिเค•เคคा เค•ा เคœ्เคžाเคจ เคจ เคนोเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนी เคฏเคน เคญ्เคฐเคฎ เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคคा เคนै।  เคเคธा เคจเคนीं เคนै เค•ि เคฏเคน เค•िเคธी เคเค• เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ी เค•เคฎเคœोเคฐी เคนो เคฌเคฒ्เค•ि เคฎाเคจเคต เคฎाเคค्เคฐ เคฎें เคต्เคฏाเคช्เคค เคญ्เคฐाเคจ्เคคि เคนै เคฏा เคฏूँ เค•เคนें เค•ि เคšेเคคเคจा เค•ो เค—ुเคช्เคค เคฐเค–เคจे เค•े เคฒिเคฏे เค‡เคธเค•ा เคธृเคœเคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै।  เคธเคฐ्เคตเคต्เคฏाเคชी เคšेเคคเคจा เค•ो เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคช्เคฐाเคฃी เคฎें เคชृเคฅเค• เคฐเคšเคจे เค•ा เค‡เคธ เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคจिเคฏเคฎ เค•ा เคฏोเค—ी เคตिเคตेเค• เค”เคฐ เคตैเคฐाเค—्เคฏ เค•े เค…เคญ्เคฏाเคธ เคธे เค…เคคिเค•्เคฐเคฎเคฃ เค•เคฐ เค…เคชเคจी เคšेเคคเคจा เค•ो เคชुเคจः เคตिเคธ्เคคृเคค เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै | “เคฎैं เคฆुเค–ी เคนूँ” เค•े เคธोเคšเคจे เค•े เคœเค—เคน เค…เคชเคจे เคฆुःเค– เค•ो เคธाเค•्เคทी เคญाเคต เคธे เคฆेเค–เคคे เคนुเค เค‡เคธ เคฆुःเค– เค•े เคจिเคตाเคฐเคฃ เค…เคฅเคตा เคธुเค–् เค•े เคช्เคฐाเคช्เคคि เค•े เคฒिเคฏे เค†เคตเคถ्เคฏเค• เค•เคฐ्เคฎ เค•เคฐเคคे เคฐเคนें। 
“เคธुเค–् เค•े เคช्เคฐเคคि เค†เคธเค•्เคคि เคฐाเค— เคนै” -II.7
เคธเคฐ्เคตเคต्เคฏाเคชी เคšेเคคเคจा (awareness) เคธे เคชृเคฅเค• เคต्เคฏเค•्เคคि เคœเคฌ เคธ्เคตเคฏं เค•ो M/F เคถเคฐीเคฐ, เคตिเคšाเคฐ เคช्เคฐเคตाเคน เคเคตं เคธ्เคฎृเคคि เคธเคฎเค เคฒेเคคा เคนै เคคो เคตเคน เค…เคชเคจे เคชเคฐिเคตेเคถ เคฎें เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคธुเค–เคฆ เค…เคจुเคญूเคคिเคฏों เคชเคฐ เค†เคธเค•्เคค เคนो เคœाเคคा เคนै | เค…เคชเคจे เค†เคคंเคฐिเค• เค†เคจเคจ्เคฆ เค•े เค…เคจुเคญूเคคि เค•ो เคฌाเคนเคฐी เค‰เคชाเคฆाเคจों เคคเคฅा เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคธे เคœोเคก़ เคฒेเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‰เคจเค•े เค›ूเคŸ เคœाเคจे เค•ि เค•เคฒ्เคชเคจा เคธे เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคญเคฏ เคฐाเค— เคนै। เคนเคฎ เคเคธी เค•เคฒ्เคชเคจा เค•เคฐ เคฒेเคคे เคนैं เค•ि เคธुเค–् เคฌाเคนเคฐी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค”เคฐ เค‰เคชाเคฆाเคจों เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคนै। เคคเคฌ เค‡เคจเค•े เคจ เคนोเคจे เคธे เคนเคฎें เคฒเค—เคคा เคนै เค•ि เค…เคชเคจा เค†ंเคคเคฐिเค• เคธुเค–् เค‰เคจ्เคนी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค…เคฅเคตा เค‰เคชाเคฆाเคจों เค•े เคตाเคชเคธ เค†เคจे เคชเคฐ เคนी เคนाเคธिเคฒ เคนोเค—ा। เคฏเคนी เคฐाเค— เคนै। เคฐाเค— เค†เคธเค•्เคคि เค”เคฐ เคฆुःเค– เคฆोเคจों เคนी เคธे เคฌเคจा เคนै। เคธเคš เคคो เคฏे เคนै เค•ि เค†เคจंเคฆ เค•ी เค…เคจुเคญूเคคि เคธ्เคต-เคธ्เคซूเคฐ्เคค เคนै, เคธ्เคตाเคงीเคจ เคนै เค”เคฐ เคฏเคน เคฌाเคน्เคฏ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เค…เคฅเคตा เค‰เคชाเคฆाเคจों เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคจเคนीं เคนै।  เค‡เคธเค•े เคช्เคฐเคคि เคธเคœเค— เคฐเคนเคจे เคฎाเคค्เคฐ เคธे เคนी เค‡เคธเค•ा เค…เคจुเคญเคต เคช्เคฐाเคช्เคค เคนो เคœाเคคा เคนै। เคฐाเค— เค•ो เคคिเคฒांเคœเคฒि เคฆेเคคे เคฐเคนเคจा เคนै।  

“เคฆुःเค– เคธे เคšिเคชเค•े เคฐเคนเคจा เคฆ्เคตेเคท เคนै” II-8/ เค ीเค• เค‰เคธी เคคเคฐเคน เค•เคญी เคเคธी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏाँ เค†เคคी เคนैं เคœिเคจเคธे เคนเคฎ เคตिเคคृเคท्เคฃा เค•ी เค…เคจुเคญूเคคि เค•เคฐเคคे เคนैं।  เคเค• เคนी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เค…เคฒเค— เค…เคฒเค— เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ी เค…เคฒเค— เคช्เคฐเคคिเค•्เคฐिเคฏा เคนोเคคी เคนै।  เคœो เคเค• เค•ो เคธुเค–् เคฆेเคคा เคนै เคตเคนी เคฆूเคธเคฐे เค•े เคฒिเคฏे เคฆुเค–เคฆाเคฏी เคนो เคธเค•เคคा เคนै।  เคธुเค–् เค”เคฐ เคฆुःเค– เค•े เค‡เคธ เคฆ्เคตंเคฆ्เคต เคธे เคชเคฐे เคœाเค•เคฐ เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคธเคฎเคญाเคต, เคตैเคฐाเค—्เคฏ เคฏा เคตिเคตेเค•-เคช्เคฐเคฏोเค— เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เคชเคคंเคœเคฒि เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคถ्เคฐेเคท्เค  เคนै।  เคฌाเคน्เคฏ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•ो เคคเคค्เค•ाเคฒ เคฌเคฆเคฒ เคกाเคฒเคจा เค…เค•्เคธเคฐ เคธंเคญเคต เคจเคนीं เคนोเคคा।  เคฆ्เคตेเคท เคธे เคฎुเค•्เคค เคนोเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคนเคฎें เคชเคนเคฒे เค…เคชเคจे เค…เคจ्เคคःเค•เคฐเคฃ เค•ो เคถुเคฆ्เคง เค•เคฐ เค…เคชเคจी เคšेเคคเคจा เค•े เค—เคนเคฐाเคˆ เคฎें เค‰เคคเคฐเคจा เคนोเค—ा। เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคฌाเคฆ เคนी เคนเคฎ เค…เคจुเค•ूเคฒ เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคฌเคจाเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคฒा เคธเค•ेंเค—े।  เคœो เคญी เค•ाเคฎ เคฎिเคฒे เค‰เคธे เคฐाเค— เค”เคฐ เคฆ्เคตेเคท เคธे เคฐिเค•्เคค เคนोเคจे เค•ी เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคฎाเคจ เค•เคฐ เคเค• เค•เคฐ्เคฎ เคฏोเค—ी เค•ी เคญाเคตเคจा เคธे เค•เคฐें।   เค•เคฐ्เคคा เคญाเคต เค•ो เคค्เคฏाเค— เค•เคฐ เคธเคญी เค•ाเคฐ्เคฏ เคงैเคฐ्เคฏเคชूเคฐ्เคตเค•, เคจिเคชुเคฃเคคा เค”เคฐ เคจिःเคธ्เคตाเคฐ्เคฅ เคญाเคต เคธे เค•เคฐें।  เค•ाเคฐ्เคฏ เค”เคฐ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•े เคซเคฒ เคฆोเคจों เค•े เคช्เคฐเคคि เคธเคฎเคญाเคต เคฌเคจाเคฏे เคฐเค–ें। 
“เค…เคญिเคจिเคตेเคถ เค…เคญिเคจिเคตेเคถ เคฎृเคค्เคฏु เคญเคฏ เคนै। เค…เคฐ्เคฅाเคค เคœीเคตिเคค เคฐเคนเคจे เค•ी เคฒाเคฒเคธा เคฌुเคฆ्เคงिเคฎाเคจों เค•े เคฎเคจ เคฎें เคญी เค‰เคชเคœเคคी เคนै เคœเคฌเค•ि เคœीเคตเคจ เคธ्เคต-เคธ्เคซूเคฐ्เคค เคนै” II-9/ เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคช्เคฐाเคฃी เคฎें เค†เคค्เคฎ-เคธंเคฐเค•्เคทเคฃ เค•ी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคธ्เคตเคคः เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนै। เคฏเคน เคธ्เคตเคฏं เค•ो เคฎाเคค्เคฐ เคถเคฐीเคฐ เคธเคฎเค เคฒेเคจे เค•ी เคญ्เคฐाเคจ्เคคि เค”เคฐ เคฎृเคค्เคฏु เค•े เคญเคฏ เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคนै। เคนเคฎ เคธเคฌ เคจे เค•เคˆ เคœเคจ्เคฎों เคธे เคœเคจ्เคฎ เค”เคฐ เคฎृเคค्เคฏु เค•ी เคชीเคก़ा เค‡เคคเคจी เคฌाเคฐ เคेเคฒी เคนै เค•ि เค‡เคธเค•ी เคชुเคจเคฐाเคตृเคค्เคคि เคธे เค˜เคฌเคฐाเคคे เคนैं। เค…เคชเคจे เคœाเคจ เค•े เคŠเคชเคฐ เค•ोเคˆ เค–เคคเคฐा - 'เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ' เคฆेเค–เคคे เคนी เคนเคฎ เค•ाँเคช เค‰เค เคคे เคนैं।  เค˜เคฌเคฐाเคนเคŸ เคธे เคนเคฎाเคฐी เคงเคก़เค•เคจ เคคेเคœ เคนो เคœाเคคी เค”เคฐ เคฎाเคฐे เคกเคฐ เค•े เคนเคฎ เคšीเค– เคชเคก़เคคे เคนैं।  เคฎเค—เคฐ เคœเคฌ เคนเคฎ เค…เคชเคจे เคธเคš्เคšे เคธ्เคตเคฐुเคช เค•ा เค—เคนเคฐाเคˆ เคธे เคฎเคจเคจ เค•เคฐ เค•े เค…เคชเคจे เค…เคตिเคจाเคถी เค†เคค्เคฎा เค•ा เคง्เคฏाเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं เคคเคฌ เคนเคฎ เค‡เคจ เคธเคญी เค•्เคฒेเคถों เคธे เคฎुเค•्เคค เคนो เคœाเคคे เคนैं। 
“เคธूเค•्เคท्เคฎ เคฐूเคช เคฎें เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เค‡เคจ เคชांเคšों เค•्เคฒेเคถों เค•ा เคจाเคถ เค‰เคจเค•े เค‰เคค्เคชเคค्เคคि เค•े เค•ाเคฐเคฃों เค•ी เคœเคก़ เค•ी เคชเคนเคšाเคจ เค•เคฐ เคฒेเคจे เคธे เคนोเคคा เคนै” II-10 เคชเคž्เคšเค•्เคฒेเคถ เค…เคตเคšेเคคเคจ เคฎเคจ เค•े เคธूเค•्เคท्เคฎ เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคงाเคฐเคฃ เค•िเคฏे เคนुเค เคธंเคธ्เค•ाเคฐ เคนैं।  เคธเคฎाเคงि เค•ी เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎे เค…เคชเคจे เคธ्เคค्เคฐोเคค  ( 3rd'H' เคนृเคฆเคฏ ) เคฎें เคฌाเคฐเคฎ्เคฌाเคฐ เค…เคตเคธ्เคฅिเคค เคนोเค•เคฐ เค‡เคจ्เคนें เคฎिเคŸाเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। [เคช्เคฐเคค्เคฏाเคนाเคฐ -เคงाเคฐเคฃा เค•े เค…เคญ्เคฏाเคธ เคฆ्เคตाเคฐा เคนृเคฆเคฏ เค•ा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค…เคญ्เคฏाเคธ เคต्เคฏเคท्เคŸि เค…เคนं เค•ो เคฎाँ เคœเค—เคฆเคฎ्เคฌा เค•े เคฎाเคคृเคนृเคฆเคฏ เค•े เคธเคฐ्เคตเคต्เคฏाเคชी เคตिเคฐाเคŸ -เค…เคนं เคฌोเคง เคฎें เคฐूเคชाเคจ्เคคเคฐिเคค เค•เคฐเค•े เคนृเคฆเคฏ เค•ा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ।]  เค…เคตเคšेเคคเคจ เคฎें เค›िเคชे เคนुเค เคฏे เคธंเคธ्เค•ाเคฐ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธเคœเค—เคคा เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เค”เคฐ เคฏเคนाँ เคคเค• เค•ि เคง्เคฏाเคจ เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคญी เคชเค•เคก़ เคฎें เคจเคนीँ เค†เคคे เคนैं।  เค…เคคः เค‡เคจเค•े เคจिเคตाเคฐเคฃ เค•े เคฒिเคฏे เคฏเคน เคœเคฐूเคฐी เคนै เค•ि เค…เคชเคจे เคธเคš्เคšे เคธ्เคตเคฐुเคช เค•ी เคชเคนเคšाเคจ เคจिเคฐंเคคเคฐ เคฌเคจाเคฏे เคฐเค–เค•เคฐ เค…เคธ्เคฎिเคคा เค•ा เคœเคก़ เคธे เค‰เคจ्เคฎूเคฒเคจ เค•िเคฏा เคœाเคฏे।  เคœเคฌ “เคต्เคฏเคท्เคŸि -เคฎैं” เค…เคชเคจे เคธीเคฎिเคค เคชเคฐिเคšเคฏ เคธे เคฌเคข़เคคा เคนुเค† เค…เคชเคจे เคธเคฐ्เคตเคต्เคฏाเคชी เคตिเคฐाเคŸ 'เค…เคนं'-เคฌोเคง เคฎाँ เคœเค—เคฆเคฎ्เคฌा เคฐूเคช เค•ो เคชเคนเคšाเคจเคจे เคฒเค—เคคा เคนै, เคคเคฌ เค‡เคธ เค†เคค्เคฎ-เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เค•े เคธाเคฅ เคธंเคธ्เค•ाเคฐ เคตिเคฒुเคช्เคค เคนो เคœाเคคे เคนैं।
 เคชเคคंเคœเคฒि เคฏोเค— เคธूเคค्เคฐ I.12 เคฎें เคชเคคंเคœเคฒि เค•เคนเคคे เคนैं เค•ि -เค…เคญ्เคฏाเคธเคตैเคฐाเค—्เคฏाเคญ्เคฏां เคคเคจ्เคจिเคฐोเคงः ॥เฅงเฅจ॥ เค…เคฐ्เคฅाเคค เคธเคคเคค เค…เคญ्เคฏाเคธ เคเคตं เคตैเคฐाเค—्เคฏ เคธे เคšिเคค्เคค เค•ी เคตृเคค्เคคिเคฏों เค•ो “เคฎैं” เคธเคฎเค เคฒेเคจे เค•ी เคญ्เคฐाเคจ्เคคि เค…เคธ्เคค เคนोเคคी เคนै।  เคšिเคค्เคคเคตृเคค्เคคि เคจिเคฐोเคง เคฏा เคฏोเค— เค•ो เคฎเคนाเคญाเคฐเคค (เคถाเคจ्เคคिเคชเคฐ्เคต เฅฉเฅงเฅฌ/เฅจ) เคฎें เคธเคฐ्เคตเคถ्เคฐेเคท्เค  เคฎाเคจเคธिเค• เคฌเคฒ เค•เคนा เค—เคฏा เคนै- "เคจाเคธ्เคคि เคธांเค–्เคฏเคธเคฎं เคœ्เคžाเคจं เคจाเคธ्เคคि เคฏोเค—เคธเคฎं เคฌเคฒं"।  เคชเคคंเคœเคฒि เคฏोเค—เคธूเคค्เคฐ (เฅง.เฅงเฅจ) เค•ो เค…เคงिเค• เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค‡เคธเค•े เคต्เคฏाเคธ-เคญाเคท्เคฏ  เคฎें เค•เคนा เค—เคฏा เคนै - " เคšिเคค्เคคเคจเคฆी เคจाเคฎ เค‰เคญเคฏเคคो เคตाเคนिเคจी, เคตเคนเคคि เค•เคฒ्เคฏाเคฃाเคฏ เคตเคนเคคि เคชाเคชाเคฏ เคš। เคฏा เคคु เค•ैเคตเคฒ्เคฏเคช्เคฐाเค—्เคญाเคฐा เคตिเคตेเค•เคตिเคทเคฏเคจिเคฎ्เคจा เคธा เค•เคฒ्เคฏाเคฃเคตเคนा। เคธंเคธाเคฐเคช्เคฐाเค—्เคญाเคฐाเคฝเคตिเคตेเค•เคตिเคทเคฏเคจिเคฎ्เคจा เคชाเคชเคตเคนा। เคคเคค्เคฐ เคตैเคฐाเค—्เคฏेเคฃ เคตिเคทเคฏเคธ्เคฐोเคคः เค–िเคฒीเค•्เคฐिเคฏเคคे เคตिเคตेเค•เคฆเคฐ्เคถเคจाเคญ्เคฏाเคธेเคจ เคตिเคตेเค•เคธ्เคฐोเคค เค‰เคฆ्เค˜ाเคŸ्เคฏเคคे। เค‡เคค्เคฏुเคญเคฏाเคงीเคจเคถ्เคšिเคค्เคคเคตृเคค्เคคिเคจिเคฐोเคงः। -เคฎเคจ เค•ी 'เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคšंเคšเคฒเคคा เค”เคฐ เคฌเคนिเคฐ्เคฎुเค–ी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि '  เคšिเคค्เคค-เคจเคฆी เค•े เคช्เคฐเคตाเคน เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจी เคœाเคคी เคนै,  เคœो เค•ि เคฆोเคจों เคฆिเคถाเค“ं (เค‰เคฐ्เคง्เคต เค”เคฐ เคจिเคฎ्เคจ - เค‰เคญเคฏเคคः) เคฎें เคฌเคนเคจे เคตाเคฒी เคนै। เคฏเคน เคช्เคฐเคตाเคน เคถ्เคฐेเคฏ (เค•เคฒ्เคฏाเคฃाเคฏ) เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เคญी เคฌเคนเคคी เคนै, เค”เคฐ (เคš) เค…เคถुเคญ เคฏा เคชाเคช (เคชाเคชाเคฏ) เค•ी เค“เคฐ เคญी เคฌเคนเคคी เคนै।' เคตिเคตेเค•เคตिเคทเคฏเคจिเคฎ्เคจा เคธा เคšिเคค्เคคเคจเคฆी เค•เคฒ्เคฏाเคฃाเคฏ เคตเคนเคคि' -- เคšिเคค्เคคเคจเคฆी เค•ी เคงाเคฐा เคœเคฌ เคตिเคตेเค•เคตिเคทเคฏ, เคตिเคตेเค• เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ (เคตिเคทเคฏ)  เค•ी เค“เคฐ เคुเค•ा (เคจिเคฎ्เคจा) เคนै,เค…เคฐ्เคฅाเคค เคตिเคตेเค• -เค–्เคฏाเคคि เคฏा เคตिเคตेเค•เคถीเคฒ เคœ्เคžाเคจ, เคœो เค•िเคธी เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ो เคฌुเคฆ्เคงि (เคจเคถ्เคตเคฐ) เค”เคฐ เคชुเคฐुเคท (เคถाเคถ्เคตเคค) เค•े เคฌीเคš เค•े เค…ंเคคเคฐ เค•ो เค…เคจुเคญเคต เค•เคฐเคจे เค•ी เค…เคจुเคฎเคคि เคฆेเคคा เคนै; เคตเคน เคงाเคฐा (เคธा) 'เค•ैเคตเคฒ्เคฏเคช्เคฐाเค—्เคญाเคฐा' เค•ैเคตเคฒ्เคฏ (เคฎुเค•्เคคि) เค•ी เค“เคฐ เคฒे เคœाเคจेเคตाเคฒी เคนै เค”เคฐ เค•เคฒ्เคฏाเคฃ-เคตเคนा เคนै।       
          'เค…เคตिเคตेเค•เคตिเคทเคฏเคจिเคฎ्เคจा เคธा เคชाเคชाเคฏ เคตเคนเคคि'-  เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เคฏเคน เคงाเคฐा เคœเคฌ เค…เคตिเคตेเค• เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें, เค…เคฐ्เคฅाเคค เคœเคฌ เคฌुเคฆ्เคงि เค”เคฐ เคชुเคฐुเคท เค•े เคฌीเคš เคฐเคนเคจे เคตाเคฒे เค…ंเคคเคฐ เค•ा เค…เคจुเคญเคต เคจเคนीं เค•เคฐเคจे เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เคुเค•ी เคนोเคคी เคนै, เคตเคน 'เคธंเคธाเคฐเคช्เคฐाเค—्เคญाเคฐा' เคธंเคธाเคฐ เคฏा เคฆेเคนाเคจ्เคคเคฐ-เค—เคฎเคจ  (Transmigration) เค•ी เค“เคฐ เคฒे เคœाเคจे เคตाเคฒी เคงाเคฐा เคชाเคช-เคตเคนा เคนै, เคœो เคฌुเคฐाเคˆ เค•ी เค“เคฐ เคฌเคนเคคी เคนै।  เค‰เคธ (เคคเคค्เคฐ) เคฌाเคน्เคฏ เคตเคธ्เคคुเค“ं เคฏा เคตिเคทเคฏों เค•ी เค“เคฐ เคฌเคนเคจे เคตाเคฒी เคงाเคฐा เคชเคฐ (เคตैเคฐाเค—्เคฏेเคฃ) เคตैเคฐाเค—्เคฏ (เคฐिเคจเคจ्เคธिเคเคธเคจ เคฏा เคชเคฐเคนेเคœ) เค•ा เคซाเคŸเค• เคฒเค—ाเค•เคฐ เคตिเคทเคฏเคธ्เคฐोเคค เค•ो เคฎเคจ्เคฆ เคฌเคจाเคคे เคนुเค เคถเค•्เคคिเคนीเคจ (เค–िเคฒीเค•्เคฐिเคฏเคคे) เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै।  
             เคคเคฅा เคตिเคตेเค•-เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ (เคฏा เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เคตिเคตेเค•เคถीเคฒ เคœ्เคžाเคจ Discriminative Knowledge' เค•े เคฎूเคฐ्เคค เคฐूเคช เคฅे เค‰เคจเค•े เคŠเคชเคฐ เคช्เคฐเคค्เคฏाเคนाเคฐ -เคงाเคฐเคฃा เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ -) เคชเคฐ เคšिंเคคเคจ-เคฎเคจเคจ เค•เคฐเคคे เคฐเคนเคจे เค•े เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช (เคเค• เคฆिเคจ เคšिเคค्เคคเคตृเคค्เคคि เคจिเคฐुเคฆ्เคง เค”เคฐ) เคตिเคตेเค•เคธ्เคฐोเคค เค‰เคฆ्เค˜ाเคŸिเคค เคนो เคœाเคคा เคนै। เค‡เคคि เค‰เคญเคฏ เค…เคงीเคจः เคšिเคค्เคคเคตृเคค्เคคिเคจिเคฐोเคงः = เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ (เค‡เคคि) เคšिเคค्เคคเคตृเคค्เคคिเคจिเคฐोเคงः (เคšिเคค्เคค เค•ी เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคšंเคšเคฒเคคा เค”เคฐ เคฌเคนिเคฐ्เคฎुเค–ी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि, เค…เคฐ्เคฅाเคค เคตिเคทเคฏों เคฎें เคฆौเฅœเคจे เคตाเคฒी 'Propensity' เค•ा เคฆเคฎเคจ เคฏा เคธंเคถोเคงเคจ,) เคชเคฐเคนेเคœ,เคจिเคตृเคค्เคคि เคฏा "Renunciation" เค”เคฐ เคตिเคตेเค•-เคฆเคฐ्เคถเคจ เค…เคฐ्เคฅाเคค "Discrimination" เค…เคฐ्เคฅाเคค (เคฌुเคฆ्เคงि-เคชुเคฐुเคท เคตिเคตेเค• เคฏा เคถाเคธ्เคตเคค-เคจเคถ्เคตเคฐ เค•ो เคชเคนเคšाเคจเคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा) เคฆोเคจों เค•े เค…เคญ्เคฏाเคธ เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคนै।
         "เคตिเคตेเค•เคฆเคฐ्เคถเคจाเคญ्เคฏाเคธेเคจ เคตिเคตेเค•เคธ्เคฐोเคค เค‰เคฆ्เค˜ाเคŸ्เคฏเคคे !" เค‡เคธे เคชเคขเคจे เคธे เคเคธा เคช्เคฐเคคीเคค เคนोเคคा เคนै, เคฎाเคจो  เคต्เคฏाเคธเคฆेเคต เคนเคœाเคฐों เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคœाเคจ เคšुเค•े เคฅे, เค•ि 'เคตिเคตेเค•-เคช्เคฐเคฏोเค— เคถเค•्เคคि' เคœो เคธเคญी เค•े เคน्เคฐเคฆเคฏ เคฎें เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เค…เคจ्เคคเคฐ्เคฏाเคฎी เค—ुเคฐु เคนै; เคตเคน (เฅงเฅจ เคœเคจเคตเคฐी เฅงเฅฎเฅฌเฅฉ เค•ो) เคธ्เคตเคฏं เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เค•ी เค†เค•ृเคคि เคฎें เค†เคตिเคฐ्เคญूเคค เคนोเค—ी ! เคเค• เคฆिเคจ  เค”เคฐ เคคเคฌ เคฒाเคฒเคš เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐเคคे เคนुเค (เคฏा เคญोเค—ों เคฎें เค†เคธเค•्เคคि เค•ा เคค्เคฏाเค— เค•เคฐเคคे เคนुเค) เค‰เคธ เค—ुเคฐु เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เค•े เคฎूเคฐ्เคค เคฐूเคช เคชเคฐ เคชुเคจः เคชुเคจः เคฎเคจ เค•ो เคงाเคฐเคฃ เค•เคฐเคจे เค•े เค…เคญ्เคฏाเคธ เคธे ' เคตिเคตेเค•-เคธ्เคฐोเคค ' เค‰เคฆเค˜ाเคŸिเคค เคนो เคœाเคฏेเค—ा !  
      “เค•्เคฐिเคฏाเคตाเคจ เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคšिเคค्เคค เคฎें เค‰เค เคคी เคนुเคˆ เคตृเคค्เคคिเคฏों เค•ा เคง्เคฏाเคจ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคจाเคถ เคนोเคคा เคนै” เคฏोเค—เคธूเคค्เคฐ II-11/เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคฏเคน เคนै เค•ि เคง्เคฏाเคจ เค•िเคฏा เคจเคนीं เคœाเคคा เคนै, เคช्เคฐเคค्เคฏाเคนाเคฐ เค”เคฐ เคงाเคฐเคฃा เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•เคฐเคคे เค•เคฐเคคे เคœเคฌ 'เคคैเคฒ เคงाเคฐเคตเคค ' เค…เคชเคจे เค‡เคท्เคŸเคฆेเคต เค•ा เคง्เคฏाเคจ เคนोเคจे เคฒเค—เคคा เคนै, เค‰เคธ เค—ंเคญीเคฐ เคง्เคฏाเคจ เคธे เคนी เคธเคฎाเคงि เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि เคธंเคญเคต เคนै।  เค”เคฐ เคคเคญी เคฎเคจ เค•ी เคธाเคงाเคฐเคฃ เค—เคคिเคตिเคงिเคฏों เคฎें เค‰เคฒเคे เคฐเคนเคจे เค•ी เค†เคฆเคค เคธे เคจिเคชเคŸा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। 
         เค•เคฐ्เคฎ เค•ा เคจिเคฏเคฎ เคเคตं เค†เค•เคธ्เคฎिเค• เค†เคชเคฆाเคँ เคฏा เค•ोเคฌिเคก -19 'Corona Pandemic' เค•ी เคตिเคถ्เคตเคต्เคฏाเคชी เคฎเคนाเคฎाเคฐी เค•े เคฌीเคš เค•्เคฏा เคธंเคฌเคจ्เคง เคนै ? เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ (COVID-19) เค•ी เคฌीเคฎाเคฐी, เคธเค•्เคฐเคฎเคฃ เคธे เคซैเคฒเคคी เคนै।  เคฏเคน เคเค• เคจเค เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ी เคตเคœเคน เคธे เคนोเคคी เคนै। เค‡เคธ เคฌीเคฎाเคฐी เค•ी เคตเคœเคน เคธे เคธांเคธ เค•ी เคฌीเคฎाเคฐी (เคœैเคธे เค•ि เคซ़्เคฒू) เคนोเคคी เคนै।  เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा, เค–ांเคธी, เคฌुเค–ाเคฐ, เค”เคฐ เคœ़्เคฏाเคฆा เค—ंเคญीเคฐ เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคธांเคธ เคฒेเคจे เคฎें เคคเค•เคฒीเคซ़ เคนोเคจा เค‡เคธ เคฌीเคฎाเคฐी เค•े เคฒเค•्เคทเคฃ เคนैं। เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เค•ी เคฌीเคฎाเคฐी เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เค•िเคธी เคธंเค•्เคฐเคฎिเคค เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เค†เคจे เคธे เคซैเคฒเคคी เคนै।  เคธंเค•्เคฐเคฎिเคค เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เค–ांเคธเคจे เคฏा เค›ींเค•เคจे เคชเคฐ เค‰เคธเค•े เคฎुंเคน เค”เคฐ เคจाเค• เคธे เค—िเคฐเคจे เคตाเคฒी เคฌूंเคฆों เคธे เคฏเคน เคฌीเคฎाเคฐी เคฆूเคธเคฐे เคฒोเค—ों เคฎें เคซैเคฒเคคी เคนै।  เคฏเคน เคคเคฌ เคญी เคซैเคฒเคคी เคนै, เคœเคฌ เค•ोเคˆ เคต्เคฏเค•्เคคि เค‰เคธ เคธเคคเคน เคฏा เคšीเคœ़ เค•ो เค›ूเคคा เคนै เคœिเคธ เคชเคฐ เคตाเคฏเคฐเคธ เคนोเคคा เคนै, เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เค…เคชเคจी เค†ंเค–, เคจाเค• เคฏा เคฎुंเคน เค•ो เค›ूเคคा เคนै। เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ (COVID-19) เค•ो เคฐोเค•เคจे เค•े เคฒिเค, เคซ़िเคฒเคนाเคฒ (20 เค…เคช्เคฐैเคฒ 2020 เคคเค•) เค•िเคธी เคคเคฐเคน เค•ा เคŸीเค•ा เคจเคนीं เคนै। เค†เคช เคตाเคฏเคฐเคธ เคธे เค–ुเคฆ เค•ो เคฌเคšाเคจे เค•े เคธाเคฅ เคนी เค‡เคธे เคซैเคฒเคจे เคธे เคฐोเค•เคจे เคฎें เคญी เคฎเคฆเคฆ เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं।  เค‡เคธเค•े เคฒिเค เค†เคช เคเคธा เค•เคฐें--เคจिเคฏเคฎिเคค เคฐूเคช เคธे เคธाเคฌुเคจ เค”เคฐ เคชाเคจी เคธे เคฏा เค…เคฒ्เค•ोเคนเคฒ เคตाเคฒे เคนैंเคก เคธैเคจिเคŸाเค‡เคœ़เคฐ เคธे 20 เคธेเค•ंเคก เคคเค• เคนाเคฅ เคงोเคं। เค–ांเคธเคจे เค”เคฐ เค›ींเค•เคจे เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคกिเคธ्เคชोเคœ़ेเคฌเคฒ เคŸिเคถू เคธे เคฏा เค•ोเคนเคจी เค•ो เคฎोเคก़เค•เคฐ, เค…เคชเคจी เคจाเค• เค”เคฐ เคฎुंเคน เค•ो เคขเค•ें। เคœो เคฒोเค— เคฌीเคฎाเคฐ เคนैं เค‰เคจเคธे (เคเค• เคฎीเคŸเคฐ เคฏा เคคीเคจ เคซ़ीเคŸ เค•ी) เคฆूเคฐी เคฌเคจाเค เคฐเค–ें เค˜เคฐ เคชเคฐ เคนी เคฐเคนें।  เค”เคฐ เค…เค—เคฐ เค†เคช เคฌीเคฎाเคฐ เคนैं, เคคो เค–ुเคฆ เค•ो เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•े เคธเคญी เคฒोเค—ों เคธे เค…เคฒเค— เค•เคฐ เคฒें। เค…เค—เคฐ เค†เคชเค•े เคนाเคฅ เคธाเคซ़ เคจเคนीं เคนैं, เคคो เค…เคชเคจी เค†ंเค–, เคจाเค• เคฏा เคฎुंเคน เค•ो เคจ เค›ुเคं।  
         เคœเคฌ เคญी เค•ोเคˆ เค†เค•เคธ्เคฎिเค• เค†เคชเคฆा เคŸूเคŸเคคी เคนै เคœैเคธा เค•ि เคฆเค•्เคทिเคฃी เคเคถिเคฏा เคฎें เค†เคˆ เคธुเคจाเคฎी, เคฏा เค…เคญी เคœो เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ (COVID-19) เค•ी เคตिเคถ्เคตเคต्เคฏाเคชी เคฎเคนाเคฎाเคฐी เค†เคฏी เคนै, เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคชूเคฐे เคตिเคถ्เคต เคฎें 1.80 เคฒाเค– เคฎเคจुเคท्เคฏों เค•ी เคฎृเคค्เคฏु เคนो เค—เคฏी। เค”เคฐ เคฒाเค–ो เคฎเคจुเคท्เคฏ เค…เคธ्เคชเคคाเคฒ เคฎें เค‡เคฒाเคœ เค•เคฐเคตा เคฐเคนे เคนैं เค”เคฐ เค•เคฐोเฅœों -เค…เคฐเคฌो เคฎเคจुเคท्เคฏ เค…เคชเคจे -เค…เคชเคจे เค˜เคฐों เคฎें เคฌเคจ्เคฆ เคนैं। เคนเคฎाเคฐे เคฎเคจ เคฎें เคฏे เคธเคตाเคฒ เค‰เค เคคा เคนै “เค‡เคคเคจे เคฒोเค—ों เค•ो เค•्เคฏों เคฎाเคฐเคจा เคชเคก़ा ?” “เค”เคฐ เคฌाเค•ी เค•े เคฌเคš เค•्เคฏों เค—เค ?” เคฏा เคฏเคฆि เคธ्เคตเคฏं เคญुเค•्เคคเคญोเค—ी เคนुเค เคคो เคฎเคจ เคฎें เค‰เค เคคा เคนुเค† เคธเคตाเคฒ “เคฎेเคฐे เคนी เคธाเคฅ เค•्เคฏों ?” “เคฎैंเคจे เค•िเคธी เค•ा เค•्เคฏा เคฌिเค—ाเคก़ा เคฅा ?” “เคฎेเคฐा เค•्เคฏा เคฆोเคท เคฅा ?” 
       เคชเคคंเคœเคฒि เคคเคฅा เค…เคจ्เคฏ เคธिเคฆ्เคงों เคจे เค•เคฐ्เคฎ เค•े เคตिเคงाเคจ เค•े เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เคตिเคธ्เคคाเคฐเคชूเคฐ्เคตเค• เคฌเคคाเคฏा เคนै।  เค•เคฐ्เคฎ เค•े เคตिเคงाเคจ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค…เคคीเคค เค•े เคนเคฎाเคฐे เค•ाเคฐ्เคฏ, เคตเคšเคจ เค”เคฐ เคตिเคšाเคฐ เคซเคฒिเคค เคนोเคคे เคนैं। เคชเคž्เคšเค•्เคฒेเคถों เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนเคฎ เค•เคฐ्เคฎ เคธंเคšเคฏ เค•เคฐเคคे เคœाเคคे เคนैं। เคฏเคน 3 เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคธे เคนोเคคा เคนै : 1. เคช्เคฐाเคฐเคฌ्เคง เค•เคฐ्เคฎ : เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เค•े เค•เคฐ्เคฎ เคœिเคจ्เคนें เค•ाเคŸเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคฏเคน เคœเคจ्เคฎ เคนुเค†; 2. เค•्เคฐिเคฏเคฎाเคฃ เค•เคฐ्เคฎ : เค‡เคธ เคœเคจ्เคฎ เคฎे เคธृเคœिเคค เค•เคฐ्เคฎ;  3. เคธंเคšिเคค เค•เคฐ्เคฎ : เคœो เค†เคจे เคตाเคฒे เคœเคจ्เคฎों เคฎें เคซเคฒिเคค เคนोंเค—े। 
          เค•เคฐ्เคฎ เค•ा เคงाเคฐเคฃ เค•เคฐ्เคฎाเคถเคฏ เคฎें เคนोเคคा เคนै।   เคฏเคนी เค•เคฐ्เคฎ เค•ी เค•ोเค– เค…เคฅเคตा เคญเคฃ्เคกाเคฐ เคนै।  เคฏเคนीं เคธाเคฐे เค•เคฐ्เคฎ เคเค•เคค्เคฐिเคค เคนैं।  เค•เคฐ्เคฎ เคธเคคเคน เคชเคฐ เค†เค•เคฐ เค•्เคฒेเคถों เค•े เคฐूเคช เคฎें เคช्เคฐเค•เคŸ เคนोเคจे เค•ी เคช्เคฐเคคीเค•्เคทा เคฎें เคฐเคนเคคे เคนैं।  เคเคธा เคญी เคนो เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เค•िเคธी เคเค• เคช्เคฐเคฌเคฒ เค•เคฐ्เคฎ เค•ो เค•ाเคŸเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคนी เคเค• เคœเคจ्เคฎ เคฒेเค•เคฐ เคถเคฐीเคฐ เคงाเคฐเคฃ เค•เคฐเคจा เคชเฅœे ।  เค‰เคธ เคช्เคฐเคฌเคฒ เค•เคฐ्เคฎ เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เค•เคฐ्เคฎों เค•ा เคญी เคซเคฒเคญोเค— เค‡เคธी เคœเคจ्เคฎ เคฎें เคนो เคœाเคคा เคนै।  เคฏเคน เคคเคฌ เคคเค• เคšเคฒเคคा เคฐเคนเคคा เคนै เคœเคฌ เคคเค• เค†เคค्เคฎ-เคœ्เคžाเคจ เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि เค•เคฐ เคต्เคฏเค•्เคคि เคจเค เค•เคฐ्เคฎ เคธंเคšเคฏ เค•เคฐเคจा เคฌंเคฆ เคจा เค•เคฐ เคฆे।  
            เคฏे เคธเคš เคนै เค•ि เคต्เคฏเค•्เคคि เค…เคชเคจे เค•เคฐ्เคฎों เคธे เคœुเคก़ा เคนुเค† เคนै เค”เคฐ เค•เคฐ्เคฎ เคนी เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค•เคฐเคคा เคนै เค•ि เคตเคน เค•ैเคธे เคœीเคคा เคนै เค”เคฐ เคตिเคญिเคจ्เคจ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เค‰เคธเค•ी เค•्เคฏा เคช्เคฐเคคिเค•्เคฐिเคฏा เคนोเค—ी เค•िเคจ्เคคु เคตเคน เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคตिเคตเคถ เคญी เคจเคนीं เคนै।   เค‰เคธे เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคนै เค•ी เค•เคฐ्เคฎเคœเคจ्เคฏ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคธे เค‰เคธเค•ा เคฌเคฐ्เคคाเคต เคธเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค• เคนो เคฏा เคจเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค•।  เค…เค—เคฐ เคนเคฎाเคฐा เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เคจเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค• เคนोเคคा เคนै เคœिเคธเคธे เคนเคฎ เคฆूเคธเคฐों เค•ो เคฆुःเค– เคชเคนुंเคšाเคคे เคนैं เคคो เคตเคนी เคฆुःเค– เค”เคฐ เคญी เคตिเค•เคฐाเคฒ เคฐूเคช เคงเคฐ เค•เคฐ เคนเคฎाเคฐे เคœीเคตเคจ เคฎें เคฒौเคŸเคคी เคนैं।  เคœเคฌ เคนเคฎ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•ा เคธाเคฎเคจा เคธเคœเค—เคคा เคเคตं เคตिเคตेเค•-เคช्เคฐเคฏोเค— เค•े เคธाเคฅ เคงैเคฐ्เคฏเคชूเคฐ्เคตเค• เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฒोเค•ोเคชเค•ाเคฐ-Be and Make ' เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•े เคธाเคฅ เคœुเฅœे เคฐเคนเค•เคฐ เค…เคจाเคธเค•्เคค เคญाเคต เคธे เค•เคฐ्เคฎ เค•เคฐเคคे เคฐเคนें เคคเคฌ เคตो เค•เคฐ्เคฎ เค•्เคทीเคฃ เคชเคก़เคจे เคฒเค—เคคे เคนैं। 

                เคนเคฎाเคฐे เคเค• เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ เค•เคฐ्เคฎी  เคœो เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคฒॉเค•เคกाเค‰เคจ เคฎें เค—เคฐीเคฌ เคฎเคœเคฆूเคฐों เค•ो เคฐाเคถเคจ เคชเคนुंเคšाเคจे เคคเคฅा เคญूเค–ों เค•ो เคญोเคœเคจ เคชเคนुँเคšाเคจे เค•ी เคธेเคตा เคธे เคฏुเค•्เคค เคนैं, เค…เคชเคจे เคนाเคฒ เค•ी เคเค• เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคฎें เค•เคนเคคे เคนैं :“เคเค• เคนी เคฆोเคชเคนเคฐ เค•ी เคฆो เค˜เคŸเคจाเค“ं เคจे เคฎुเคे เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•े เคจिเค•ृเคท्เคŸ เค”เคฐ เค‰เคค्เค•ृเคท्เคŸ เคฆोเคจों เคนी เค—ुเคฃों เค•ा เคชเคฐिเคšเคฏ เค•เคฐเคตा เคฆिเคฏा।  เคฐाเคนเคค เค•े เคฒिเคฏे เคฌांเคŸเคจे เค•ो เคนเคฎाเคฐे เคชाเคธ เคœो เคฅोเคก़ा เคฌเคนुเคค เคฅा เค‰เคธे เคฌांเคŸเคจे เค•े เค•्เคฐเคฎ เคฎें เคฎैंเคจे เคเค• เค“เคฐ เคคो เคฏे เคฆेเค–ा เค•ि เค—เคฐीเคฌ เคฎเคœเคฆूเคฐों เค•े เคŠเคชเคฐ เคญी เคฒूเคŸ-เค–เคธोเคŸ, เค เค—ी, เคฌेเคˆเคฎाเคจी เค•เคฐ เค‰เคจเค•े เคชाเคธ เคœो เคญी เคฌเคšा เค–ुเคšा เคฅा เคตो เค›ीเคจा เคœा เคฐเคนा เคฅा เคฏเคนाँ เคคเค• เค•ी เคฐाเคนเคค เคธाเคฎเค—्เคฐी เคชเคนुँเคšाเคจे เคตाเคฒी เค—ाเคก़ी เค•ो เคญी เคฒूเคŸा เคœा เคฐเคนा เคฅा เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เคเค• เคเคธा เค‡ंเคธाเคจ เคญी เคฆिเค–ा เคœिเคธเคจे เคตिเค•เคŸ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคญी เค‰เคฆाเคฐเคคा เคฆिเค–ाเคˆ। เค…เคชเคจे เคฎเค•ाเคจ เค•े เคฆเคฐเคตाเคœे เคชเคฐ  เคตเคน เค…เค•ेเคฒा เค–เคก़ा เคฅा। เค…เคชเคจे เคชाเคธ เคธे เค–ाเคจा เค•ा เคเค• เคชैเค•ेเคŸ เคฆेเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคฎैंเคจे เค‰เคธे เคชुเค•ाเคฐा। เค‰เคธเคจे เค…เคตเคธाเคฆ เค”เคฐ เค•ृเคคเคœ्เคžเคคा เคญเคฐी เค†ँเค–ें เคฎेเคฐी เค†ँเค–ों เคฎें เคกाเคฒ เค•เคฐ เคฎुเคे เคฌเคคाเคฏा เค•ि เคตเคน เคจाเคถ्เคคे เคฎें เคเค• เคชाเคตเคฐोเคŸी เค–ा เคšुเค•ा เคฅा।  เค‰เคธเค•ी เค‡เคš्เค›ा เคฅी เค•ि เค–ाเคจा เค•ा เคชैเค•ेเคŸ เค‰เคจ्เคนें เคฎिเคฒे เคœो เคธुเคฌเคน เคธे เคญूเค–े เคฅे। ” 
             เคฆुःเค– เค•ा เคธाเคฎเคจा เค•ैเคธे เค•เคฐें : เคฎाเคจเคตเคคा เค•े เคฆुःเค– เค”เคฐ เค•เคท्เคŸ เค•ा เคธाเคฎเคจा เคนเคฎ เค…เคชเคจे เคตिเคšाเคฐ, เคตเคšเคจ เค”เคฐ เค•เคฐ्เคฎ เคฎें เค•เคฐुเคฃा เคœเค—ा เค•เคฐ เค•เคฐें। เคนเคฎाเคฐा เคนृเคฆเคฏ เคช्เคฐेเคฎ เค”เคฐ เคฆเคฏा เคธे เคชเคฐिเคชूเคฐ्เคฃ เคนो, เคนเคฎ เค…เคชเคจे เคต्เคฏเคท्เคŸि เค…เคนं เค•ो เคฎाँ เคœเค—เคฆเคฎ्เคฌा เค•े เคฎाเคคृเคนृเคฆเคฏ เค•े เคธเคฐ्เคตเคต्เคฏाเคชी เคตिเคฐाเคŸ เคนृเคฆเคฏ เค•े 'เค…เคนं' -เคฌोเคง เคฎें เคฐूเคชाเคจ्เคคเคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เค•เคฒा เคธीเค– เคฒें। เคฎเคจเคจ เค•เคฐเคจे เค•ा เคตिเคทเคฏ เคฏเคนी เคนै เค•ि เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ी เค†เคชเคฆाเค“ं (COVID-19) เคธे เคนเคฎ เค•्เคฏा เคธीเค–เคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เค†เคจे เคธे เคนเคฎ เค•ैเคธा เค†เคšाเคฐ-เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคชเคคंเคœเคฒि เค•เคนเคคे เคนैं : “เค‰เคจ्เคฎूเคฒเคจ เค‰เคธ เคฆुःเค– เค•ा เค•เคฐเคจा เคนै เคœो เค…เคจाเค—เคค เคนै” เคฏोเค—เคธूเคค्เคฐ  II-16 / เค•ेเคตเคฒ เค†เคค्เคฎा เค•े เคšिंเคคเคจ เคธे เคนी เคนเคฎ เค‰เคธ เคฆुःเค– เคธे เคชाเคฐ เคชा เคธเค•เคคे เคนैं เคœो เค…เคญी เค†เคฏा เคจเคนीं เคนै เค”เคฐ เคœिเคธเค•ी เค†เค—เคฎเคจ เค•ा เคถ्เคฐोเคค เค•เคฐ्เคฎเค•ोเคท เคฎें เคนै।  เค•्เคฏोंเค•ि “เคฆृเคถ्เคฏเคฎाเคจ เค•ा เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ेเคตเคฒ เค†เคค्เคฎा เค•े เคฒिเคฏे เคนै” เคฏोเค—เคธूเคค्เคฐ (II.21) เค”เคฐ “เคฆृเคถ्เคฏเคฎाเคจ เคœเค—เคค เคญोเค— เค”เคฐ เคฎुเค•्เคคि เคฆोเคจों เคนी เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒा เคนै” เคฏोเค— เคธूเคค्เคฐ (II-18) เคช्เคฐเค•ृเคคि เคจाเคจा เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เคญोเค— เคฆिเคฒा เค•เคฐ เค…เคจ्เคคเคคः เคนเคฎाเคฐी เคšेเคคเคจा เค•ो เค…เคชเคจे เคฎिเคฅ्เคฏा เคชเคฐिเคšเคฏ เคธे เคฎुเค•्เคค เค•เคฐเคคी เคนै।  เค…ंเคคเคคोเค—เคค्เคตा เคนเคฎ เคฏเคน เคฎเคนเคธूเคธ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•े เคนाเคฅों เคฌเคนुเคค เคฆुःเค– เคेเคฒ เคฒिเคฏे เค”เคฐ เคคเคฌ เคต्เคฏाเค•ुเคฒ เคนोเค•เคฐ เค…เคชเคจे เค†เคค्เคฎเคตाเคฆी เคญ्เคฐांเคคिเคฏों (“เคฎैं เคถเคฐीเคฐ, เคฎเคจ, เค‡เคค्เคฏाเคฆि เคนूँ”) เคธे เคจिเค•เคฒเคจे เค•े เค‰เคชाเคฏ เคขूँเคขเคจे เคฒเค—เคคे เคนैं। 
                เคธीเคงी เคฌाเคค เคฏे เคนै เค•ि, เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เค…เคจुเคญเคต เคธे เคนเคฎें เค•ुเค› เคธीเค–เคจे เค•ा เคฎौเค•ा เคฎिเคฒเคคा เคนै เค”เคฐ เคนเคฎें เค‡เคจเคธे เคธเคค्เคฏ เค…เคธเคค्เคฏ, เคœ्เคžाเคจ เค…เคœ्เคžाเคจ, เคถाเคถ्เคตเคค เคจเคถ्เคตเคฐ, เคช्เคฐेเคฎ เค†เคธเค•्เคคि, เค†เคค्เคฎा เคถเคฐीเคฐ-เคฎเคจ-เค…เคนंเค•ाเคฐ เคคเคฅा เคฆृเคถ्เคฏ เคฆ्เคฐเคท्เคŸा เค•े เคญेเคฆ เค•ो เคธเคฎเคเคจे เค•ा เคตिเคตेเค• เคฎिเคฒเคคा เคนै।   เค…เคชเคจी เค†เคค्เคฎा เค•ो เคญूเคฒเคจे เค•ी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि (เคธिंเคน -เคถाเคตเค• เคนोเค•เคฐ เคญी เคธ्เคตเคฏं เค•ो เคญेंเฅœ เคธเคฎเคเคจे เค•ी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि) เค•ा เค…เคฆ्เคญुเคค เค‰เคชเคšाเคฐ เคนै 'เคฐाเคœ -เคฏोเค—' เคฏा เคธ्เคตाเคฎी เคœी เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐเคคिเคชाเคฆिเคค " เคฎเคจुเคท्เคฏ-เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค”เคฐ เคšเคฐिเคค्เคฐเคจिเคฐ्เคฎाเคฃเค•ाเคฐी เคถिเค•्เคทा - Be and Make ' เค•ा เคช्เคฐเคšाเคฐ-เคช्เคฐเคธाเคฐ।  เค…เคชเคจे เคธเคš्เคšे เคธ्เคตเคฐुเคช เค•ा เคœ्เคžाเคจ เคชा เคฒेเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคœเคฌ เคนเคฎ เคฆूเคธเคฐों เค•ो เคฆुःเค– เค‰เค ाเคคे เคฆेเค–เคคे เคนैं เคคो เค‰เคจเค•े เคช्เคฐเคคि เค•เคฐुเคฃा เค•ा เค…เคจुเคญเคต เค•เคฐเคคे เคนैं।  เคเคธी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคธे เคญเคฏเคญीเคค เคนोเคจे เค•ी เคœเค—เคน เคœเคฌ เคนเคฎ เค…เคชเคจे เคตिเคšाเคฐ เค”เคฐ เค•เคฐ्เคฎ เคธे เค‰เคจเค•ी เคธेเคตा เค•เคฐें เคคो เคนเคฎाเคฐे เคฎเคจ เค”เคฐ เคญाเคตเคจाเค“ं เค•ी เคถुเคฆ्เคงि เคนोเคคी เคนै เค”เคฐ เคถांเคคि เค†เคคी เคนै।  เคธเคฆ्เคญाเคต เคธे เคชเคฐिเคถुเคฆ्เคง เคฎเคจ เคˆเคถ्เคตเคฐीเคฏ เคถเค•्เคคि เคธे เคช्เคฐेเคฐिเคค เคนोเค•เคฐ เคธเคฐ्เคตเคœเคจเคนिเคคाเคฏ เคช्เคฐเคฏเคค्เคจเคถीเคฒ เคนोเคคा เคนै। 
                เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคตिเคฆ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ैเคธे เคฌเคจा เคœाเคคा เคนै ? เคœीเคตเคจ เค•ा เคฒเค•्เคท्เคฏ เคนै- เคˆเคถ्เคตเคฐเคฒाเคญ เค…เคฐ्เคฅाเคค เคธुเค–्, เคถांเคคि, เคช्เคฐेเคฎ เค”เคฐ เคœ्เคžाเคจ เคช्เคฐाเคช्เคคि।   เคˆเคถ्เคตเคฐ (เคชเคฐเคฎ เคธเคค्เคฏ) เคธเคฎเคธ्เคค เคฎाเคจเคตเคคा เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคนी เคธ्เคตเคฏं เค•ो เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคคा เคนै।  เคชूเคฐ्เคฃเคคा เค•ी เค•ाเคฎเคจा (เคฏा เคชเคฐเคฎ เคธเคค्เคฏ เค•ो เคœाเคจเคจे เค•ी เคต्เคฏाเค•ुเคฒเคคा) เคœीเคตाเคค्เคฎा เคฎें (เคเคฅेंเคธ เค•े เคธเคค्เคฏाเคฐ्เคฅी เคฎें) เค‰เคธीเคฎें เค…เคตเคธ्เคฅिเคค เค‡เคถ्เคตเคฐ เค•े เคช्เคฐเคคिเคฐूเคช (เค ाเค•ुเคฐ-เคฎाँ -เคธ्เคตाเคฎीเคœी) เคธे เค†เคคी เคนै। เคˆเคถ्เคตเคฐ, เคฎाँ เคœเค—เคฆเคฎ्เคฌा, เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เคฏा เคชเคฐเคฎเคธเคค्เคฏ เคจाเคฎ-เคฐूเคช เคธे เคชเคฐे เคนोเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคชเคฐเคฎ เคธเคค्เคฏ (เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏाเคคीเคค เคธเคค्เคฏ เค•ो) เคถเคฌ्เคฆों เคฏा เคช्เคฐเคคीเค•ों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคต्เคฏเค•्เคค เคจเคนीं เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा। เคนाँ, เค‡เคธे เค…เคจुเคญเคต เค…เคตเคถ्เคฏ เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เค‡เคธเค•े เคฒिเคฏे เคเค• เคเคธा/ เคจเคตเคจीเคฆा เค•े เคœैเคธा  - เค—ुเคฐु/เคจेเคคा เคœीเคตเคจเคฎुเค•्เคค เคถिเค•्เคทเค•  เคšाเคนिเคฏे เคœो เค‡เคธ เคธเคค्เคฏ เค•े เค…เคชเคจे เคœीเคตंเคค เค…เคจुเคญเคต เค•ो เคฌाँเคŸ เคธเค•े।  เค‡เคธ เคคเค•เคจीเค• เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค—ुเคฐु เค…เคชเคจे เคถिเคท्เคฏ เค•ो เค…เคชเคจे เค…ंเคฆเคฐ เค‡เคธ เคธเคค्เคฏ เค•ा เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เคชाเคจे เค•ि เคตिเคงि - เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคธเคนिเคค 5 เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•ी เคชเคฆ्เคงเคคि เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं। 
๐Ÿ”ฑ๐Ÿ™เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•्เคฏा เคนै? เคฎเคนเคฐ्เคทि เคชเคคंเคœเคฒि เคจे เค…เคถुเคฆ्เคงिเคฏों เค•ो เคฆूเคฐ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•เคนा เคนै- ‘‘ เคคเคช: เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏेเคถ्เคตเคฐเคช्เคฐเคฃिเคงाเคจाเคจि เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค—: ’’ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคคเคชเคธ्เคฏा, เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ เคคเคฅा เคˆเคถ्เคตเคฐเคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ- เคฏเคน เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เคนै। เค‡เคธเค•ा เคญाเคท्เคฏ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฎเคนเคฐ्เคทि เคต्เคฏाเคธ เค•เคนเคคे เคนैं เค•ि ‘‘เค…เคคเคชเคธ्เคตी เค•ो เคฏोเค— เคธिเคฆ्เคง เคจเคนीं เคนोเคคा। เค…เคจाเคฆि เค•ाเคฒीเคจ เค•เคฐ्เคฎ เค”เคฐ เค•्เคฒेเคถ เค•ी เคตाเคธเคจा เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคœเคจिเคค เคตिเคšिเคค्เคฐ เค”เคฐ เคตिเคทเคฏเคœाเคฒ-เคฏुเค•्เคค เคœो เคฎเคจ เค•ी เค…เคถुเคฆ्เคงि เคนै, เคตเคน เคคเคชเคธ्เคฏा (เฅซ เค…เคญ्เคฏाเคธ) เค•े เคฌिเคจा เคธเคฎ्เคฏเค•् เคญिเคจ्เคจ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคตिเคฐเคฒ เคฏा เค›िเคจ्เคจ เคจเคนीं เคนोเคคा เคนै।  
 เคคเคช : เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค…เคฐ्เคฅ เคฎें, เคคเคช เคชเคฆाเคฐ्เคฅ เค•े เคถुเคฆ्เคง เคธाเคฐเคคเคค्เคต เค•ो เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคเค• เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคนै। เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนेเคคु เคœिเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคธोเคจे เค•ो เคฌाเคฐ-เคฌाเคฐ เค—เคฐ्เคฎ เค•เคฐ เค›ोเคŸी เคนเคฅोเคก़ी เคธे เคชीเคŸा เคœाเคคा เคนै เคœिเคธเค•े เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคธ्เคตเคฐूเคช เคถुเคฆ्เคง เคธोเคจा เคช्เคฐाเคช्เคค เคนो เคธเค•े। เค‰เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฏोเค— เคฎें เคคเคช (เคฎเคจःเคธंเคฏोเค—)  เคเค• เคเคธी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคนै เคœिเคธเค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เคฎเคจ เค•ी เค…เคถुเคฆ्เคงिเคฏों เค•ो เคœเคฒा เค•เคฐ เคญเคธ्เคฎ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै เคคाเค•ि เค‰เคธเค•ा เค…เคธเคฒी เคธाเคฐเคคเคค्เคต เคช्เคฐเค•เคŸ เคนो เคธเค•े। เคคเคช เค•ा เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคฌेเคนเคคเคฐ เค…เคตเคธ्เคฅा เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि (เคตिเคธเคฎ्เคฎोเคนिเคค เค…เคตเคธ्เคฅा เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि ) เค•े เคฒिเค เคฎिเคฅ्เคฏा เค…เคนं เค•े เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคฏा เคฎाँ เคœเค—เคฆเคฎ्เคฌा เค•े เคฎाเคคृเคนृเคฆเคฏ เค•े เคธเคฐ्เคตเคต्เคฏाเคชी เคตिเคฐाเคŸ เค…เคนं -เคฌोเคง เคฎें  เคฐूเคชाเคจ्เคคเคฐเคฃ เค•ी เคเค• เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•े เค…เคจुเค—เคฎเคจ เคธे เคนै। เคฎเคนเคฐ्เคทि เคชเคคंเคœเคฒि เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ ‘‘เคคเคช (เคฎเคจःเคธंเคฏोเค—) เคธे เค…เคถुเคฆ्เคงिเคฏों เค•ा เค•्เคทเคฏ เคนोเคคा เคนै เคคเคฅा เคถเคฐीเคฐ เค”เคฐ เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏों เค•ी เคถुเคฆ्เคงि เคนोเคคी เคนै।’’  เค…เคชเคจे เคตเคฐ्เคฃ, เค†เคถ्เคฐเคฎ, เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เค”เคฐ เคฏौเค—्เคฏเคคा เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคธ्เคตเคงเคฐ्เคฎ เค•ा เคชाเคฒเคจ เค•เคฐเคจा เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคชाเคฒเคจ เคฎें เคœो เคถाเคฐीเคฐिเค• เคฏा เคฎाเคจเคธिเค• เค…เคงिเค• เคธे เค…เคงिเค• เค•เคท्เคŸ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนो, เค‰เคธे เคธเคนเคฐ्เคท เคธเคนเคจ เค•เคฐเคจा เค‡เคธเค•ा เคจाเคฎ เคคเคช เคนै। เคฏเคฎ เค”เคฐ เคจिเคฏเคฎ เค•े เคธाเคฅ เค†เคธเคจ -เคช्เคฐเคค्เคฏाเคนाเคฐ -เคงाเคฐเคฃा เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ  เคญी เคคเคช เค•ी เคนी เคถ्เคฐेเคฃी เคฎें เค†เคคे เคนैं। เคจिเคท्เค•ाเคฎ เคญाเคต เคธे เค‡เคธ เคคเคช เค•ा เคชाเคฒเคจ เค•เคฐเคจे เคธे เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ा เค…เคจ्เคค:เค•เคฐเคฃ เค…เคจाเคฏाเคธ เคนी เคถुเคฆ्เคง เคนो เคœाเคคा เคนै। 
เคคैเคค्เคคिเคฐीเคฏोเคชเคจिเคทเคฆ् เค•ी เคญृเค—ुเคตเคฒ्เคฒी เคฎें เค•เคนा เค—เคฏा เคนै ‘‘เคคเคชเคธा เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เคตिเคœिเคœ्เคžाเคธเคค्เคต। เคคเคชो เคฌ्เคฐเคน्เคฎेเคคि’’ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคคเคช เคฆ्เคตाเคฐा เคนी เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เค•ो เคœाเคจा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคคเคช เคนी เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เคนै।เค•เคนा เค—เคฏा เคนै เค•ि ‘‘เคจाเคคเคชเคธ्เคตिเคจो: เคฏोเค— เคธिเคฆ्เคงเคคि’’ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคคเคช เค•े เคฌिเคจा เคฏोเค— เคธिเคฆ्เคง เคจเคนीं เคนोเคคा เคนै। เคคเคช เค•े เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เค•ूเคฐ्เคฎเคชुเคฐाเคฃ เคฎें เค•เคนा เค—เคฏा เคนै  ‘เคคเคชเคธ्เคฏा เคธे เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคฏोเค—ाเค—्เคจि เคถीเค˜्เคฐ เคนी เคจिเค–िเคฒ เคชाเคช เคธเคฎूเคนों เค•ो เคฆเค—्เคง เค•เคฐ เคฆेเคคी เคนै। เค‰เคจ เคชाเคชों เค•े เคฆเค—्เคง เคนो เคœाเคจे เคชเคฐ เคช्เคฐเคคिเคฌเคจ्เคงเค• เคฐเคนिเคค 'เคคाเคฐเค• เคœ्เคžाเคจ' เค…เคฐ्เคฅाเคค ' เคตिเคตेเค•เคœ เคœ्เคžाเคจ'  เค•ा เค‰เคฆเคฏ เคนो เคœाเคคा เคนै।  เคœिเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคกเคฃ्เค เคฒ เคธे เคชृเคฅเค•् เคนुเค† เคซเคฒ เคชुเคจ: เคกเคฃ्เค เคฒ เคธे เคจเคนीं เคœुเคก़ เคธเค•เคคा เคนै। เค…เคค: เคถाเคธ्เคค्เคฐ เค•े เค•เคฅเคจाเคจुเคธाเคฐ เคฎोเค•्เคท เคธाเคงเคจाเค“ं เคฎें เคธे เคคเคช เค•ो เคถ्เคฐेเคท्เค เคคเคฎ เคธाเคงเคจा เคฎाเคจा เค—เคฏा เคนै।
 เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ : เค†เคค्เคฎเคตिเคทเคฏเค• เคšिเคจ्เคคเคจ เคต เคฎเคจเคจ เค•เคฐเคจा, เคคเคค्เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เค—्เคฐเคจ्เคฅों เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคคเคฅा ‘เคช्เคฐเคฃเคต’ เค†เคฆि เค•ा เคœเคช เค•เคฐเคจा ‘เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ’ เคนै। เค†เคค्เคฎा เค•ा เคธ्เคตเคฐूเคช เค•्เคฏा เคนै? เค•เคนाँ เคธे เค†เคคा เคนै? เค‡เคค्เคฏाเคฆि เคตिเคตेเคšเคจ เคธे เค†เคค्เคฎเคตिเคทเคฏเค• เคœाเคจเค•ाเคฐी เค•े เคฒिเคฏे เคช्เคฐเคฏเคค्เคจเคถीเคฒ เคฐเคนเคจा। เคคीเคจों เคเคทเคฃाเค“ं เคธे เคฎुเค•्เคค เคนो เคœाเคจा ,  เคงเคจ-เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เค†เคฆि เค•ी เค“เคฐ เค…เคงिเค• เค†เค•ृเคท्เคŸ เคจ เคนोเคจा, เคฒोเคญी เคจ เคฌเคจเคจा। เคงเคจ เค•ी เคจเคถ्เคตเคฐเคคा เค•ो เคธเคฎเคเคคे เคนुเคฏे เค•ेเคตเคฒ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคจिเคฐ्เคตเคนเคจ เคฏोเค—्เคฏ เคงเคจ เค•เคฎाเคจा เคต เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐเคจा เค…เคงिเค• เคธंเค—्เคฐเคน เคจ เค•เคฐเคจा।  เคฎเค ाเคงीเคถ/ เคธेเค•्เคฐेเคŸी -เคช्เคฐेเคธिเคกेเคจ्เคŸ เค†เคฆि เคฌเคจเคจे เค•ी เค‡เคš्เค›ा เคจ เคฐเค–เคจा เคนी เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ  เค•ा เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เค…เคฐ्เคฅ เคนै।
เคˆเคถ्เคตเคฐเคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ : เคฎเคนเคฐ्เคทि เคชเคคंเคœเคฒि เคจे เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ो เคชुเคฐुเคท เคตिเคถेเคท เค•ी เคธंเคœ्เคžा เคฆी เคนै।  เค•्เคฒेเคถเค•เคฐ्เคฎเคตिเคชाเค•ाเคถเคฏैเคฐเคชเคฐाเคฎृเคท्เคŸ: เคชुเคฐुเคทเคตिเคถेเคท เคˆเคถ्เคตเคฐ:। (เคชा.เคฏो.เคธू. 1.24) เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคˆเคถ्เคตเคฐ (เคญเค—เคตाเคจ เคถ्เคฐी เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ) เคตเคน เคชुเคฐुเคท เคตिเคถेเคท เคนै เคœिเคธ เคชเคฐ เคฆु:เค–, เค•เคฐ्เคฎ, เค‰เคธเค•े เคฒเคตเคฒेเคถ เคคเคฅा เคซเคฒ เค†เคฆि เค•िเคธी เค•ा เคญी เค•ोเคˆ เคช्เคฐเคญाเคต เคจเคนीं เคชเคก़เคคा เคนै। เคฏเคนाँ เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ो เคต्เคฏเค•्เคคिเคตाเคฆी เคจเคนीं เคตเคฐเคจ् เค‰เคธे เค‰เคš्เคš เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคšेเคคเคจा เค•เคนा เค—เคฏा เคนै। เคตเคน เคˆเคถ्เคตเคฐ เคชเคฐเคฎ-เคชเคตिเคค्เคฐ, เค•เคฐ्เคฎ เคต เค‰เคธเค•े เคช्เคฐเคญाเคต เคธे เค…เค›ूเคคा เคนै เค‰เคจเค•ा เค•ोเคˆ เคญी เคช्เคฐเคญाเคต เคˆเคถ्เคตเคฐ เคชเคฐ เคจเคนीं เคชเคก़เคคा เคนै। เค‡เคธीเคฒिเคฏे เคตเคน เคตिเคถेเคท เคนै।เค…เคจ्เคฏ เคฆเคฐ्เคถเคจों เคฎें เคœเคนाँ เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ो เคตिเคถ्เคต เค•ा เคธृเคท्เคŸिเค•เคฐ्เคคा, เคชाเคฒเคจเค•เคฐ्เคคा, เคธंเคนाเคฐเค•เคฐ्เคคा เค•เคนा เค—เคฏा เคนै เคตเคนीं เคฏोเค—เคฆเคฐ्เคถเคจ เคฎें เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ो เคตिเคถेเคท เคชुเคฐुเคท เค•เคนा เค—เคฏा เคนै। เคเคธा เคชुเคฐुเคท เคœो เคฆु:เค– เค•เคฐ्เคฎเคตिเคชाเค• เคธे เค…เค›ूเคคा เคนै। เคฎเคนเคฐ्เคทि เคชเคคंเคœเคฒि เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ-เค…เคตเคคाเคฐ เคตเคฐिเคท्เค  เคถ्เคฐी เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เค•ी เคญเค•्เคคि เคตिเคถेเคท เคนी เคˆเคถ्เคตเคฐ เคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ เคฏा เคฎเคนाเคชुเคฐुเคท เคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ เคนै।   เค”เคฐ เค‡เคธ เคญเค•्เคคिเคตिเคถेเคท เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฎाเคฐ्เค— เค•ंเคŸเค•เคตिเคนीเคจ เคนो เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคถीเค˜्เคฐ เคนी เคธเคฎाเคงि เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि เคนो เคœाเคคी เคนै। เคฏोเค— เค•े เค…เคจ्เคฏ เค…ंเค—ों เค•ा เคชाเคฒเคจ เคตिเค˜्เคจों เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฌเคนुเคค เค•ाเคฒ เคฎें เคธเคฎाเคงि เคธिเคฆ्เคงि เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐाเคคा เคนै। เคˆเคถ्เคตเคฐเคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ เค‰เคจ เคตिเค˜्เคจों เค•ो เคจเคท्เคŸ เค•เคฐ เคถीเค˜्เคฐ เคนी เคธเคฎाเคงि เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคा เคนै। เค…เคค: เคฏเคน เคฐाเคธ्เคคा เค…เคคि เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै। เคธเคฎเคธ्เคค เคœीเคตाเคค्เคฎाเค“ं เค•ा เคชंเคš เค•्เคฒेเคถ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เค…เคตिเคฆ्เคฏा, เค…เคธ्เคฎिเคคा, เคฐाเค—, เคฆ्เคตेเคถ เค”เคฐ เค…เคญिเคจिเคตेเคท (เคชा.เคฏो.เคธू. 2.3), เค•เคฐ्เคฎ เคตिเคชाเค• เคฏा เค•เคฐ्เคฎाเคถเคฏ (เคชा.เคฏो.เคธू.4.7)  เค…เคฐ्เคฅाเคค् เค•เคฐ्เคฎों  เค•े เคซเคฒ (เคชा.เคฏो.เคธू.2.13) เคคเคฅा เค†เคถเคฏ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เค•เคฐ्เคฎों  เค•े เคธंเคธ्เค•ाเคฐ (เคชा.เคฏो.เคธू. 2.12) เคธे เค…เคจाเคฆि เค•ाเคฒ เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคนै เค•िเคจ्เคคु เคˆเคถ्เคตเคฐ (เค ाเค•ुเคฐ)  เค•ा เค‡เคจเคธे เคจ เคคो เค•เคญी เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฅा, เคจ เคนै, เคจ เค•เคญी เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เคนोเคจे เค•ी เคธเคฎ्เคญाเคตเคจा เคนी เคนै। เคตเคน เค…เคตिเคฆ्เคฏा, เค…เคœ्เคžाเคจ เคธे เคฐเคนिเคค เคนै เค‡เคธ เค•ाเคฐเคฃ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคจเคนीं เคนै। เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ा เคตाเคšเค• เค“ंเค•ाเคฐ (เฅ) เคนै। เคฎเคนเคฐ्เคทि เค•เคนเคคे เคนैं ‘เคคเคธ्เคฏ เคตाเคšเค•: เคช्เคฐเคฃเคต:’(เคชा.เคฏो.เคธू. 1.27)। เคช्เคฐเคฃเคต เค•ा เคจिเคฐเคจ्เคคเคฐ เคœเคช เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ा เคจिเคฐเคจ्เคคเคฐ เคšिเคจ्เคคเคจ เค•เคฐเคจा เคนी เคˆเคถ्เคตเคฐ เคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ เคนै। เคšिเคค्เคค เค•ो เคธเคญी เค“เคฐ เคธे เคนเคŸाเค•เคฐ เคเค•เคฎाเคค्เคฐ เคˆเคถ्เคตเคฐ เคชเคฐ เคฒเค—ाเคจा เคšाเคนिเคฏे เคฏเคน เคธเคฎाเคงि เค•ो เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒा เคนै। เค‡เคธ เคช्เคฐเคฃเคต เค•े เคœเคช เคธे เคฏोเค— เคธाเคงเค•ों เค•ो เคฎोเค•्เคท เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि เคนोเคคी เคนै। เคˆเคถ्เคตเคฐเคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ เคธे เคธเคญी เค…เคถुเคฆ्เคงिเคฏों เค•ा เคจाเคถ เคนो เคœाเคคा เคนै(เคชा.เคฏो.เคธू. 1.29, 30, 31)।
เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เค•्เคฏों เค•िเคฏा เคœाเคฏे ? 
เค‡เคธ เคช्เคฐเคถ्เคจ เค•ा เค‰เคค्เคคเคฐ เคฎเคนเคฐ्เคทि เคจे เคฆेเคคे เคนुเค เค•เคนा เคนै- " เคธเคฎाเคงिเคญाเคตเคจाเคฐ्เคฅ: เค•्เคฒेเคถเคคเคจूเค•เคฐเคฃाเคฐ्เคฅเคถ्เคš।" (เคชा.เคฏो.เคธू.2.2)  เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคฏเคน เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เคธเคฎाเคงि เค•ी เคธिเคฆ्เคงि เคฆेเคจे เคตाเคฒा เคคเคฅा เคชंเคšเค•्เคฒेเคถों เค•ो เค•्เคทीเคฃ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒा เคนै। เคฎเคนเคฐ्เคทि เคฎाเคจเคคे เคนै เค•ि เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•े เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เค•े เคธंเคธ्เค•ाเคฐ เคนเคฐ เคœเคจ्เคฎ เคฎें เค…เคชเคจा เคช्เคฐเคญाเคต เคฆिเค–ाเคคे เคนै เค”เคฐ เคฏे เค•्เคฒेเคถ เคฎเคจुเคท्เคฏ เคนเคฐ เคœเคจ्เคฎ เคฎें เคญोเค—เคจा เคชเคกเคคा เคนै। เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เค•े เคธंเคธ्เค•ाเคฐों เคธे เคœुเคกे เคฐเคนเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค•े เค…เคชเคจा เคช्เคฐเคญाเคต เคฆिเค–ाเคคे เคนै। เค‡เคจ เค•्เคฒेเคถों เค•ा เคชूเคฐ्เคฃเคคเคฏा เค•्เคทเคฏ เคฌिเคจा เค†เคค्เคฎเคœ्เคžाเคจ เค•े เคจเคนीं เคนोเคคा เคนैं। เคชเคฐเคจ्เคคु เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ी เคธाเคงเคจा เคธे เค‡เคจ्เคนें เค•เคฎ เคฏा เค•्เคทीเคฃ เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เคฎोเค•्เคท เคช्เคฐाเคช्เคคि เค•ी เคธाเคงเคจा เค•े เคฎाเคฐ्เค— เคฎें เคฌเคขा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ा (5 เค…เคญ्เคฏाเคธ) เค…เคญ्เคฏाเคธ 'เคชเคž्เคš - เค•्เคฒेเคถों' เค•ो เคคเคจु เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคเคตं เคธเคฎाเคงि เคญूเคฎि เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค•เคนा เคœा เคฐเคนा เคนै। เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เค•ी เคธाเคงเคจा เคธे เคธเคฎाเคงि เค•ी เคฏोเค—्เคฏเคคा เค† เคœाเคคी เคนै। เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เคธे เคฏเคน เค•्เคฒेเคถ เค•्เคทीเคฃ เคนोเคจे เคฒเค—เคคे เคนै เค•्เคฒेเคถों เค•े เค•्เคทीเคฃ  เคนोเคจे เคธे เคนी เคฎเคจ เคธ्เคฅिเคฐ เคนो เคชाเคคा เคนै। เคชंเคšเค•्เคฒेเคถ เคฏเคฆि เคคीเคต्เคฐ เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें เคนै เคคเคฌ เค‰เคธ เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคธเคฎाเคงि เค•ी เคญाเคตเคจा เคจเคนीं เคนो เคชाเคคी เคนै। เคคเคช เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ เคต เคˆเคถ्เคตเคฐ เคช्เคฐाเคฃिเคงाเคจ เคฏा เค•เคฐ्เคฎ, เคญเค•्เคคि , เคœ्เคžाเคจ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เค•्เคฒेเคทों เค•ो เค•्เคทीเคฃ เค•เคฐ เคธเคฎाเคงि เค•ा เคฎाเคฐ्เค— เคช्เคฐเคถเคธ्เคค เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।เคœिเคธเคฎें เค•ि เค•เคฐ्เคฎเคฏोเค—, เคœ्เคžाเคจเคฏोเค— เคคเคฅा เคญเค•्เคคिเคฏोเค— เค•ा เคธुเคจ्เคฆเคฐ เคธเคฎเคจ्เคตเคฏ เคธเคฎाเคนिเคค เคนै।
เค•्เคฒेเคถ เฅซ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เคนैं - เค…เคตिเคฆ्เคฏा, เค…เคธ्เคฎिเคคा, เคฐाเค—,เคฆ्เคตेเคท เค”เคฐ เค…เคญिเคจिเคตेเคถ เคนैं।  
เค…เคตिเคฆ्เคฏा เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคธเคฎ्เคฎोเคนिเคค เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें เค…เคจिเคค्เคฏ M/F เคถเคฐीเคฐ-เคฎเคจ (2H) เค•ो เคจिเคค्เคฏ (3rdH -เคนृเคฆเคฏ) เคฎाเคจเคจा, เค…เคถुเคšि เค•ो เคถुเคšि เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคชเคตिเคค्เคฐ เคฎाเคจเคจा, เค…เคจाเคค्เคฎ เคฏा เคœเฅœ เคถเคฐीเคฐ เค”เคฐ เคฎเคจ (เคฎिเคฅ्เคฏा เค…เคนं reflected consciousness) เค•ो เค†เคค्เคฎ (เคธเคฐ्เคตเคต्เคฏाเคชी เคตिเคฐाเคŸ เค…เคนं เคฏा เคšेเคคเคจ-pure consciousness) เคธเคฎเค เคฒेเคจा,  เค…เคฐ्เคฅाเคค् เค…เคชเคจा เคธเคš्เคšा เคธ्เคตเคฐूเคช เคฎाเคจเคจा เคนी , เคฆु:เค– เค•ो เคธुเค– เคธเคฎเค เคฒेเคจा เคนै। เคฏเคน เคธंเคธाเคฐ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจเคถीเคฒ เคนोเคจे เคธे เค…เคจिเคค्เคฏ เคนै , เคถเคฐीเคฐ เค—เคจ्เคฆเค—ी เคธे เคญเคฐा เคนुเค† เคนै, เคฏเคน เคธंเคธाเคฐ เคฆु:เค–เคฎเคฏ เคนै เคนเคฐ เคธुเค– เค•ा เค…เคจ्เคค เคฆु:เค– เคธे เคชเคฐिเคชूเคฐ्เคฃ เคนै, เคฏเคน เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏ, เคถเคฐीเคฐ เค”เคฐ เคšिเคค्เคค เคœเคก़ เคนै, เค…เคจाเคค्เคฎ เคนै, เค‰เคชเคฐ्เคฏुเค•्เคค เคธเคญी เค•ी เคตिเคชเคฐीเคค เคญाเคตเคจा เค•เคฐ เคธंเคธाเคฐ เค•ो เคจिเคค्เคฏ, เคชเคตिเคค्เคฐ, เคธुเค–เคฎเคฏ เคต เค†เคค्เคฎ เคธเคฎเคเคจा เคนी เค…เคตिเคฆ्เคฏा เคนै। เค…เคตिเคฆ्เคฏा เคนी เค…เคจ्เคฏ เค•्เคฒेเคถों เค•ा เคฎूเคฒ เคนै। เค…เคธ्เคฎिเคคा เค…เคฐ्เคฅाเคค् ‘เคฎैं เค•ी เคญाเคตเคจा’ เค…เคนเคฎ् เคญाเคตเคจा เคนी เค…เคธ्เคฎिเคคा เค•्เคฒेเคถ เคนै เคฏเคน เคฎेเคฐा เคถเคฐीเคฐ เคนै, เคฎेเคฐी เคตเคธ्เคคु เค†เคฆि เค•ो เคธเคฎเคเคจा เค…เคธ्เคฎिเคคा เคจाเคฎเค• เค•्เคฒेเคถ เคนै। เคฏเคน เค˜ोเคฐ เค•เคท्เคŸ เค•ो เคฆेเคจे เคตाเคฒी เคถเค•्เคคि เคนै। เคฐाเค—, เคธเคฆैเคต เคธुเค–ी เคฐเคนเคจे เค•ी เค‡เคš्เค›ा เคต เคฆ्เคตेเคท (Grudge) เค•ुเฅเคคे เคฐเคนเคจा เคฏा เคฆु:เค– เคธे เคฌเคšเคจे เค•ा เคญाเคต เคนै। เคฆोเคจों เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคฎिเคฒे เคนुเคฏे เคนैं। เค…เคญिเคจिเคตेเคถ เคฎृเคค्เคฏु เคญเคฏ เคนै। เค‰เคชเคฐ्เคฏुเค•्เคค เคธเคญी เค•्เคฒेเคถ เค•े เคญाเคต เคธเคฎाเคงि (เคšिเคค्เคคเคตृเคค्เคคि -เคจिเคฐोเคง) เคธे เคฆूเคฐ เคฒे เคœाเคจे เคตाเคฒे เคนैं। เคธเคฎाเคงि เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคธเคญी เคตृเคค्เคคिเคฏों เค•ा เคจाเคถ, เค•्เคฒेเคถों เค•े เคจाเคถ เค•ी เค…เคตเคธ्เคฅा। เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เคธे เคธเคฎเคธ्เคค เค•्เคฒेเคถों เค•ा เคจाเคถ เคธเคฎ्เคญเคต เคนै เคœिเคธเคธे เคธเคนเคœ เคนी เคธเคฎाเคงि เค…เคตเคธ्เคฅा เคช्เคฐाเคช्เคค เคฒो เคœाเคฏेเค—ी।
เคˆเคถ्เคตเคฐ เคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ : เคˆเคถ्เคตเคฐ  เค•े เคช्เคฐเคคि เคธเคฎเคฐ्เคชเคฃ เคนी เคนเคฎाเคฐे เคธเคฎเคธ्เคค เคฆुเค–ों, เค•เคฒ्เคฎเคถ เค•เคถाเคฏों เค•ा เค…เคจ्เคค เคนै। เคœिเคธเคฎें เค•ी เค…เคชเคจा เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคธเคฎाเคช्เคค เค•เคฐ เค‰เคธ เคชเคฐเคฎाเคค्เคฎा เค•े เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ा เคญाเคจ เคนोเคคा। เคœिเคธเคฎें เค•ि เค…เคชเคจा เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคฎिเคŸเคจे เคชเคฐ เคธเคฎाเคงि เค•ा เค†เคจเคจ्เคฆ เคนोเคจे เคฒเค—เคคा เคนै। 
เคฎเคนเคฐ्เคทि เคชเคคंเคœเคฒि เคˆเคถ्เคตเคฐ เคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ เค•ा เคซเคฒ เคฌเคคाเคคे เคนुเค เค•เคนเคคे เคนै-‘เคธเคฎाเคงिเคธिเคฆ्เคงिเคฐीเคท्เคตเคฐเคช्เคฐเคฃिเคงाเคจाเคค्’। เคฏोเค—เคธूเคค्เคฐ 2/45 เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคˆเคถ्เคตเคฐ เคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ เคธे เคธเคฎाเคงि เค•ी เคธिเคฆ्เคงि เคนोเคคी เคนै। เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•े เค†เคถीเคฐ्เคตाเคฆ เคธे เค‰เคธเค•ी เคธเคฎเคธ्เคค เคšिเคค्เคค เค•ी เคตृเคค्เคคिเคฏॉ เคธเคฎाเคช्เคค เคนो เคœाเคคी เคนै। เคœिเคธเคธे เค•ि เคตเคน เคฎोเค•्เคท เค•ो เคช्เคฐाเคช्เคค เคนोเคคा เคนै। เค…เคค: เคนเคฎ เค•เคน เคธเค•เคคे เคนै เค•ि เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคœीเคตเคจ เคฎें เคคเคช เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ เคต เคˆเคถ्เคตเคฐเคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ เค•ा เค…เคค्เคฏเคจ्เคค เคฎเคนเคค्เคต เคนै। เค•्เคฏोंเค•ि เคคเคช เค•เคฐ्เคฎ เค•े เคฒिเค เคช्เคฐेเคฐिเคค เค•เคฐเคคे เคนै เคœो เค•ि เค•เคฐ्เคฎเคฏोเค— เคนै। เค•เคฐ्เคฎเคฏोเค—ी เคนी เค•เคฐ्เคฎों  เค•ो เค•ुเคถเคฒเคคा เคชूเคฐ्เคตเค•- เค…เคจाเคธเค•्เคค เคญाเคต เคธे  เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै। เคคเคช, เค•เค िเคจ เคชเคฐिเคถ्เคฐเคฎ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ो เค•เคฐ्เคฎเคฏोเค—ी เคฌเคจाเคคी เคนै। เค…เคค: เค•เคฐ्เคฎों  เคฎें เค•ुเคถเคฒเคคा เคฒाเคจे เค•े เคฒिเค เคคเคช เคจिเคคाเคจ्เคค เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै।เคตเคนी เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ เคธाเคงเค• เค•े เคœ्เคžाเคจเคฏोเค—ी เคฌเคจाเคคा เคนै। เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ เคธे 'เคตिเคตेเค•เคœ  เคœ्เคžाเคจ ' เคฏा เคคाเคฐเค•-เคœ्เคžाเคจ   เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि เคนोเคคी เคนै। เค•्เคฏा เคธเคนी เคนै, เค•्เคฏा เค—เคฒเคค เคนै เค•ा เคœ्เคžाเคจ เคธाเคงเค• เค•ो เคนोเคคा เคนे। เคœो เค•ि เคช्เคฐเค—เคคि เคฏा เค‰เคจ्เคจเคคि เค•े เคฎाเคฐ्เค— เคฎें เค…เคคि เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै। เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคถ्เคฐेเคท्เค  เคธाเคนिเคค्เคฏों เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคœैเคธे เคœैเคธे เค†เคค्เคฎाเคจुเคธंเคงाเคจ เค•ी เค“เคฐ เคธाเคงเค• เคฌเคขเคคा เคนै; เค‰เคธเค•ो เคนैเคฐाเคจ-เคชเคฐेเคถाเคจ เคฆेเค–เค•เคฐ เค…เคจ्เคคเคคोเค—เคค्เคตा เค‰เคธे เคฎाँ เคœเค—เคฆเคฎ्เคฌा เคธ्เคตเคฏं เคนी เค…เคชเคจे เคถเคฐเคฃ เคฎें เค†เคถ्เคฐเคฏ เคฆे เคฆेเคคी เคนै
---------------
เคช्เคฐाเคšीเคจ เค•ाเคฒ เคฎें เคธเคฎเคธ्เคค เค‹เคทि เคเคตं เคฎुเคจि เค—ृเคนเคธ्เคฅ เคฅे , เค‰เคจ्เคนोเคจें เค—ृเคนเคธ्เคฅाเคถ्เคฐเคฎ เคฎें เคฐเคนเคคे เคนुเค  เคธाเคงเคจा เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคœिเคธ เคคเคค्เคต (เคฌ्เคฐเคน्เคฎ) เค•ी เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค…เคจुเคญूเคคि เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी เคฅी , เค‰เคธ เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคฏा เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เคฆ्เคตाเคฐा เค•ोเคˆ เคญी เคฏोเค—्เคฏ เคต्เคฏเค•्เคคि เค—ृเคนเคธ्เคฅ- เค†เคถ्เคฐเคฎ เค•ा เค†เคœीเคตเคจ เคชाเคฒเคจ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคœเค—เคค เค•ा เคธเคจ्เคงाเคจ เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै।  เคเคตं เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค…เคจुเคญूเคคिเคฏों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคˆเคถ्เคตเคฐ เคคเคค्เคต เค•ा เค…ंเคคเคฐंเค— เค”เคฐ เคฌเคนिเคฐंเค— เคชเค•्เคท , เคธเคฌ เค•ुเค› เคฆेเค– เคธुเคจ เค”เคฐ เคธเคฎเค เคธเค•เคคा เคนै। เค‡เคธเคฎें เค•ोเคˆ เคธंเคฆेเคน เคจเคนीं।
เค†เค–िเคฐ เคนเคฎ เค…เคชเคจे เคฎिเคฅ्เคฏा เค…เคนं เคฏा เคจाเคฎ-เคฐूเคช เคธे เค…เคจाเคธเค•्เคค เคนोंเค—े เค•ैเคธे ? เค‡เคธ เคช्เคฐเคถ्เคจ เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เคฎें เคชเคนเคฒे เคฏเคน เคธเคฎเคเคจा เคนोเค—ा เค•ि เค†เคธเค•्เคคि เค†เคคी เคนै เค•เคนाँ เคธे ? เค‰เคธเค•ी เค‰เคค्เคชเคค्เคคि เค•เคนाँ เคธे เคนोเคคी เคนै ? เคฏเคน เคเค• เคคเคฅ्เคฏ เคนै เค•ी เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคœीเคตเคงाเคฐी เคฎें เคช्เคฐाเคฃ เคธ्เคฅिเคฐ เคฐूเคช เคฎें เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคนै। เค‰เคธ เคธ्เคฅिเคฐ เคช्เคฐाเคฃ เค•े เคšंเคšเคฒ เคนोเคจे เคชเคฐ เคนी เคฎเคจ เค•ी เค‰เคค्เคชเคค्เคคि เคนोเคคी เคนै। เค‡เคธ เคšंเคšเคฒ เคฎเคจ เค•ो เคนी เคœीเคต เคฎเคจ เค•เคนा เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธ เคšंเคšเคฒ เคฎเคจ เค•ो เคนी เคœीเคต , เคฎเคจ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคœाเคจเคคा-เคฎाเคจเคคा เคนै। เค‰เคธी เคšंเคšเคฒ เคฎเคจ เคธे เคนी เค†เคธเค•्เคคि เค•ी เค‰เคค्เคชเคค्เคคि เคนोเคคी เคนै। เคคो เคซिเคฐ เค†เคธเค•्เคคि เคถूเคจ्เคฏ เคนोเคจे เค•े เคฒिเค เคฎเคจ เค•ो เคจिเคฐ्เคฎเคจा เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคฒाเคจा เคนोเค—ा; เค…เคฐ्เคฅाเคค เคšिเคค्เคค เค•ी เคตृเคค्เคคिเคฏों เค•ा เคจिเคฐोเคง เค•เคฐเคจा เคนोเค—ा เคฏा เคฎเคจ เคถूเคจ्เคฏ เคนोเคจा เคนोเค—ा।  
         เค•िเคธ เค‰เคชाเคฏ เคธे เคฎเคจ-เคถूเคจ्เคฏ เคนुเค† เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค…เคฐ्เคฅाเคค เคฎเคจเคจ เคคเคค्เคต เค•ा เค•िเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคจाเคถ เค•िเคฏा เคœाเค , เค‰เคธเค•ा เคฏा เคฎाเคจเคต เค•ौเคถเคฒ เค—ीเคคा เคเคตं เคชांเคคเคœเคฒ เคฏोเค—-เคฆเคฐ्เคถเคจ เคฎें เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฐूเคช เคธे เคตเคฐ्เคฃिเคค เคนै। เค•िเคจ्เคคु เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เค•ाเคฒ เคฎें เค‰เคธ เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคชเคฆ्เคงเคคि เค•ो เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคช्เคฐเคถिเค•्เคทिเคค เคจेเคคा /เคœीเคตเคจเคฎुเค•्เคค เคถिเค•्เคทเค•ों เคฎें เคญी เคธाเคงเคจ-เค•ौเคถเคฒ เค•ा เค…เคญाเคต เคนै। เคœिเคจ เคธเคฎเคธ्เคค เคฎเคนเคฏोเค—िเคฏों เคฏा เคฎเคนाเคชुเคฐुเคทों เคจे เคธाเคงเคจा เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐเคค्เคฏ्เค•्เคท เค…เคจुเคญเคต เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเคฏा เคนै,   เคตे เคœाเคจเคคे เคฅे เค•ि เคœो เคธाเคงเคจ เคธाเคชेเค•्เคท เคเคตं เค…เคจुเคญเคตเค—เคฎ्เคฏ เคนै เค‰เคธे เคฎौเค–िเค• เคฐूเคช เคธे เคฏा เคฒिเค–เค•เคฐ เคธเคฎเคเคจे เคธे , เค•ौเคจ เคธเคฎเคेเค—ा ? เคœिเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคšीเคจी เคธ्เคตเคฏं เคจ เค–ाเค•เคฐ เคฏा เคšเค– เค•เคฐ , เค•्เคฏा เคฆूเคธเคฐों เค•ी เคฌाเคค เคธुเคจเค•เคฐ เคšीเคจी เค–ाเคจे เค•ा เคธ्เคตाเคฆ เคธเคฎเค เคฎें เค† เคธเค•เคคा เคนै ?- เค•ाเคฒांเคคเคฐ เคฎें เคฏเคน เคตिเคœ्เคžाเคจเคธเคฎ्เคฎเคค เคธाเคงเคจ เค•ौเคถเคฒ เคฒुเคช्เคค เคนोเคจे เค•े เค‰เคชเค•्เคฐเคฎ เคฎें เคœुเฅœ เค—เคฏा। เค•िเคจ्เคคु เคฎाเคจเคต เค‡เคš्เค›ा เค•े เคช्เคฐเคฌเคฒ เคนोเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคเค• เค…เคฆ्เคญुเคค เค”เคฐ เคชूเคฐ्เคฃเคคः เคตिเคœ्เคžाเคจเคธเคฎ्เคฎเคค เคตिเคฆ्เคฏा - เคฎเคจःเคธंเคฏोเค—  เค•ा เคœเคจ्เคฎ 1967 เคฎें เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ เค•े เค†เคตिเคฐ्เคญाเคต เคธे เคนुเค†।  เคœिเคธे เคชเคฐเคฎ् เคชूเคœ्เคฏ เคจเคตเคจीเคฆा เคจे เคตिเคฆ्เคฏाเคฐ्เคฅिเคฏों เค•े เคฒिเค เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคชเคฆ्เคงเคคि เค•े เคฐूเคช เคฎें  เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•िเคฏा เคนै। เคฏเคน เคฎเคจ เค•ा เคนी เคšเคฎเคค्เค•ाเคฐ เคนै เคœो เคเค• เคตिเคœ्เคžाเคจเคธเคฎ्เคฎเคค เค…เคค्เคฏเคจ्เคค เคช्เคฐเคญाเคตी เค•्เคฐिเคฏा ( เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคชเคฆ्เคงเคคि  ) เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เคนुเค† เคนै। เค‡เคธ เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เค•ो เฅžैเคฒाเคจे เค•े เค•ाเคฐ्เคฏों เคฎें เคจเคตเคจीเคฆा เค•े เคช्เคฐเคถिเค•्เคทिเคค เค”เคฐ เคšเคชเคฐाเคธ เคช्เคฐाเคช्เคค  เคถिเคท्เคฏเค—เคฃ เค†เคœ เคญी 'เคชाเค เคšเค•्เคฐ' เค”เคฐ  เคฏुเคตा-เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคถिเคตिเคฐ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคจिเคฐंเคคเคฐ เค•ाเคฐ्เคฏเคฐเคค เคนैं। เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคฎें เค•ुเค› เค…เคจ्เคฏ เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•ी เคญी เคœเคฐुเคฐเคค เคชเฅœเคคी เคนै เค•्เคฏों เค•ि เคฎाเคจเคต- เคถाเคฐीเคฐ เคธिเคฐ्เคซ เคเค• เคฆेเคน เคนी เคจเคนीं เคนै -เคเค• เคฌเคนुเคค เคนी เคชเคตिเคค्เคฐ เคฎंเคฆिเคฐ เคนै เคœเคนां เค†เคช เคฐเคนเคคे เคนैं। เค‡เคธเค•ी เคฆेเค–เคญाเคฒ เคคो เค•เคฐเคจी เคนोเค—ी।  
                เคนเคฎ เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ो (เคชเคฐเคฎ् เคธเคค्เคฏ เค•ो) เคฌैเค•ुंเค  เคฎें เค–ोเคœเคคे เคนैं , เค•्เคทीเคฐ-เคธाเค—เคฐ เคฎें เคขूंเคขเคคे เคนैं , เคคीเคฐ्เคฅ , เคฎंเคฆिเคฐ , เค”เคฐ เคฎเคธ्เคœिเคฆ เคฎें เคคเคฒाเคถเคคे เคนैं , เค•िเคจ्เคคु เค…เคชเคจे เคถเคฐीเคฐ  เค•े เคญीเคคเคฐ เคนृเคฆเคฏ  เคฎें  เคœो เคธเคฆैเคต เคตिเคฐाเคœเคฎाเคจ เคนैं , เค‰เคธเค•ा เคชเคคा เคจเคนीं เคœाเคจเคคे เค”เคฐ เค‰เคธे เคขूंเคขเคจे เค•ा เค†เค—्เคฐเคน เคญी เคจเคนीं เคœाเค—्เคฐเคค เคนोเคคा।  เคœเคฌ เค•ि เค‡เคธ เคฆेเคน-เคฎเคจ เค•े เคชเคฐे เคนृเคฆเคฏ  เคฎें เคตเคน เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เคฆेเคตाเคค्เคฎा เคตिเคฐाเคœเคฎाเคจ เคนैं।  เค‰เคธเค•े เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•เคฐเคจे เค•ी เคฌाเคค เคธเคญी เค‹เคทिเคฏों เคจे เคเค• เคตाเค•्เคฏ เคฎें เคต्เคฏเค•्เคค เค•िเคฏा เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคธाเคงเคจा เคชเคฆ्เคงเคคि เค”เคฐ เค•ौเคถเคฒ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคฎाเคฐ्เค— เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถिเคค เค•िเคฏा เคนै , เค•िเคจ्เคคु เค•ाเคฒांเคคเคฐ เคฎें เคตเคน เคฒुเคช्เคค เคนो เค—เคฏा। เค‰เคธเค•ा เคช्เคฐเคงाเคจ เค•ाเคฐเคฃ เคธाเคงเคจ เคธाเคชेเค•्เคทเคคा เคนै , เค•्เคฏों เค•ि เค‡เคธ เคธाเคงเคจ (เคตिเคตेเค•-เคช्เคฐเคฏोเค—) เค•ो เคธंเคชเคจ्เคจ เค•เคฐเคจे เคฎें เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เคงैเคฐ्เคฏ เค•ी เคœเคฐुเคฐเคค เคนोเคคी เคนै เคœिเคธे เค•ोเคˆ เค•เคฐเคจा เคจเคนीं เคšाเคนเคคा। 
            เค‰เคธเค•ा เคญी เคฎुเค–्เคฏ เค•ाเคฐเคฃ เคนै, เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคฏुเค— เคธเคš्เคšे เคฎाเคฐ्เค—เคฆเคฐ्เคถเค• เคจेเคคा เค•ा เค…เคญाเคต ! เค‡เคจ เคฆिเคจों เค•ुเค› เคเคธा เคฏुเค— -เคช्เคฐเคšเคฒเคจ เคนी เคนै เค…เคจेเค• เค—ुเคฐु เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคช्เคฐเคšाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि - เคฎेเคฐे เคธเคฐ เคชเคฐ เคนाเคฅ เคฐเค–เคคे เคนी เคธเคฎाเคงी เคฒเค— เคœाเคคी เคนै , เคฎเคจ เคธ्เคฅिเคฐ เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เค•्เคฏा -เค•्เคฏा เคฌเคนुเคค เค•ुเค› เคนोเคคा เคนै। เค‡เคธ เคตเคœเคน เคธे เค•ोเคˆ เคธเคฎเคฏ เคจเคท्เคŸ เคจเคนीं เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคा। เค•िเคจ्เคคु เคคเคจिเค• เค—เคนเคฐाเคˆ เคธे เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เคธเคญी เคธเคฎเค เคธเค•เคคे เคนैं เค•ि เคœिเคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคชृเคฅ्เคตी เคฏा เคธंเคธाเคฐ เค•ी เคธाเคฐी เคธเคฎ्เคชเคฆा เค•े เคค्เคฏाเค— เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคนै , เค‰เคธे เค‡เคคเคจी เคธเคนเคœเคคा เคธे เค•ैเคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै ?  
                  เคฏเคน เคฌाเคค เคธเคญी เค•ो เคฎाเคจเคจी เคนोเค—ी เค•ि เค‡เคธ เคฆेเคน-เคฎंเคฆिเคฐ เคฎें เคเคธा เคเค• เคฆेเคตเคคा เคนै เคœो เคšिเคค-เคธ्เคตเคฐुเคช เคฎें เคœीเคตाเคค्เคฎा เค•े เคจाเคฎ เคธे เค‰เคธเค•े เคนृเคฆเคฏ เคฎें เคนी เคตिเคฐाเคœเคฎाเคจ เคนै। เคเคธी เคเค• เคธเคค्เคฏ เคตเคธ्เคคु เค•ा เคธंเค˜ाเคจ เคจ เค•เคฐเค•े เคต्เคฏเคฐ्เคฅ เคนी เคญเคฐเคฎเคคे , เคญเคŸเค•เคคे เคฐเคนเคคे เคนैं। เคฌ्เคฐเคน्เคฎा , เคตिเคท्เคฃु เค”เคฐ เคฎเคนेเคถ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคนเคฎ เคธुเคจเคคे เค†เค เคนैं เค•ि เค‡เคจ เคคीเคจों เคฆेเคตों เค•ो เคญी เคชเคฐเคฆे เค•ी เค†เฅœ เคฎें เคฐเคนเค•เคฐ, เคœो เคฌ्เคฐเคน्เคฎ (เคฎाँ เคœเค—เคฆเคฎ्เคฌा) เค‡เคจ्เคนें เคจिเคค्เคฏ เคจเคšाเคคे เคนैं , เคตे เค•िเคธी เคฆिเคจ เคญी เคฌाเคนเคฐ เคจเคนीं เค†เคคे , เค”เคฐ เค†เคँเค—े เคญी เคจเคนीं , เคซिเคฐ เคญी เค‰เคจ्เคนें เค–ोเคœเคจा เคฏा เคธเคค्เคฏ -เคตเคธ्เคคु เค•ा เคธंเค˜ाเคจ เค•เคฐเคจा เคนी เคคो เคœीเคตเคจ เค•ा เคชเคฐเคฎ เค†เคจंเคฆ เคนै।
         เคนเคฎ  เคญाเคฐเคคเคตाเคธी , เคฌ्เคฐเคน्เคฎा , เคตिเคท्เคฃु , เคถिเคต เคฏा เคฎเคนेเคถ เค•ो เคฎाเคจเคคे เค†เค เคนैं , เค•िเคจ्เคคु เคธंเคธाเคฐ เค•े เค…เคจ्เคฏ เคฒोเค— เค‡เคจ เคธเคฌ เคฆेเคตเคคाเค“ं เค•ा เคจाเคฎ เคคเค• เคจเคนीं เคœाเคจเคคे। เคฒेเค•िเคจ , เคธृเคท्เคŸि , เคธ्เคฅिเคคि , เคฒเคฏ เคคเคฅा เคธเคคเคต , เคฐเคœ , เคคเคฎ - เค‡เคจ เค—ुเคฃों เค•ी เค•ोเคˆ เค‰เคชेเค•्เคทा เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคा। เค•्เคฏों เค•ि เคฏे เคคीเคจों เคธ्เคฅिเคคिเคฏां เคเคตं เค—ुเคฃ เค•เคนाँ เคจเคนीं เคนैं। เคฏाเคจि เคธเคญी เคตเคธ्เคคुเค“ं เคฎें เคธเคฐ्เคตเคค्เคฐ เค‡เคจเค•ी เคต्เคฏाเคช्เคคि เคนै।  "เคฏे เคคीเคจों เค‡เคฒेเค•्เคŸ्เคฐॉเคจ , เคจ्เคฏूเคŸ्เคฐॉเคจ เค”เคฐ เคช्เคฐोเคŸोเคจ เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจे เคœाเคคे เคนैं เคœो เค•เคฃ-เค•เคฃ เคฎें เคนैं। " เค‡เคจเค•े เค•ाเคฐ्เคฏों เคถเค•्เคคिเคฏों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคธाเค•ाเคฐ เคฎूเคฐ्เคคि เค•ी เค•เคฒ्เคชเคจा เคฆाเคฐ्เคถเคจिเค• เคคเคค्เคต เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคธे เค•ी เค—เคฏी เคนै।
     เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เค•े เค…เคญ्เคฏाเคธ เคฎें เคธเคฎเคธ्เคค เค‡ंเคฆ्เคฐिเคฏเคฆ्เคตाเคฐ เค•ो เคฌเคฒ เคชूเคฐ्เคตเค•  เคฐुเคฆ्เคง เค•เคฐ เค•े เคฎเคจ เค•ो เคšाเคฐो เค”เคฐ เคธे เคธเคฎेเคŸ เค•เคฐ (เคช्เคฐเคค्เคฏाเคนाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा) เคนृเคฆเคฏ เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เค•ी เค›เคตि เคชเคฐ เคงाเคฐเคฃ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคจिเคฐ्เคฆिเคท्เคŸ เคฎाเคฐ्เค— เคธे เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•เคฐเคคे-เค•เคฐเคคे เค…เคตिเคœ्เคžเคฏ เค†เคค्เคฎा เค•ा เคฆเคฐ्เคถเคจ เคชा เค•เคฐ เคธाเคงเค• เค•ृเคค्เคฏ-เค•ृเคค्เคฏ เคนो เคœाเคคे เคนैं।

เคธ्เคตाเคฎी -เคถिเคท्เคฏ เคธंเคตाเคฆ เค–ंเคก เฅฌ/เฅฎเฅฉ เคฎें เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เค•เคนเคคे เคนैं - เคถ्เคฐी เคœเค—เคจ्เคจाเคฅ เคœी เค•ा เคœो เคฐเคฅ เคนै , เคตเคน เคฎाเคจो เค‡เคธी เคถเคฐीเคฐ-เคฐूเคชी เคฐเคฅ เค•ा เคเค• เคธ्เคฅूเคฒ เคฐूเคช เคนै। เค‡เคธी เคถเคฐीเคฐ เคฐूเคชी เคฐเคฅ เคฎें เคนเคฎें เค†เคค्เคฎा เค•ा เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•เคฐเคจा เคนोเค—ा। 'เค†เคค्เคฎाเคจं เคฐเคฅिเคจं เคตिเคฆ्เคงि เคถเคฐीเคฐं เคฐเคฅเคฎेเคต เคš । เคฎเคง्เคฏे เคตाเคฎเคจเคฎाเคธीเคจं เคตिเคถ्เคตेเคฆेเคตा เค‰เคชाเคธเคคे। เค•เค ोเคชเคจिเคทเคฆ 3। เคฎें เคœो เคตाเคฎเคจเคฐूเคชी เค†เคค्เคฎा เค•े เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•ा เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै, เคตเคนी เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เคœเค—เคจ्เคจाเคฅ เคฆเคฐ्เคถเคจ เคนै। [เคช्เคฐाเคฃ เคตाเคฏु เค•ो เคคो เค‰เคชเคฐ เคซेँเค• เคฆेเคคा เคนै เค”เคฐ เค…เคชाเคจ-เคตाเคฏु เค•ो เคจीเคšे เคซेเค• เคฆेเคคा เคนै เค”เคฐ เคฆोเคจोँเค•े เคฌीเคšเคฎेँ เคฌैเค ा เคนुเค† เคนै " เคตाเคฎเคจ"। เคตाเคฎเคจ เคญเค—เคตाเคจ् เค•ा เคจाเคฎ เคคो เคœเค— เคœाเคจเคคा เคนै " เคจเคจ्เคนा - เคธा เคˆเคถ्เคตเคฐ เคฌैเค ा เคนुเค† เคนै เคตเคนाँ " । เค‰เคธ เคจเคจ्เคนे เค•ो เคœเคฌ เคคเค• เคนเคฎ เค…เคชเคจी เคฌเคฒि เคจเคนीँ เคฆे เคฆेเคคे - เคฌเคฒिเคฆाเคจ เคจเคนीँ เค•เคฐ เคฆेเคคे - เคคเคฌ เคคเค• เคคो เคตเคน เคจเคจ्เคนा - เคฎुเคจ्เคจा เคตाเคตเคจ เคฌเคจเค•เคฐ เคฌैเค ा เคฐเคนเคคा เคนै , เค”เคฐ เคœเคฌ เคฌเคฒिเคฆाเคจ เคนो เคœाเคคा เคนै เคคเคฌ เคตเคน เคตिเคฐाเคŸ् เคนो เคœाเคคा เคนै - เคเคธा เคตाเคฎเคจ เคนै เคœो เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เคนो เคœाเคคा เคนै। เคœเคฌ เคคเค• เคนเคฎ เค…เคชเคจे เค…เคจ्เคจเคฎเคฏ , เคช्เคฐाเคฃเคฎเคฏ , เคฎเคจोเคฎเคฏ , เคตिเคœ्เคžाเคจเคฎเคฏ , เค†เคจเคจ्เคฆเคฎเคฏ เค•ोเคท - เค•ो เค‰เคธเค•े เคช्เคฐเคคि เค…เคฐ्เคชिเคค เคจเคนी เค•िเคฏा , เคœเคฌ เคคเค• เคนเคฎ เคคीเคจ - เคชाเคฆ เค…เคฐ्เคชिเคค เคจเคนी เค•เคฐेँเค—े - เคคीเคจ - เคชाเคฆ เค…เคฐ्เคชिเคค เค•เคฐเคจा เคชเฅœเคคा เคนै , เคšเคคुเคฐ्เคฅ - เคชाเคฆ เคตเคน เคธ्เคตเคฏं เคนै । เคธ्เคฅूเคฒ -เคถเคฐीเคฐ เคช्เคฐเคฅเคฎ् เคชाเคฆ , เคธूเค•्เคท्เคฎ - เคถเคฐीเคฐ เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคชाเคฆ เค”เคฐ เค•ाเคฐเคฃ - เคถเคฐीเคฐ เคคो , เค…เคตिเคฆ्เคฏाเคค्เคฎเค• เคนी เคนै , เคชाเคฆ - เคตाเคฆ เคจเคนीँ เคนै , เคตเคน เคคो เคคुเคฐीเคฏ เค•े - เคœ्เคฏाเคจ - เคฎाเคค्เคฐ เคธे เคนी เคชเคนเคšाเคจ เคฒेเคจे เคฎाเคค्เคฐ เคธे เคนी เคคृเคคीเคฏ เคชाเคฆ เคฎिเคŸ เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคšเคคुเคฐ्เคฅ - เคชाเคฆเค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคी เคนोเคคी เคนै ।   เคฏเคน " เคตाเคฎเคจ เคฎे " เคœो เคฎเคจ เคนै , เคตा + เคฎเคจ = เคฎเคจ । เคฏเคน เคฎเคจ เค•ी เค‰เคชाเคงि เคธे เคนी เคฌ्เคฐเคน เคตाเคฎเคจ เคฌเคจा เคนुเค† เคนै , เค…เค—เคฐ เคฎเคจเค•ी เค‰เคชाเคงि เคจ เคนो เคคो เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เคตाเคฎเคจ เคจ เคนो ।]
                เค‡เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค‡เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ 'เคฐเคฅे เคš เคตाเคฎเคจं เคฆृเคท्เคŸ्เคตा เคชुเคจเคฐ्เคœเคจ्เคฎ เคจ เคตिเคฆ्เคฏเคคे' เค•ा เคญी เค…เคฐ्เคฅ เคฏเคนी เคนै เค•ि เคคेเคฐे เคถเคฐीเคฐ เคฎें เคœो เค†เคค्เคฎा เคนै เค‰เคธเค•ा เคฆเคฐ्เคถเคจ เคฏเคฆि เคคू เค•เคฐ เคฒेเค—ा เคคो เคซिเคฐ เคคेเคฐा เคชुเคจเคฐ्เคœเคจ्เคฎ เคจเคนीं เคนोเค—ा। เคชเคฐเคจ्เคคु เค…เคญी เคคो เคคू เค‡เคธ เค†เคค्เคฎा เค•ी เค‰เคชेเค•्เคทा เค•เคฐเค•े เค…เคชเคจे เค‡เคธ เคตिเคšिเคค्เคฐ เคœเคก़ เคถเคฐीเคฐ เค•ो เคนी เคธเคฐ्เคตเคฆा 'เคฎैं' เคธเคฎเคा เค•เคฐเคคा เคนै। .... เคธเคšเคฎुเคš เคเค• เคถ्เคฐेเคฃी เค•े เคฎเคจुเคท्เคฏ เคเคธे เคนैं, เคœो 'เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เคฆเคฐ्เคถเคจ' เค•ा เค†เคถ्เคฐเคฏ เคฒेเค•เคฐ เคช्เคฐเคค्เคฏाเคนाเคฐ-เคงाเคฐเคฃा เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•เคฐเคคे เค•เคฐเคคे เคงीเคฐे เคงीเคฐे เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคค्เคต เค•ो เคช्เคฐाเคช्เคค เคนो เคœाเคคे เคนैं। เค…เคคเคเคต เคœเค—เคจ्เคจाเคฅ-เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เค•ी เคฎूเคฐ्เคคि เค•ा เค†เคถ्เคฐเคฏ เคฒेเค•เคฐ เคญเค—เคตाเคจ เคถ्เคฐी เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เค•ी เคœो เคตिเคถेเคท เคถเค•्เคคि เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคนो เคฐเคนी เคนै, เค‡เคธเคฎें เค•िเคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•ा เคธเคจ्เคฆेเคน เคจเคนीं เคนै। " เฅฌ/เฅฎเฅฉ
 เค…เคฐ्เคฅाเคค เค‡เคธ เคถเคฐीเคฐ เคฐूเคชी เคฐเคฅ เคฎें เคธ्เคฅिเคค เค‰เคธ เคตाเคฎเคจ เคฆेเคต् เค…เคฅเคตा เค…ंเค—ुเคท्เค  -เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคชुเคฐुเคท เค•ा เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•เคฐ เค•े เคœเคจ्เคฎ เค•ो เคธเคซเคฒ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคชुเคฐुเคท เค•ा เคœो เคฆเคฐ्เคถเคจ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคคे เคนैं , เค‰เคธเค•ा เคชुเคจเคฐ्เคœเคจ्เคฎ เคจเคนीं เคนोเคคा เคนै। เคตे เคนเคฎेเคถा เค•े เคฒिเค เคฎुเค•्เคค เคนो เคœाเคคे เคนैं। 
          เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค•े 18 เคฆिเคจ เคต्เคฏाเคชी เคฏुเคฆ्เคง เคฎें เคถ्เคฐी เค•ृเคท्เคฃ เคจे เค…เคฐ्เคœुเคจ เค•ो เคฐเคฅ เคชเคฐ เคฌैเค ा เค•เคฐ เคธाเค•्เคทाเคค् เคฐूเคช เคฎें เค‰เคชเคฆेเคถ เคฆिเคฏा เคฅा। เค•िเคจ्เคคु เค‡เคธ เคฆेเคน-เคฐเคฅ เค•ी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคเคตं เคจिเคตृเคคि เค•ा เคฏुเคฆ्เคง 18 เคœเคจ्เคฎ เคฎें เคญी เคธเคฎाเคช्เคค เคจเคนीं เคนोเคจे เคตाเคฒा। เคถ्เคฐी เค•ृเคท्เคฃ เค‰เคธ เคฆेเคน เค•ो เคค्เคฏाเค—-เค•เคฐ เคšเคฒे เค—เค , เค•िเคจ्เคคु เค‰เคธเค•े เคญीเคคเคฐ เคœिเคจ เค•ृเคท्เคฃ เค•ा เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคนै เคตे เคคो เค…ंเคฆเคฐ เคญी เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคฆेเคน-เคฐเคฅ เคฎें เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคนै ,-เค”เคฐ เคšिเคฐ เค•ाเคฒ เคคเค• เคฐเคนेंเค—े। เค•्เคฏों เค•ि เคตे เค…เคตिเคจाเคถी เคนैं . เค‰เคจเค•ी เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจเคคा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนी เคนเคฎ เคธเคฌเค•ुเค› เค…เคจुเคญเคต เค•เคฐเคคे เคนैं। เคตे เคนी เค‡เคธ เคฆेเคน-เคฐเคฅ เค•े เคญीเคคเคฐ เคฌैเค  เค•เคฐ เค‰เคชเคฆेเคถ เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं।  เคญเค—เคตाเคจ เคจे เคซिเคฐ เค•เคนा ,- " เคนे เค…เคฐ्เคœुเคจ , เคฎैं เคญी เคจเคนीं เคฐเคนूँเค—ा , เคคुเคฎ เคญी เคจเคนीं เคฐเคนोเค—े। " - เคคो เคซिเคฐ เคฐเคนेเค—ा เค•्เคฏा?- 
"เคˆเคถ्เคตเคฐः เคธเคฐ्เคตเคญूเคคाเคจां เคนृเคฆ्เคฆेเคถेเคฝเคฐ्เคœुเคจ เคคिเคท्เค เคคि।
เคญ्เคฐाเคฎเคฏเคจ्เคธเคฐ्เคตเคญूเคคाเคจि เคฏเคจ्เคค्เคฐाเคฐूเคขाเคจि เคฎाเคฏเคฏा।।18.61।।"
 -เคนे เค…เคฐ्เคœुเคจ ! เคˆเคถ्เคตเคฐ เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคช्เคฐाเคฃिเคฏोंเค•े เคนृเคฆเคฏเคฎें เคฐเคนเคคा เคนै เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคฎाเคฏाเคธे เคถเคฐीเคฐเคฐूเคชी เคฏเคจ्เคค्เคฐเคชเคฐ เค†เคฐूเคข़ เคนुเค เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคช्เคฐाเคฃिเคฏोंเค•ो (เค‰เคจเค•े เคธ्เคตเคญाเคตเค•े เค…เคจुเคธाเคฐ) เคญ्เคฐเคฎเคฃ เค•เคฐाเคคा เคฐเคนเคคा เคนै। เค—ीเคคाเคšाเคฐ्เคฏ เค•เคนเคคे เคนैं, เคฎेเคฐा เคธ्เคฎเคฐเคฃ เคˆเคถ्เคตเคฐ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคตिเคถ्เคต เค•े เคถाเคธเค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เค•เคฐो। เคˆเคถ्เคตเคฐ เคนी เคจिเคฏाเคฎเค• เค”เคฐ เคจिเคฏเคจ्เคคा เคนै। เค‰เคธเค•ी เค‰เคชเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคนी เคœเค—เคค् เค•ी เคธเคฎเคธ्เคค เค˜เคŸเคจाเคं เค˜เคŸ เคธเค•เคคी เคนैं, เค…เคจ्เคฏเคฅा เคจเคนीं। เคœैเคธै เค•ि เคตाเคท्เคช เค‡ंเคœเคจ เค•ा เคˆเคถ्เคตเคฐ เคตाเคท्เคช เคนै,  เคœिเคธเค•े เคฌिเคจा เค‡ंเคœเคจ เคฎें เค—เคคि เคจเคนीं เค† เคธเค•เคคी।  เคˆเคถ्เคตเคฐ เคคो เคญूเคคเคฎाเคค्เคฐ เค•े เคนृเคฆเคฏ เคฎें เคจिเคตाเคธ เค•เคฐ เคฐเคนा เค…ंเคคเคฐเคฏाเคฎी เคนै। เค‡เคธเค•ी เคชเคนเคšाเคจ เคนृเคฆเคฏ เคฎें เคนी เคนो เคธเค•เคคी เคนै। เคœिเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคตिเคถाเคฒ เคฎเคนाเคจเค—เคฐी เคฎें เค•िเคธी เคต्เคฏเค•्เคคि เคธे เคฎिเคฒเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค‰เคธเค•े เคจिเคตाเคธเคธ्เคฅाเคจ เค•ा เคชเคคा เคฌเคคाเคฏा เคœाเคคा เคนै।  เค‰เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ,  เคฏเคนाँ เคญเค—เคตाเคจ् เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ เค…เคชเคจा เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคชเคคा เคฌเคคा เคฐเคนे เคนैं।  เคนृเคฆเคฏ เคถเคฌ्เคฆ เคธे เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคถाเคฐीเคฐिเค• เค…ंเค— เคฐूเคช เคนृเคฆเคฏ เคธे เคจเคนीं เคนै। เคฆเคฐ्เคถเคจเคถाเคธ्เคค्เคฐ เคฎें เคนृเคฆเคฏ เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคฒाเค•्เคทเคฃिเค• เคนै,  เคถाเคฌ्เคฆिเค• เคจเคนीं। เคช्เคฐेเคฎ, เคธเคนाเคจुเคญूเคคि , เค•เคฐुเคฃा, เคงृเคคि, เค‰เคค्เคธाเคน, เคธ्เคจेเคน, เค•ोเคฎเคฒเคคा, เค•्เคทเคฎा,  เค‰เคฆाเคฐเคคा เคœैเคธे เคฆैเคตी เค—ुเคฃों เคธे เคธเคฎ्เคชเคจ्เคจ เคฎเคจ เคนी เคนृเคฆเคฏ เค•เคนเคฒाเคคा เคนै। 
           เคœो เคˆเคถ्เคตเคฐ เคนเคฎाเคฐे เคญीเคคเคฐ เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคนै เค‰เคธเค•ी เคถเคฐเคฃ เค•िเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी เคœाเค ?  เค‰เคธเค•े เคฒिเค เคฎเคจ เค•ो เค•िเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค ? เค‡เคธเค•ा เคนी เคœ्เคžाเคจ เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เค•े เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐाเคช्เคค เคนोเคคा เคนै, เคœो เคชूเคฐ्เคตเคœเคจ्เคฎ เคฎें เคจเคตเคจीเคฆ เคจे เค•ैเคช्เคŸเคจ เคธेเคตिเคฏเคฐ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคธ्เคตाเคฎीเคœी เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเคฏा เคฅा। เค”เคฐ เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ เค•े เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เค•เคฐ्เคฎी เคญी เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ เค•े เคฏुเคตा เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคถिเคตिเคฐ เคคเคฅा เคชाเค เคšเค•्เคฐ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธ เค‰เคธเค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि เค•ी เค“เคฐ เค…เค—्เคฐเคธเคฐ เคนो เคฐเคนे เคนैं। เคจเคตเคจीเคฆा เคจे เค†เคœीเคตเคจ เค—ृเคนเคธ्เคฅ เค†เคถ्เคฐเคฎ เคฎें เคฐเคนเค•เคฐ, เค†เคฆเคฐ्เคถ เค—ृเคนเคธ्เคฅ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคธाเคงเคจा เค•े เคœिเคธ เค‰เคš्เคš -เคธ्เคคเคฐ เค•ो เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเคฏा เคฅा , เคตเคน เคนเคœाเคฐों เคตเคฐ्เคท เค•े เคญीเคคเคฐ เคฆेเค–เคจे เคฎें เคจเคนीं เค†เคคा। เคจ เคœाเคจे เค•िเคคเคจे เคฏुเคตा เค•ैंเคชเคฐ्เคธ เค‰เคจเค•ा  เค†เคถ्เคฐเคฏ เคชाเค•เคฐ เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เคฎिเคถเคจ เค•े เคธंเคจ्เคฏाเคธी เคฌเคจ เคšुเค•े เคนैं। เค”เคฐ เค•िเคคเคจे เคนी เค—ृเคนเคธ्เคฅ เคฌिเคœเคจेเคธ เคฎैเคจ, เคถिเค•्เคทเค•, เคจौเค•เคฐी-เคชेเคถा, เค•िเคธाเคจ เค†เคฆि เค‰เคจเค•ा เค†เคถ्เคฐเคฏ เคชाเค•เคฐ เคงเคจ्เคฏ เคนुเค เคนैं। เค‰เคธเค•ी เคธीเคฎा เคจเคนीं เคนै।
              เคถ्เคฐी เค•ृเคท्เคฃ เคจे เค—ीเคคा เคฎें เค…เคจेเค•ों เคœเค—เคน เคชเคฐ เคฎเคจ เค•ी เค…เคฆ्เคญुเคค เคถเค•्เคคिเคฏों เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฌเคคाเคฏा เคนै। เค•िเคจ्เคคु เค‰เคจ เคฌाเคคों เค•ो เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฆเคฐ्เคถाเคฏा เค—เคฏा เคนै เคœैเคธे เคถ्เคฐी เค•ृเคท्เคฃ เคจे เคนी เค•เคนा। เค‰เคฆเคนाเคฐเคฃ เค•े เคฒिเค - เคถ्เคฐी เค•ृเคท्เคฃ เคจे เค•เคนा - " เคฎैं เคนी เคœเค—เคค เค•ा เคชाเคฒเคจ-เค•เคฐ्เคคा เคนूँ เค”เคฐ เคฎैं เคนी เคตिเคจाเคถ-เค•เคฐ्เคคा เคญी เคนूँ , เคธंเคธाเคฐ เคฎें เคœो เคนो เคฐเคนा เคนै , เคตเคน เคฎेเคฐी เค‡เคš्เค›ा เคธे เคนो เคฐเคนा เคนै। เคฎेเคฐे เค‡เคš्เค›ा เค•े เคฌिเคจा เคเค• เคชเคค्เคคा เคญी เคจเคนीं เคนिเคฒเคคा। เคธंเคธाเคฐ เคฎें เคธเคญी เคนोเคจे เคตाเคฒी เค˜เคŸเคจाเค“ं เค•ा เคœिเคฎ्เคฎेเคตाเคฐ เคญी เคฎैं เคนी เคนूँ। ' - เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เคซिเคฐ เค•เคนเคคे เคนैं - " เคœो เคœैเคธा เค•เคฐ्เคฎ เค•เคฐेเค—ा , เคตो เคตैเคธा เคนी เคซเคฒ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคคा เคนै। "- เคฏเคน เคฆो เคคเคฐเคน เค•ा เคตिเคฐोเคงाเคญाเคธ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒी เคคเคฅ्เคฏों เค•ो เค•्เคฏों เค•เคนा เค‰เคจ्เคนोเคจे ? เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค…เคญीเคคเค• เค•ोเคˆ เคญी เคธ्เคชเคท्เคŸ เคจเคนीं เค•เคฐ เคชाเคฏे เคนैं। เค‡เคธเค•ा เคฎूเคฒ เค•ाเคฐเคฃ เคนै เค•ि เค‰เค•्เคค เคฌाเคคें เคถ्เคฐी เค•ृเคท्เคฃ เคจे เคฎเคจ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฌเคคाเคฏा เคนै--เคธ्เคตเคฏं เคจเคนीं เค•เคนा เคนै। เคฎเคจ เค•ी เคถเค•्เคคिเคฏों เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค…เคจेเค•ों เคšเค•िเคค เค•เคฐ เคฆेเคจे เคตाเคฒी เคฌाเคคों เคฎैंเคจे  เคฌเคนुเคค เคนी เคธเคนเคœ เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เค•เคˆ เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฆी เคนै เคœो เคชूเคฐ्เคฃเคคः เคช्เคฐเคฎाเคฃिเค• เคนै। เคญเค—เคตाเคจ  เค…เคฐ्เคœुเคจ เค•े เคช्เคฐเคคि เคฒเค•्เคท्เคฏ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคชुเคฐे เคตिเคถ्เคต เค•े เคฎเคจुเคท्เคฏों เคธे เค•เคน เคฐเคนे เคนैं , เคนे เคœเค—เคคเคตाเคธी , เค‰เคธ เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ी เคถเคฐเคฃाเค—เคคि เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐो , เค‰เคธเค•े เคช्เคฐเคธाเคฆ เคฏा เค‰เคธเค•ी เค…เคจुเค•เคฎ्เคชा เคธे เคนी เคชเคฐเคฎ เคถांเคคि เคเคตं เคถाเคถ्เคตเคค -เคชเคฆ เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि เคนोเค—ी।  เคชुเคฐुเคทोเคค्เคคเคฎ เคฏुเค— เค•े เคฏเคนी เคตเคน เคชुเคฐुเคท เคนैं เคœिเคจเค•ा เคฆเคฐ्เคถเคจ เคชाเค•เคฐ เคธाเคงเค• เค•ा เคœीเคตเคจ เค•ृเคคाเคฐ्เคฅ เคนो เคœाเคคा เคนै। เค•เคฌीเคฐ เคฆाเคธ เคจे เคธुเคจ्เคฆเคฐ เคขंเค— เคธे เค‡เคธ เคฐเคนเคธ्เคฏ เค•ो เคต्เคฏเค•्เคค เค•िเคฏा เคนै -
" เคฎเคฐเคคे-เคฎเคฐเคคे เคœเค— เคฎเคฐा , เคฎเคฐเคจा เคจ เคœाเคจा เค•ोเคฏ।
เคเคธा เคฎเคฐเคจा เค•ोเคˆ เคจ เคฎเคฐा , เคœो เคซिเคฐ เคจ เคฎเคฐเคจा เคนोเคฏ। .
เคฎเคฐเคจा เคนै เคฆुเค‡ เคญांเคคि เค•ा เคœो เคฎเคฐเคจा เคœाเคจा เค•ोเคฏ।
เคฐाเคฎ เคฆुเค†เคฐे เคœो เคฎเคฐे , เคซिเคฐ เคจ เคฎเคฐเคจा เคนोเคฏ।  
เค…เคฐ्เคฅाเคค , เคธंเคธाเคฐ เคฎें เคช्เคฐเคคिเคฆिเคจ เคฒोเค— เคฎเคฐ เคฐเคนे เคนैं , เค•िเคจ्เคคु เคนाเคฏ , เค…เฅžเคธोเคธ เคนै เค•ि เคเคธा เคฎเคฐเคฃ เค•िเคธी เค•ा เคจ เคนुเค† , เค•ी เคชुเคจः เคฎृเคค्เคฏु เคจ เคนो। เคธंเคธाเคฐ เคฎें เคฎृเคค्เคฏु เคฆो เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•ी เคนोเคคी เคนै -เคเค• เคคो เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฎृเคค्เคฏु เคœो เคจिเคค्เคฏ เคนो เคฐเคนी เคนै เค”เคฐ เคเค• เคนै เค…เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฎृเคค्เคฏु เคœिเคธे " เคฐाเคฎเคฆुเค†เคฐ " เค•ी เคฎृเคค्เคฏु เค•เคนเคคे เคนैं , เค…เคฐ्เคฅाเคค เคฐाเคฎ เค•े เคฆเคฐเคตाเคœे เคชเคฐ เคฎृเคค्เคฏु।
           เคฏเคน 'เคฐाเคฎ-เคฆुเค†เคฐ' เค•्เคฏा เคนै ? เคธाเคงाเคฐเคฃ เค†เคฆเคฎी เคธोเคšเคคे เคนैं - เคฏเคน เค…เคฏोเคง्เคฏा เค•े  เคฐाเคฎ-เคฎंเคฆिเคฐ เค•े เคธเคฎเค•्เคท เคฎเคฐเคจे เค•ी เคฌाเคค เคนै।- "เคฐाเคฎ" เคถเคฌ्เคฆ เคฏा เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เค•ो เคชเคฐंเคชเคฐा เคจे เค†เค—े เคšเคฒ เค•เคฐ เคค्เคฐेเคคा-เคฏुเค— เค•े เคฐाเคฎ เค•ो เคธเคฎเคเคจे เค•ी เคญूเคฒ เค•เคฐाเคตा เคฆी เคนै। -เคœो เคฐाเคฎ เคค्เคฐेเคคा เคฎें เคนुเค เคฅे, เคตเคนी เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคจเค•เคฐ เคฆ्เคตाเคชเคฐ เคฎें เค†เคฏे เคฅे เค”เคฐ เค…เคญी เคถ्เคฐीเคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฆेเคต เคฌเคจเค•เคฐ เค†เคฏे เคนैं। เค‡เคธ เคฐเคนเคธ्เคฏ เค•ो เคถ्เคฐी เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เคจे เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เคธे ' เคจเคฐेเคจ् เคถिเค•्เคทा เคฆेเค—ा ' เค•ा เคšเคชเคฐाเคธ เคธौंเคชเคคे เคนुเค เค•เคนा เคฅा। เคซिเคฐ เค‡เคธ เคฐเคนเคธ्เคฏ เค•ो เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เคจे เค•ैเคช्เคŸเคจ เคธेเคตिเคฏเคฐ เคธे " Be and Make" เค•ा เคšเคชเคฐाเคธ เคธौंเคชเคคे เคนुเค เค•เคนा เคฅा। เคœिเคธเค•ी เคชเคฆ्เคงเคคि เค•ो เค•ैเคช्เคŸเคจ เคธेเคตिเคฏเคฐ เคจे เคจเคตเคจीเคฆा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคชुเคจเคฐ्เคœเคจ्เคฎ เคฒेเค•เคฐ 1967 เคฎें เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ เค•े เคฏुเคตा-เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคถिเคตिเคฐ เคฎें เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคนै। เคœो เคตिเค—เคค 54 เคตเคฐ्เคทों เคธे เคจिเคฐंเคคเคฐ เคœाเคฐी เคนै। เค‡เคธी เคฐเคนเคธ्เคฏ เค•ो เคจเคตเคจीเคฆा เคจे เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เค•ी เค•เค•्เคทा เคฎें เคฌเคคाเคฏा เค•ि " เคฐाเคฎ-เคฆुเค†เคฐ ' เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคนै เคนृเคฆเคฏ เคฎें เค•ूเคŸเคธ्เคฅ (เคตिเคฐाเคœिเคค) เค ाเค•ुเคฐ -เคฎाँ -เคธ्เคตाเคฎीเคœी เคฎें  เคช्เคฐाเคฃ เคเคตं เคฎเคจ เค•ो เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเค•े เคœो เค‰เคธ เคชเคฐเคฎ เคชुเคฐुเคท เค•ा เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•เคฐเคคे-เค•เคฐเคคे เคฆेเคน เคค्เคฏाเค— เคฆेเคคे เคนैं; เค…เคฐ्เคฅाเคค เคถเคฐीเคฐ เคธे เคคाเคฆाเคค्เคฎ्เคฏ เคฏा  เคฎिเคฅ्เคฏा เค…เคนं เค•ो เคค्เคฏाเค— เคฆेเคคे เคนैं, เค‰เคจเค•ा เคชुเคจเคฐ्เคœเคจ्เคฎ เคจเคนीं เคนोเคคा। เคฏเคน เคเค• เค…เคค्เคฏเคจ्เคค เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เค”เคฐ เคธเคš्เคšी เคธाเคงเคจा เคนै เคธिเคฐ्เคซ เคฌाเคค เคนी เคจเคนीं เคนै। เคœो เคธाเคงเค• เคœीเคตเคจเคญเคฐ เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคธเคนिเคค 5 เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•เคฐเคคे เคฐเคนเคคे เคนैं, เค‰เคจ्เคนीं เค•े เคชเค•्เคท เคฎें เคฏเคน เคธเคฎ्เคญเคต เคนै। เคฏเคนी เคคो เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เค”เคฐ เคซเคฒ เคนै। 
            เคฏเคน เค•ोเคˆ เคธुเคจी-เคธुเคจाเคˆ เคฌाเคค เคจเคนीं เคนै -เคจเคตเคจीเคฆा เค•े เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค”เคฐ เคช्เคฐเคฎाเคฃिเค• เคœीเคตเคจ เค•ो เคฆेเค–เค•เคฐ เคธเคฎเคा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।  เค…เคคः เคธिเคฐ्เคซ เค†ँเค– -เคฌंเคฆ เค•เคฐ เคตिเคถ्เคตाเคธ เค•เคฐเคจे เค•ा เค•ोเคˆ เคตिเคทเคฏ เคจเคนीं เคนै। เคฎेเคฐे เคœैเคธे เคต्เคฏเค•्เคคि เคจे - เคœिเคธเคจे เค•เคญी เค•ोเคˆ เคถाเคธ्เคค्เคฐ เคจ เคชเฅा , เคตो เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เค•े เค…เคญ्เคฏाเคธ เคธे เค—ीเคคा , เค‰เคชเคจिเคทเคฆ เค†เคฆि เคธเคญी เคถाเคธ्เคค्เคฐों เค•ी เคธเคค्เคฏเคคा เค•ा เคœ्เคžाเคจ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐ เคฒेเคคा เคนै। เคถाเคธ्เคค्เคฐों เคฎें เค•ोเคˆ เคฏเคฆि เค‰เคฒเคŸ -เคซेเคฐ เคญी เค•เคฐ เคฆी เค—เคฏी เคนो เคคो เค‰เคธे เคตเคน เคถीเค˜्เคฐ เคนी เคชเค•เฅœ เค•เคฐ เคธเคฎเค เคœाเคคा เคนै। เคœिเคธ เค…เคฎเคฐ เคฐाเคœเคฏोเค— เค†เคงाเคฐिเคค เคตिเคœ्เคžाเคจ-เคธเคฎ्เคฎเคค เคฎเคจःเคธंเคฏोเค—  เค•ो เคจเคตเคจीเคฆा  เคจे เคœเค—เคค เค•ो เคฆिเคฏा เคนै , เค‰เคธเค•ा เค…เคฒ्เคชांเคถ เคญी เคฏเคฆि เค•ोเคˆ เค•เคฐे เคคो เค‰เคธเค•ा เคฎเคนाเคจ เค•เคฒ्เคฏाเคฃ เคนोเคคा เคนै। เค‡เคธเคฎें เค•ोเคˆ เคธंเคฆेเคน เคจเคนीं। - เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เคฎैंเคจे เค…เคชเคจे 35 เคธाเคฒ เคคเค• เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ เคธे เคœुเฅœे เคฐเคนเค•เคฐ เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค…เคจुเคญเคต เค•िเคฏा เคนै ! เค”เคฐ เคฏเคนी เค…เคจुเคญเคต เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ เค•े เค…เคจ्เคฏ เค•เคฐ्เคฎिเคฏों เคจे เคญी เค•िเคฏा เคนै। เคตเคธ्เคคुเคคः เคฏเคน เคญเค—เคตเคค เคตเคšเคจ เคญी เคนै - " เคธ्เคตเคฒ्เคชเคฎเคธ्เคฏ , เคงเคฐ्เคฎเคธ्เคฏ เคค्เคฐाเคฏเคคो เคฎเคนเคคो เคญเคฏाเคค। "  เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เค•เคฌीเคฐ เคœी เค•ी เคญाเคทा เคฎें เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•เคนा เค—เคฏा เคนै -
" เคฒिเค–ा-เคฒिเค–ी เค•ा เคฌाเคค เคจเคนीं ,เคฆेเค–ा-เคฆेเค–ि เค•ी เคฌाเคค। 
                                 เคฆूเคฒ्เคนा-เคฆुเคฒ्เคนिเคจ เคฎिเคฒ เค—เค ,เคซीเค•ी เคชเฅœी เคฌाเคฐाเคค । "  

เค…เคฐ्เคฅाเคค , เคฒिเค–ा-เคฒिเค–ी เค•ी เคฌाเคค เคจเคนीं , เคฏเคน เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค…เคจुเคญเคต เค•ी เคฌाเคค เคนै। เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฆेเคคे เคนुเค เค•เคนเคคे เคนैं เค•ी เคตिเคตाเคน เค•े เคธเคฎเคฏ เค•िเคคเคจे  เคฌाเคฐाเคคी , เคฌाเคœे , เคฐोเคถเคจी เค†เคฆि เค•ी เคธเคœाเคตเคŸ เค•े เคธाเคฅ เคฌเคฐाเคค เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคนोเคคे เคนैं।  เค•िเคจ्เคคु เคœ्เคฏोंเคนी เคตเคฐ-เค•เคจ्เคฏा เค•ा เคฎिเคฒเคจ เคนोเคคा เคนै , เค‰เคธเค•े เคฌाเคฆ เคนी เคธเคญी เค…เคชเคจे-เค…เคชเคจे เคธ्เคฅाเคจ เค•ी เค“เคฐ เคฒौเคŸ เคœाเคคे เคนैं।  -เค…เคฐ्เคฅाเคค-เคธाเคงเค• เคœเคฌ เคช्เคฐเค•ृเคคि-เคชुเคฐुเคท เคฏा เคœीเคตाเคค्เคฎा เค”เคฐ เคชเคฐเคฎाเคค्เคฎा เค•े เคธाเคฅ เคฎिเคฒเคจे เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคนो เคœाเคคे เคนैं เคคเคญी เค•्เคฐिเคฏा เค•ी เคชเคฐเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคชเคนुँเคš เคœाเคคे เคนैं। เคฏเคน เค…เคตเคธ्เคฅा เคธ्เคตเคฏं เคฌोเคงเค—เคฎ्เคฏ เคนै। 
---------------------
เคฎเคจ เค•ी เค…เคฆ्เคญुเคค เคšเคฎเคค्เค•ाเคฐी เคถเค•्เคคिเคฏां:  เค†เคชเคจे เคชเฅा เคนी เคนोเค—ा เค•ि "เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เค…เคตिเคท्เค•ाเคฐ เค•ी เคœเคจเคจी เคนै।"  เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคชเคฆ्เคงเคคि  เค•े เคœเคจ्เคฎ-เคฆाเคคा เคฏा เค†เคตिเคท्เค•ाเคฐเค• เคจเคตเคจीเคฆा  เคจे เค…เคท्เคŸांเค— เคฏोเค— เค•ो เคธเคฐเคฒ เค•เคฐ เคชांเคš เค…ंเค— เคฎें  เคฏोเค— เค•ी เค•्เคฐिเคฏाเคค्เคฎเค• เคตिเคงि เคขूंเคข เคจिเค•ाเคฒी , เคœो เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ "เคฎเคจःเคธंเคฏोเค—  " เค•े เคจाเคฎ เคธे เคช्เคฐเคšเคฒिเคค เคนुเคˆ ।  เคจเคตเคจीเคฆा เค•ा เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคธเคนिเคค เฅซ เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•ा เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ  เคˆเคถ्เคตเคฐ-เคฌोเคง, เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ-เคœ्เคžाเคจ เคเคตं เค†เคค्เคฎ-เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคเค• เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคนै। เค ाเค•ुเคฐ- เคฎाँ เค•े เค†เคถीเคฐ्เคตाเคฆ เคธे เค”เคฐ เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ   เค•ी เคคीเคต्เคฐ-เค‡เคš्เค›ा เคธे เคนी เคฎเคจःเคธाเคฏोเค— เค†เคงाเคฐिเคค เคฏुเคต เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคถिเคตिเคฐ เค”เคฐ เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ  เค•ी เค‰เคค्เคชเคค्เคคि เคนुเคˆ। เค‡เคธ 'Be and  Make ' เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा (เคฒीเคกเคฐเคถिเคช เคŸ्เคฐेเคจिंเค—) เคฎें เค•ोเคˆ เคญ्เคฐाเคจ्เคคि เคจเคนीं เคนोเคคी เค”เคฐ เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคเค• เคนी เค†เคคा เคนै , เค…เคคः เคฏเคน เคชूเคฐ्เคฃ เคฐूเคช เคธे เคเค• เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคนै।  
         เคช्เคฐเคถ्เคจ เคฏเคน เคนै เค•ि - เค•्เคฏा เคฎाँ เค•ाเคฒी เค•ी เคญเค•्เคคि เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคถ्เคฐीเคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เค•ा เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ोเคˆ เคฆूเคธเคฐा เคนै ? - เค•्เคฏा เคฏोเค— เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคฐाเคœเคฏोเค—ी เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เค•ा เคˆเคถ्เคตเคฐ เค…เคฒเค— เคนोเคคा เคนै ?- เค•्เคฏा เค ाเค•ुเคฐ เค•ी เคคंเคค्เคฐ-เคฎाเคฐ्เค— เคธाเคงเคจा เค•ा เคˆเคถ्เคตเคฐ เค…เคฒเค— เคนै ? - เคœो เคญी เคœिเคธ เคตिเคงि เคธे เคชूเคœเคจ-เค…เคฐ्เคšเคจ เค•เคฐเคคा เคนै , เค•्เคฏा เค‰เคธเค•ा เคˆเคถ्เคตเคฐ - เค…เคฒเค—-เค…เคฒเค— เคนै ? เค•्เคฏा เคธเคญी เคงเคฐ्เคฎों เค•े เคฒोเค—ों เค•े เค…เคฒเค—-เค…เคฒเค— เคˆเคถ्เคตเคฐ เคนैं ? - เค•िเคธी เค•ो เค•ाเคฒी เค•ा เคฆเคฐ्เคถเคจ เคนोเคคा เคนै , เคคो เค•िเคธी เค•ो เคค्เคฐेเคคा-เคฏुเค— เคตाเคฒे เคฐाเคฎ เค•ा, , เค•िเคธी เค•ो เคนเคจुเคฎाเคจ , เค•िเคธी เค•ो เคถ्เคฐी เค•ृเคท्เคฃ เค•ा , เค•िเคธी เค•ो เคถ्เคฐीเคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ  เค•ा , เค•िเคธी เค•ो เคˆเคถा-เคฎเคธीเคน เค•ा , เค•िเคธी เค•ो เค…เคฒ्เคฒा เคฏा เค•ोเคˆ เคชैเค—เคฎ्เคฌเคฐ เค•ा เค†เคฆि। - เค†เค–िเคฐ เคเคธा เค•्เคฏों เคนोเคคा เคนै? เค•्เคฏा เคฏे เคธเคฌ เคเค• เคญ्เคฐाเคฎเค• เคตिเคšाเคฐ เคจเคนीं เคนैं ?-- เคคो เคธเคนी เค•्เคฏा เคนै ?- เคฏเคน เคœाเคจเคจे เค•े เคฒिเค เคฎเคจ เค”เคฐ เคฎเคจ เค•ी เคงाเคฐเคฃा เค•ो เคธเคฎเคเคจा เคนोเค—ा।
          เคœเคฌ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เคฎเคจ เคฎें เค•ोเคˆ เคฌाเคค (เค—ुเคฐु เคตाเค•्เคฏ เคฏा เคšाเคฐ เคฎเคนाเคตाเค•्เคฏ) เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคฌैเค  เคœाเคคी เคนै เคคो เคตเคน เคฌाเคค เค‰เคธ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เคฎเคจ เค•ी เคงाเคฐเคฃा เคฌเคจ เคœाเคคी เคนै। เค‡เคธเค•े เคฌिเคจा เคตเคน เค†เค—े เคจเคนीं เคฌเฅ เคธเค•เคคा। เคšाเคนे เค•ोเคˆ เคญी เคตिเคทเคฏ -เคตเคธ्เคคु เคนो , เค‰เคธเค•े เคธเคจ्เคฆเคฐ्เคญ เค•ा เคœो เคœ्เคžाเคจ เคนोเคคा เคนै , เค‰เคธ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เคธเคญी เค•े เค…เคชเคจे-เค…เคชเคจे เคตिเคšाเคฐ เคฌเคจ เคœाเคคे เคนैं। เคตเคน เคตिเคšाเคฐ เคฎเคจ เค•ी เคงाเคฐเคฃा เคนी เคนै। เค‡เคธเคธे เค•ोเคˆ เคฌเคš เคจเคนीं เคธเค•ा เคนै। เค‡เคธเค•े เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เค…เคฌ เคœो เคฌเคคाเคจे เคœा เคฐเคนा เคนूँ , เคตเคน เคฌเคนुเคค เค…เคนเคฎ เคฌाเคคें เคนैं। เคงाเคฐเคฃा เค•ी เคธเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค• เคถเค•्เคคि เคฌเคนुเคค เค‰เคค्เคคเคฎ เค”เคฐ เคšเคฎเคค्เค•ाเคฐ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒी เคนोเคคी เคนैं เคฌเคถเคฐ्เคคे , เคฏเคฆि เค‰เคธเคฎें เคเค•ाเค—्เคฐเคคा เคญी เคถाเคฎिเคฒ เคนों। เคง्เคฏाเคจ เคฐเคนे เค•ि เคœเคฌ เคฎเคจ เค•ी เคธूเค•्เคท्เคฎเคคा เคธे เค•ोเคˆ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै เคคो เคฎเคจ เคธ्เคตเคฏं เคเค•ाเค—्เคฐ เคนो เคœाเคคा เคนै। เค…เคฌ เคเค• เค”เคฐ เค…เคนเคฎ เคฌाเคค ,- เค•िเคธी เคœ्เคžाเคจ เค•े เคช्เคฐเคคि เคธเคฌเค•ी เค…เคชเคจी-เค…เคชเคจी เคงाเคฐเคฃा เคนोเคคी เคนै। เคฎเคจ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคตเคน เคฌीเคฎाเคฐ เคนोเคคा เคนै , เคธ्เคตเคธ्เคฅ เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เค…เคชเคจा เคตिเค•ाเคธ เคญी เค•เคฐเคคा เคนै। เคœैเคธी เคฎเคจ เค•ी เคงाเคฐเคฃा เคนोเค—ी , เค‰เคธเค•ा เคธंเคธाเคฐ เคญी เค‰เคธी เค…เคจुเคฐुเคช เคนोเค—ा। เคฏเคฆि เคงाเคฐเคฃा เคฎें เค•ोเคˆ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคนुเค† เคคो, เค‰เคธเค•ा เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เคธंเคธाเคฐ เคฎें เคญी เคฌเคฆเคฒाเคต เค†เคจे เคฒเค—เคคा เคนै। เคฏเคน เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคญी เคฆो เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•ा เคนोเคคा เคนै- เคธเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค• เค”เคฐ เคจเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค•। เคธเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค• เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค‰เคธे เค•เคนेंเค—े เคœเคฌ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เคฎเคจ เคฒाเคฏเค• เค•ोเคˆ เค•ाเคฎ เคนोเคคा เคนो। เคจเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค• เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ो เคฌीเคฎाเคฐ เคฏा เคฆुเค–ी เคฌเคจाเคคा เคนै। เคฎเคจ เค•ी เค—เคฒเคค เคงाเคฐเคฃा เค•ी เคตเคœเคน เคธे เคต्เคฏเค•्เคคि เคฌीเคฎाเคฐ เคฏा เคฆुเค–ी เคœीเคตเคจ เคต्เคฏเคคीเคค เค•เคฐเคคा เคนै। เคนเคฎें เค—เคฒเคค เคงाเคฐเคฃा เคนोเคจे เค•ा เค•ाเคฐเคฃ เคขूँเคขเคจा เคนोเค—ा। เค‰เคธเคฎे เคธूเค•्เคท्เคฎ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคฒाเค•เคฐ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ो เคธ्เคตเคธ्เคฅ เค”เคฐ เคธुเค–ी เคฌเคจाเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคœเคฌ เค…ंเคฆเคฐ เค•ा เคฎเคจ เคธ्เคตเคธ्เคฅ เคนोเคคा เคนै เคคो เค‰เคธเคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคฌाเคนเคฐी เคœीเคตเคจ เคญी เค‰เคธเค•े เค…เคจुเค•ूเคฒ เคนोเคจे เคฒเค—เคคा เคนै। เค…เคฐ्เคฅाเคค เคœเคฌ เค…ंเคฆเคฐ เค ीเค• เคธे เคตเคน เค ीเค• เคนोเคคा เคนै เคคो เค‰เคธเค•ा เคฌाเคนเคฐी เคธंเคธाเคฐ เคญी เค ीเค• เคนोเคคा เคนै। เค—ीเคคा เคฎें เคฏเคน เคญी เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै เค•ि - " เคœो เคฎुเคे เคœिเคธ เคฐूเคช เคฎें เคญी เคญเคœเคคा เคนै -เคช्เคฐेเคฎ เค•เคฐเคคा เคนै -เคฎเคจเคจ -เคšिंเคคเคจ เค•เคฐเคคा เคนै , เคฎैं เค‰เคธी เคฐूเคช เคฎें เคฆเคฐ्เคถเคจ เคฆेเคคा เคนूँ। เคšाเคนे เคฎुเคे เคตเคน เคช्เคฐेเคฎी เคฎाเคจ เคฒे , เคช्เคฐेเคฎिเค•ा เคฎाเคจ เคฒे , เคฎिเคค्เคฐ เคฎाเคจ เคฒे เคฏा เค•ोเคˆ เคญी เคฎुเคे เคช्เคฐिเคฏ-เค‡เคท्เคŸ เคฎाเคจ เคฒे। เคœो เคฎुเคे เคœिเคธ เคฐूเคช เคฎें เคญी เคฏाเคฆ เค•เคฐเคคा เคนै -เคฎैं เคตैเคธा เคนी เคฆเคฐ्เคถเคจ เคฆेเคคा เคนूँ। "--- เคฏเคนाँ เคชเคฐ เคถ्เคฐी เค•ृเคท्เคฃ เคจे เคฎเคจ เค•ी เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคธเคฎเคाเคฏा เคนै। เค…เคฐ्เคฅाเคค , เคฎเคจ เค•ी เค•เคฒ्เคชिเคค เค•เคฒ्เคชเคจाเค“ं เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคœिเคธे เคตเคน เคฆेเค–เคจा เคšाเคนเคคा เคนै เคตเคน เคฆेเค– เคธเค•เคคा เคนै। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคถ्เคฐी เค•ृเคท्เคฃ เคจे เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ो เคธเคนी เคฐूเคช เคฎें เคชाเคจे เค”เคฐ เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเค เคฏोเค— เค•ा เคœ्เคžाเคจ เคฆिเคฏा เคนै। เคตे เคธ्เคตเคฏं เคเค• เคฎเคนाเคจ เคฏोเค—ी เคฅे। เคฎเคจ เค•े เคธเคญी เคฐเคนเคธ्เคฏों เค•ो เคธเคฎเค เคฒिเค เคฅे। เค‰เคจเค•ी เค•ोเคˆ เคฌाเคค เคूเค ी เคจเคนीं เคนुเคˆ , เคฌเคถเคฐ्เคคे เค•ि เค—ीเคคा เค•ा เคธเคนी เคฐूเคช เคฎें เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•िเคฏा เคœाเค।

                  เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा :  'เคธंเคธाเคฐ เค•े เคธเคญी เคงเคฐ्เคฎ เค†เคœ เค‰เคชเคนाเคธ เค•ी เคตเคธ्เคคु เคนो เค—เคฏे เคนैं, เค†เคœ เคธंเคธाเคฐ เคœो เคšाเคนเคคा เคนै -เคตเคน เคนै เคšเคฐिเคค्เคฐ !' ~ เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ। [Religions of the world have become lifeless mockeries. What the world wants is character. The world is in need of those whose life is one burning love, selfless. That love will make every word tell like thunderbolt. 
          One idea that I see clear as daylight is that misery (เคชंเคšเค•्เคฒेเคถ) is caused by ignorance (เค…เคตिเคฆ्เคฏा ) and nothing else. Who will give the world light? Sacrifice in the past has been the Law, it will be, alas, for ages to come. The earth's bravest and best will have to sacrifice themselves for the good of many, for the welfare of all. Buddhas by the hundred are necessary with eternal love and pity.
              My ideal indeed can be put into a few words and that is: to preach unto mankind their divinity, and how to make it manifest in every movement of life. 
             Awake, awake, great ones! The world is burning with misery. Can you sleep? Let us call and call till the sleeping gods awake, till the god within answers to the call. What more is in life? What greater work? The details come to me as I go. I never make plans. Plans grow and work themselves. I only say, awake, awake! ~ letter to Sister Nivedita - 7th June, 1896.]
            เคงเคฐ्เคฎ เค•े เคจाเคฎ เคชเคฐ เค–िเคฒเคตाเฅœ เค”เคฐ เคต्เคฏเคตเคธाเคฏिเค•เคคा เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เค•ो เค…เคชเคจे เคฆेเคถ เคฎें เคฆेเค– เค•เคฐ เค•เคฌीเคฐ เคจे เค…เคค्เคฏเคจ्เคค เคฆुःเค– เค•े เคธाเคฅ เค•เคนा เคนै –
" เค•ाเคจ เคซुंเค•เคจे เค•ा เค—ुเคฐु เค”เคฐ เคนै , เคฌेเคนเคฆ เค•ा เค—ुเคฐु เค”เคฐ
                                เคฌेเคนเคฆเค•ा เค—ुเคฐु เคœो เคฎिเคฒे ,เคชเคนुंเคšा เคฆेเคตै เค ौเคฐ ! 
เค ौเคฐ เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคนोเคคा เคนै ~ 'เคงाเคฎ' เคตเคน เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏाเคคीเคค เคธเคค्เคฏ เคœो เคฆेเคถ-เค•ाเคฒ-เคจिเคฎिเคค्เคค เคฏा เคจाเคฎ-เคฐूเคช เคธे เคชเคฐे, เคธเคš्เคšिเคฆाเคจเคจ्เคฆ เคธ्เคตเคฐूเคช เคนै ! เค…เค•्เคทเคฐ เคคเคค्เคค्เคต เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เคนै เคœो เคธเคฎเคธ्เคค เคตिเคถ्เคต เค•ा เค…เคงिเคท्เค ाเคจ เคนै। เฅ  เคฏा เคช्เคฐเคฃเคต เค‰เคธ เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เค•ा เคตाเคšเค• เคฏा เคธूเคšเค• เคนै เคœिเคธเค•े เค•िเคธी เค…เคตเคคाเคฐ เคตเคฐिเคท्เค  เคชเคฐ เคนเคฎें เคง्เคฏाเคจ เค•เคฐเคจे เค•ा เค‰เคชเคฆेเคถ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เคฏเคน เค…เคตिเคจाเคถी เคšैเคคเคจ्เคฏ เคธ्เคตเคฐूเคช เค†เคค्เคฎा เคนी เค…เคต्เคฏเค•्เคค เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•ो เคธเคค्เคคा เคเคตं เคšेเคคเคจเคคा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคा เคนै เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคช्เคฐเค•ृเคคि เค‡เคธ เคตैเคšिเคค्เคฐ्เคฏเคชूเคฐ्เคฃ เคธृเคท्เคŸि เค•ो เคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคนोเคคी เคนै। เคฏเคน เคธเคจाเคคเคจ เค…เคต्เคฏเค•्เคค เค…เค•्เคทเคฐ เค†เคค्เคฎเคคเคค्เคค्เคต เคนी เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•े เคฒिเค เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เคฏोเค—्เคฏ เคชเคฐเคฐเคฎ เคฒเค•्เคท्เคฏ เคนै। เคถ्เคฐी เค•ृเคท्เคฃ เค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें - " เคฏं เคช्เคฐाเคช्เคฏ เคจ เคจिเคตเคฐ्เคคเคจ्เคคे เคคเคฆ्เคงाเคฎ เคชเคฐเคฎं เคฎเคฎ।। เค—ीเคคा 8.21।।" เคœเคนां เคœाเคจे เคฏा เคชเคนुँเคšाเคจे เคชเคฐ เคซिเคฐ เคชुเคจเคฐाเคตเคฐ्เคคเคจ เคจเคนीं เคนोเคคा, เคตเคนी เคฎेเคฐा เคงाเคฎ เคนै। " เคฏเคนाँ เคถुเคฆ्เคง เคšैเคคเคจ्เคฏเคธ्เคตเคฐूเคช เค†เคค्เคฎा เค•ो เคฎเคนเคฐ्เคทि เคต्เคฏाเคธ เคœी เคจे เค•ाเคต्เคฏाเคค्เคฎเค• เคถैเคฒी เคฆ्เคตाเคฐा เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ เค•े เคจिเคตाเคธ เคธ्เคฅाเคจ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคตเคฐ्เคฃिเคค เค•िเคฏा เคนै ~ เคคเคฆ्เคงाเคฎ เคชเคฐเคฎं เคฎเคฎ/เคคเคค् เคงाเคฎ เคชเคฐเคฎเคฎ् เคฎเคฎ। เค…เคจेเค• เคธ्เคฅเคฒों เคชเคฐ เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै เค•ि เค—ीเคคा เคฎें เคญเค—เคตाเคจ् เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ 'เคฎैं ' เคถเคฌ्เคฆ เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค†เคค्เคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคธे เค•เคฐเคคे เคนैं। เค…เคคः เคฏเคนाँ เคญी เคงाเคฎ เคถเคฌ्เคฆ เคธे เค•िเคธी เคธ्เคฅाเคจ เคตिเคถेเคท เคธे เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคจเคนीं เคตเคฐเคจ् เค‰เคจเค•े เคธ्เคตเคฐूเคช เคธे เคนी เคนै। เคฏเคน เค†เคค्เคฎाเคจुเคญूเคคि เคนी เคธाเคงเค• เค•ा เคฒเค•्เคท्เคฏ เคนै เคœो เค‰เคธเค•े เคฒिเค เคธเคฆैเคต เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคญी เคนै। เคธंเคธाเคฐ เคถเคฌ्เคฆ เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคนी เคนै เคตเคน เคœो เคจिเคฐเคจ्เคคเคฐ เคฌเคฆเคฒเคคा เคฐเคนเคคा เคนै। เคจिเคฆ्เคฐा เค•ोเคˆ เคœीเคตเคจ เค•ा เค…เคจ्เคค เคจเคนीं เคตเคฐเคจ् เคฆो เค•เคฐ्เคฎเคช्เคฐเคงाเคจ เคœाเค—्เคฐเคค เค…เคตเคธ्เคฅाเค“ं เค•े เคฎเคง्เคฏ เค•ा เคตिเคถ्เคฐाเคฎ เค•ाเคฒ เคนै เค‰เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฎृเคค्เคฏु เคญी เคœीเคตเคจ เค•ी เคธเคฎाเคช्เคคि เคจเคนीं เคนै। เคช्เคฐाเคฏः เคตเคน เคœीเคต เค•े เคฆो เคตिเคญिเคจ्เคจ เคถเคฐीเคฐ เคงाเคฐเคฃ เค•เคฐเคจे เค•े เคฎเคง्เคฏ เค•ा เค…เคต्เคฏเค•्เคค เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें เคตिเคถ्เคฐाเคฎ เค•ा เค•्เคทเคฃ เคนोเคคा เคนै।
เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคฏुเค— เคฎें เคœो เคต्เคฏเค•्เคคि เคญ्เคฐเคฎ -เคฎुเค•्เคคि เคชाเคจा เคšाเคนเคคा เคนै (de -hypnotized เคนोเคจा เคšाเคนเคคा เคนै ) เค‰เคธเค•ा เคเค• เคฎाเคค्เคฐ เคธाเคงเคจ เคนै --เคฎเคนाเคฎเคฃ्เคกเคฒ Be and Make-เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคฎें เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เค•ा เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคฏा เค•्เคฐिเคฏा-เคฏोเค— । 
เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคฏा เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— : เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ो เค‰เคธ เคธ्เคฅिเคคि (เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคค्เคต) เคคเค• เคฒे เคœाเคคा เคนै เคœเคนां เคธुเค– เค”เคฐ เค†เคจंเคฆ เคนी เคต्เคฏाเคช्เคค เคนै। เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ो เค”เคฐ เค•ुเค› เคญी เค‡เคš्เค›ा เคฌाเค•ि เคจเคนीं เคฐเคน เคœाเคคी। เค…เคคः เค‰เคธเค•ा เคชुเคจเคฐ्เคœเคจ्เคฎ เคจเคนीं เคนोเคคा।     เค…เค•्เคทเคฐ เคคเคค्เคค्เคต เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เคนै เคœो เคธเคฎเคธ्เคค เคตिเคถ्เคต เค•ा เค…เคงिเคท्เค ाเคจ เคนै। เฅ  เคฏा เคช्เคฐเคฃเคต เค‰เคธ เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เค•ा เคตाเคšเค• เคฏा เคธूเคšเค• เคนै เคœिเคธ เคชเคฐ เคนเคฎें เคง्เคฏाเคจ เค•เคฐเคจे เค•ा เค‰เคชเคฆेเคถ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เคฏเคน เค…เคตिเคจाเคถी เคšैเคคเคจ्เคฏ เคธ्เคตเคฐूเคช เค†เคค्เคฎा เคนी เค…เคต्เคฏเค•्เคค เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•ो เคธเคค्เคคा เคเคตं เคšेเคคเคจเคคा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคा เคนै เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคช्เคฐเค•ृเคคि เค‡เคธ เคตैเคšिเคค्เคฐ्เคฏเคชूเคฐ्เคฃ เคธृเคท्เคŸि เค•ो เคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคนोเคคी เคนै। เคฏเคน เคธเคจाเคคเคจ เค…เคต्เคฏเค•्เคค เค…เค•्เคทเคฐ เค†เคค्เคฎเคคเคค्เคค्เคต เคนी เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•े เคฒिเค เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เคฏोเค—्เคฏ เคชเคฐเคฐเคฎ เคฒเค•्เคท्เคฏ เคนै। เคœเคฌ เค•ोเคˆ  เคต्เคฏเค•्เคคि เค‰เคชเคฆिเคท्เคŸ เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคฏा เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค—  เค•े เค…เคญ्เคฏाเคธ เคธे เค‰เคชाเคงिเคฏों เค•े เคธाเคฅ เคนुเค เคฎिเคฅ्เคฏा เคคाเคฆाเคค्เคฎ्เคฏ เค•ो เคฆूเคฐ เค•เคฐ เคฆेเคคा เคนै เคคเคฌ เคตเคน เค…เคชเคจे เคถुเคฆ्เคง เค…เคจเคจ्เคคเคธ्เคตเคฐूเคช เค•ा เคธाเค•्เคทाเคค् เค…เคจुเคญเคต เค•เคฐเคคा เคนै। เคธ्เคตเคช्เคจ เคธे เคœाเค—เคจे เคชเคฐ เคนी เคธ्เคตเคช्เคจ เค•े เคฎिเคฅ्เคฏाเคค्เคต เค•ा เคฌोเคง เคนोเคคा เคนै เค…เคจ्เคฏเคฅा เคจเคนीं เค”เคฐ เคเค• เคฌाเคฐ เคœाเค—्เคฐเคค् เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें เค†เคจे เค•े เคชเคถ्เคšाเคค् เคธ्เคตเคช्เคจ เค•े เคธुเค– เค”เคฐ เคฆुःเค– เค•े เคช्เคฐเคญाเคต เคธे เคฎเคจुเคท्เคฏ เคธเคฐ्เคตเคฅा เคฎुเค•्เคค เคนो เคœाเคคा เคนै।


'เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ' (เคถ्เคฐी เคถ्เคฏाเคฎाเคšเคฐเคฃ เคฒाเคนिเคก़ी 30 เคธिเคคเคฎ्เคฌเคฐ 1828 – 26 เคธिเคคเคฎ्เคฌเคฐ 1895)เคญाเคฐเคค เค•े เค†เค  เคฎเคนाเคจ เคธाเคงเค• เคฎें เคธे เคเค•  18 เคตीं เคถเคคाเคฌ्เคฆी เค•े เค‰เคš्เคš เค•ोเคŸि เค•े เคธाเคงเค• เคฅे เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคธเคฆ्เค—ृเคนเคธ्เคฅ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฐเคนเคคे เคนुเค เคญी เคฏोเค—เคœ-เคถเค•्เคคि เคฎें เคชूเคฐ्เคฃเคคा เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐ เคฒी เคฅी เค‡เคจ्เคนोंเคจे เคตेเคฆाเคจ्เคค, เคธांเค–्เคฏ, เคตैเคถेเคทिเค•, เคฏोเค—เคฆเคฐ्เคถเคจ เค”เคฐ เค…เคจेเค• เคธंเคนिเคคाเค“ं เค•ी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เคญी เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เค•ी।  เคชเคฐเคฎ เคธिเคฆ्เคง  เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌा เคœी เคจे เคฎเคนเคฐ्เคทि เคชเคคंเคœเคฒि เค•े  เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เค—्เคฐเคจ्เคฅ “เคฏोเค— เคธूเคค्เคฐ” เคฎें เคตเคฐ्เคฃिเคค เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ा เคชुเคจเคฐुเคฆ्เคงाเคฐ เค•िเคฏा | เคธूเคค्เคฐ II.1 เคฎें เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ी เคชเคฐिเคญाเคทा เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฆी เค—เคฏी เคนै : “เคธเคคเคค เค…เคญ्เคฏाเคธ (เคตैเคฐाเค—्เคฏ เค•े เคธाเคฅ), เคธ्เคตाเคง्เคฏाเคฏ เคเคตं เคˆเคถ्เคตเคฐ เคช्เคฐเคฃिเคงाเคจ। ” เค‡เคจเคฎे เคช्เคฐเคฎुเค– เคนैं เคช्เคฐाเคฃाเคฏाเคฎ, เคฎंเคค्เคฐ เคเคตं เคญเค•्เคคि เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคฆिเคต्เคฏ เคšेเคคเคจा เคเคตं เคฎเคนाเคจ เคถเค•्เคคि “เค•ुเคฃ्เคกเคฒिเคจी” เค•ो เคตिเค•เคธिเคค เค•เคฐเคจा। เคฌाเคฌाเคœी เคจे เคธเคจ् 1861 เคฎें เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตเคถाเคฒी เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคตिเคฆ्เคฏा เค•ी เคฆीเค•्เคทा เคฆी। เคฒाเคนिเคฐी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ा เคœเคจ्เคฎ เคจเคฆिเคฏा เคœिเคฒे เค•े เค˜ूเคฐ्เคฃी  เค—ाँเคต เคฎें 30 เคธिเคคเคฎ्เคฌเคฐ เคธเคจ 1828 เค•ो  เคเค• เคธंเคญ्เคฐाเคจ्เคค เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เค•ुเคฒ เคฎें เคนुเค† เคฅा। เค…เคชเคจे เคชैเคค्เคฐिเค• เค—ाँเคต เค•ो เค›ोเฅœ เค•เคฐ เค‰เคจเค•े เคชिเคคा เค—ौเคฐเคฎोเคนเคจ เคฒाเคนिเคฐी เค•ाเคถी เค† เค—เค เค”เคฐ เคฌंเค—ाเคฒी เคŸोเคฒा เคธ्เคฅिเคค เคเค• เคญเคตเคจ เคฎें เคธเคชเคฐिเคตाเคฐ เคฐเคนเคจे เคฒเค—े। เค†เคชเค•ा เคชเค เคจเคชाเค เคจ เค•ाเคถी เคฎें เคนुเค†। เคฌंเค—เคฒा, เคธंเคธ्เค•ृเคค เค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เค†เคชเคจे  เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคญी เคชเฅी เคฏเคฆ्เคฏเคชि เค•ोเคˆ เคชเคฐीเค•्เคทा เคจเคนीं เคชाเคธ เค•ी। เคฒाเคนिเคฐी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคตिเคตाเคน เคชเคถ्เคšाเคค เคฆो เคชुเคค्เคฐ เค”เคฐ เคฆो เคชुเคค्เคฐिเคฏों เค•ा เคœเคจ्เคฎ เคนुเค†।
เค‡เคจเค•े เคถिเค•्เคทाเค“ं เค•ी เคธเคฌเคธे เคฌเคก़ी เคตिเคถेเคทเคคा เคฏเคน เคฅी เค•ि เค—ृเคนเคธ्เคฅ เคฎเคจुเคท्เคฏ เคญी เคฏोเค—ाเคญ्เคฏाเคธ เคฆ्เคตाเคฐा เคšिเคฐเคถांเคคि เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐ เคฏोเค— เค•े เค‰เคš्เคšเคคเคฎ เคถिเค–เคฐ เคชเคฐ เค†เคฐूเคข़ เคนो เคธเค•เคคा เคนै।   เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคธैเคจिเค• เคˆเคจ्เคœीเคจीเคฏเคฐिंเค— เคตिเคญाเค— เคฆाเคจाเคชुเคฐ เคฎें  เคฎिเคฒिเคŸเคฐी เคเค•ाเค‰ंเคŸ्เคธ เค†เคซिเคธ เคฎें  เค…เค•ाเค‰เคจเคŸेंเคŸ เค•े เคชเคฆ เคชเคฐ  เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคธเคจ 1851 เคฎें เค•ाเคฐ्เคฏเคฐเคค เคฅे। เคธเคฐเค•ाเคฐी เคจौเค•เคฐी เคฎें เค‰เคจเค•ी เคจिเคฏुเค•्เคคि  23 เคธाเคฒ เค•ी เค‰เคฎ्เคฐ เคฎें เคนो เค—เคฏी เคฅी। ।  1869 เคฎें เค‰เคจ्เคนें เคธुเคšเคจा เคฎिเคฒी เค•ि – เค‰เคจเค•ा เคธ्เคฅाเคจांเคคเคฐเคฃ เคฐाเคจीเค–ेเคค เคฎें เคนो เค—เคฏा – เคœเคนाँ เคธेเคจा เค•ा เคจเคฏा เค•ैंเคช เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•िเคฏा เคœा เคฐเคนा เคฅा। เคเค• เคฆोเคชเคนเคฐ  เคฐाเคจीเค–ेเคค เค•ी เคชเคนाเฅœिเคฏों  เคฎें เคธैเคฐ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค‰เคจเค•ो เค‰เคจ्เคนें  เคฒเค—ा – เคœैเคธे เค•ोเคˆ เค‰เคจเค•ा เคจाเคฎ เคฒेเค•เคฐ เคชुเค•ाเคฐ เคฐเคนा เคนैं।  เค•ौเคคूเคนเคฒเคตเคถ เคตो เค†เคตाเคœ เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เคฆ्เคฐोเคฃाเค—िเคฐी เคชเคฐ्เคตเคค เค•ी เค”เคฐ เคฌเฅเคคे  เคฐเคนे। เค‡เคธ เคฌाเคค เคธे เคญी เคšिंเคคिเคค เคฅे เค•िं เค•เคนीं เค‰เคจ्เคนें เคฒौเคŸเคจे เคธे เคชเคนเคฒे เค…ँเคงेเคฐा เคจ เคนो เคœाเค। เคšเคฒเคคे เคนुเค เคตो เคเค• เค–ुเคฒी เคœเค—เคน เคชเคฐ เคชเคนुंเคšे – เคœिเคธเค•े เคฆोเคจों  เค”เคฐ เค—ुเคซा เคฅी। เคตเคนां เค…เคชเคจी เคคเคฐเคน เคฆिเค–เคจे เคตाเคฒे เคเค• เคฏुเคตเค• เค•े เค•ो เค‰เคจเค•े เคธ्เคตाเค—เคค เคฎें เค–เฅœे เคฆेเค– – เคตो เค†เคถ्เคšเคฐ्เคฏ เคฎें เคชเฅœ  เค—เค। เคฏुเคตเค• เคจे เคฌเคคाเคฏा เค•ि – เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคนी เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ो เคชुเค•ाเคฐा เคฅा। เคธ्เคตाเค—เคค เคฎें เค–เฅœे เคฏुเคตा เคธंเคค – เคชเคฐเคฎ เคธिเคฆ्เคง  เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌा เคœी เคฅे।  เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌा เค•ी เค—ुเคซा เค†เคœ เคญी เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•े เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคœिเคฒे เคฎें เค•ुเค•ुเค›ीเคจा เคธे 13 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคฆूเคฐ เคฆूเคจाเค—िเคฐि เค•े  เคชांเคกुเค–ोเคฒी เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคนै।
               เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ो เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคเค• เค—ुเคซा เคฎें เคตिเคถ्เคฐाเคฎ เค•เคฐเคจे เค•ो เค•เคนा।  –เคฒाเคนिเฅœी เคคुเคฎ्เคนे เคตो เค†เคธाเคจ เคฏाเคฆ เคนैं? เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌा เคจे เค•ोเคจे เคชเคฐ เคชเฅœे เค•เคฎ्เคฌเคฒ เค•ी เค”เคฐ เค‡เคถाเคฐा เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคนा। เคจเคนीं เคฎเคนाเคฐाเคœ, – เคฒाเคนเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค…เคชเคจी เค‡เคธ เคตिเคšिเคค्เคฐ เคธाเคนเคธिเค• เคฏाเคค्เคฐा เคชเคฐ เคนเคคเคช्เคฐเคญ เคนो เคฌोเคฒे; เคฎเคนाเคฐाเคœ – เคฎुเคे เค…ँเคงेเคฐा เคนोเคจे เคธे เคชเคนเคฒे เคจिเค•เคฒเคจा เคนोเค—ा – เคธुเคฌเคน เค‘เคซिเคธ เคฎें เค•ाเคฎ เคนैं। เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคฒिเค เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เคคเค• เคฐเคนเคธ्เคฎเคฏ เคธंเคค  เคจे เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฎें เค‰เคค्เคคเคฐ เคฆिเคฏा – The office is brought for you, and not you for the office (เค‘เคซिเคธ เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เคฒिเค เคฒाเคฏा เค—เคฏा เคนैं, เคคुเคฎ เค‘เคซिเคธ เค•े เคฒिเค เคจเคนीं) เคจिเคฐ्เคœเคจ เคตเคจ เคฎें เคเค• เคธเคจ्เคฏाเคธी เคธे เคเคธे เคถเคฌ्เคฆ เคธुเคจ เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค…เคตाเค•् เคฐเคน เค—เค ।  เคธंเคค  เคจे เค†เค—े เคฌเคคाเคฏा เค•ि เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคฐाเคจीเค–ेเคค เคธ्เคฅाเคจांเคคเคฐเคฃ เค•े เคฒिเค – เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคนी เค—ुเคช्เคค เคฐूเคช เคธे, เคธेเคจा เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐी เค•े เคฎเคจ เค•ो เคฏเคนाँ เค•ैंเคช เคฒाเคจे เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคธ्เคฅाเคจांเคคเคฐเคฃ เค•ा เคธुเคाเคต เคฆिเคฏा เคฅा।       
         เคธंเคค เคจे เค•เคนा เค•ि เคฏเคน เคœเค—เคน – เค‰เคจ्เคนें เคชเคฐिเคšिเคค เคฒเค— เคฐเคนी เคนोเค—ी เค•เคฐ เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ – เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคฎाเคฅे เค•ो เคธ्เคชเคฐ्เคถ เค•िเคฏा, เคคो เค‰เคจเค•ी เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เค•ी เคธ्เคฎृเคคिเคฏाँ เคœाเค— เค—เคฏी । เค‰เคจ्เคนें เคฏाเคฆ เค†เคฏा เค•ि เคฏे เคธंเคค เค‰เคจเค•े เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เค•े เค—ुเคฐु – เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ  เคฌाเคฌा เคนैं। เค‰เคจ्เคนें เคฏाเคฆ เค†เคฏा เค•िं เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เคฎें เค‡เคธी เค—ुเคซा เคฎें – เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•เคˆ เคตเคฐ्เคท เคฌिเคคाเคฏे เคฅे। เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เค•ी เคฎเคงुเคฐ เค”เคฐ เคชเคตिเคค्เคฐ เคธ्เคฎृเคคिเคฏों เคธे เคตो เคญाเคต เคตिเคต्เคนเคฒ เคนो เค‰เค े। 
             เค‰เคธ  เคฐाเคค เคฒाเคนเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เค•े เค•เคฐ्เคฎों เค•े เคฌंเคงเคจ เคธे เคฎुเค•्เคคि เค•े เคฒिเค เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌा เคจे เค‰เคธ เคœंเค—เคฒ เคฎें เค…เคชเคจी เคฏोเค— เคถเค•्เคคि เคธे เคเค• เคธเคตเคฐ्เคฃों เค”เคฐ เคฐเคค्เคจो เคธे เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฎเคนเคฒ เคเค• เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฐाเคฏा, เคœो เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เคฎें เคœเค—ी เค‡เคš्เค›ा เคฅी। เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เค•े เคฒिเค เคธเคฐเค•ाเคฐी เค•ाเคฎ เคธे เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคœिเคฒे เค•े เคฐाเคจीเค–ेเคค เคจाเคฎเค• เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคญेเคœ เคฆिเค เค—เค। เคนिเคฎाเคฒเคฏ เค•ी เค‡เคธ เค‰เคชเคค्เคฏเค•ा เคฎें เค—ुเคฐुเคช्เคฐाเคช्เคคि เค”เคฐ เคฆीเค•्เคทा เคนुเคˆ।  เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ा เคธ्เคตเคฐ्เคฃ เคฎเคนเคฒ เคธे เคฎोเคน เคญंเค—  เคนो เคœाเคจे เคชเคฐ เคตเคน เคฎเคนเคฒ เค…เคฆृเคถ्เคฏ เค—เคฏा। เคฆिเคต्เคฏ เคชुเคฐुเคทों เค•े เคฒिเค เค•िเคธी เคญी เคตเคธ्เคคु เค•ी เค•เคฒ्เคชเคจा เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคถृเคท्เคŸि เคฎें เคฎें เค•ोเคˆ เค…ंเคคเคฐ เคจเคนीं เคนोเคคा।  
         เคนिเคจ्เคฆू เคฎाเคจ्เคฏเคคा เคนैं – เค•िं  – เคœเคฌ เคคเค• เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฎें เค•ाเคฎเคจा เค”เคฐ เค‡เคš्เค›ा เคถेเคท เคนैं – เค‰เคธเค•ा เคœเคจ्เคฎ เคนोเคคा เคฐเคนेเค—ा, เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เค•ी เค…เคงूเคฐी เค‡เคš्เค›ा – เค‰เคธเค•े เค…เค—เคฒे เคœเคจ्เคฎ เคฎें เค‰เคธเค•े เค…เคตเคšेเคคเคจ เคฎเคจ เค•े เค…ंเคฆเคฐ เคฐเคนเคคी เคนैं। เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เค•े เค•ी เค…เคจुเคญूเคคिเคฏों เค•ा เคฌोเคง, เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌा เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคœ्เคžाเคจ เค”เคฐ เค‰เคจเค•ी เค•ृเคชा เคธे เค…เค—เคฒे เคธाเคค เคฆिเคจ เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เคจिเคฐ्เคตिเค•เคฒ्เคช เคธเคฎाเคงि เคฎें เคฒींเคจ เคฐเคนे। เค†เคค्เคฎ เคœ्เคžाเคจ เค•े เค…เคจेเค•ों เคธ्เคคเคฐोँ เค•ो เคชाเคฐ เค•เคฐ เค†เค เคตे เคฆिเคตเคธ – เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เคจे เค‰เคธी เคตเคจ เคฎें เคฌाเคฌाเคœी เค•े เคธाเคฅ เคนเคฎेเคถा เค•े เคฒिเค เคฐเคนเคจे เค•ी เค‡เคš्เค›ा เคช्เคฐเค•เคŸ เค•ी। 
           เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เค—ुเคฐु เคจे เค•เคนा - “ เคคुเคฎเค•ो  'เค•्เคฐिเคฏा- เคฏोเค—' เคฆ्เคตाเคฐा เคฆी เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคถांเคคि เค•ो เค…เคจेเค•ों เคคเค• เคชเคนुँเคšाเคจे เค•े เคฒिเค เคจिเคฏुเค•्เคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। เค•เคฐोเคก़ों เคœोเค•ि เคชाเคฐिเคตाเคฐिเค• เคธंเคฌंเคงों เค”เคฐ เคญाเคฐी เคธांเคธाเคฐिเค• เค•ाเคฐ्เคฏों เคฎें เคกूเคฌें เคนै, เคคुเคฎเคธे  เคช्เคฐेเคฐเคฃा เคฒेंเค—े, เค•्เคฏूंเค•ि เคคुเคฎ เคญी เค‰เคจเค•ी เคคเคฐเคน เคเค• เค—ृเคนเคธ्เคฅ เคนो । เคคुเคฎ्เคนें เค…เคจ्เคฏ เค—ृเคนเคธ्เคฅ เคฒोเค—ों เค•ो เคฏเคน เคฆเคฐ्เคถाเคจा เคนोเค—ा เค•ि เคธเคฌเคธे เค‰เคš्เคคเคฎ เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคช्เคฐाเคช्เคคिเคฏाँ - 'เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคœ्เคžाเคจ' เคญी เค—ृเคนเคธ्เคฅ เค•ो เคฎเคจा เคจเคนीं เคนैं। เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เค†เคฆเคฐ्เคถ เคธंเคคुเคฒिเคค เคœीเคตเคจ เคธे เคตे เคธเคฎเคेंเค—ें เค•ि เค†เคค्เคฎเคฌोเคง เค†ंเคคเคฐिเค• เค…เคตเคธ्เคฅा เคนै, เคจ เค•ि เคฌाเคนเคฐी, เคธंเคจ्เคฏाเคธ เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคนै।”  `เคœिเคธเคธे เคชाเคฐिเคตाเคฐिเค• เคฌंเคงเคจ เคฎें เคฌंเคงे, เคธांเคธाเคฐिเค• เค•เคฐ्เคคเคต्เคฏों เคธे เคฆเคฌे,  เค…เคจेเค•ों เคฒोเค—ो เค•ो (Bh–เค…เคจुเคญเคต เคฒेเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค‰เคธเค•ा เคค्เคฏाเค— เค•เคฐเคจे เคธे) – เคฌिเคจा เคธांเคธाเคฐिเค• เคฌंเคงเคจ เคคोเฅœे   เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคœ्เคžाเคจ เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि เค•े เคฒिเค เคนिเคฎ्เคฎเคค เค”เคฐ เคช्เคฐेเคฐเคฃा เคฎिเคฒेเค—ी।          
            เคฌाเคฌाเคœी เคจे เค‰เคจ्เคนें เคฌเคคाเคฏा เค•ि - เคฎैंเคจे เคคुเคฎ्เคนें เคฏเคนाँ เคคเคฌ เคคเค• เคจเคนीं เคฌुเคฒाเคฏा เคœเคฌ เคคเค• เคคुเคฎ เคตिเคตाเคนिเคค เคจเคนीं เคนो เค—เค।  เค…เคฌ เคคुเคฎ्เคนें เคเค• เค†เคฆเคฐ्เคถ เค—ृเคนเคธ्เคฅ เค•े เคฐूเคช เคฎें เค†เค—े เค•ा เคœीเคตเคจ เคต्เคฏเคคीเคค เค•เคฐเคจा เคนोเค—ा।  เค…เค—เคฃिเคค เคฒोเค— เคคुเคฎเคธे เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ी เคฆीเค•्เคทा เคฒेเค•เคฐ เค…เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคถाเคจ्เคคि เค•ा เค…เคจुเคญเคต เค•เคฐेंเค—े।  เคชเคฐเคฎ เคธเคค्เคคा เค•ा เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เค•เคฐेंเค—े।   เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ो เคญเค—เคตเคคเค—ीเคคा เค•े เค‡เคธ เค…เคฎเคฐ เคตเคšเคจ-- เค•ो เค…เคชเคจे เคธเคญी เคถिเคท्เคฏों ( เคญाเคตी เคจेเคคाเค“ं) เค•ो  เคฌเคคाเคจे เค•ो เค•เคนा  เค•ि ' เคธ्เคตเคฒ्เคชเคฎเคช्เคฏเคธ्เคฏ เคงเคฐ्เคฎเคธ्เคฏ เคค्เคฐाเคฏเคคे เคฎเคนเคคो เคญเคฏाเคค' –เค…เคฐ्เคฅाเคค – เค‡เคธ เคงเคฐ्เคฎ (5  เค…เคญ्เคฏाเคธ) เค•ा เคฅोเฅœी เคธी เคญी เคธाเคงเคจा  เคฌเคก़े เคธे เคฌเฅœे เคญเคฏ เคธे เคฐเค•्เคทा เค•เคฐเคคा เคนैं। เค•ो เคฆीเค•्เคทा เค•े เคตเค•्เคค เคฆूเคธเคฐों เค•ो เคญी เคธुเคจाเคจे เค•ा เคจिเคฐ्เคฆेเคถ (เคšเคชเคฐाเคธ) เคฆिเคฏा-เค•ि เค‰เคจเค•े เค‡เคธ เคœเคจ्เคฎ เค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคฎाเคฐ्เค— เค•े เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฎाเคจเคตों เค•े เคฌीเคš เคฐเคนเค•เคฐ เค…เคชเคจी เคจेเคคा/เคœीเคตเคจเคฎुเค•्เคค เคถिเค•्เคทเค• เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญाเคจी เคนैं।  เคธाเคฅ เคนी เค—ीเคคा เค•े เคเค• เคถ्เคฒोเค• 2/40 เค•ी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เคญी เคฆी 
เคจेเคนाเคญिเค•्เคฐเคฎเคจाเคถोเคฝเคธ्เคคि เคช्เคฐเคค्เคฏเคตाเคฏो เคจ เคตिเคฆ्เคฏเคคे।
            เคธ्เคตเคฒ्เคชเคฎเคช्เคฏเคธ्เคฏ เคงเคฐ्เคฎเคธ्เคฏ เคค्เคฐाเคฏเคคे เคฎเคนเคคो เคญเคฏाเคค्।।2.40।।
[เคจ  เค‡เคน เค…เคญिเค•्เคฐเคฎเคจाเคถः เค…เคธ्เคคि (loss of effort )  เคช्เคฐเคค्เคฏเคตाเคฏः (production of contrary results)  เคจ เคตिเคฆ्เคฏเคคे।  เคธ्เคตเคฒ्เคชเคฎ् very little เค…เคชि even? เค…เคธ्เคฏ of this เคงเคฐ्เคฎเคธ्เคฏ duty เคค्เคฐाเคฏเคคे protects เคฎเคนเคคः (from) great เคญเคฏाเคค्]
                   เค†เคฐเคฎ्เคญ เค•เคฐเคจा เค…เคญिเค•्เคฐเคฎ เค•เคนเคฒाเคคा เคนै, เค‡เคธ เค•เคฐ्เคฎเคฏोเค—เคฐूเคช เคฎोเค•्เคทเคฎाเคฐ्เค— 'Be and Make'   เคฎें เค…เคญिเค•्เคฐเคฎ เค•ा เคฏाเคจी เค—ृเคนเคธ्เคฅ เคงเคฐ्เคฎ เค•ा เคชाเคฒเคจ เค•เคฐเคคे เคนुเค , เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฌเคจเคจे เค•े 5 เค…เคญ्เคฏाเคธ เคธ्เคตเคฏं เค•เคฐเคจे เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐों เค•ो เคญी เค…เคจुเคช्เคฐेเคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคชाเค เคšเค•्เคฐ (เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เคœ्เคžाเคจ เคฎเคจ्เคฆिเคฐ) เค•े เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เค•ा เค•ृเคทि เค†เคฆि เค•े เคธเคฆृเคถ เคจाเคถ เคจเคนीं เคนोเคคा। เค…เคญिเคช्เคฐाเคฏ เคฏเคน เค•ि เคฏोเค— เคตिเคทเคฏเค• เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เค•ा เคซเคฒ เค…เคจैเค•ाเคจ्เคคिเค• ( เคธंเคถเคฏเคฏुเค•्เคค ) เคจเคนीं เคนै। เคคเคฅा เคšिเค•िเคค्เคธाเคฆि เค•ी เคคเคฐเคน ( เค‡เคธเคฎें ) เคช्เคฐเคค्เคฏเคตाเคฏ ( เคตिเคชเคฐीเคค เคซเคฒ ) เคญी เคจเคนीं เคนोเคคा เคนै। เคคो เค•्เคฏा เคนोเคคा เคนै ?

             เค‡เคธ เค•เคฐ्เคฎเคฏोเค—เคฐूเคช เคงเคฐ्เคฎ 'Be and Make'  เค•ा เคฅोเคก़ाเคธा เคญी เค…เคจुเคท्เค ाเคจ ( เคธाเคงเคจ ) เคœเคจ्เคฎ-เคฎเคฐเคฃ เคฐूเคช เคฎเคนाเคจ् เคธंเคธाเคฐ-เคญเคฏ เคธे เคฐเค•्เคทा เค•िเคฏा เค•เคฐเคคा เคนै। เคญเค—เคตाเคจ् เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ เคฏเคนां เคฎाเคจो เค‡เคธ เคœ्เคžाเคจ เค•ा, เค‡เคธ เค•เคฐ्เคฎเคฏोเค—เคฐूเคช เคงเคฐ्เคฎ 'Be and Make' เค•ा เคตिเคœ्เคžाเคชเคจ - เค•เคฐเคคे เคนुเคฏे เค•เคฐ्เคฎเคฏोเค— เค•ा เค‰เคชเคฐ्เคฏुเค•्เคค เคฆोเคจों เคฆोเคทों เคธे เคธเคฐ्เคตเคฅा เคฎुเค•्เคค เค”เคฐ เคธुเคฐเค•्เคทिเคค เคนोเคจे เค•ा เค†เคถ्เคตाเคธเคจ เคฆेเคคे เคนुเค เค•เคนเคคे เคนैं -เค‡เคธเคฎें เค•्เคฐเคฎเคจाเคถ เค”เคฐ เคช्เคฐเคค्เคฏเคตाเคฏ เคฆोเคท เคจเคนीं เคนै। เค‡เคธ เคงเคฐ्เคฎ (เคฏोเค—) เค•ा เค…เคฒ्เคช เค…เคญ्เคฏाเคธ เคญी เคฎเคนाเคจ् เคญเคฏ (เคฎृเคค्เคฏु) เคธे เคฐเค•्เคทเคฃ เค•เคฐเคคा เคนै।।
                เคฆुเคธเคฐे เคฆिเคจ เค—ुเคฐुเคฆेเคต เคธे เคฌिเค›ुเคก़เคคे เคธเคฎเคฏ เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคฐोเคจे เคฒเค—े।  เคฏเคน เคฆेเค–เค•เคฐ เค—ुเคฐुเคฆेเคต เคจे เค‰เคจ्เคนें เค•ंเค  เคธे เคฒเค—ाเคฏा।  เค”เคฐ เคธांเคค्เคตเคจा เคฆेเคคे เคนुเค เคฌोเคฒे- " เคจเคนीं เคตเคค्เคธ, เคคुเคฎ्เคนें เคตाเคชिเคธ เคœाเคจा เคนी เคนोเค—ा।  เคธंเคจ्เคฏाเคธी เค•े เคตेเคถ เคฎें เคจเคนीं, เคฌเคฒ्เค•ि เค—ृเคนเคธ्เคฅ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฐเคนเคคे เคนुเค เคœเคจ เค•เคฒ्เคฏाเคฃ เค•ा เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคจा เคนोเค—ा।  เคคुเคฎ्เคนें, เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เคœीเคตเคจ เค•ो เคฆेเค–เค•เคฐ เคฒोเค— เคฏเคน เคœाเคจ เคธเค•ेंเค—े เค•ि เค‰เคš्เคšเคธ्เคคเคฐ เค•ी เคธाเคงเคจा เคธे เค—ृเคนเคธ्เคฅ เคญी - เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคตेเคค्เคคा เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฌเคจ เคธเค•เคคे เคนैं। เค”เคฐ เคฏเคนी เค‡เคธ เคฌाเคค เค•े เคชीเค›े เค—เคนเคฐा เค•ाเคฐเคฃ เคฅा เค•ि เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค—ृเคนเคธ्เคฅ เคœीเคตเคจ เคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เค•เคฐเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคนी เคฌाเคฌाเคœी เคธे เคฎिเคฒ เคชाเค। เค•्เคฏोंเค•ि เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคธे เคนोเค•เคฐ เคจिเคตृเคค्เคคि เคฎें เคฒौเคŸเคจे เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคเค• เค—ृเคนเคธ्เคฅ เคฏोเค—ी เค•े เคฐुเคช เคฎें เค‰เคจ्เคนें  – เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคงเคฐ्เคฎ เค•े เคธंเคธाเคฐी เคฒोเค—ो เค•े เคฎเคง्เคฏ เคฐเคน เค‰เคจ्เคนें เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เคธเคนिเคค 5 เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•ा เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคฆेเค•เคฐ, เค‰เคจ्เคนें เคธांเคค्เคตเคจा เคฆेเคจी เคนोเค—ी เค•ि – เค—ृเคนเคธ्เคฅ เคญी เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เค•ी เค‰เคชเคฒเคฌ्เคงि เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं।  เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคตिเคฆ เคนोเคจे เค•ा เคฒाเคญ เค‰เค ा เคธเค•เคคे เคนैं, เค…เคฐ्เคฅाเคค เคฆूเคธเคฐों เค•ी เคธेเคตा เคจिःเคธ्เคตाเคฐ्เคฅเคญाเคต เคธे เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं। เคคुเคฎ्เคนें เค—ृเคนเคธ्เคฅी เคธे เค…เคฒเค— เคนोเคจे เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคจเคนीं เคนै।  เคคुเคฎ เค‰เคธ (Bh) -เคฌंเคงเคจ เคธे เคฎुเค•्เคค เคนो เค—เค เคนो।  เค†เค—े เคšเคฒ เค•เคฐ เค…เคจेเค• เคฒोเค— เคคुเคฎเคธे เคฆीเค•्เคทा เค—्เคฐเคนเคฃ เค•เคฐेंเค—े। เคฏเคน เคฏाเคฆ เคฐเค–เคจा เค•ि เคฏोเค—्เคฏ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ो เคนी เคฆीเค•्เคทा เคฆेเคจा. เคˆเคถ्เคตเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคคि เค•े เคฒिเค เคœो เคธเคฐ्เคตเคธ्เคต เคค्เคฏाเค— เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै, เคตเคนी เค‡เคธ เคฎाเคฐ्เค— เค•े เคฏोเค—्เคฏ เคนै। เคœो เคต्เคฏเค•्เคคि เคˆเคถ्เคตเคฐ (เค‡เคจ्เคฆ्เคฐिเคฏाเคคीเคค เคธเคค्เคฏ เคฏा เคชเคฐเคฎ् เคธเคค्เคฏ) เค•ी เคช्เคฐाเคช्เคคि เค•े เคฒिเค เคœो เคธเคฐ्เคตเคธ्เคต เคค्เคฏाเค— เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै, เคตเคนी เค‡เคธ เคฎाเคฐ्เค— เค•े เคฏोเค—्เคฏ เคนै। เคคुเคฎ เคฎुเคเคธे เคฌिเค›ुเคก़ เคจเคนीं เคฐเคนे เคนो।  เคฎैं เคนเคฎेเคถा เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เคชाเคธ เคฐเคนूँเค—ा।  เคœเคฌ เคœเคนां เคธ्เคฎเคฐเคฃ เค•เคฐोเค—े เคคเคฌ เคตเคนीँ เค‰เคชเคธ्เคฅिเคค เคนो เคœाเคŠँเค—ा।  เคฎेเคฐे เคฒिเค เคต्เคฏाเค•ुเคฒ เคนोเคจे เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคจเคนीं เคนै। "  
                เคฌाเคฌाเคœी เค•े เค†เคฆेเคถ เคธे เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เคฆ्เคตाเคฐाเคนाเคŸ เค•े  เคฆ्เคฐोเคฃाเค—िเคฐी เค•ी เคชเคนเฅœिเคฏों เคธे เคจीเคšे เค‰เคคเคฐे। เคฐाเคจीเค–ेเคค เคธे เคตाเคชिเคธ เค†เคคे เคธเคฎเคฏ เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ुเค› เคฎिเคค्เคฐों เค•े เค…เคจुเคฐोเคง เคชเคฐ เคฎुเคฐाเคฆाเคฌाเคฆ เคฎें เคฐुเค• เค—เค।  เคเค• เคฆिเคจ เคจ เคœाเคจे เค•िเคธ เคฌाเคค เคชเคฐ เคเค• เคธเคœ्เคœเคจ เคจे เค•เคนा- " เค†เคœเค•เคฒ เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคธंเคค เคนैं เค•เคนाँ? T.v. เคชเคฐ เคฆिเค–เคจे เคตाเคฒे เค…เคงिเค•ांเคถ เคฌाเคฌा เคฒोเค— 'เค•्เคทेเคค्เคฐे เคญोเคœเคจ เคฎเค े เคจिเคฆ्เคฐा ' เคตाเคฒे เคนैं।  เค‡เคจ เคฒोเค—ों เค•ा เคฐाเคœเคถाเคนी เค ाเคŸเคฌाเคŸ เคฆेเค–เค•เคฐ เคˆเคฐ्เคท्เคฏा เคนोเคคी เคนै. เคฌเคก़े เคฌเคก़े เคฎเค  เคฌเคจเคตा เค•เคฐ, เค†เคฎ เคœเคจเคคा เค•ो เค‰เคชเคฆेเคถ เคฆेเค•เคฐ เคฎूเคฐ्เค– เคฌเคจाเคคे เคนैं।  เค…เคธเคฒी เคธंเคค เค•เคญी เค‡เคจ เคเคถ्เคตเคฐ्เคฏों เค•ो เคธ्เคชเคฐ्เคถ เคญी เคจเคนीं เค•เคฐเคคे"   เค‡เคธ เคฌैเค เค• เคฎें เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคญी เคฎौเคœूเคฆ เคฅे।  เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•เคนा- " เค†เคชเค•ा เค–्เคฏाเคฒ เค—เคฒเคค เคนै।  เคญाเคฐเคค เคฎें เค…เคญी เคญी เค‰เคš्เคš เค•ोเคŸि เค•े เคธंเคค เคนैं। เคนเคฎ เค‰เคจเค•ो เคชเคนเคšाเคจ เคจเคนीं เคชाเคคे เคนैं।  เคตे เค…เคชเคจे เค˜เคฐों (เค–เคฐเคฆเคน) เคธे เคฆूเคฐ เคฐเคนเค•เคฐ - เค•ोเคจ्เคจเค—เคฐ เคฎें เค…เคชเคจी เคธाเคงเคจा เค•เคฐ्เคฎเคฏोเค—เคฐूเคช เคงเคฐ्เคฎ 'Be and Make' _เคฎें เคจिเคฎเค—्เคจ เคฐเคนเคคे เคนैं।  เคฎेเคฐे เค—ुเคฐुเคฆेเคต/[เคจेเคคा เคจเคตเคจीเคฆा] เคเคธे เคนी เคฎเคนाเคจ เคธंเคค เคนैं। เคœिเคจเค•ी เค•ृเคชा เคธे เคฎुเคे เคจเคฏा เคœीเคตเคจ เคฎिเคฒा เคนै।" 
             เค‡เคคเคจा เค•เคนเค•เคฐ เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค…เคชเคจे เคชเคฐเคฎ เคชूเคœ्เคฏ เค—ुเคฐुเคฆेเคต เคธे เคฎिเคฒเคจे เค•ी เค…เคจोเค–ी เค•เคนाเคจी เคธुเคจाเคจे เคฒเค—े।  เค‰เคจเค•ी เคฌाเคคों เคชเคฐ เค•िเคธी เคจे เคตिเคถ्เคตाเคธ เคจเคนीं เค•िเคฏा।  เค—ुเคฐुเคฆेเคต เค•ी เค•ृเคชा เคคเคฅा เคชूเคฐ्เคต เคœเคจ्เคฎ เค•े เคธंเคธ्เค•ाเคฐ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคฏोเค—ाเคฐूเคข़ เคคो เคนो เค—เค เคฅे , เคชเคฐ เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฎเคจुเคท्เคฏों เค•ी เคคเคฐเคน เค…เคชเคจे เค—เคฐ्เคต (เคต्เคฏเคท्เคŸि เค…เคนं) เค•ा เคถเคฎเคจ เค…เคญी เคจเคนीं เค•เคฐ เคชाเค เคฅे।  เค…เคชเคจा เคฎเคœाเค• เค‰เคก़เคคा เคฆेเค–เค•เคฐ เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคจे เค‰เคค्เคคेเคœเคจाเคตเคถ เค•เคนा-``เค†เคช เคฒोเค—ों เค•ो เคฎेเคฐी เคฌाเคค เคชเคฐ เคตिเคถ्เคตाเคธ เคจเคนीं เคนो เคฐเคนा เคนै? เค…เค—เคฐ เคฎैं เคšाเคนूँ เคคो เค…เคญी เค‡เคธी เค•्เคทเคฃ, เคฏเคนीं, เค…เคชเคจे เค—ुเคฐुเคฆेเคต เค•ो เคฌुเคฒा เคธเค•เคคा เคนूँ। เค…เคฌ เคฒोเค—ों เคจे เคตिเคถ्เคตाเคธ เค•เคฐเคจा เคญी เค•्เคฏों เคฅा ? เค…เคšाเคจเค• เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค‡เคธ เค…เคชเคฎाเคจ เคธे เค…เคค्เคฏंเคค เค•्เคทुเคฌ्เคง เคนो เค‰เค े।  เคตे เคฏเคน เคญूเคฒ เค—เค เค•ि เคเคธे เคนी เค•िเคธी เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เคธाเคฎเคจे เคชเคฐा-เคถเค•्เคคि เคต เคชเคฐा-เค‡เคš्เค›ा เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เคจเคนीं เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค เคœो เค‡เคธเค•े เคฏोเค—्เคฏ เคจเคนीं เคนैं।   
             เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคเค• เคฆुเคธเคฐे เค•เคฎเคฐे เคฎें เคšเคฒे เค—เค เค”เคฐ เค…เคจ्เคฆเคฐ เคจ เค†เคจे เค•ा เคจिเคฐ्เคฆेเคถ เคฆेเค•เคฐ เคง्เคฏाเคจเคธ्เคฅ เคนो เค—เค।  เค•ुเค› เคนी เคฆेเคฐ เคฎें เค•เคฎเคฐे เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถ เคนुเค† เค”เคฐ เค—ुเคฐुเคฆेเคต เคช्เคฐเค•เคŸ เคนुเค।  เค‰เคจเค•ी เคฆृเคท्เคŸि เค•เค ोเคฐ เคฅी।  เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค—ंเคญीเคฐ เคธ्เคตเคฐ เคฎें เค•เคนा-" เคถ्เคฏाเคฎाเคšเคฐเคฃ, เคคुเคฎเคจे เค‡เคจ เคตिเคทเคฏी เค…เค•เคฐ्เคฎเคฃ्เคฏ เคฎिเคค्เคฐों เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฎुเคे เคฌुเคฒाเคฏा? เค…เคฌ เคฎैं เคœा เคฐเคนा เคนूँ, เค…เคฌ เคเคธे เคคुเคš्เค› เค•ाเคฐเคฃों เคชเคฐ เคฎैं เค•เคญी เคจเคนीं เค†เคŠंเค—ा। " เค—ुเคฐुเคฆेเคต เค•े เค‡เคธ เค•เคฅเคจ เคธे เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ा เคฎเคจ เค•ाँเคช เค‰เค ा।  เคคुเคฐंเคค เคœเคฎीเคจ เคชเคฐ เคฎाเคฅा เคŸेเค•เคคे เคนुเค เค•เคนा-" เค…เคชเคฐाเคง เค•े เคฒिเค เค•्เคทเคฎा เค•เคฐ เคฆें เค—ुเคฐुเคฆेเคต।  เค‰เคค्เคคेเคœเคจाเคตเคถ เคฎैं เคฌाเคฒ เคนเค  เค•เคฐ เคฌैเค ा।  เค…เคตिเคถ्เคตाเคธी เคฎเคจ เคตाเคฒे เค‡เคจ เค…ंเคงों เค•ो เคฌเคคाเคจा เคšाเคนเคคा เคฅा เค•ि เคญाเคฐเคค เคฎें เค…เคญी เคญी เค‰เคš्เคšเคธ्เคคเคฐ เค•े เคฏोเค—ी เคนैं। เค…เคฌ เค†เคช เค† เคนी เค—เค เคนैं เคคो เค‡เคจ เค…เคตिเคถ्เคตाเคธिเคฏों เค•ो เคฆเคฐ्เคถเคจ เคฆेเค•เคฐ เค‡เคจเค•े เคญ्เคฐเคฎ เค•ो เคฆूเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ृเคชा เค•เคฐें। "  เค—ुเคฐुเคฆेเคต เคจे เค…เคญเคฏ เคตाเคฃी เคฆेเคคे เคนुเค เค•เคนा- 'เค ीเค• เคนै. เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เค•เคญी เคตिเคจोเคฆ เค•े เคจिเคฎिเคค्เคค เคฎेเคฐा เคธ्เคฎเคฐเคฃ เคฎเคค เค•เคฐเคจा।  เคœเคฌ เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เคคुเคฎ्เคนें เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคนोเค—ी เคคเคฌ เคนी เค†เคŠंเค—ा।" เค‡เคธ เค†เคถ्เคตाเคธเคจ เค•ो เคชाเคคे เคนी เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคจे เค•เคฎเคฐे เค•ा เคฆเคฐเคตाเคœा เค–ोเคฒ เคฆिเคฏा। เคฒोเค— เคšเค•िเคค เคฆृเคท्เคŸि เคธे เค‰เคจเค•े เค—ुเคฐुเคฆेเคต เค•ो เคฆेเค–เคจे เคฒเค—े। เคซिเคฐ เคญी เคเค• เค…เคตिเคถ्เคตाเคธी เคฌोเคฒ เค‰เค ा- " เคฏเคน เคคो เคธाเคฎूเคนिเค• เคธเคฎ्เคฎोเคนเคจ เคนै, เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคจเคนीं เคนै।" เค—ुเคฐुเคฆेเคต เคฎुเคธ्เค•ुเคฐाเค เค†เค—े เคฌเฅ เค•เคฐ เคธเคญी เค•ो เคธ्เคชเคฐ्เคถ เค•िเคฏा เค”เคฐ เคช्เคฐเคธाเคฆ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคนเคฒुเคตा เคฆिเคฏा। เคœ्เคฏों เคนी เคฒोเค—ों เคจे เคนเคฒुเคตा เคฎुเคน เคฎें เคกाเคฒा เคค्เคฏों เคนी เคตเคน เคช्เคฐเค•ाเคถ เคฒुเคช्เคค เคนो เค—เคฏा।  เค‡เคจ เคฆเคฐ्เคถเคจाเคฐ्เคฅिเคฏों เคฎें เคธे เคเค• เคจे เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคธे เคฆीเค•्เคทा เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी। เค…เคฌ เค†เคช เค…เคจुเคฎाเคจ เคฒเค—ा เคฒीเคœिเคฏे เค•ी เคธ्เคตเคฏं เคฌाเคฌाเคœी เคฎเคนाเคฐाเคœ เคช्เคฐเค•เคŸ เคนुเค।  เคฆเคฐ्เคถเคจ เคฆिเค।  เคคเคฌ เคญी เคฒोเค—ों เค•ो เคตिเคถ्เคตाเคธ เคจเคนीं เคนुเค†।  เค•เคญी เค•เคญी เคคो เคฒเค—เคคा เคนै เค•ि เค•्เคฏा เค‡ंเคธाเคจ เค…เคตिเคถ्เคตाเคธ (เคšเคฎเคค्เค•ाเคฐ) เคชเคฐ เคนी เคตिเคถ्เคตाเคธ เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคा เคนै ?!
         เคœเคฌ เคตे เค…เคชเคจे เค•ाเคฐ्เคฏाเคฒเคฏ เคฎें เคตाเคชिเคธ เค†เคฏे เคคो เค‰เคจเค•े เคธเคนเคฏोเค—िเคฏों เค•ो เค…เคชाเคฐ เคช्เคฐเคธเคจ्เคจเคคा เคนुเคˆ। เคธเคนเค•เคฐ्เคฎिเคฏों เค•े เคฌाเคฐ เคฌाเคฐ เคช्เคฐเคถ्เคจ เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เคญी เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคจे เค…เคชเคจे เค…เคœ्เคžाเคคเคตाเคธ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•िเคธी เค•ो เค•ुเค› เคจเคนीं เคฌเคคाเคฏा।  เค‰เคจ เคฒोเค—ों เค•ी เค‰เคค्เคธुเค•เคคा เคธเคฎाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•ेเคตเคฒ เค‡เคคเคจा เคฌोเคฒे- "เคฎैं เคœंเค—เคฒ เคฎें เคญเคŸเค•เค•เคฐ เคฆूเคฐ เคšเคฒा เค—เคฏा เคฅा. เคจเคฏी เคœเค—เคน เคนोเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฎुเคे เคตाเคชिเคธ เค†เคจे เคฎें เค‡เคคเคจा เคธเคฎเคฏ เคฒเค— เค—เคฏा।" เค‡เคธเค•े เคถीเค˜्เคฐ เคฌाเคฆ – เคฎुเค–्เคฏाเคฒเคฏ เคธे เคเค• เคชเคค्เคฐ เค†เคฏा เคœिเคธเคฎे เคฒिเค–ा เคฅा – " เคฒाเคนिเฅœी เค•ो เคตाเคชเคธ เคฆाเคจाเคชुเคฐ เคฒौเคŸ เคœाเคจा เคšाเคนिเค, เค‰เคจเค•ा เคฐाเคจीเค–ेเคค เคธ्เคฅाเคจांเคคเคฐเคฃ เค—เคฒเคคी เคธे เคนुเค†।  เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ा เคฐाเคจीเค–ेเคค เค†เคจे เค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคชूเคฐ्เคฃ เคนुเค†।  เคฐाเคจीเค–ेเคค เคธे เคตाเคชिเคธ เค†เค•เคฐ เคตे เค…เคชเคจे เค•ाเคฐ्เคฏाเคฒเคฏ เคฎें เคชूเคฐ्เคต เค•ी เคญांเคคि เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคจे เคฒเค—े।  เค—ुเคฐु เคฆ्เคตाเคฐा เคฌเคคाเคฏी เค—เคฏी เค•्เคฐिเคฏाเคฏों เค•ी เคธाเคงเคจा เคญी เคšเคฒเคคी เคฐเคนी। เคฆीเค•्เคทा เค•े เคฌाเคฆ เคญी เค‡เคจ्เคนोंเคจे เค•เคˆ เคตเคฐ्เคทों เคคเค• เคจौเค•เคฐी เค•ी เค”เคฐ เค‡เคธी เคธเคฎเคฏ เคธे เค—ुเคฐु เค•े เค†เคœ्เคžाเคจुเคธाเคฐ เคฒोเค—ों เค•ो เคฆीเค•्เคทा เคฆेเคจे เคฒเค—े เคฅे।
           เคฌाเคฌा เคœी เคธे เคฆीเค•्เคทा เค•ा เคœो เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเค† เค‰เคธे เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เค•เคนा เค—เคฏा เคนै। เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เค•ी เคตिเคงि เค•ेเคตเคฒ เคฆीเค•्เคทिเคค เคธाเคงเค•ों เค•ो เคนी เคฌเคคाเคˆ เคœाเคคी เคนै। เค•्เคฐिเคฏा-เคฏोเค— เค•ी เคชเคฆ्เคงเคคि เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌाเคœी เคฆ्เคตाเคฐा เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ो เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•ी เค—เคฏी เคฅी।  เคœैเคธा เค•ि เคฒाเคนिเฅœी  เคฎเคนाเคถเคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เคธिเค–ाเคฏा เค—เคฏा เคนै, เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคชाเคฐंเคชเคฐिเค• เคฐूเคช เคธे เค—ुเคฐु-เคถिเคท्เคฏ เคชเคฐंเคชเคฐा เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคนी เคธीเค–ा เคœाเคคा เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธ्เคฎเคฐเคฃ เค•िเคฏा เค•ि, เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคฎें เค‰เคจเค•ी เคฆीเค•्เคทा เค•े เคฌाเคฆ, "เคฌाเคฌाเคœी เคจे เคฎुเคे เค‰เคจ เคช्เคฐाเคšीเคจ เค•เค ोเคฐ เคจिเคฏเคฎों- เคฏเคฎ,เคจिเคฏเคฎ,เค†เคธाเคจ, เคช्เคฐเคค्เคฏाเคนाเคฐ เค”เคฐ เคงाเคฐเคฃा เคฎें เคจिเคฐ्เคฆेเคถिเคค เค•िเคฏा เคœो เค—ुเคฐु เคธे เคถिเคท्เคฏ เคฎें เคธंเคšाเคฐिเคค เคนोเค•เคฐ เคฏोเค— เค•เคฒा เคฏा เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं।"  เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ी เคธाเคงเคจा เค•เคฐเคจे เคตाเคฒों เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เค‡เคธे เคเค• เคช्เคฐाเคšीเคจ เคฏोเค— เคชเคฆ्เคงเคคि เค•े เคฐूเคช เคฎें เคตเคฐ्เคฃिเคค เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै, เคœिเคธे เค†เคงुเคจिเค• เคธเคฎเคฏ เคฎें เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌाเคœी เค•े เคถिเคท्เคฏ เคฒाเคนिเคฐी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा 1861 เค•े เค†เคธเคชाเคธ เคชुเคจเคฐ्เคœीเคตिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा। เค”เคฐ เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เค•ी เคชुเคธ्เคคเค• เค‘เคŸोเคฌाเคฏोเค—्เคฐाเคซी เค‘เคซ़ เค เคฏोเค—ी (เคเค• เคฏोเค—ी เค•ी เค†เคค्เคฎเค•เคฅा) เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคœเคจ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฎें เคช्เคฐเคธाเคฐिเคค เคนुเค†। เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌाเคœी เคธे 1861 เคฎें เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ी เคฆीเค•्เคทा เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•ी เค•เคนाเคจी เค•ा เคต्เคฏाเค–्เคฏाเคจ เคเค• เคฏोเค—ी เค•ी เค†เคค्เคฎเค•เคฅा เคฎें เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै।  เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เคจे เคฒिเค–ा เคนै เค•ि เค‰เคธ เคฌैเค เค• เคฎें, เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌाเคœी เคจे เคฒाเคนिเฅœी  เคฎเคนाเคถเคฏ เคธे เค•เคนा เค•ि, "เคฏเคน เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคœिเคธे เคฎैं เค‡เคธ เค‰เคจ्เคจीเคธเคตीं เคธเคฆी เคฎें เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เคœเคฐिเค เค‡เคธ เคฆुเคจिเคฏा เค•ो เคฆे เคฐเคนा เคนूं, เคฏเคน เค‰เคธी เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•ा เคชुเคจः เคช्เคฐเคตเคฐ्เคคเคจ เคนै เคœो เคญเค—เคตाเคจ เค•ृเคท्เคฃ เคจे เคธเคฆिเคฏों เคชเคนเคฒे เค…เคฐ्เคœुเคจ เค•ो เคฆिเคฏा; เค”เคฐ เคฌाเคฆ เคฎें เคฏเคน เคชเคคंเคœเคฒि เค”เคฐ เคˆเคธा เคฎเคธीเคน, เคธेंเคŸ เคœॉเคจ, เคธेंเคŸ เคชॉเคฒ เค”เคฐ เค…เคจ्เคฏ เคถिเคท्เคฏों เค•ो เคœ्เคžाเคค เคนुเค†।" เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เคœी เคจे เคฏเคน เคญी เคฒिเค–ा เค•ि เคฌाเคฌाเคœी เค”เคฐ เคˆเคธा เคฎเคธीเคน เคเค• เคฆूเคธเคฐे เคธे เคเค• เคจिเคฐंเคคเคฐ เคธเคฎ्เคชเคฐ्เค• เคฎें เคฐเคนเคคे เคฅे เค”เคฐ เคฆोเคจों เคจे เคเค• เคธाเคฅ, "เค‡เคธ เคฏुเค— เค•े เคฒिเค เคฎुเค•्เคคि เค•ी เคเค• เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคคเค•เคจीเค• เค•ी เคฏोเคœเคจा เคฌเคจाเคˆ।"  เคฒाเคนिเฅœी  เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे, เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคœเคฒ्เคฆ เคนी เคญाเคฐเคค เคญเคฐ เคฎें เคซैเคฒ เค—เคฏा। เคฒाเคนिเฅœी  เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคถिเคท्เคฏ เคธ्เคตाเคฎी เคถ्เคฐी เคฏुเค•्เคคेเคถเคตเคฐ เค—िเคฐि เค•े เคถिเคท्เคฏ เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เคœी เคจे, 20เคตीं เคถเคคाเคฌ्เคฆी เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคธंเคฏुเค•्เคค เคฐाเคœ्เคฏ เค…เคฎेเคฐिเค•ा เค”เคฐ เคฏूเคฐोเคช เคฎें เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ा เคช्เคฐเคธाเคฐ เค•िเคฏा। เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เคœी เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เคช्เคฐाเคšीเคจ เคญाเคฐเคค เคฎें 'เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค—' เค…เคฐ्เคฅाเคค เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เค•ी เคชเคฆ्เคงเคคि เค•ो เคญเคฒी เคญांเคคि เคœाเคจा เคœाเคคा เคฅा, เคฒेเค•िเคจ เค…ंเคค เคฎें เคฏเคน เค–ो เค—เคฏा, เคœिเคธเค•ा เค•ाเคฐเคฃ เคฅा เคชुเคฐोเคนिเคค เค—ोเคชเคจीเคฏเคคा เค”เคฐ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ी เค‰เคฆाเคธीเคจเคคा।  เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เค•ा เค•เคนเคจा เคนै เค•ि เคชเคคंเคœเคฒि เค•ा เค‡เคถाเคฐा เคฏोเค— เค•्เคฐिเคฏा เค•ी เค“เคฐ เคนी เคฅा เคœเคฌ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒिเค–ा "เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคถाเคฐीเคฐिเค• เค…เคจुเคถाเคธเคจ, เคฎाเคจเคธिเค• เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค”เคฐ เฅ เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เค•ेंเคฆ्เคฐिเคค เค•เคฐเคจे เคธे เคจिเคฐ्เคฎिเคค เคนै।" เค”เคฐ เคซिเคฐ เคœเคฌ เคตเคน เค•เคนเคคे เคนैं, "เค‰เคธ เคช्เคฐเคฃाเคฏाเคฎ เค•े เคœเคฐिเค เคฎुเค•्เคคि เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी เคœा เคธเค•เคคी เคนै เคœो เคช्เคฐเคถ्เคตเคธเคจ เค”เคฐ เค…เคตเคธाเคจ เค•े เค•्เคฐเคฎ เค•ो เคคोเคก़ เค•เคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी เคœाเคคी เคนै।"  เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เคœी เค•ा เค•เคนเคจा เคนै เค•ी เคญเค—เคตाเคจ เค•ृเคท्เคฃ เคจे เคญเค—เคตเคฆ เค—ीเคคा เคฎें เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ो เคธंเคฆเคฐ्เคญिเคค เค•िเคฏा เคนै।  เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เคœी เคจे เคฏเคน เคญी เค•เคนा เค•ि เคญเค—เคตाเคจ เค•ृเคท्เคฃ เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ा เคœिเค•्เคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं เคœเคฌ "เคญเค—เคตाเคจ เค•ृเคท्เคฃ เคฏเคน เคฌเคคाเคคे เคนै เค•ि เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคนी เค…เคชเคจे เคชूเคฐ्เคต เค…เคตเคคाเคฐ เคฎें เค…เคตिเคจाเคถी เคฏोเค— เค•ी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคเค• เคช्เคฐाเคšीเคจ เคช्เคฐเคฌुเคฆ्เคง, เคตैเคตเคธ्เคตเคค เคฏा เคธूเคฐ्เคฏ เค•ो เคฆी เคœिเคจ्เคนोंเคจे เค‡เคธे เคฎเคนाเคจ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅाเคชเค• เคฎเคจु เค•ो เคธंเคช्เคฐेเคทिเคค เค•िเคฏा। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจ्เคนोंเคจे, เคฏเคน เคœ्เคžाเคจ เคญाเคฐเคค เค•े เคธूเคฐ्เคฏ เคตंเคถी เคธाเคฎ्เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เคœเคจเค• เค‡เค•्เคท्เคตाเค•ु เค•ो เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•िเคฏा।"  เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคˆเคถ्เคตเคฐ เคธे เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เค•ी เคเค• เคช्เคฐเคญाเคตी เคตिเคงि เคนै, เคœिเคธเค•े เคชाเคฒเคจ เคธे เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เค•ो เคธंเคตाเคฐा เค”เคฐ เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ी เค“เคฐ เค…เค—्เคฐเคธเคฐ เคนुเค† เคœा เคธเค•เคคा เคนै।  เคœैเคธा เค•ी เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เคฆ्เคตाเคฐा เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ो เคตเคฐ्เคฃिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै, "เคเค• เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค—ी เค…เคชเคจी เคœीเคตเคจ เค‰เคฐ्เคœा เค•ो เคฎाเคจเคธिเค• เคฐूเคช เคธे เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै เคคाเค•ि เคตเคน เคฐीเคข़ เค•ी เคนเคก्เคกी เค•े เค›ः เค•ेंเคฆ्เคฐों เค•े เค‡เคฐ्เคฆ-เค—िเคฐ्เคฆ เคŠเคชเคฐ เคฏा เคจीเคšे เค•ी เค“เคฐ เค˜ूเคฎเคคी เคฐเคนे (เคฎเคธ्เคคिเคท्เค•, เค—เคฐ्เคญाเคถเคฏ เค—्เคฐीเคตा, เคชृเคท्เค ीเคฏ, เค•เคฎเคฐ, เคค्เคฐिเค• เค”เคฐ เค—ुเคฆाเคธ्เคฅि เคธंเคฌंเคงी เคธ्เคจाเคฏुเคœाเคฒ) เคœो เคฐाเคถि เคšเค•्เคฐों เค•े เคฌाเคฐเคน เคจเค•्เคทเคค्เคฐीเคฏ เคธंเค•ेเคคों, เคช्เคฐเคคीเค•ाเคค्เคฎเค• เคฒौเค•िเค• เคฎเคจुเคท्เคฏ, เค•े เค…เคจुเคฐूเคช เคนैं।  เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•े เค‰เคฆ्เคงเคฐเคฃ เคฎें เคฒिเค–ा เคนै, "เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคธाเคงเคจा เคฏा เคฎเคจःเคธंเคฏोเค— เค•ो เคเคธा เคฎाเคจा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เคœैเคธे เคฏเคน "เค†เคค्เคฎा เคฎें เคฐเคนเคจे เค•ी เคชเคฆ्เคงเคคि" เค•ी เคธाเคงเคจा เคนै"।  เคฏเคน เคตिเคงि เคชूเคฐ्เคฃเคคเคฏा เคถाเคธ्เคค्เคฐोเค•्เคค เคนै เค”เคฐ เค—ीเคคा [ เคชเคคंเคœเคฒि เคฏोเค—เคธूเคค्เคฐ]  เค‰เคธเค•ी เค•ुंเคœी เคนै।  เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เค•ी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•ा เค†เค—े เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•เคฐเคคे เคนुเคฏे เคตे เค•เคนเคคे เคนैं เค•ि เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ी เคถ्เคตเคถเคจ เค—เคคि เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคšेเคคเคจा เค•ी เคญिเคจ्เคจ เคญिเคจ्เคจ เคธ्เคฅिเคคि เค•े เคฌीเคš เค—เคฃिเคคाเคจुเคธाเคฐी เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคนोเคจे เค•े เค…เคจेเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฆिเคฏे เคœा เคธเค•เคคे เคนैं। เค—ीเคคा เคฎें เค•เคฐ्เคฎ, เคœ्เคžाเคจ, เคธांเค–्เคฏ, เคญเค•्เคคि เค‡เคค्เคฏाเคฆि เคธเคญी เคฏोเค— เคนै เค”เคฐ เคตเคน เคญी เค‡เคคเคจे เคธเคนเคœ เคฐूเคช เคฎें เคœिเคธเคฎें เคœाเคคि เค”เคฐ เคงเคฐ्เคฎ เค•े เคฌंเคงเคจ เคฌाเคงเค• เคจเคนीं เคนोเคคे। เคฌैเคฒเค—ाเคก़ी เค•े เคธเคฎाเคจ เคงीเคฎी เค”เคฐ เค…เคจिเคถ्เคšिเคค เค—เคคि เคตाเคฒे เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคฎाเคฐ्เค—ों เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें 'เค•्เคฐिเคฏा-เคฏोเค—' (เคฎเคจःเคธंเคฏोเค—) เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคˆเคถ्เคตเคฐ เคคเค• เคชเคนुँเคšเคจे เค•े เคฎाเคฐ्เค— เค•ो เคตिเคฎाเคจ เคฎाเคฐ्เค— เค•เคนเคจा เค‰เคšिเคค เคนोเค—ा। เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท  เคช्เคฐाเคฃ-เคถเค•्เคคि เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคฎเคจ เค•ो เคจिเคฏเคจ्เคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคจे เคตाเคฒा 'เค•्เคฐिเคฏा-เคฏोเค— ' เค…เคจเคจ्เคค เคคเค• เคชเคนुँเคšเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคธเคฌเคธे เคธเคฐเคฒ เคช्เคฐเคญाเคตเค•ाเคฐी เค”เคฐ เค…เคค्เคฏเคจ्เคค เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคฎाเคฐ्เค— เคนै। เคฎเคจःเคธंเคฏोเค—, เคฎเคจ เค•ी เคเค•ाเค—्เคฐเคคा เคฏा เคช्เคฐเคค्เคฏाเคนाเคฐ-เคงाเคฐเคฃा เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เคงीเคฎे เคถ्เคตเคธเคจ เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคนै। เคคेเคœ เคฏा เคตिเคทเคฎ เคถ्เคตाเคธ เคญเคฏ, เค•ाเคฎ เค•्เคฐोเคง เค†เคฆि เคนाเคจिเค•เคฐ เคญाเคตाเคตेเค—ों เค•ी เค…เคตเคธ्เคฅा เค•ा เคธเคนเคšเคฐ เคนै।  เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เคเค• เคธเคฐเคฒ เคฎเคจःเค•ाเคฏिเค• เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคนै, เคœिเคธเค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคฎाเคจเคต-เคฐเค•्เคค เค•ाเคฐ्เคฌเคจ เคธे เคฐเคนिเคค เคคเคฅा เค‘เค•्เคธीเคœเคจ เคธे เคชเคฐिเคชूเคฐिเคค เคนो เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธเค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เค‘เค•्เคธीเคœเคจ เค•े เค…เคฃु เคœीเคตเคจ เคช्เคฐเคตाเคน เคฎें เคฐूเคชाเคจ्เคคเคฐिเคค เคนोเค•เคฐ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค”เคฐ เคฎेเคฐूเคฆเคฃ्เคก เค•े เคšเค•्เคฐों เค•ो เคจเคตเคถเค•्เคคि เคธे เคชुเคจः เคชूเคฐिเคค เค•เคฐ เคฆेเคคे เคนैं।

 เค†เคช เคนिंเคฆू, เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจ, เคˆเคธाเคˆ เคธเคญी เค•ो เคฌिเคจा เคญेเคฆเคญाเคต เค•े เคฆीเค•्เคทा เคฆेเคคे เคฅे। เค‡เคธीเคฒिเค เค†เคชเค•े เคญเค•्เคค เคธเคญी เคงเคฐ्เคฎाเคจुเคฏाเคฏी เคนैं। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจे เคธเคฎเคฏ เคฎें เคต्เคฏाเคช्เคค เค•เคŸ्เคŸเคฐ เคœाเคคिเคตाเคฆ เค•ो เค•เคญी เคฎเคนเคค्เคต เคจเคนीं เคฆिเคฏा। เคตเคน เค…เคจ्เคฏ เคงเคฐ्เคฎाเคตเคฒंเคฌिเคฏों เคธे เคฏเคนी เค•เคนเคคे เคฅे เค•ि เค†เคช เค…เคชเคจी เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคฎाเคจ्เคฏเคคाเค“ं เค•ा เค†เคฆเคฐ เค”เคฐ เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เคฆ्เคตाเคฐा เคฎुเค•्เคคि เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं। เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค…เคชเคจे เคถिเคท्เคฏों เค•ो เค…เคชเคจे-เค…เคชเคจे เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคเคตं เคชाเคฒเคจ-เคชोเคทเคฃ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค…เคชเคจा เคœीเคตเคจ เคœीเคจे เค•ी เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐเคคा เคฆेเคคे เคฅे। เคตे เค•เคนเคคे เคฅे: ‘‘เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจ เค•ो เคฐोเคœ เคชाँเคš เคฌाเคฐ เคจเคฎाเคœ เคชเคข़เคจा เคšाเคนिเคฏे। เคนिเคจ्เคฆू เค•ो เคฆिเคจ เคฎें เค•เคˆ เคฌाเคฐ เคง्เคฏाเคจ เคฎें เคฌैเค เคจा เคšाเคนिเคฏे। เค‡เคธाเคˆ เค•ो เคฐोเคœ เค•เคˆ  เคฌाเคฐ เค˜ुเคŸเคจों เค•े เคฌเคฒ เคฌैเค เค•เคฐ เคช्เคฐाเคฐ्เคฅเคจा เค•เคฐเค•े เคซिเคฐ เคฌाเค‡เคฌिเคฒ เค•ा เคชाเค  เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเคฏे।’’เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค…เคค्เคฏंเคค เคตिเคšाเคฐเคชूเคฐ्เคตเค• เค…เคชเคจे เค…เคจुเคฏाเคฏिเคฏों เค•ो เค‰เคจเค•ी เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคช्เคฐเคตृเคค्เคคिเคฏों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคญเค•्เคคिเคฏोเค—, เค•เคฐ्เคฎเคฏोเค—, เคœ्เคžाเคจเคฏोเค— เคฏा เคฐाเคœเคฏोเค— เค•े เคฎाเคฐ्เค— เคชเคฐ เคšเคฒाเคคे เคฅे। เคธंเคจ्เคฏाเคธ เคฒेเคจे เค•ी เค‡เคš्เค›ा เคฐเค–เคจे เคตाเคฒे เคถिเคท्เคฏों  เค•ो เคตे เค†เคธाเคจी เคธे เค‰เคธเค•ी เค…เคจुเคฎเคคि เคจเคนीं เคฆेเคคे เคฅे; เคนเคฎेเคถा เค‰เคจ्เคนें เคธंเคจ्เคฏाเคธ-เคœीเคตเคจ เค•ी เค‰เค—्เคฐ เคคเคชเคถ्เคšเคฐ्เคฏा เคชเคฐ เคชเคนเคฒे เคญเคฒीเคญाँเคคि เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐ เคฒेเคจे เค•ा เคชเคฐाเคฎเคฐ्เคถ เคฆेเคคे เคฅे। เคชाเคค्เคฐाเคจुเคธाเคฐ เคญเค•्เคคि, เคœ्เคžाเคจ, เค•เคฐ्เคฎ เค”เคฐ เคฐाเคœเคฏोเค— เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เค”เคฐ เคช्เคฐเคตृเคค्เคคिเคฏों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคธाเคงเคจा เค•เคฐเคจे เค•ी เคช्เคฐेเคฐเคฃा เคฆेเคคे। เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคจे เคธเคจ เฅงเฅฎเฅฎเฅฆ เคคเค• เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ी เคธेเคตा เคฎें เคฐเคนเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค…เคตเค•ाเคถ เค—्เคฐเคนเคฃ เค•िเคฏा เคฅा।   
             เค…เคตเค•ाเคถ เคฒेเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ी เค•เค िเคจाเคˆเคฏां เคฌเฅ เค—เคฏी।  เคชेंเคถเคจ เค•े เคฐुเคชเคฏों เคธे เค—ृเคนเคธ्เคฅी เคจ เคšเคฒเคคी เคฆेเค–เค•เคฐ เคตे เค•ाเคถी เค•े เคฐाเคœा เคฎเคนाเคฐाเคœ เคˆเคถ्เคตเคฐीเคฏเคจाเคฐाเคฏเคฃ เคธिंเคน เค•े เคธुเคชुเคค्เคฐ เคช्เคฐเคญुเคจाเคฐाเคฏเคฃ เคธिंเคน เค•ो เคถाเคธ्เคค्เคฐाเคฆी เคชเคข़ाเคจे เค•े เคฒिเค เค•ुเค› เคฆिเคจों เคคเค• เคคीเคธ เคฐुเคชเคฏे เคฎाเคธिเค• เคตेเคคเคจ เคชเคฐ เค—ृเคน เคถिเค•्เคทเค• เค•ा เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคे เคฐเคนे। เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ เคˆเคถ्เคตเคฐीเคฏเคจाเคฐाเคฏเคฃ เคธिंเคน เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคธे เค‡เคคเคจे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนुเค เค•ी เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคชुเคค्เคฐ เคจे เคญी เคถ्เคฏाเคฎाเคšเคฐเคฃ เคฒाเคนिเคก़ी เค•ो เค—ुเคฐु เคฐूเคช เคฎें เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•िเคฏा।  เคตिเคถुเคฆ्เคง เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เคนोเคคे เคนुเค เคญी เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคœाเคค เคชाเคค เค•े เค…เคนเคฎ् เค•ो เคจเคนीं เคฎाเคจเคคे เคฅे।  เค‰เคจเค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคฎें - เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เค†เคค्เคฎा เค…เคต्เคฏเค•्เคค เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เคนै , เค‡เคธเคฒिเค เคธเคญी เคธเคฎ เคฅे। 
              เค‡เคฒाเคนाเคฌाเคฆ เคฎें เคนोเคจे เคตाเคฒे เค•ुเคฎ्เคญ เค•े เคฎेเคฒे เคฎें เค—เค เคฅे।  เคตเคนाँ เคเค• เค˜เคŸเคจा เค•ो เคฆेเค–เค•เคฐ เคตे เคธเคฎเคฆเคฐ्เคถी เคนो เค—เค เคฅे. เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เค•ी เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคฎेเคฒे เคฎें เค˜ूเคฎ เคฐเคนे เคฅे. เค…เคšाเคจเค• เค‰เคจเค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคเค• เคเคธे เคœเคŸाเคœूเคŸ เคงाเคฐी เคฎเคนाเคค्เคฎा เคชเคฐ เคชเฅœी เคœिเคจเค•े เคธाเคฎเคจे เคตीเคฐ เค†เคธเคจ เคฎें เคฌैเค เค•เคฐ เค‰เคจเค•े เค—ुเคฐुเคฆेเคต เคถ्เคฐเคฆ्เคงा เคชूเคฐ्เคตเค• เคชैเคฐ เคงो เคฐเคนे เคฅे। เคฏเคน เคฆृเคถ्เคฏ เคฆेเค–เค•เคฐ เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคจे เคชूเค›ा- " เค—ुเคฐुเคฆेเคต, เค†เคช..เค”เคฐ เค‡เคจเค•ी เคธेเคตा เคฎें.?" เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ी เค“เคฐ เคฌिเคจा เคฆेเค–े เคฌाเคฌाเคœी เคฎเคนाเคฐाเคœ เคฌोเคฒे- " เค‡เคธ เคธเคฎเคฏ เคฎें เค‡เคจ เคฎเคนाเคค्เคฎा เค•े เคšเคฐเคฃ เคงो เคฐเคนा เคนूँ।  เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เค‡เคจเค•े เคฌเคฐ्เคคเคจों เค•ो เคธाเฅž เค•เคฐूँเค—ा। "เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•ो เคธเคฎเคเคคे เคฆेเคฐ เคจเคนीं เคฒเค—ी เค•ि เค‡เคธ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•ो เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐเคคे เคนुเค เค—ुเคฐुเคฆेเคต เคฎुเคे เคถिเค•्เคทा เคฆे เคฐเคนे เคนैं।  เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เค‰ंเคš เคจीเคš เค•ा เคญेเคฆ เคจ เค•เคฐूँ।  เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคฎाเคจเคต เคฎें เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ा เคจिเคตाเคธ เคนोเคคा เคนै, เค‡เคธे เคฎाเคจ เค•เคฐ เคšเคฒूँ। เค—ुเคฐुเคฆेเคต เคจे เค‰เคธ เคฆिเคจ เค•เคนा เคฅा- " เคฎैं เคœ्เคžाเคจी- เค…เคœ्เคžाเคจी- เคธाเคงुเค“ं เค•ी เคธेเคตा เค•เคฐ เคจเคฎ्เคฐเคคा เคธीเค– เคฐเคนा เคนूँ!" เค‡เคธ เค˜เคŸเคจा เค•े เคฌाเคฆ เคธे เคนी เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคธ्เคตเคญाเคต เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคนो เค—เคฏा. เคญेเคฆ เคญाเคต เคชूเคฐ्เคฃ เคฐूเคช เคธे เคธเคฎाเคช्เคค เคนो เค—เคฏा। เค•्เคฏोंเค•ि เค…เคฆ्เคตैเคค-เคฌोเคง เคธंเคชเคจ्เคจ เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคตिเคฆ เคฎเคนाเคชुเคฐुเคท เคฒोเค— เค•เคญी เคญेเคฆเคญाเคต เคจเคนीं เค•เคฐเคคे।  เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคœเคจ เคญेเคฆเคญाเคต เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคœीเคตเคจ เคฏाเคชเคจ เค•เคฐเคคा เคนै।  เค‡เคธเคธे เคนเคฎें เค•ुเค› เคธीเค–เคจा เคšाเคนिเค। เคฎเคจ เค•े เคญेเคฆ เค•ो เคฎिเคŸाเคจे เค•ी เคธाเคงเคจा เคนी เคธเคฌเคธे เคฌเฅœी เคธाเคงเคจा เคนै। ( เค…เคฐ्เคฅाเคค เคต्เคฏเคท्เคŸि เค…เคนं เค•ो เคฎाँ เคœเค—เคฆเคฎ्เคฌा เค•े เคธเคฐ्เคตเคต्เคฏाเคชी เคตिเคฐाเคŸ เค…เคนं เคฎें เคฐूเคชाเคจ्เคคเคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคธाเคงเคจा เคนी เคธเคฌเคธे เคฌเฅœी เคธाเคงเคจा เคนै !)
           เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เค‰เคชเคฆेเคถ - ‘‘เคฏเคน เคฏाเคฆ เคฐเค–ो เค•ि เคคुเคฎ เค•िเคธी เค•े เคจเคนीं เคนो เค”เคฐ เค•ोเคˆ  เคคुเคฎ्เคนाเคฐा เคจเคนीं เคนै। เค‡เคธ เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐो เค•ि เค•िเคธी เคฆिเคจ เคคुเคฎ्เคนें เค‡เคธ เคธंเคธाเคฐ เค•ा เคธเคฌ เค•ुเค› เค›ोเคก़เค•เคฐ เคšเคฒ เคฆेเคจा เคนोเค—ा, เค‡เคธเคฒिเคฏे เค…เคญी เคธे เคนी เคญเค—เคตाเคจ เค•ो เคœाเคจ เคฒो,’’ เคฎเคนाเคจ เค—ुเคฐु เค…เคชเคจे เคถिเคท्เคฏों เคธे เค•เคนเคคे। 
"You are walking on the earth as in a dream. Our world is a dream within a dream; you must realize that to find God is the only goal, the only purpose, for which you are here. For Him alone you exist. Him you must find."
       ‘‘ เค†เคค्เคฎाเคจुเคญूเคคि  เค•े เค—ुเคฌ्เคฌाเคฐे เคฎें เคช्เคฐเคคिเคฆिเคจ เค‰เคก़เค•เคฐ เคฎृเคค्เคฏु เค•ी เคญाเคตी เคธूเค•्เคท्เคฎ เคฏाเคค्เคฐा เค•े เคฒिเคฏे เค…เคชเคจे เค•ो เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐो। เคฎाเคฏा เค•े เคช्เคฐเคญाเคต เคฎें เคคुเคฎ เค…เคชเคจे เค•ो เคนाเคก़-เคฎांเคธ เค•ी เค—เค เคฐी เคฎाเคจ เคฐเคนे เคนो, เคœो เคฆु:เค–ों เค•ा เค˜เคฐ เคฎाเคค्เคฐ เคนै।’’                   
    "เค…เคจเคตเคฐเคค เคช्เคฐเคค्เคฏाเคนाเคฐ -เคงाเคฐเคฃा เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ  เค•เคฐो เคคाเค•ि เคคुเคฎ เคœเคฒ्เคฆी เคธे เคœเคฒ्เคฆी เค…เคชเคจे เค•ो เคธเคฐ्เคต-เคฆु:เค–-เค•्เคฒेเคถเคฎुเค•्เคค เค…เคจเคจ्เคค เคชเคฐเคฎเคคเคค्เคค्เคต เค•े เคฐूเคช เคฎें เคชเคนเคšाเคจ เคธเค•ो। เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค— เค•ी เค—ुเคช्เคค เค•ुंเคœी เค•े เค‰เคชเคฏोเค— เคฆ्เคตाเคฐा เคฆेเคน-เค•ाเคฐाเค—ाเคฐ เคธे เคฎुเค•्เคค เคนोเค•เคฐ เคชเคฐเคฎเคคเคค्เคค्เคต เคฎें เคญाเค— เคจिเค•เคฒเคจा เคธीเค–ो।’’
        เค‰เคจเค•े เคฎเคค เคธे เคถाเคธ्เคค्เคฐों เคชเคฐ เคถंเค•ा เค…เคฅเคตा เคตाเคฆ -เคตिเคตाเคฆ เคฎें เคจ เคซंเคธ เค•เคฐ, เค‰เคจเค•ा เคธाเคฐ -เคคเคฅ्เคฏ เค†เคค्เคฎเคธाเคค्‌ เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค। เค…เคชเคจी เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เค•े เคนเคฒ เค•เคฐเคจे เค•ा เค†เคค्เคฎเคšिंเคคเคจ, เค†เคค्เคฎเคจिเคฐीเค•्เคทเคฃ (introspection) เคฏा เค…เคจ्เคคเคฐाเคตเคฒोเค•เคจ เคธे เคฌเคข़เค•เคฐ เค…เคจ्เคฏ เค•ोเคˆ เคฎाเคฐ्เค— เคจเคนीं।  เค†เคค्เคฎเคจिเคฐीเค•्เคทเคฃ  เคฎें เคนी เค…เคชเคจी เคธเคฌ เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เค•ा เคธเคฎाเคงाเคจ เคขूँเคข़ो। เคถाเคธ्เคค्เคฐों เค•े เค•िเคคाเคฌी เคœ्เคžाเคจ เคธे เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคฎเคคांเคง เคงाเคฐเคฃाเค“ं เค•े เค•เคšเคฐे เค•ो เค…เคชเคจे เคฎเคจ เคธे เคจिเค•ाเคฒ เคซेंเค•ो เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เค…เคจुเคญूเคคि เค•े เค†เคฐोเค—्เคฏเคช्เคฐเคฆ เคฎीเค े เคœเคฒ เค•ो เค…ंเคฆเคฐ เค†เคจे เคฆो। เคชเคฐเคฎ เคธเคค्เคฏ เคฏा เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•े เคตिเคทเคฏ เคฎें  เคต्เคฏเคฐ्เคฅ เค…เคจुเคฎाเคจ เคฒเค—ाเคคे เคฐเคนเคจे เค•े เคฌเคฆเคฒे เคˆเคถ्เคตเคฐ (เค•े เค…เคตเคคाเคฐ เคตเคฐिเคท्เค  เคถ्เคฐीเคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เคฆेเคต)  เคธे เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เคธเคฎ्เคชเคฐ्เค• เค•เคฐो। เค…เคจ्เคคเคฐाเคค्เคฎा เค•े เคธเค•्เคฐिเคฏ เคฎाเคฐ्เค—เคฆเคฐ्เคถเคจ เคธे เคฎเคจ เค•ी เคคाเคฐ เค•ो เคœोเคก़ เคฒो; เค‰เคธเค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคฌोเคฒเคจे เคตाเคฒी เคˆเคถ्เคตเคฐ -เคตाเคฃी เค•े เคชाเคธ เคœीเคตเคจ เค•ी เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคธเคฎเคธ्เคฏा เค•ा เค‰เคค्เคคเคฐ เคนै।  เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคช्เคฐเคตเคšเคจों เค•ा เคชूเคฐ्เคฃ เคธंเค—्เคฐเคน เคช्เคฐाเคช्เคฏ เคจเคนीं เคนै เค•िเคจ्เคคु เค—ीเคคा, เค‰เคชเคจिเคทเคฆ्, เคธंเคนिเคคा เค‡เคค्เคฏाเคฆि เค•ी เค…เคจेเค• เคต्เคฏाเค–्เคฏाเคँ เคฌँเค—เคฒा เคฎें เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนैं। เคญเค—เคตเคฆ्เค—ीเคคाเคญाเคท्เคฏ เค•ा เคนिंเคฆी เค…เคจुเคตाเคฆ เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคถिเคท्เคฏ เคถ्เคฐी เคญूเคชेเคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคธाเคจ्เคฏाเคฒ เคจे เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•िเคฏा เคนै। เคถ्เคฐी เคฒाเคนिเคก़ी เค•ी เค…เคงिเค•ांเคถ เคฐเคšเคจाเคँ เคฌँเค—เคฒा เคฎें เคนैं। 
              เค•िเคธी (เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เคฏा เคจเคตเคจीเคฆा เคœैเคธे) เคธिเคฆ्เคง เคฏोเค—ी เค•ी เคชเคนเคšाเคจ เคฏเคนी เคนै เค•ि เค‰เคจเค•े เค…เคจुเคฏाเคฏी เคฏा เคถिเคท्เคฏ เค•िเคธ เคธ्เคคเคฐ เค•े เคนैं।  เคญाเคฐเคค เคตเคฐ्เคท เค•ी เคถเค•्เคคि เคตेเคฆाเคจ्เคค เคฏा เคฏोเค— เคถिเค•्เคทเค•-เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคฎें เคธเคฆा เคธे 'เคšเคชเคฐाเคธ ' เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เค•ी เคเค• เคตिเคถेเคทเคคा เคนै।  เคถเค•्เคคि เค•ा เคช्เคฐเคตाเคน เคนै।  เค—ुเคฐु เคถिเคท्เคฏ เค•ी เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคนै।  เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคญी เค…เคจเค—िเคจเคค เคถिเคท्เคฏ เคนुเค เคœो เค•ि เคฏोเค—ैเคถ्เคตเคฐ्เคฏ เคธे เคฏुเค•्เคค (เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคตिเคฆ เคฏोเค—ी) เคฅे। เค…เคธ्เคคु เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคœीเคตเคจ เค•े เคตिเคทเคฏ เคฎें เค”เคฐ เคœाเคจเคจे เค•े เคฒिเค เค†เค—े เคฌเฅเคคे เคนैं। เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคธ्เคตाเคฎी เคฏुเค•्เคคेเคถ्เคตเคฐ เค—िเคฐी เค•े เค—ुเคฐु เคฅे, เค”เคฐ เค‡เคธเคฒिเค เคตे เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคœी เค•े เคชเคฐเคฎเค—ुเคฐु เคนुเค । เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคจे 'เคฏोเค—ी เค•ी เค†เคค्เคฎเค•เคฅा' เคจाเคฎเค• เคœीเคตเคจเคตृเคค्เคค เคฎें เค—ुเคฐु เค•ो เคฌाเคฌा เคœी เค•เคนा เคนै। เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เค•ी เค†เคค्เคฎเค•เคฅा- เคฏोเค—ी เค•เคฅाเคฎृเคค (Autobiography of a Yogi), เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ (5 เคœเคจเคตเคฐी, 1893 - 7 เคฎाเคฐ्เคš, 1952) เคฆ्เคตाเคฐा เคฐเคšिเคค เค†เคค्เคฎเค•เคฅा เคนै। เค‡เคธ  เคชुเคธ्เคคเค• เคฎें  "เค†เคค्เคฎ-เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ " (self-realization) เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค”เคฐ เคชूเคฐ्เคต เค•े เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคตिเคšाเคฐों เค•ो เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•े เค‰เคธ เคชเคฆ्เคงเคคि เค• เคชเคฐिเคšเคฏ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै, เคœो 1946 เคคเค•  เค•ेเคตเคฒ เค•ुเค› เคฒोเค—ों เค•े เคฒिเค เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคฅा।  เค‡เคธ เคชเคฆ्เคงเคคि เคฎें เคช्เคฐाเคฃाเคฏाเคฎ เค•े เค•เคˆ เคธ्เคคเคฐ เคนोเคคे เคนै เคœो เคเคธी เคคเค•เคจीเค•ों เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคนोเคคे เคนैं เคœिเคจเค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•ी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•ो เคคेเคœ़ เค•เคฐเคจा เค”เคฐ เคช्เคฐเคถाเคจ्เคคि เค”เคฐ เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•े เคธाเคฅ เคœुเคก़ाเคต เค•ी เคเค• เคชเคฐเคฎ เคธ्เคฅिเคคि เค•ो เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เค•เคฐเคจा เคนोเคคा เคนै। เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคˆเคถ्เคตเคฐ-เคฌोเคง, เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ-เคœ्เคžाเคจ เคเคตं เค†เคค्เคฎ-เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคเค• เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคนै। เคฒेเค–เค• เค•ा เคฆाเคตा เคนै เค•ि เคชुเคธ्เคคเค• เค•े เคฒेเค–เคจ เค•ो เค‰เคจ्เคจीเคธเคตीं เคธเคฆी เค•े เค—ुเคฐु, เคฒाเคนिเฅœी  เคฎเคนाเคถเคฏ, เคฆ्เคตाเคฐा เคฌเคนुเคค เคชเคนเคฒे เคญเคตिเคท्เคฏเคตाเคฃी เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा।
เค•เคนเคคे เคนैं เค•ि เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เคจे เคถिเค•ाเค—ो เคธเคฐ्เคตเคงเคฐ्เคฎ เคธเคญा เคฎें เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคงเคฐ्เคฎ เค•ा เคชเคฐिเคšเคฏ เคฆिเคฏा, เคœिเคธเค•ा เคฒोเค—ों เคชเคฐ เค—เคนเคฐा เคช्เคฐเคญाเคต เคชเคก़ा। เคœเคฌ เคญी เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เค•ी เคฌाเคค เคนोเคคी เคนै เคคो เคถिเค•ाเค—ो เค•ी เคงเคฐ्เคฎเคธंเคธเคฆ เคฎें 1893 เคฎें เค‰เคจเค•े เคฆिเค เค—เค  เคญाเคทเคฃ เค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เคœเคฐूเคฐ เคนोเคคा เคนै। เคฏเคน เคธเคนी เคนै เค•ि เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เคจे เคนिंเคฆू เคฏा เคญाเคฐเคคीเคฏ เคงเคฐ्เคฎ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค›ाเค เค…เคœ्เคžाเคจ เค•ो เคฆूเคฐ เค•िเคฏा เคฒेเค•िเคจ เคธ्เคตाเคฎी เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคจे 1920 เคธे เคถुเคฐू เค•เคฐ เคงเคฐ्เคฎ เค•े เคต्เคฏाเคตเคนाเคฐिเค• เคช्เคฐเคฏोเค— เค•े เคธाเคฅ เคฏोเค— เค•ो เค•เค•्เคทा เค”เคฐ เคชाเค ्เคฏเค•्เคฐเคฎ เค•ी เคคเคฐเคน เคญी เคฒोเค—ों เคคเค• เคชเคนुंเคšाเคฏा।เค‡เคธ เคฏोเค— เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•ो เคธुเคฆूเคฐเคตเคฐ्เคคी เค•्เคทेเคค्เคฐों เคคเค• เคชเคค्เคฐाเคšाเคฐ เคชाเค ्เคฏเค•्เคฐเคฎों เค•े เคœเคฐिเค เคชเคนुंเคšाเคฏा เค”เคฐ เคฒोเค—ों เค•ो เคถिเค•्เคทिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคธाเคฅ เคนी เค‰เคธเค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เคญी เค•เคฐाเคฏा। เคธ्เคตाเคฎी เคœी เคจे เค•เคˆ เคคเคฐเคน เคธे เคต्เคฏเค•्เคค เค•िเคฏा เค•ि เคฏोเค— เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคˆเคถ्เคตเคฐ เคธे เคฎिเคฒเคจा เคฏा เคœुเคก़เคจा เคนै। เค‰เคจเค•ी เคถिเค•्เคทाเคं เคฎूเคฒเคค: เคธिเค–ाเคคी เคนैं เค•ि เค•िเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคนเคฐ เค•ोเคˆ เคต्เคฏเค•्เคคि เค‡เคธे เคชा เคธเค•เคคा เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค†เคงुเคจिเค• เคฏुเค— เค•े เคฒोเค—ों เค•े เคธाเคฎเคจे เคฏोเค— เค•ा เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคธ्เคตเคฐूเคช เคต्เคฏเค•्เคค เค•िเคฏा। เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคง्เคฏाเคจ เค•ी เคเค• เคเคธी เคช्เคฐเคตिเคงि เค•ो เคฐเค–ा, เคœिเคธเค•ा เคœिเค•्เคฐ เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ เคจे เค—ीเคคा เคฎें เค•िเคฏा เคนै। เค†เคงुเคจिเค• เคฏुเค— เคฎें เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคจे เค‰เคธी เค•ा เคช्เคฐเคšाเคฐ เค•िเคฏा เค”เคฐ เคฒोเค—ों เค•ो เคธिเค–ाเคฏा। เค…เคชเคจी เค†เคค्เคฎเค•เคฅा'เคฏोเค—ी เค•เคฅाเคฎृเคค ' เคฎें เคถเคฐीเคฐ, เคฎเคจ เคต เค†เคค्เคฎा เค•े เคธुเคธंเค—เคค เคตिเค•ाเคธ เค•े เคฒिเค เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคช्เคฐเคตिเคงि เค•ी เคฎुเค–्เคฏ เคตिเคถेเคทเคคाเค“ं เค•ा เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•िเคฏा เคนै। เคฎเคจเคฎोเคนเค• เคถैเคฒी เคฎें เคฒिเค–ी เค—เคˆ เค‡เคธ เคชुเคธ्เคคเค• เคฎें เคเคธे เคตैเคถ्เคตिเค• เคธเคค्เคฏ เคนैं,เคœो เคนเคฐ เคฏुเค—, เคนเคฐ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ,เคนเคฐ เคชृเคท्เค เคญूเคฎि เคธे เค†เค เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เคฒिเค เค‰เคชเคฏुเค•्เคค เคนैं। เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคฆ्เคตाเคฐा เคฌเคคाเคˆ เค—เคˆ เคง्เคฏाเคจ เค•ी เค‡เคจ เคช्เคฐเคตिเคงिเคฏों เค•ा เคชूเคฐी เคถ्เคฐเคฆ्เคงा เค”เคฐ เคจिเคฏเคฎ เคธे เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•เคฐ เคธाเคงเค• เค‰เคธ เค†เคค्เคฎ เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เค•े เคฏोเค—्เคฏ เคนो เคœाเคคा เคนै, เคœिเคธเค•ी เคšเคฐ्เคšा เคธंเคธाเคฐ เค•े เคธเคญी เคฎुเค–्เคฏ เคงเคฐ्เคฎों เคฎें เค•ी เค—เคˆ เคนै। เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคœी เคจे เคถเคฐीเคฐ , เคฎเคจ เค”เคฐ เค†เคค्เคฎा เค•े เคธंเคคुเคฒिเคค เคตिเค•ाเคธ เคชเคฐ เคฌเคฒ เคฆिเคฏा เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค‡เคธ เคฌाเคค เคชเคฐ เคœोเคฐ เคฆिเคฏा เค•ि เค•ुเค› เคถाเคฐीเคฐिเค• เคต्เคฏाเคฏाเคฎ เค•ेเคตเคฒ เคฏोเค— เคจเคนीं เคนैं, เค…เคชिเคคु เค‡เคธเค•ा เค…ंเคคिเคฎ เคฒเค•्เคท्เคฏ เคนै - เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•े เคธाเคฅ เคฎिเคฒเคจा।
 เคธ्เคตाเคฎी เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เค•े เคฌเคšเคชเคจ เค•ा เคจाเคฎ เคฎुเค•ुंเคฆ เคฒाเคฒ เค˜ोเคท เคฅा। เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคœी, (1983-1952), เคชเคนเคฒे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฏोเค— เค—ुเคฐु เคฅे เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคชเคถ्เคšिเคฎी เคฆेเคถों เคฎें เค…เคชเคจा เคธ्เคฅाเคฏी เคจिเคตाเคธ เคฌเคจाเคฏा। เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคœी เค•ा เคจाเคฎ เคฎुเค•ुเคจ्เคฆा เคฒाเคฒ เค˜ोเคท เคฅा, เค”เคฐ เคตे เคเค• เคงเคจी เคฌंเค—ाเคฒी เคชเคฐिเคตाเคฐ เคฎें เคญाเคฐเคค เค•े เค—ोเคฐเค–เคชुเคฐ เคถเคนเคฐ เคฎें เคœเคจ्เคฎे เคฅे।  เคฌเคšเคชเคจ เคธे เค‰เคจเค•ा เคธ्เคตเคญाเคต เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค•เคคा เค•ी เค“เคฐ เคฅा। เค‰เคจเค•ा เคฎเคจเคชเคธंเคฆ เคฎเคจोเคฐंเคœเคจ เคฅा เคธंเคคो เค•ो เคฎिเคฒเคจा, เค”เคฐ เค‰เคจเค•ी เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคคเคฒाเคถ เค‰เคจเค•ो เค‰เคจเค•े เค—ुเคฐु, เคธेเคฐाเคฎเคชुเคฐ เค•े เคธ्เคตाเคฎी เคถ्เคฐी เคฏुเค•्เคคेเคถ्เคตเคฐ เคœी, เคคเค• เคฒे เค—เคฏी। เค…เคชเคจे เค—ुเคฐु เค•े เค…ंเคคเคฐ्เค—เคค เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคฌเคฆौเคฒเคค เคตे เค•ेเคตเคฒ 6 เคฎเคนीเคจों เคฎें เคธเคฎाเคงी, เคฎเคคเคฒเคฌ เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•े เคธाเคฅ เค…เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงिเคค เคเค•เคคा, เค•ो เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐ เคฒिเคฏा।  เคฏुเค•्เคคेเคถ्เคตเคฐ เคœी เคจे เคฎुเค•ुเคจ्เคฆा เค•ो 1914, เคฎें เคธंเคจ्เคฏाเคธ เคฎें เคฆीเค•्เคทा เคฆी, เค‰เคธ เคฆिเคจ เค•े เคฌाเคฆ เคฎुเค•ुเคจ्เคฆा เคธ्เคตाเคฎी เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคฌเคจ เค—เค। เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคœी เค•े เคฌाเคนเคฐी เคตिเคถेเคท เค•ाเคฐ्เคฏ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค 1916 เคฎें เคฐांเคšी เคฎें เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคšाเคฐ्เคฏ เคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เคธे เคนुเคˆ। เคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เค•े เคฒिเค เค†เคฐ्เคฅिเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ाเคธिเคฎ เคฌाเคœ़ाเคฐ เค•े เคฎเคนाเคฐाเคœा เคจे เค•ी เค”เคฐ เคฏเคน เคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคœी เค•े เคนเคฐ เคคเคฐเคน เคธे เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคถिเค•्เคทเคฃ เค•े เค†เคฆเคฐ्เคถों เค•ो เคชाเคฒเคจ เค•เคฐเคคा เคนै: เคญाเคฐเคค เค•े เคฏुเคตा เค•ा เคถाเคฐीเคฐिเค• เค”เคฐ เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ। เคฏुเคตเค•ों เค•ी เคถिเค•्เคทा เคฎें เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคœी เค•ी เค—เคนเคจ เค…เคญिเคฐूเคšि เคฅी। เคธเคจ् 1918 เคฎें เค•ाเคธिเคฎ เคฌाเคœाเคฐ เค•े เคฎเคนाเคฐाเคœ เค•े เคฎเคนाเคฐाเคœ เคถ्เคฐी เคฎเคฃीเคจ्เคฆ्เคฐ เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคจंเคฆी เคจे เคฐाँเคšी เคฎें เค…เคชเคจे เคฎเคนเคฒ เคต เคชเคš्เคšीเคธ เคเค•เคก़ เคญूเคฎि เค†เคถ्เคฐเคฎ เคเคตं เคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เค•े เคฐूเคช เคฎे เคฆी, เคœिเคธे เคฏोเค—เคฆा เคธเคค्เคธंเค— เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคšเคฐ्เคฏ เคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เค•เคนा เคœाเคคा เคฅा। เคคเคค्เคชเคถ्เคšाเคค् เคฏเคน เคฏोเค—เคฆा เคธเคค्เคธंเค— เคถाเค–ा เคฎเค  เคฌเคจा เคœो เคชเคค्เคฐाเคšाเคฐ เค•ाเคฐ्เคฏाเคฒเคฏ เค”เคฐ เคฏोเค—เคฆा เคธเคค्เคธंเค— เคชाเค เคถाเคฒा เคเคตं เคฏोเค—เคฆा เคธเคค्เคธंเค— เคธोเคธाเค‡เคŸी เค‘เคซ เค‡เคฃ्เคกिเคฏा (เคตाเค‡. เคเคธ. เคเคธ.) เค•ो เคเค• เค…เคธांเคช्เคฐเคฆाเคฏिเค• เค”เคฐ เคงเคฐ्เคฎाเคฐ्เคฅ เคธंเคธ्เคฅा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคชंเคœीเค•ृเคค เค•เคฐเคตाเคฏा।  เคตाเค‡. เคเคธ. เคเคธ. เค•ा เคชंเคœीเค•ृเคค เคฎुเค–्เคฏ เค•ाเคฐ्เคฏाเคฒเคฏ เคฏोเค—เคฆा เคธเคค्เคธंเค— เคฎเค  เคนै, เคœो เค•ि เคฆเค•्เคทिเคฃेเคถ्เคตเคฐ, เค•ोเคฒเค•ाเคคा เคฎें เค—ंเค—ा เค•े เค•िเคจाเคฐे เคธ्เคฅिเคค เคนै। เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ी เคตिเคถ्เคตเคตिเคถ्เคฐुเคค เคฏोเค—เคงाเคฐा เค•े เค‰เคจ्เคจाเคฏเค• เคฅे. เคฌीเคธเคตीं เคธเคฆी เค•े เคช्เคฐाเคฐंเคญ เคฎें, เคฌंเค—ाเคฒ เคฎें เคธ्เคตाเคฎी เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เค•ा เคช्เคฐाเคฆुเคฐ्เคญाเคต เคนुเค† เคฅा. เคฌाเคฒเคชเคจ เคธे เคนी เค‰เคจเค•ा เค…เคง्เคฏाเคค्เคฎ เค”เคฐ เคธंเคจ्เคฏाเคธ  เค•ी เค“เคฐ เค†เค•เคฐ्เคทเคฃ เคฅा. เคเค• เคธे เคฆूเคธเคฐे เค—ुเคฐू เคคเค• เคนोเคคे เคนुเค เค‰เคจเค•ी เคœीเคตเคจ เคฏाเคค्เคฐा เค…เคฎेเคฐिเค•ा เค•े เค•ैเคฒिเคซोเคฐ्เคจिเคฏा เคธ्เคฅिเคค เคฐिเคฏเคฒाเค‡เคœेเคถเคจ, เคซैเคฒोเคถिเคช เคธेंเคŸเคฐ เคฎें เคธเคฎाเคช्เคค เคนुเคˆ. “เคฏोเค—ी เค•เคฅाเคฎृเคค” เคจाเคฎเค• เค‰เคจเค•ी เคชुเคธ्เคคเค• เค…เคง्เคฏाเคค्เคฎ เคต เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•ी เค—ुเคค्เคฅिเคฏों เค•ो เค–ोเคฒเคคी เคเค• เค•ुंเคœी เคนै. เค—ांเคงीเคœी เคจे เคธ्เคตเคฏं เค‰เคจเคธे ‘เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค—’ เค•ी เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคตिเคงि เคธीเค–ी เคฅी.
เคฏोเค—เคฆा เคธเคค्เคธंเค— เคธोเคธाเค‡เคŸी (Y. S. S.) : เคถเคฐीเคฐ, เคฎเคจ เค”เคฐ เค†เคค्เคฎा เค•ी เคธंเคธ्เค•ाเคฐเคถाเคฒा: เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ा เคœिเค•्เคฐ เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ เคจे เค—ीเคคा เคฎें เค•िเคฏा เคนै। เคฆ्เคตाเคชเคฐ เค•े เคฌाเคฆ เคฐाเคœ เคฏोเค— เค•ी เค‡เคธ เคช्เคฐเคตिเคงि เค•ा เคช्เคฐाเคฏเคฐू เคฒोเคช เคนो เค—เคฏा เคฅा, เคœिเคธे เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ เคธ्เคตเคฐूเคช เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌाเคœी เคจे เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ (เคถ्เคฏाเคฎा เคšเคฐเคฃ เคฒाเคนिเฅœी) เค•ो เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•िเคฏा เคฅा। เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เคจे เคฏเคน เคฆिเคต्เคฏ เคœ्เคžाเคจ เคธ्เคตाเคฎी เคฏुเค•्เคคेเคถ्เคตเคฐ เค—िเคฐि เค•ो เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•िเคฏा เคฅा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค‡เคธเคธे เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคœी เค•ो เคฆीเค•्เคทिเคค เค•िเคฏा เค”เคฐ เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เค•ी เค‰เคชाเคงि เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•ी।  เค‰เคจเค•े เคฒेเค–เคจ เค•ौเคถเคฒ เค•ा เคนी เคฏเคน เค•เคฎाเคฒ เคนै เค•ि เค‰เคจเค•े เคœीเคตเคจ เค•ाเคฒ เคฎें เคนी 1945 เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เค‰เคจเค•ी เคœीเคตเคจी เค‘เคŸो เคฌाเคฏोเค—्เคฐाเคซी เค‘เฅž เค… เคฏोเค—ी (เคนिंเคฆी เคฎें เคฏोเค—ी เค•เคฅाเคฎृเคค) เคฆुเคจिเคฏा เคญเคฐ เคฎें เคช्เคฐเคถंเคธिเคค เคนुเคˆ। เค‡เคธ เคชुเคธ्เคคเค• เคฎें เคฌเคคाเค เคœ्เคžाเคจ เค•ो เคธเคฎเค เคชाเคจे เคคเคฅा เค‰เคธे เคœीเคตเคจ เคฎें เค‰เคคाเคฐ เคชाเคจे เคธे เค†เคชเค•ा เคชूเคฐा เคฆृเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เค”เคฐ เคœीเคตเคจ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคिเคค เคนो เคœाเคเค—ा। เคˆเคถ्เคตเคฐ เคฎें เคตिเคถ्เคตाเคธ เคฐเค–िเค เค”เคฐ เคจेเค• เค•ाเคฎ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค†เค—े เคฌเฅเคคे เคฐเคนिเค। เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคœी เค•े เคจिเคฐ्เคฆेเคถों เค•े เค…เคจुเคฐूเคช เคฏोเค—เคฆा เคธเคค्เคธंเค— เคธोเคธाเค‡เคŸी เค”เคฐ เคธेเคฒ्เคซ เคฐिเคฏเคฒाเค‡เคœेเคถเคจ เคซेเคฒोเคถिเคช เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เคธे เคตिเคถ्เคต เค•ो เค…เคตเค—เคค เค•เคฐा เคฐเคนी เคนै। เค‡เคธเคธे เคจ เค•ेเคตเคฒ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ा เคถเคฐीเคฐ เค”เคฐ เค‰เคธเค•ा เคฎเคจ เคคเคฅा เค†เคค्เคฎा เคคृเคช्เคค เคนोเคคा เคนै, เคตเคฐเคจ เค‡เคธเคฎें เคฎाเคจเคตเคคा เค•ा เค•เคฒ्เคฏाเคฃ เคญी เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคนै। เค‡เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฏोเค—เคฆा เคธเคค्เคธंเค— เคธोเคธाเค‡เคŸी เค•े เคธเคฎ्เคฎाเคจ เคฎें 7 เคฎाเคฐ्เคš 2017 เค•ो เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคจเคฐेंเคฆ्เคฐ เคฎोเคฆी เคจे เคเค• เค…เคจ्เคฏ เคกाเค• เคŸिเค•เคŸ เคœाเคฐी เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคนा เคฅा, เคœเคฌ เคนเคฎ เคฎंเคฆिเคฐ เคœाเคคे เคนैं เคคो เคนเคฎें เคฅोเฅœा เคธा เคช्เคฐเคธाเคฆ เคฎिเคฒเคคा เคนै। เค‰เคธे เคนเคฎ เค˜เคฐ เคœाเค•เคฐ เคœिเคคเคจे เคญी เคฒोเค—ों เคฎें เคธंเคญเคต เคนो เคฅोเฅœा-เคฅोเฅœा เคฌांเคŸเคคे เคนैं।เคตเคน เคช्เคฐเคธाเคฆ เคนเคฎाเคฐा เคจเคนीं เคนोเคคा, เคจ เคนी เคนเคฎเคจे เค‰เคธे เคฌเคจाเคฏा เคนोเคคा เคนै, เคฒेเค•िเคจ เคตเคน เคชเคตिเคค्เคฐ เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เคœเคฌ เคนเคฎ เค‰เคธे เคฌांเคŸเคคे เคนैं เคคो เคนเคฎें เคธंเคคोเคท เคฎिเคฒเคคा เคนै। เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคœी เคจे เคœो เค•िเคฏा เคนै, เคœเคฌ เคนเคฎ เค‰เคธे เคช्เคฐเคธाเคฆ เคฐूเคช เคฎें เคฌांเคŸเคคे เคšเคฒे เคœाเคคे เคนैं, เคคเคฌ เคนเคฎ เค…เคชเคจे เคญीเคคเคฐ เคเค• เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคธुเค– เค•ी เค…เคจुเคญूเคคि เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคคे เคนैं।
เคธंเคธ्เคฅा เคธे เคœुเฅœे เคธเคฆเคธ्เคฏों เค•े เคฒिเค เคตिเคญिเคจ्เคจ เค†เคถ्เคฐเคฎों เคฎें เคจिเคถ्เคšिเคค เคธเคฎเคฏ เคชเคฐ เคฐिเคŸ्เคฐीเคŸ เค•ा เค†เคฏोเคœเคจ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคฐांเคšी เค†เคถ्เคฐเคฎ เคฎें เคนเคฐ เคธाเคฒ เคจเคตंเคฌเคฐ-เคฆिเคธंเคฌเคฐ เคฎें เค›เคน เคฆिเคจों เค•े เคถเคฐเคฆ เคธंเค—เคฎ เค•ा เค†เคฏोเคœเคจ เคนोเคคा เคนै।เค‡เคธเคฎें เคตिเคถ्เคต เคญเคฐ เคธे เค”เคธเคคเคจ เคคीเคจ เคนเคœाเคฐ เคถ्เคฐเคฆ्เคงाเคฒु เคญाเค— เคฒेเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคฆौเคฐाเคจ เค‰เคจเค•ो เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคฆ्เคตाเคฐा เคฌเคคाเค เค—เค เคถเค•्เคคि เคธंเคšाเคฐ เคต्เคฏाเคฏाเคฎ, เคช्เคฐाเคฃाเคฏाเคฎ เค”เคฐ เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ी เคช्เคฐเคตिเคงिเคฏों เคธे เค…เคตเค—เคค เค•เคฐाเคฏा เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เค—ीเคคा เค•े เคธंเคฆेเคถों เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคช्เคฐเคตเคšเคจ เคญी เคนोเคคा เคนै।
เค‡เคธ เคธंเคธ्เคฅा เคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เคชाเคจे เคธे เคฒेเค•เคฐ เคธ्เคตाเคฎी เคฌเคจเคจे เคคเค• เค•ी เคฒंเคฌी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคนै। เค‡เคธ เคฆौเคฐाเคจ เค—เคนเคจ เคธाเคงเคจा เค”เคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เค…เคง्เคฏाเคค्เคฎ, เค–ाเคธเค•เคฐ เค—ीเคคा เค”เคฐ เคฏोเค—-เคง्เคฏाเคจ เค•ा เคชूเคฐ्เคฃ เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคฆिเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคฐांเคšी เค•े เคนृเคฆเคฏ เคธ्เคฅเคฒ เคšुเคŸिเคฏा เคฎें 28 เคเค•เฅœ เคฎें เคธ्เคฅाเคชिเคค เค‡เคธ เคธंเคธ्เคฅा เค•ो เค‡เคคเคจा เคญเคต्เคฏ, เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคฎिเคค्เคฐ เค”เคฐ เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคฐूเคช เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै เค•ि เค‡เคธเคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เค•े เคธाเคฅ เคนी เคฎเคจ เคธंเคคुเคฒिเคค เค”เคฐ เคช्เคฐเคธเคจ्เคจ เคนो เคœाเคคा เคนै। เคธเคฌเคธे เคฌเฅœी เคฌाเคค เคฏเคน เค•ि 1917 เคธे 1920 เคคเค• เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคจे เคฒीเคšी เค•े เคœिเคธ เคตृเค•्เคท เค•े เคจीเคšे เคถिเคท्เคฏों เค•ो เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคœ्เคžाเคจ เคฆिเคฏा เคฅा, เคตเคน เคตृเค•्เคท เค†เคœ เคญी เคตैเคธा เคนी เคคเคฐोเคคाเคœा, เคธเค˜เคจ เค”เคฐ เคซเคฒเคฆाเคฐ เคฌเคจा เคนुเค† เคนै।

เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ी เค•े เค…เคจเคฎोเคฒ เคตिเคšाเคฐ :
1. เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•्เคฏा เคนै? เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคฎिเคฒเคจे เคตाเคฒा, เคนเคฎेเคถा เคจเคฏा เคฆिเค–เคจे เคตाเคฒा เค†เคจเคจ्เคฆ.
2. เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ो เคฆेเค–เคจे เค”เคฐ เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเค เค–ुเคฆ เคธे เคนी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐเคจी เคนोเค—ी, เคฏเคนी เคเค•เคฎाเคค्เคฐ เคœเคฐिเคฏा เคนै. เค•िเคธी เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคตिเคถ्เคตाเคธ  เคฏा เคจिเคฏเคคि เคœैเคธे เคœुเคฎเคฒों เค•े เคญुเคฒाเคตे เคฎें เค†เค•เคฐ เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ो เค–ुเคฆ เคธे เคธเคฎเคเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคจ เค•เคฐเคจा เค—เคฒเคค เคนोเค—ा.
3. เคฎเคจुเคท्เคฏ เคœเคฌ เคคเค• เค…เคชเคจी เคฌुเคฐी เคธोเคš เคธे เคฌเคฐी เคจเคนीं เคนो เคœाเคคा, เคคเคฌ เคคเค• เคตเคน เค•िเคธी เคญी เค•เฅœे เคธเคš เค•ो เคจเคนीं เคธเคฎเค เคธเค•เคคा เคนै.
4. เคœिเคจ्เคฆเค—ी เคฎौเคค เคธे เคคाเค•เคคเคตเคฐ เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคตเคน เคชाเคชों เค•ो เคงोเค•เคฐ เคญी เค†เค—े เคฌเคขเคคी เคนै.
5. เค•ेเคตเคฒ เคคुเคš्เค› เคต्เคฏเค•्เคคि เคนी เคฆूเคธเคฐों เค•े เคฆुเค–ों เค•े เคœीเคตเคจ เค•े เคช्เคฐเคคि เคธंเคตेเคฆเคจเคถीเคฒเคคा เค–ो เคฆेเคคा เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคตเคน เค…เคชเคจे เคนी เค›ोเคŸे-เค›ोเคŸे เคฆुเค–ों เคฎें เคกूเคฌा เคฐเคนเคคा เคนै.
6. เคฏोเค— เคธाเคงเคจा เคตिเคšाเคฐों เค•ी เค†เคชเคธी เคŸเค•เคฐाเคนเคŸ เคธे เคชैเคฆा เคนोเคจे เคตाเคฒे เคถोเคฐ เค•ो เคชाเคฐ เค•เคฐ เคถांเคคि เคนाเคธिเคฒ เค•เคฐเคจे เค•ा เคเค• เคคเคฐीเค•ा เคนै.
7. เคฆिเคจ เค•े เคฐाเคค เคฎें เค”เคฐ เคฐाเคค เค•े เคฆिเคจ เคฎें เคฌเคฆเคฒเคคे เคธเคฎเคฏ เคญाเคฐเคค เคฎें เคœो เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เคจเคœाเคฐे เคฆिเค–เคคे เคนैं เค‰เคจเค•ी เค•िเคธी เคญी เค”เคฐ เคฆेเคถ เคธे เคคुเคฒเคจा เคจเคนीं เค•ी เคœा เคธเค•เคคी. เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค†เค•ाเคถ เคเคธे เคฆिเค–เคคा เคนै, เคœैเคธे เคญเค—เคตाเคจ เคจे เค…เคชเคจे เค•เคฒเคฐ เคฌाเค•्เคธ เคธे เคธाเคฐे เคฐंเค— เคจिเค•ाเคฒ เค•เคฐ เคเค• เคธाเคฅ เคธे เค‰เค›ाเคฒ เคฆिเค เคนों.
8. เคšूँเค•ि เคšเคฐเคฎ เคœ्เคžाเคจ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคตเคน เคœो เคฎाเคจเคตीเคฏ เคฌुเคฆ्เคงि เค•े เค…เคงिเค•เคคเคฎ เค‰เคชเคฏोเค— เคธे เคœाเคจा เคœा เคธเค•เคคा เคนै, เคฎाเคจเคต เค•ा เค…ंเคคिเคฎ เคฒเค•्เคท्เคฏ เคนै, เคคเคฌ เค•्เคฏों เคจ เคธीเค–ा เคœाเค เค•ि เคฎเคจुเคท्เคฏ เคธเคนी เคขंเค— เคธे เค•ैเคธे เคœिเค.
9. เคฒोเค— เค…เคชเคจा เคธंเคคुเคฒเคจ เค–ो เคฆेเคคे เคนैं เคเคตं เคงเคจोเคชाเคฐ्เคœเคจ เค•े เคชाเค—เคฒเคชเคจ เคคเคฅा เคต्เคฏाเคตเคธाเคฏिเค• เค‰เคจ्เคฎाเคฆ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค•เคท्เคŸ เคญोเค—เคคे เคนैं, เค•्เคฏोंเค•ि เค‰เคจเค•ो เค•เคญी เคญी เคเค• เคธंเคคुเคฒिเคค เคœीเคตเคจ เค•ी เค†เคฆเคค เค•ो เคตिเค•เคธिเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคฎौเค•ा เคนी เคจเคนीं เคฎिเคฒा.
10. เคนเคฎाเคฐे เคœीเคตเคจ เค•ो เคนเคฎाเคฐे เค†เค•เคธ्เคฎिเค• เคฏा เคช्เคฐเคคिเคญाเคถाเคฒी เคตिเคšाเคฐ เคจเคนीं เคตเคฐเคจ เคนเคฎाเคฐी เคฆैเคจเคจ्เคฆिเคจ เค†เคฆเคคें เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคคी เคนैं.
11. เคฌเคš्เคšों เคฎें เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคฎเคนเคค्เคตाเค•ांเค•्เคทा เค•े เคตिเคšाเคฐ เคกाเคฒเคจे เคšाเคนिเค เคคाเค•ि เคตे เค•ेเคตเคฒ เคธेเคตा เค•ी เคญाเคตเคจा เคธे เคนी เคงเคจोเคชाเคฐ्เคœเคจ เค•เคฐें.
12. เคฎเคจुเคท्เคฏ เค‰เคธी เคชाเค  เค•ो เคฆोเคนเคฐाเคคा เคนै, เคœिเคธเค•ी เคถिเค•्เคทा เค‰เคธे เคฆो เคธे เคฆเคธ เคฏा เคชเคจ्เคฆ्เคฐเคน เคตเคฐ्เคท เค•ी เค†เคฏु เคฎें เคฎिเคฒी เคนै.
13. เคฎाเคจเคต เค•ा เคฒเค•्เคท्เคฏ เค•ेเคตเคฒ เคงเคจ เค•เคฎाเคจा เคนी เคจ เคนो.

 [ เคชीเคเคฎ เคฎोเคฆी เค•े เค•ोเคตिเคก  -19 เค•े 5 เคตिเคšाเคฐ เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคฌिเคœเคจेเคธ เค”เคฐ เคตเคฐ्เค• เค•เคฒ्เคšเคฐ - A. E. I. O. U :Adaptability, Efficiency, Inclusivity, Opportunity, Universalism .  เค…เคจुเค•ूเคฒเคจ เค•्เคทเคฎเคคा,  เคฆเค•्เคทเคคा,  เคตिเคถिเคท्เคŸเคคा,  เค…เคตเคธเคฐ,  เคธाเคฐ्เคตเคญौเคฎिเค•เคคा।   เคช्เคฐเคงाเคจ เคฎंเคค्เคฐी เคจเคฐेंเคฆ्เคฐ เคฎोเคฆी เคจे เคฐเคตिเคตाเคฐ 19 เค…เคช्เคฐैเคฒ 2020 เค•ो เค…เคชเคจे เคตिเคšाเคฐ เคธाเคा เค•िเค เค•ि เค•ोเคฐोเคจोเคตाเคฏเคฐเคธ เคฎเคนाเคฎाเคฐी เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เค•ाเคฐ्เคฏ -เคธंเคธ्เค•ृเคคि  เค”เคฐ เคจौเค•เคฐिเคฏों เค•ी เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•ो เคฌเคฆเคฒ เคฆेเค—ी। เค•ोเคฐोเคจा เคตाเคฏเคฐเคธ เคจे เคชेเคถेเคตเคฐ เคœीเคตเคจ เค•े เคฐूเคช-เคฐेเค–ा เค•ो เค•ाเคซी เคฌเคฆเคฒ เคฆिเคฏा เคนै। เคฒॉเค• เคกाเค‰เคจ เค‡เคจ เคฆिเคจों เคฎें , เค˜เคฐ เคนเคฎाเคฐा เคจเคฏा เค•ाเคฐ्เคฏाเคฒเคฏ เคนै। เค‡ंเคŸเคฐเคจेเคŸ เคจเคฏा เคฌैเค เค• เค•เค•्เคท เคนै।  เคฎैं เคญी เค‡เคจ เคฌเคฆเคฒाเคตों เค•ो เค…เคชเคจा เคฐเคนा เคนूं। เค…เคฌ  เคฎंเคค्เคฐी เคธเคนเคฏोเค—िเคฏों, เค…เคงिเค•ाเคฐिเคฏों เค”เคฐ เคตिเคถ्เคต เคจेเคคाเค“ं เค•े เคธाเคฅ เคฎेเคฐी เค…เคงिเค•ांเคถ เคฌैเค เค•ें,   เคตीเคกिเคฏो เค•ॉเคจ्เคซ्เคฐेंเคธिंเค— เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคนी เคนोเคคी เคนैं।  เคญाเคฐเคค, เคเค• เคฏुเคตा เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เคนै เคœो เค…เคชเคจे เค…เคญिเคจเคต เค‰เคค्เคธाเคน เค•े เคฒिเค เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै, เคเค• เคจเคˆ เค•ाเคฐ्เคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคจे เค•ा เคฌीเคก़ा เค‰เค ा เคธเค•เคคा เคนै। เคฎैं เค‡เคธ เคจเค เคต्เคฏเคตเคธाเคฏ เค”เคฐ เค•ाเคฐ्เคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ो เคจिเคฎ्เคจ เคธ्เคตเคฐों (vowels consonants ) เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ  เคชुเคจเคฐ्เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•เคฐเคคा เคนूं। เคฎैं เค‰เคจ्เคนें เค•เคนเคคा เคนूं-  เคนเคฐ เคธंเค•เคŸ เค…เคชเคจे เคธाเคฅ เคเค• เค…เคตเคธเคฐ เคฒेเค•เคฐ เค†เคคा เคนै। COVID-19 เค…เคฒเค— เคจเคนीं เคนै।  เคจเค เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค•े เคธ्เคตเคฐ- เค•्เคฏोंเค•ि เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคญाเคทा เคฎें เคธ्เคตเคฐ เค•ी เคคเคฐเคน, เคฏे COVID เคฎเคนाเคฎाเคฐी เค•े เคฌाเคฆ เค•ी เคฆुเคจिเคฏा เค•े เค•िเคธी เคญी เคต्เคฏเคตเคธाเคฏ เคฎॉเคกเคฒ เค•े เค†เคตเคถ्เคฏเค• เค˜เคŸเค• เคฌเคจ เคœाเคंเค—े।
 เค‰เคจเค•ा เคœเคจ्เคฎ 5 เคœเคจเคตเคฐी 1893 เค•ो เค‰เคค्เคคเคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•े เค—ोเคฐเค–เคชुเคฐ เคฎें เคนुเค†।  เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค— เค•ो เคˆเคถ्เคตเคฐ เคธे เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เค•ी เคเค• เคช्เคฐเคญाเคตी เคตिเคงि เคฌเคคाเคคे เคนुเค เค‡เคธเค•े เคชाเคฒเคจ เคธे เคฎाเคจเคต เคœीเคตเคจ เค•ो เคธंเคตाเคฐเคจे เค”เคฐ เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ी เค“เคฐ เค…เค—्เคฐเคธเคฐ เคนोเคจे เค•ी เคช्เคฐेเคฐเคฃा เคฆी। yog เคถเคฐीเคฐ, เคฎเคจ เค”เคฐ เค†เคค्เคฎा เค•े เคธंเคคुเคฒिเคค เค”เคฐ เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคตिเค•ाเคธ เค•ी เค“เคฐ เคนเคฎें เคฒे เคœाเคคा เคนै เคฏोเค—। เค‡เคธเค•ा เคฒเค•्เคท्เคฏ เค•ेเคตเคฒ เคถाเคฐीเคฐिเค• เคต्เคฏाเคฏाเคฎ เคคเค• เคนी เคธीเคฎिเคค เคจเคนीं เคนै, เค…เคชिเคคु เค‡เคธเค•ा เค…ंเคคिเคฎ เคฒเค•्เคท्เคฏ เคนै - เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•े เคธाเคฅ เคฎिเคฒเคจ।เคชเคถ्เคšिเคฎी เคฆेเคถों เคฎें เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคฏोเค— เค•े เคธंเคฆेเคถ เค•ो เคธंเค—เค िเคค เคฐूเคช เคฎें เคชเคนुंเคšाเคจे เคฎें เคฏोเค—เคฆा เคธเคค्เคธंเค— เคธोเคธाเค‡เคŸी เค•े เคธंเคธ्เคฅाเคชเค• เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เค•ा เคจाเคฎ เคจिเคฐ्เคตिเคตाเคฆ เคฐूเคช เคธे เคฒिเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। 1920 เคฎें เคตे 27 เคตเคฐ्เคท เค•ी เค‰เคฎ्เคฐ เคฎें เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เค…เคฎेเคฐिเค•ा เค—เค เค”เคฐ เคคเคญी เคธे เคฏोเค— เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•े เคช्เคฐเคšाเคฐ - เคช्เคฐเคธाเคฐ เคฎें เคฒเค— เค—เค। เค•เคˆ เคคเคฐเคน เค•ी เค‰เค•्เคคिเคฏां เคœैเคธे- เคฎैं เค‡เคธ เคธंเคธाเคฐ เคฐूเคชी เคจाเคŸเค• เค•ा เคเค• เคนिเคธ्เคธा เคนूं,เคชเคฐंเคคु เค‡เคธเคธे เค…เคฒเค— เคญी เคนूं। เค…เคญी เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคชเคฒ เค•ो เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคธे เคœिเคฏो เค”เคฐ เคญเคตिเคท्เคฏ เค…เคชเคจे เค†เคช เคธंเคตเคฐ เคœाเคเค—ा, เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจंเคฆ เคœी เค•ी เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคถिเค•्เคทाเค“ं เค•ा เคนिเคธ्เคธा เคนै। เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ी เคช्เคฐเคญाเคตเคถाเคฒी เคถिเค•्เคทाเค“ं เค•े เคœเคฐिเค เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒोเค—ों เค•ो เค–ुเคฆ เคฎें เคธुเคงाเคฐ เคฒाเคจे เค•े เคฒिเค เคช्เคฐेเคฐिเคค เค•िเคฏा। เคฒाเค–ों เคญเค•्เคค เค‰เคจเค•ी เคถिเค•्เคทाเค“ं เค•ा เค…เคจुเคธเคฐเคฃ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‡เคจ เคถिเค•्เคทाเค“ं เคจे เคฒोเค—ों เค•े เคฎเคจ เค”เคฐ เค†เคค्เคฎा เคชเคฐ เค…เคจोเค–ी เค”เคฐ เค…เคฎिเคŸ เค›ाเคช เค›ोเคก़ी เคนै।  เค‰เคจเค•े เคฏोเค—เคฆाเคจ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคตे เคชเคถ्เคšिเคฎ เคฎें เคฏोเค— เค•े เคœเคจเค• เคญी เค•เคนे เคœाเคคे เคนैं। เคตे เคคाเค‰เคฎ्เคฐ เคธเค•्เคฐिเคฏ เคฐเคนे เค”เคฐ เคฏोเค— เค•ी เคถिเค•्เคทा เคฆेเคคे เคฐเคนे।
เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เค•ा เคœเคจ्เคฎ เคฎुเค•ुเคจ्เคฆเคฒाเคฒ เค˜ोเคท เค•े เคฐूเคช เคฎें เฅซ เคœเคจเคตเคฐी เฅงเฅฎเฅฏเฅฉ, เค•ो เค—ोเคฐเค–เคชुเคฐ, เค‰เคค्เคคเคฐเคช्เคฐเคฆेเคถ เคฎें เคนुเค†। เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เค•े เคชिเคคा เคญเค—เคตเคคी เคšเคฐเคฃ เค˜ोเคท เคฌंเค—ाเคฒ เคจाเค—เคชुเคฐ เคฐेเคฒเคตे เคฎें เค‰เคชाเคง्เคฏเค•्เคท เค•े เคธเคฎเค•เค•्เคท เคชเคฆ เคชเคฐ เค•ाเคฐ्เคฏเคฐเคค เคฅे। เคฏोเค—ाเคจเคจ्เคฆ เค…เคชเคจे เคฎाเคคा เคชिเคคा เค•ी เคšौเคฅी เคธเคจ्เคคाเคจ เคฅे। เค‰เคจเค•ी เคฎाเคคा เคชिเคคा เคฎเคนाเคจ เค•्เคฐिเคฏाเคฏोเค—ी เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค•े เคถिเคท्เคฏ เคฅे। 
In 1910 Yogananda's seeking after various saints mostly ended when, at the age of 17, he met his guru, Swami Yukteswar Giri. He describes his first meeting with Yukteswar as a rekindling of a relationship that had lasted for many lifetimes: We entered a oneness of silence; words seemed the rankest superfluities. Eloquence flowed in soundless chant from heart of master to disciple. With an antenna of irrefragable insight I sensed that my guru knew God, and would lead me to Him. The obscuration of this life disappeared in a fragile dawn of prenatal memories. Dramatic time! Past, present, and future are its cycling scenes. This was not the first sun to find me at these holy feet!  Later on Yukteswar informed Yogananda that he had been sent to him by Mahavatar Babaji for a special purpose.  After passing his Intermediate Examination in Arts from the Scottish Church College, Calcutta, in June 1915, he graduated with a degree similar to a current day Bachelor of Arts or B.A. (which at the time was referred to as an A.B.), from Serampore College, the college having two entities, one as a constituent college of the Senate of Serampore College (University) and the other as an affiliated college of the University of Calcutta. This allowed him to spend time at Yukteswar's ashram in Serampore. In 1915, he took formal vows into the monastic Swami order and became Swami Yogananda Giri.  In 1917, Yogananda founded a school for boys in Dihika, West Bengal, that combined modern educational techniques with yoga training and spiritual ideals. To teach that the purpose of life is the evolution, through self-effort, of man’s limited mortal consciousness into God Consciousness; and to this end to establish Self-Realization Fellowship temples for God-communion throughout the world, and to encourage the establishment of individual temples of God in the homes and in the hearts of men. A year later, the school relocated to Ranchi. In 1917 in India Paramahansa Yogananda " began his life's work with the founding of a 'how-to-live' school for boys, where modern educational methods were combined with yoga training and instruction in spiritual ideals." 
In 1920 "he was invited to serve as India's delegate to an International Congress of Religious Liberals convening in Boston. His address to the Congress, on 'The Science of Religion,' was enthusiastically received." For the next several years he lectured and taught across the United States. His discourses taught of the "unity of 'the original teachings of Jesus Christ and the original Yoga taught by Bhagavan Sri Krishna.' Yogananda wrote the Second Coming of Christ: The Resurrection of the Christ Within You and God Talks With Arjuna — The Bhagavad Gita to reveal what he claimed was the complete harmony and basic oneness of original Christianity as taught by Jesus Christ and original Yoga as taught by Bhagavan Krishna; and to present that these principles of truth are the common scientific foundation of all true religions."This school would later become the Yogoda Satsanga Society of India, the Indian branch of Yogananda's American organization, Self-Realization Fellowship.  Yogoda Satsanga Society of India (YSS) is a non-profit religious organization founded by Paramahansa Yogananda in 1917, 100 years ago .Paramahansa Yogananda's dissemination of his teachings  In countries outside the Indian subcontinent it is known as  – the Self-Realization Fellowship (SRF)/Yogoda Satsanga Society of India (YSS).
 The "science" of Kriya Yoga is the foundation of Yogananda's teachings. Kriya Yoga is "union (yoga) with the Infinite through a certain action or rite (kriya). The Sanskrit root of kriya is kri, to do, to act and react." Kriya Yoga was passed down through Yogananda's guru lineage – Mahavatar Babaji taught Kriya Yoga to Lahiri Mahasaya, who taught it to his disciple, Yukteswar Giri, Yogananda's Guru.  Yogananda wrote in Autobiography of a Yogi that the "actual technique should be learned from an authorized Kriyaban (Kriya Yogi) of Self-Realization Fellowship (Yogoda Satsanga Society of India.)"
Yogananda wrote down his Aims and Ideals for Self-Realization Fellowship/
Yogoda Satsanga Society: 
Yogananda taught his students the need for direct experience of truth, as opposed to blind belief. He said that "The true basis of religion is not belief, but intuitive experience. Intuition is the soul's power of knowing God. To know what religion is really all about, one must know God." 
 Echoing traditional Hindu teachings, he taught that the entire universe is God's cosmic motion picture, and that individuals are merely actors in the divine play who change roles through reincarnation. He taught that mankind's deep suffering is rooted in identifying too closely with one's current role, rather than with the movie's director, or God.
 He taught Kriya Yoga and other meditation practices to help people achieve that understanding, which he called Self-realization: Self-realization is the knowing – in body, mind, and soul – that we are one with the omnipresence of God; that we do not have to pray that it come to us, that we are not merely near it at all times, but that God's omnipresence is our omnipresence; and that we are just as much a part of Him now as we ever will be. All we have to do is improve our knowing.
  To demonstrate the superiority of mind over body, of soul over mind.
To point out the one divine highway to which all paths of true religious beliefs eventually lead: the highway of daily, scientific, devotional meditation on God.To disseminate among the nations a knowledge of definite scientific techniques for attaining direct personal experience of God.
To overcome evil by good, sorrow by joy, cruelty by kindness, ignorance by wisdom.
 To serve mankind as one’s larger Self.
 To unite science and religion through realization of the unity of their underlying principles.
 To liberate man from his threefold suffering: physical disease, mental inharmonies, and spiritual ignorance.
 To encourage “plain living and high thinking”; and to spread a spirit of brotherhood among all peoples by teaching the eternal basis of their unity: kinship with God.
  To teach that the purpose of life is the evolution, through self-effort, of man’s limited mortal consciousness into God Consciousness; and to this end to establish Self-Realization Fellowship temples for God-communion throughout the world, and to encourage the establishment of individual temples of God in the homes and in the hearts of men.
 To advocate cultural and spiritual understanding between East and West, and the exchange of their finest distinctive features.
  To reveal the complete harmony and basic oneness of original Christianity as taught by Jesus Christ and original Yoga as taught by Bhagavan Krishna; and to show that these principles of truth are the common scientific foundation of all true religions.
 To reveal the complete harmony and basic oneness of original Christianity as taught by Jesus Christ and original Yoga as taught by Bhagavan Krishna; and to show that these principles of truth are the common scientific foundation of all true religions. In 1920, Yogananda went to the United States aboard the ship City of Sparta, as India's delegate to an International Congress of Religious Liberals convening in Boston. That same year he founded the Self-Realization Fellowship (SRF) to disseminate worldwide his teachings on India's ancient practices and philosophy of Yoga and its tradition of meditation.He lived in the United States from 1920—1952, interrupted by an extended trip abroad in 1935–1936 which was mainly to visit his guru in India.In 1935, he returned to India to visit his guru Yukteswar Giri and to help establish his Yogoda Satsanga work in India.  While in India, Yukteswar gave Yogananda the monastic title of Paramahansa. Paramahansa means "supreme swan" and is a title indicating the highest spiritual attainment. In 1936, while Yogananda was visiting Calcutta, Yukteswar attained mahasamadhi (final soul liberation) in the town of Puri. During this visit, as told in his autobiography, he met with Mahatma Gandhi, and initiated him into the liberating technique of Kriya Yoga as Gandhi expressed his interest to receive the Kriya Yoga of Lahiri Mahasaya; Anandamoyi Ma; renowned physicist Chandrasekhara Venkata Raman; and several disciples of Yukteswar's guru Lahiri Mahasaya.The last four years of his life were spent primarily in seclusion with some of his inner circle of disciples at his desert ashram in Twentynine Palms .On 7 March 1952, he attended a dinner for the visiting Indian Ambassador to the US, Binay Ranjan Sen, and his wife at the Biltmore Hotel in Los Angeles. At the conclusion of the banquet, Yogananda spoke of India and America, their contributions to world peace and human progress, and their future cooperation . expressing his hope for a "United World" that would combine the best qualities of "efficient America" and "spiritual India."  as Yogananda ended his speech, he read from his poem My India, concluding with the words "Where Ganges, woods, Himalayan caves, and men dream God—I am hallowed; my body touched that sod(เคฎाเคคृเคญूเคฎि)."  
As he uttered these words, he lifted his eyes to the Kutastha center (the Ajna Chakra), and his body slumped to the floor." Followers say that he entered mahasamadhi. The official cause of death was heart failure.

 เคฆ्เคตाเคฐाเคนाเคŸ เค•े เคจिเค•เคŸ  เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคฎें เคฏोเค—เคฆा เคธोเคธाเค‡เคŸी เคฆ्เคตाเคฐा เคธ्เคฅाเคชिเคค เค†เคถ्เคฐเคฎ เคญी เคนैं, เคœिเคธเคฎे เคช्เคฐเคคिเคตเคฐ्เคท เค…เคจेเค•ों  เคถ्เคฐเคฆाเคฒु เค”เคฐ เค…เคจुเคฏाเคฏी เค‡เคธ เคชुเคฃ्เคฏเคญूเคฎि เค•े เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•े เค†เค•เคฐ เคงเคจ्เคฏ เคนोเคคे เคนैं। เค…เคš्เค›ा, เคฏे เคฌाเคค เคนเคฎें เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคธे เคธเคฎเค เคฒेเคจी เคšाเคนिเค เค•ि เค•िเคธी เคญเค•्เคค เคฎें เค”เคฐ เคถिเคท्เคฏ เคฎें เค…ंเคคเคฐ เคนोเคคा เคนै। เคญเค•्เคค เค‰เคธे เค•เคนเคคे เคนैं เคœो เคธाเฅž เคฎเคจ เคธे เคธाเคงू (เคจเคตเคจीเคฆा) เค•े เคจिเค•เคŸ เคฌเคจा เคฐเคนे, เค”เคฐ เคถिเคท्เคฏ เคตो เคœो เค…เคชเคจे เค—ुเคฐु เค•े เคฎाเคฐ्เค— เคชเคฐ เคšเคฒเคจे เค†เคฏे।เค”เคฐ เค…เคชเคจे (เคธाเคงू-เคจेเคคा ) เค•ो เค—ुเคฐुเคฐूเคช เคฎें เค—्เคฐเคนเคฃ เค•เคฐเค•े เคชเคฐเคฎाเคค्เคฎ เคธिเคฆ्เคงि เค•ी เคคเคฐเคซ เคšเคฒे।  เคถिเคท्เคฏ เคฌเคจाเคจा เค•ोเคˆ เค†เคธाเคจ เคจเคนीं, เค—ुเคฐु เคฎिเคฒเคจा เค”เคฐ เคญी เค•เค िเคจ เคนै।  เคœीเคตเคจ เค•ा เค•เค िเคจ เคต्เคฐเคค เคนै।  เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เค…เคชเคจे เค—ुเคฐु เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌाเคœी เคฆ्เคตाเคฐा 'เค•्เคฐिเคฏा เคฏोเค—' เค•ी เคถिเค•्เคทा เค•ा เคตिเคถ्เคตเคญเคฐ เคฎें เคช्เคฐเคšाเคฐ เค•เคฐเคจे เคฒिเค เคšुเคจे เค—เค เคฅे । เคเค• เคชूเคฐ्เคฃ เคฐूเคช เคธे เคธिเคฆ्เคง เค†เคค्เคฎा, เคฒाเคนिเคก़ी เคฎเคนाเคถเคฏ เคซिเคฐ เคญी เคถाเคฆी เคถुเคฆा เคฅे, เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคŠเคชเคฐ เค”เคฐ เค•เคˆ เคœिเคฎ्เคฎेเคตाเคฐिเคฏाँ เคฅीं। เค‰เคจเค•ा เคธเคฆ्เคญाเคตเคชूเคฐ्เคฃ เคœीเคตเคจ เค†เคถा เค”เคฐ เคช्เคฐेเคฐเคฃा เค•ा เค†เค•ाเคถเคฆीเคช เคฌเคจा, เคธांเคธाเคฐिเค• เคœिเคฎ्เคฎेเคตाเคฐिเคฏों เคตाเคฒे เคฒोเค—ों เค•ो เคฏเคน เคฆเคฐ्เคถाเคจे เค•े เคฒिเค เค•ि เค•ैเคธे เคตे เคญी เค†เคค्เคฎเคฌोเคง เค•े เคชเคฅ เคชเคฐ เคšเคฒ เคธเค•ें। เคฒाเคนिเฅœी เคฎเคนाเคถเคฏ เค”เคฐ เคฎเคนाเคตเคคाเคฐ เคฌाเคฌा เค•े เคฎเคนाเคจ เคœीเคตเคจ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें  เคฌाเคฐे เคฎें เค…เคงिเค• เคœाเคจเคจे เค•ी เคœिเคœ्เคžाเคธा เคนो เคคो เค‰เคจเคธे เคœुเคกी เคชुเคธ्เคคเค•े เคชเฅ เคธเค•เคคे เคนैं।    

เค…เคฒ्เคฎोเฅœा :  เค•ुเคฎाเคŠँเคจी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ी เค…เคธเคฒी เค›ाเคช เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคฎें เคนी เคฎिเคฒเคคी เคนै - เค…เคค: เค•ुเคฎाเคŠँ เค•े เคธเคญी เคจเค—เคฐों เคฎें เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคนी เคธเคญी เคฆृเคท्เคŸिเคฏों เคธे เคฌเคก़ा เคนै। เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เคฎें เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคชเคนाเคก़ी เคธ्เคŸेเคถเคจों เคฎें เคธे เคเค• เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा। เคœो เคฆเคฐ्เคถเคจीเคฏ เคธुंเคฆเคฐเคคा เค”เคฐ เค†เค•เคฐ्เคทเค• เคฎौเคธเคฎ เคเคตं เค†เคฆเคฐ्เคถ เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เคธ्เคฅเคฒ เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจे เคœाเคคे เคนैं। เคฏเคน เคถเคนเคฐ เคนिเคฎाเคฒเคฏ เค•े เคฆเค•्เคทिเคฃी เคญाเค— เค•े เค•ुเคฎाเคŠं เคชเคนाเคกिเฅŸों เค•े เคฌीเคš 5,417 เคซीเคŸ เค•ी เคŠंเคšाเคˆ เคชเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนै। เคฎंเคฆिเคฐों เค•ा เคถเคนเคฐ เคนै เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा। เคšंเคฆ เคฐाเคœाเค“ं เค•े เคถाเคธเคจเค•ाเคฒ เค•े เคฆौเคฐाเคจ ‘เคฐाเคœाเคชुเคฐ’ เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจा เคœाเคคा เคฅा। เคฏเคน เคถเคนเคฐ เคชाเค‡เคจ เค”เคฐ เคฆेเคตเคฆाเคฐ เคชेเคก़ เค•े เค˜เคจे เคœंเค—เคฒों เคธे เค˜िเคฐा เคนुเค† เคนै।   เคจैเคจीเคคाเคฒ เค”เคฐ เคฐाเคจीเค–ेเคค เคœैเคธे เคชเคก़ोเคธी เคนिเคฒ เคธ्เคŸेเคถเคจों เค•े เคตिเคชเคฐीเคค, เคœिเคธे เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคฆ्เคตाเคฐा เคตिเค•เคธिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เค•ुเคฎाเคŠंเคจी เคฒोเค—ों เคฆ्เคตाเคฐा เคตिเค•เคธिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เคถเคนเคฐ เค•ो เคฎंเคฆिเคฐों เค•े เคถเคนเคฐ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคญी เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै เคฏเคนां เคธเคฌเคธे เค…เคš्เค›ी เคœเค—เคนों เค•ी เคเค• เคธूเคšी เคนै เคœिเคธे เค†เคช เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคฎें เคฆेเค– เคธเค•เคคे เคนैं। เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เค•े เคšिเคคเคˆ เคจाเคฎเค• เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ 'เค—ोเคฒू เคฆेเคตเคคा เค•ा เคฎंเคฆिเคฐ' เคนै, เคœिเคจ्เคนें เค•ुเคฎाเคฏूं เค•े เคเค• เค‡เคคिเคนाเคธ เคฆेเคตเคคा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคชूเคœा เคœाเคคा เคนै। เค—ोเคฒू เคฆेเคตเคคा เคšเคฎ्เคชाเคตเคค เค•े เคšंเคฆ เคฐाเคœा เค•े เคชुเคค्เคฐ เคฅे, เคœिเคจ्เคนें เคจ्เคฏाเคฏ เค•ा เคช्เคฐเคคीเค• เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै। เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคฎाเคจ्เคฏเคคा เคนै, เค•ि เคฏเคนां เค…เคฐ्เคœी เคฒเค—ाเคจे เคธे เคคुเคฐंเคค เคจ्เคฏाเคฏ เคฎिเคฒเคคा เคนै। เคฏเคนां เคญเค•्เคค เค…เคชเคจी เคชเคฐेเคถाเคจी เค•ो เค•ाเค—เคœ เคชเคฐ เคฒिเค–เค•เคฐ เค—ोเคฒू เคฆेเคตเคคा เค•े เคฎंเคฆिเคฐ เคฎें เคฐเค– เคฆेเคค เคนैं। เคฎเคจोเค•ाเคฎเคจा เคชूเคฐी เคนोเคจे เคชเคฐ เคญเค•्เคค เคญेंเคŸ เคธ्เคตเคฐूเคช เคฎंเคฆिเคฐ เคฎें เค˜ंเคŸी เคฏा เค…เคจ्เคฏ เคตเคธ्เคคु เคฒเค—ाเคคे เคนैं। เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เคฎें เคนी เค—ोเคฒू เคฆेเคตเคคा เค•े เค”เคฐ เคญी เค•เคˆ เคฎंเคฆिเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนैं।เค—ोเคฒू เคฆेเคตเคคा: เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•े เคจ्เคฏाเคฏ เค•े เคฆेเคตเคคा เคนैं। เคฏเคนां เค—ोเคฒू เคฆेเคตเคคा เคธुเคจเคคे เคนैं เคซเคฐिเคฏाเคฆ, เคฎुเคฐाเคฆ เคนोเคคी เคนै เคชूเคฐी। เคจ्เคฏाเคฏ เค•े เคฆेเคตเคคा เค•े เคฎंเคฆिเคฐ เคฎें เคฒोเค— เค†เค•เคฐ 10 เคฐुเคชเค เคธे เคฒेเค•เคฐ 100 เคฐुเคชเค เคคเค• เค•े เค—ैเคฐ-เคจ्เคฏाเคฏिเค• เคธ्เคŸांเคช เคชेเคชเคฐ เคชเคฐ เคฒिเค–िเคค เคฎें เค…เคชเคจी-เค…เคชเคจी-เค…เคชीเคฒ เค•เคฐเคคे เคนैं เค”เคฐ เคœเคฌ เค‰เคจเค•ी เค…เคชीเคฒ เคชเคฐ เคธुเคจเคตाเคˆ เคนो เคœाเคคी เคนै เคคो เคตे เคซीเคธ เค•े เคคौเคฐ เคชเคฐ เคฏเคนां เค†เค•เคฐ เค˜ंเคŸिเคฏां เคคเคฅा เค˜ंเคŸे เคฌांเคงเคคे เคนैं। เค—ोเคฒू เคฆेเคตเคคा เค•े เคช्เคฐเคคि เคฒोเค—ों เค•ी เค†เคธ्เคฅा เคฎंเคฆिเคฐ เคฎें เคฌंเคงीं เคฏे เค˜ंเคŸिเคฏां เคนी เคฌเคฏां เค•เคฐเคคी เคนैं। เค•เคˆ เคŸเคจों เคฎें เคฎंเคฆिเคฐ เค•े เคนเคฐ เค•ोเคจे-เค•ोเคจे เคฎें เคฆिเค–เคจे เคตाเคฒे เค‡เคจ เค˜ंเคŸे-เค˜ंเคŸिเคฏों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เค•िเคคเคจी เคนै, เคฏे เค†เคœ เคคเค• เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เค•े เคฒोเค— เคญी เคจเคนीं เคœाเคจ เคชाเค। เค†เคฎ เคฒोเค—ों เคฎें เค‡เคธे เค˜ंเคŸिเคฏों เคตाเคฒा เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เคญी เคชुเค•ाเคฐा เคœाเคคा เคนै, เคœเคนां เค•เคฆเคฎ เคฐเค–เคคे เคนी เค˜ंเคŸिเคฏों เค•ी เค•เคคाเคฐ เคถुเคฐू เคนो เคœाเคคी เคนैं।
เค…เคฒ्เคฎोเฅœा เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ : 8เคตी เคธเคฆी เคธे เคฒेเค•เคฐ 16เคตी เคธเคฆी เคคเค• เคฏเคนाँ เคšเคจ्เคฆ (เคšंเคฆेเคฒ) เคฏा   เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคตंเคถीเคฏ เคฐाเคœाเค“ เค•ा เคถाเคธเคจ เคฅा।  1790 เคฎें เค…เคฒ्เคฎोเฅœा (Almora) เค—ोเคฐเค–ों เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฐเคนा เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคฒเค—เคญเค— 25 เคธाเคฒो เคคเค• เคฐाเคœ เค•िเคฏा | 1815 เคฎें เคฏเคน เค…ंเค—्เคฐेเคœो เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐ เคฎें เค† เค—เคฏा | เคจเค—เคฐ เค•े เคชूเคฐ्เคตी เคญाเค— เคฎें เค—ोเคฐเค–ों เคฆ्เคตाเคฐा เคฌเคจाเคฏा เค—เคฏा เค•िเคฒा เค”เคฐ เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคฐाเคœाเค“ं เคฆ्เคตाเคฐा เคฌเคจเคตाเคฏे เค—เคฏे เค•िเคฒे , เคฎเคนเคฒ เคเคตं เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค•े เคตाเคธ्เคคुเคถिเคฒ्เคช เค•ी เคเคฒเค• เค†เคœ เคญी เคฆเคฐ्เคถाเคคे เคนै | เคฏเคน เคจเค—เคฐ เค†เคœ เคญी เค…เคชเคจे เคช्เคฐाเคšीเคจ เคธ्เคตเคฐूเคช เค•ो เคธंเคœोเคฏे เคนुเค เคนै। เค…เคฒ्เคฎोเฅœा (Almora) เค•ा เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคฌाเคœाเคฐ เค”เคฐ เค—เคฒिเคฏाँ , เค—ोเคฒाเคˆ เคฒिเค เคนुเค เคฒเค•เฅœी เค•ी เค–िเคกเค•िเคฏों เคตाเคฒी เค‡เคฎाเคฐเคคे เคชเคฐ्เคฏเคŸเค•ों เค•ो เคฌเคฐเคฌเคธ เคนी เค…เคชเคจी เค“เคฐ เค†เค•เคฐ्เคทिเคค เค•เคฐเคคी เคนै।  เคฏเคนाँ เค•े เค•ाเคฐीเค—เคฐ เคคाเคฎ्เคฌे เค•ी เคšीเคœे เคฌเคจाเคจे เคฎें เค†เคœ เคญी เค…เคชเคจे เคชाเคฐเคฎ्เคชเคฐिเค• เคคเคฐीเค•ो เค•ा เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•เคฐเคคे เคนै।  เคฏเคนाँ เค•े เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคฒोเค—ो เคฆ्เคตाเคฐा เคฌुเคจे เค—เคฏे เคœเคฎ्เคชเคฐ เค”เคฐ เคชाเคฐเคฎ्เคชเคฐिเค• เคจเคฐเคฎ เค‰เคจी เคถाเคฒे เคฌเคนुเคค เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคนै।  เค…เคฒ्เคฎोเฅœा เค•ी เค–ुเคฌเคธुเคฐเคค เคตाเคฆिเคฏा เคฏเคนाँ เค•े เคค्เคฏोเคนाเคฐों เคชเคฐ เคนोเคจे เคตाเคฒे เคฒोเค•เคจृเคค्เคฏों เคเคตं เค—ीเคคों เค•ी เคงुเคจों เคฎें เคธเคฆैเคต เค—ुंเคœाเคฏเคฎाเคจ เคนोเคคी เคฐเคนเคคी เคนै เคœिเคธे เคฆेเค–เค•เคฐ เคเคธा เคฒเค—เคคा เคนै เคฎाเคจो เคธเคชเคจों เค•ी เคฆुเคจिเคฏा เคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เค•เคฐ เค—เคฏे เคนो |
เค…เคฒ्เคฎोเฅœा (Almora) เค•े เคฆเคฐ्เคถเคจीเคฏ เคธ्เคฅเคฒ :
1. เคฐाเคœเค•ीเคฏ เคธंเค—्เคฐเคนाเคฒเคฏ – เคฌเคธ เคธ्เคŸैंเคก เค•े เคจเคœเคฆीเค• เคธ्เคฅिเคค เค‡เคธ เคธंเค—्เคฐเคนाเคฒเคฏ เคฎें เค…เคฒ्เคฎोเฅœा เค•ी เคชुเคฐाเคจी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคคเคฅा เค•เคค्เคฏुเคฐी เค”เคฐ เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคฐाเคœाเค“ं เค•े เคธเคฎเคฏ เค•ी เคฆुเคฐ्เคฒเคญ เคธाเคฎเค—्เคฐी เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถिเคค เค•ी เค—เคฏी เคนै |
2.
เคกिเคฏเคฐ
เคชाเคฐ्เค•:  เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคธे เคฒเค—เคญเค— 3 เค•िเคฎी เคฆूเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคชเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคกिเคฏเคฐ (Deer) เคชाเคฐ्เค• เค˜ुเคฎเคจे เคซिเคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค…เคš्เค›ी เคœเค—เคน เคนै เคถाเคฎ เค•ा เคธเคฎเคฏ เคฏเคนाँ เคฌเฅœा เคนी เคธुเคนाเคตเคจा เคฒเค—เคคा เคนै เคœिเคธเค•ा เค†เคจเคจ्เคฆ เคฒेเคจे เค•े เคฒिเค เคชเคฏเคฐ्เคŸเค•ो เค•ी เคญीเฅœ เคฒเค—ी เคฐเคนเคคी เคนै। เคช्เคฐเค•ृเคคि เค”เคฐ เคตเคจ्เคฏเคœीเคต เคช्เคฐेเคฎिเคฏों เค•े เคฒिเค เคเค• เค†เคฆเคฐ्เคถ เคตिเค•เคฒ्เคช เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธ เคชाเคฐ्เค• เคฎें เค†เคช เคนเคฐी-เคญเคฐी เคนिเคฎाเคฒเคฏ เคตเคจเคธ्เคชเคคिเคฏों เค•े เค…เคฒाเคตा เคนिเคฐเคฃ, เคคेंเคฆुเค† เค”เคฑ เค•ाเคฒा เคญाเคฒू เคœैเคธे เคœाเคจเคตเคฐों เค•ो เคฆेเค– เคธเค•เคคे เคนैं। เคฆिเคฒ्เคฒी เคธे เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคญ्เคฐเคฎเคฃ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เค†เคช เค‡เคธ เค–ाเคธ เคชเคนाเคก़ी เคกिเคฏเคฐ เคชाเคฐ्เค• เค•ी เคธैเคฐ เค•ा เค†เคจंเคฆ เค‰เค ा เคธเค•เคคे เคนैं।

3. เคฌ्เคฐाเคˆเคŸेเคจ เคंเคก เค•ाเคฐ्เคจเคฐ – เคฌเคธ เคธ्เคŸैंเคก เคธे 2 เค•िเคฎी เค•ी เคฆूเคฐी เคชเคฐ เคธ्เคฅिเคค เค‡เคธ เคธ्เคฅाเคจ เคธे เคนिเคฎाเคฒเคฏ เค•ी เคšोเคŸिเคฏों เค•े เคฌीเคš เคธूเคฐ्เคฏोเคฆเคฏ เคเคตं เคธूเคฐ्เคฏाเคธ्เคค เค•ा เคฌेเคนเคฆ เค–ुเคฌเคธुเคฐเคค เคจเคœाเคฐा เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคा เคนै |
4. เค•ाเคฒीเคฎเค  –
เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคธे 5 เค•िเคฎी เคฆूเคฐ เคธ्เคฅिเคค เค•เคธाเคฐ เคฆेเคตी เคฎंเคฆिเคฐ เคเค• เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคคीเคฐ्เคฅ เคธ्เคฅाเคจ เคนै।  เค‡เคธ เคฎंเคฆिเคฐ เคคเค• เคชเคนुंเคšเคจे เค•े เคฒिเค เค•ाเคฒीเคฎเค  เคถเคนเคฐ เคธे เคชैเคฆเคฒ เคฏाเคค्เคฐ เค•เคฐเคจी เคชเคก़เคคी เคนै। เคฏเคนां เคธे เค•เคฐीเคฌ เค†เค  เค•िเคฎी. เค–เคก़ी เคšเคข़ाเคˆ เค•े เคฌाเคฆ เค•ाเคฒीเคถिเคฒा เค•े เคฆเคฐ्เคถเคจ เคนोเคคे เคนैं। เคตिเคถ्เคตाเคธ เคนै เค•ि เคฎां เคฆुเคฐ्เค—ा เคถुंเคญ-เคจिเคถुंเคญ เค”เคฐ เคฐเค•्เคคเคฌीเคœ เค•ा เคธंเคนाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•ाเคฒीเคถिเคฒा เคฎें 12 เคตเคฐ्เคท เค•ी เค•เคจ्เคฏा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคช्เคฐเค•เคŸ เคนुเคˆ เคฅीं। เคฎाเคจ्เคฏเคคा เคนै เค•ि เค‡เคธ เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคถुंเคญ-เคจिเคถुंเคญ เคฆैเคค्เคฏों เคธे เคชเคฐेเคถाเคจ เคฆेเคตी-เคฆेเคตเคคाเค“ं เคจे เคฎां เคญเค—เคตเคคी เค•ी เคคเคชเคธ्เคฏा เค•ी เคฅी। เคคเคฌ เคฎां เคช्เคฐเค•เคŸ เคนुเคˆ। เค…เคธुเคฐों เค•े เค†เคคंเค• เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคธुเคจเค•เคฐ เคฎां เค•ा เคถเคฐीเคฐ เค•्เคฐोเคง เคธे เค•ाเคฒा เคชเคก़ เค—เคฏा เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคตिเค•เคฐाเคฒ เคฐूเคช เคงाเคฐเคฃ เค•เคฐ เคฒिเคฏा।  เค•ाเคฒीเคฎเค  เคฎंเคฆिเคฐ เค•े เคธเคฎीเคช เคฎां เคจे  เคฆोเคจों เคฆैเคค्เคฏों เคฐเค•्เคค-เคฌीเคœ เค•ा เคตเคง เค•िเคฏा เคฅा। เค‰เคธเค•ा เคฐเค•्เคค เคœเคฎीเคจ เคชเคฐ เคจ เคชเคก़े, เค‡เคธเคฒिเค เคฎเคนाเค•ाเคฒी เคจे เคฎुंเคน เคซैเคฒाเค•เคฐ เค‰เคธเค•े เคฐเค•्เคค เค•ो เคšाเคŸเคจा เคถुเคฐू เค•िเคฏा। เคฎां เค•ो เค‡เคจ्เคนीं เฅฌเฅช เคฏंเคค्เคฐों เคธे เคถเค•्เคคि เคฎिเคฒी เคฅी। เคฐเค•्เคคเคฌीเคœ เคถिเคฒा เคจเคฆी เค•िเคจाเคฐे เค†เคœ เคญी เคธ्เคฅिเคค เคนै। เค‡เคธ เคถिเคฒा เคชเคฐ เคฎाเคคा เคจे เค‰เคธเค•ा เคธिเคฐ เคฐเค–ा เคฅा।  เคฎाเคจ्เคฏเคคा เคนै เค•ि เคœเคฌ เคฎเคนाเค•ाเคฒी เคถांเคค เคจเคนीं เคนुเคˆं, เคคो เคญเค—เคตाเคจ เคถिเคต เคฎां เค•े เคšเคฐเคฃों เค•े เคจीเคšे เคฒेเคŸ เค—เค। เคœैเคธे เคนी เคฎเคนाเค•ाเคฒी เคจे เคถिเคต เค•े เคธीเคจे เคฎें เคชैเคฐ เคฐเค–ा เคตเคน เคถांเคค เคนोเค•เคฐ เค‡เคธी เค•ुंเคก เคฎें เค…ंเคคเคฐ्เคง्เคฏाเคจ เคนो เค—เคˆं। เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै เค•ि เคฎเคนाเค•ाเคฒी เค‡เคธी เค•ुंเคก เคฎें เคธเคฎाเคˆ เคนुเคˆ เคนैं। เค•ाเคฒीเคฎเค  เคฎें เคถिเคต-เคถเค•्เคคि เคธ्เคฅाเคชिเคค เคนैं।  เค‡เคธे เคญाเคฐเคค เค•े เคธिเคฆ्เคง เคชीเค ों เคฎें เคธे เคเค• เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै।  เคธ्เค•ंเคฆ เคชुเคฐाเคฃ เค•े เค…ंเคคเคฐ्เค—เคค เค•ेเคฆाเคฐเค–ंเคก เค•े เคฌाเคธเค เคตें เค…เคง्เคฏाเคฏ เคฎें เคฎां เค•े เค‡เคธ เคฎंเคฆिเคฐ เค•ा เคตเคฐ्เคฃเคจ เคนै। เคฎां เค•ाเคฒी  เค•ा เค…เคธीเคฎिเคค 'เคถเค•्เคคिเคชुंเคœ' เค•ाเคฒी เคถिเคฒा เค”เคฐ  เค•ाเคฒीเคฎเค  เคฎंเคฆिเคฐ เคฐुเคฆ्เคฐเคช्เคฐเคฏाเค— เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคนै। เค‡เคธ เคฎंเคฆिเคฐ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เคถंเค•เคฐाเคšाเคฐ्เคฏ เคจे เค•ी เคฅी। เค†เคœ เคญी เคฏเคนां เคชเคฐ เคฐเค•्เคคเคถिเคฒा, เคฎाเคคंเค—เคถिเคฒा เคต เคšंเคฆ्เคฐเคถिเคฒा เคธ्เคฅिเคค เคนै। เคจเคตเคฐाเคค्เคฐि เค•े เคถुเคญ เค…เคตเคธเคฐ เคชเคฐ เค‡เคธ เคฎंเคฆिเคฐ เคฎें เคฆेเคถ เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคญाเค—ों เคธे เคนเคœाเคฐों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เคญเค•्เคคเค—เคฃ เค†เคคे เคนैं। เค…เคฒ्เคฎोเฅœा เคธे 5 เค•िเคฎी เคฆूเคฐ เคธ्เคฅिเคค เค•ाเคฒीเคฎเค  เคเค• เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธौเคจ्เคฆเคฐ्เคฏ เคธे เคญเคฐเคชूเคฐ เคชिเค•เคจिเค• เคธ्เคฅเคฒ เคนै। เคฏเคนाँ เคธे เคชเคฏเคฐ्เคŸเค• เค…เคฒ्เคฎोเฅœा เคจเค—เคฐ เค•ी เค–ूเคฌเคธूเคฐเคคी เค”เคฐ เคฌเคฐ्เคซ เคธे เคขเค•ी เคนिเคฎाเคฒเคฏ เค•ी เคšोเคŸिเคฏों เค•ो เคฆेเค–เคจे เค•ा เค†เคจเคจ्เคฆ เค‰เค ा เคธเค•เคคे เคนै। 
5.  เคฎोเคนเคจ เคœोเคถी เคชाเคฐ्เค• – V เค†เค•ाเคฐ เค•ी เค•ृเคค्เคฐिเคฎ เคीเคฒ เค•े เคšाเคฐो เค“เคฐ เคฎोเคนเคจ เคœोเคถी เคชाเคฐ्เค• เคฌเคจाเคฏा เค—เคฏा เคนै เคœो เค•ि เคฏเคนाँ เค•े เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคชเคฐ्เคฏเคŸเค•ों เค•ा เคฎเคจเคชเคธเคจ्เคฆ เคชिเค•เคจिเค• เคธ्เคฅเคฒ เคนै | เค‡เคจ เคธเคฌเค•े เค†เคฒाเคตा เค…เคฒ्เคฎोเฅœा เค•ो เค•ुเคฎाเคŠ เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเคตिเคงเคคा เค•ा เค•ेंเคฆ्เคฐ เคญी เค•เคนा เคœाเคคा เคนै | เคฏเคนाँ เคนเคฐ เคฎौเคธเคฎ เคฎें เค•เคนी เคจ เค•เคนी เคฒเค—เคจे เคตाเคฒे เคฎेเคฒो เคฎें เค›เคŸा เคฌिเค–เคฐी เคฐเคนเคคी เคนै | เคฎเค•เคฐ เคธंเค•्เคฐांเคคि เค•े เค…เคตเคธเคฐ เคชเคฐ เคฌाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคธे เค‰เคค्เคคเคฐाเคฏाเคฃी เค•ा เคตिเคถाเคฒ เคฎेเคฒा เคฒเค—เคคा เคนै เคœिเคธเคฎे เคถाเคฎिเคฒ เคนोเค•เคฐ เคชเคฐ्เคฏเคŸเค• เค•ुเคฎाเคŠँ เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคธे เคชเคฐिเคšिเคค เคนो เคธเค•เคคे เคนै |
6 . เคฌिเคจเคธเคฐ –เคฌिเคจ्เคธเคฐ เคตเคจ्เคฏเคœीเคต เค…เคญเคฏाเคฐเคฃ्เคฏ: เคฌिเคจเคธเคฐ เค…เคฒ्เคฎोเคกा เคธे เค•เคฐीเคฌ 33 เค•िเคฎी เค•ी เคฆूเคฐी เคชเคฐ เคฌเคธा เคนै। เคฏเคน เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•เคญी  เคฎเคง्เคฏเค•ाเคฒीเคจ เคฐเค˜ुเคตंเคถी
(เคšเคจ्เคฆ เคฏा เคšเคจ्เคฆेเคฒ) เคฐाเคœเคชूเคคों เค•ी เคฐाเคœเคงाเคจी เคนुเค† เค•เคฐเคคा เคฅा, เคœिเคจ्เคนोंเคจे เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เค†เค—เคฎเคจ เคคเค• เค•ुเคฎाเคŠं เคฎें เคถाเคธเคจ เค•िเคฏा। 'เคฌिเคจเคธเคฐ' เคเค• เค—เคข़เคตाเคฒी เคถเคฌ्เคฆ เคนै, เคœिเคธเค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคนोเคคा เคนै 'เคจเคต เคช्เคฐเคญाเคค'। เคฆेเคตเคฆाเคฐ เค•े เคœंเค—เคฒों เคธे เค˜िเคฐा เคฏเคน เคชूเคฐा เค•्เคทेเคค्เคฐ เค…เคฌ เคเค• เคตเคจ्เคฏ เค…เคญเคฏाเคฐเคฃ्เคฏ เคฌเคจ เคšुเค•ा เคนै। เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•े เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคธ्เคฅिเคค เคฌिเคจเคธเคฐ, เคเค• เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เคชเคนाเคก़ी เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เคธ्เคฅเคฒ เคนै, เคœिเคธเค•े เคตเคจ्เคฏ เคœीเคตเคจ เค•ो เคฆेเค–เคคे เคนुเค, เค…เคฌ เค‡เคธे เคเค• เคœीเคต เค…เคญเคฏाเคฐเคฃ्เคฏ เคฎें เคคเคฌ्เคฆीเคฒ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคांเคกी เคขाเคฐ เคจाเคฎเค• เคชเคนाเคก़ी เคชเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคฏเคน เคชเคฐ्เคตเคคीเคฏ เคธ्เคฅเคฒ, เค…เคชเคจे เคฐोเคฎांเคšเค• เคฆृเคถ्เคฏों เค•े เคฒिเค เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคนै। เคฏเคนां เคธे เคนिเคฎाเคฒเคฏ เค•ी เคฌเคฐ्เคซीเคฒी เคšोเคŸिเคฏों เค•ो เค†เคธाเคจी เคธे เคฆेเค–ा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคฏเคนां เคธ्เคฅिเคค 'เคœ़ीเคฐो เคชॉเค‡เคจ्เคŸ' เคธे เคนिเคฎाเคฒเคฏ เค•ी เคšोเคŸिเคฏां เคœैเคธे เค•ेเคฆाเคฐเคจाเคฅ, เคšौเค–ंเคฌा, เคจंเคฆा เคฆेเคตी, เคชंเคšोเคฒी, เคค्เคฐिเคถूเคฒ, เค†เคฆि เคšोเคŸिเคฏों เค•ो เคฆेเค–ा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคฏे เคœเค—เคน เคšंเคฆ เคฐाเคœाเค“ं เค•ी เค—เคฐ्เคฎिเคฏों เค•ी เคฐाเคœเคงाเคจी เคฅी เค”เคฐ 1988 เคฎें เค‡เคธे เคตเคจ เค†เคฐเค•्เคทिเคค เค•े เคฐूเคช เคฎें เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เคฌिเคจ्เคธाเคฐ เคตเคจ्เคฏเคœीเคต เค…เคญ्เคฏाเคฐเคฃ्เคฏ เค•ी เคŠंเคšाเคˆ 900 เคธे 2500 เคฎीเคŸเคฐ เค•े เคฌीเคš เคนोเคคी เคนै, เค‡เคธเค•े เค‰เคš्เคšเคคเคฎ เคฌिंเคฆु ‘เคœ़ीเคฐो เคชॉเค‡ंเคŸ’ เค•े เคธाเคฅ เคนोเคคा เคนै เคœो เค†เคธเคชाเคธ เค•े เคšोเคŸिเคฏों เค•े เค•ुเค› เคฎเคนाเคจ เคตिเคšाเคฐ เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคा เคนै । เคตเคจ เค•ो เคเค• เคตिเคถेเคท เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เค“เค• เค•े เคธंเคฐเค•्เคทเคฃ เค•े เคฒिเค เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เคฆेเคตเคฆाเคฐ เค•े เค˜เคจे เคœंเค—เคฒों เคธे เค˜िเคฐा เคฏเคนां เคเค• เคฎเคนाเคฆेเคต เค•ा เคฎंเคฆिเคฐ เคญी เคนै, เคœिเคธे 'เคฌिเคจเคธเคฐ เคฎเคนाเคฆेเคต' เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै। เคญเค—เคตाเคจ เคญोเคฒेเคจाเคฅ เค•ो เคธเคฎเคฐ्เคชिเคค เคฏเคน เคฎंเคฆिเคฐ เคนिंเคฆुเค“ं เค•े เคชเคตिเคค्เคฐ เคธ्เคฅाเคจों เคฎें เคธे เคเค• เคนै।7เคตी เคเคตं 8เคตी เคธเคฆी เคฎें เคฌिเคจเคธเคฐ เคจाเคฎเค• เคฏเคน เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เคธ्เคฅเคฒ เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคฐाเคœाเค“ं เค•ी เคฐाเคœเคงाเคจी เคนुเค† เค•เคฐเคคा เคฅा | เคฏเคน เคธ्เคฅเคฒ เค…เคฒ्เคฎोเฅœा (Almora) เคธे เคฎाเคค्เคฐ 32 เค•िเคฎी เค•ी เคฆूเคฐी เคชเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนै | เค…เค—เคฐ เคชเคฐ्เคฏเคŸเค• เคเค•ांเคค เคœเค—เคน เคชเคฐ เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธौเคจ्เคฆเคฐ्เคฏ เค•े เคธाเคฅ เค›ुเคŸ्เคŸिเคฏा เค—ुเคœाเคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคนै เคคो เค‰เคจเค•े เคฒिเค เค˜เคจे เคœंเค—เคฒो เค•े เคฌीเคš เคฌเคธी เค…เคฒ्เคฎोเฅœा เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•ी เคธเคฌเคธे เคŠँเคšी เคšोเคŸी เคธเคฐ्เคตाเคงिเค• เค‰เคชเคฏुเค•्เคค เคธ्เคฅाเคจ เคนै | เค—เคœเคฌ เค•े เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธौเคจ्เคฆเคฐ्เคฏ เค•े เคธाเคฅ เคธाเคฅ เคšाँเคฆเคจी เคฎें เคจเคนाเคˆ เคฌเคฐ्เคซ เคธे เคขเค•ी เคนिเคฎाเคฒเคฏ เค•ी เคšोเคŸिเคฏाँ เคฆेเค–เค•เคฐ เคชเคฐ्เคฏเคŸเค• เคฎเคจ्เคค्เคฐเคฎुเค—्เคง เคนो เคœाเคคे เคนै |
7. เค•เคฏเคฐเคฎเคฒ – 800 เคธाเคฒ เคชुเคฐाเคจा เคฏเคน เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เค•ोเคฃाเคฐ्เค• เค•े เคธूเคฐ्เคฏ เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เค•े เคฌाเคฆ เคฆेเคถ เค•ा เคฆूเคธเคฐा เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคธूเคฐ्เคฏเคฎंเคฆिเคฐ เคนै | เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เค•े เคฎुเฅœे เคนुเค เคธ्เคคเคฎ्เคญ , เคฆเคฐเคตाเคœे เค”เคฐ เค†เค•ृเคคिเคฏाँ เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค•ी เคถिเคฒ्เคชเค•เคฒा เค•े เค…เคจुเคชเคฎ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै |
8 . เคธीเคคเคฒा เค–ेเคค – เคฏเคน เค›ुเคŸ्เคŸिเคฏा เคฌिเคคाเคจे เค•े เคฒिเค เค†เคฆเคฐ्เคถ เคœเค—เคน เคนै | เคฏเคนाँ เค•े เค†เคธ-เคชाเคธ เค•े เคœंเค—เคฒ เคฎें เค•ाเคซी เคฎाเคค्เคฐा เคฎें เคซเคฒ-เคซूเคฒ เค”เคฐ เค†เคฏुเคฐ्เคตेเคฆिเค• เคœเฅœी-เคฌूเคŸिเคฏों เค•े เคชौเคงे เคนै | เคธीเคคเคฒा เค–ेเคค เคธे 2 เค•िเคฎी เคจीเคšे เค–ुंเคŸ เค—ाँเคต เคนै เคœो เค•ि เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธेเคจाเคจी เค—ोเคตिเคจ्เคฆ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคชเคจ्เคค เค•ा เคชैเคคृเค• เค—ाँเคต เคนै |


เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก:  เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ เค‰เคคเคจा เคนी เคชुเคฐाเคจा เคนै เคœिเคคเคจा เค•ि เคฎाเคจเคต เคœाเคคी เค•ा। เคฏเคนाँ เค•เคˆ เคถिเคฒाเคฒेเค–, เคคाเคฎ्เคฐเคชเคค्เคฐ เคต เคช्เคฐाเคšीเคจ เค…เคตเคถेเคท เคญी เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเค เคนैं। เคœिเคธเคธे เค—เคข़เคตाเคฒ เค•ी เคช्เคฐाเคšीเคจเคคा เค•ा เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै। เค—ंเค—ा เคฏเคนाँ เคญौเคคिเค• เคœเค—เคค เคฎें เค‰เคคเคฐเคคी เคนै। เค‡เคธเคธे เคชเคนเคฒे เคตเคน เคธुเคฐ-เคจเคฆी เคฆेเคตเคญूเคฎि เคฎें เคตिเคšเคฐเคฃ เค•เคฐเคคी เคนै। เค‡เคธ เคญूเคฎी เคฎें เคนเคฐ เคฐूเคช เคถिเคต เคญी เคตाเคธ เค•เคฐเคคे เคนैं, เคคो เคนเคฐि เคฐूเคช เคฎें เคฌเคฆ्เคฐीเคจाเคฐाเคฏเคฃ เคญी। เคฎाँ เค—ंเค—ा เค•ा เคฏเคน เค‰เคฆเค—เคฎ เค•्เคทेเคค्เคฐ เค‰เคธ เคฆेเคต เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ा เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เค•्เคฐिเคก़ा เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฐเคนा เคนै เคœो เคชौเคฐाเคฃिเค• เค†เค–्เคฏाเค“ं เค•े เคฐूเคช เคฎें เค†เคœ เคญी เคงเคฐ्เคฎ-เคชเคฐाเคฏเคฃ เคœเคจเคคा เค•े เคฎाเคจเคธ เคฎें เคตिเคถ्เคตाเคธ เคเคตं เค†เคธ्เคฅा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคœीเคตिเคค เคนैं।  เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เค‡เคธ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เคเคตं เค•्เคทเคค्เคฐीเคฏ เคœाเคคि เค•े เคฒोเค—ों เค•ा เคจिเคตाเคธ เค…เคงिเค• เคนै। เค‰เคค्เคคเคฐाเค–เคฃ्เคก เค•ी เคฐाเคœเคงाเคจी เคฆेเคนเคฐाเคฆूเคจ เค‰เคค्เคคเคฐเคญाเคฐเคค เค•ी เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เคœเค—เคนों เคฎें เคธे เคเค• เคนै।เค—ुเคฐु เคฆ्เคฐोเคฃाเคšाเคฐ्เคฏ เคญी เคเค• เคธเคฎเคฏ เคฎें เคฏเคนाँ เคฐเคนเคคे เคฅे। เคฏเคนाँ เคชाเคฏे เคœाเคจे เคตाเคฒे เคช्เคฐाเคšीเคจ เคฎंเคฆिเคฐ เค”เคฐ เค–ंเคกเคนเคฐ เคฒเค—เคญเค— 2000 เคธाเคฒ เคชुเคฐाเคจे เคนैं। เค‰เคค्เคคเคฐाเค–เคฃ्เคก เค•े เคช्เคฐเคฅเคฎ เคฐाเคœा "เคฎเคนाเคฐाเคœ เคถाเคฒिเคตाเคนเคจ เคฆेเคต" เคฅे, เคœिเคจเค•ा เค•ाเคฐ्เคฏเค•ाเคฒ เฅฎเฅซเฅฆ เคˆเฅฆ เคชूเฅฆ เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै, เค‡เคจเค•ी เคฐाเคœเคงाเคจी เค•ाเคฐ्เคคिเค•ेเคฏเคชुเคฐ (เคœोเคถीเคฎเค ) เคฅी เค”เคฐ เค‡เคจเค•े เคฐाเคœ्เคฏ เค•ा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•िเคจ्เคจเคฐ เคญूเคฎि (เคนिเคฎाเคšเคฒ) เค•ेเคฆाเคฐเค–เคฃ्เคก (เค—เฅเคตाเคฒ), เคฎाเคจเคธเค–เคฃ्เคก (เค•ुเคฎाเคŠं) เคคเคฅा เคจेเคชाเคฒ เคคเค• เคฅा। เคธंเคญเคตเคคः เคฐोเคนिเคฒเค–เคฃ्เคก (เคฌเคฐेเคฒी) เคฎें เคญी เค‰เคจเค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐ เคฅा| เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เคฎे เคฆेเคตी เคฆेเคตเคคाเค“ เค•े เคจिเคตाเคธ เค•े เค…เคฒाเคตा เคฏเคนाँ เคชเคฐ เค•เคˆ เคฐाเคœเคตंเคถों เค•ा เคญी เคถाเคธเคจ เคฐเคนा เคนै। เค†เค‡เคฏे เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•े เค…เคคीเคค เค•े เคฐाเคœाเค“ं เค•े เคถाเคธเคจ เคเคตं เค‰เคจเค•े เค‡เคคिเคนाเคธ เคชเคฐ เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐें। 
เค†เคœ เค•े เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•े เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคถाเคธเคจ เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฅเคฎ เคถ्เคฐेเคฏ เค•เคค्เคฏूเคฐ เคตंเคถ เค•ो เคœाเคคा เคนै। เค•เคค्เคฏूเคฐी เคถाเคธเค•ों เค•ी เคฐाเคœเคงाเคจी เคชเคนเคฒे เคœोเคถीเคฎเค  เคฅी, เคชเคฐเคจ्เคคु เคฌाเคฆ เคฎें เคฏเคน เค•ाเคฐ्เคคिเค•ेเคฏเคชुเคฐ เคนो เค—เคˆ। เค•ुเคฎाเคŠँ เคจिเคตाเคธी 'เค•เคค्เคฏूเคฐ' เค•ो เคฒोเค• เคฆेเคตเคคा เคฎाเคจเค•เคฐ เคชूเคœा เค…เคฐ्เคšเคจा เค•เคฐเคคे เคนैं। เคฏเคน เคคเคฅ्เคฏ เคช्เคฐเคฎाเคฃिเคค เค•เคฐเคคा เคนै เค•ि เค•เคค्เคฏूเคฐ เคถाเคธเค•ों เค•ा เคช्เคฐเคœा เคชเคฐ เคฌเคนुเคค เคช्เคฐเคญाเคต เคฅा เค•्เคฏोंเค•ि เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคœเคจเคคा เค•े เคนिเคค เคฎें เคฎเคจ्เคฆिเคฐ, เคจाเคฒे, เคคाเคฒाเคฌ เคต เคฌाเคœाเคฐ เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฐाเคฏा। เคชाเคฒी เคชเคนाเคก़ เค•े 'เคˆเคก़ा' เค•े เคฌाเคฐเคน เค–เคฎ्เคญा เคฎें เค‡เคจ เคฐाเคœाเค“ं เค•ी เคฏเคถोเค—ाเคฅा เค…ंเค•िเคค เคนै। เคคเคค्เค•ाเคฒीเคจ เคถिเคฒाเคฒेเค–ों เคคเคฅा เคคाเคฎ्เคฐเคชเคค्เคฐों เคธे เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै เค•ि เค•เคค्เคฏूเคฐ เคฐाเคœा เคตैเคญเคตเคถाเคฒी เคคเคฅा เคช्เคฐเคœाเคตเคค्เคธเคฒ เคฅे। เฅงเฅงเคตीं เคถเคคाเคฌ्เคฆी เค•े เคฌाเคฆ เค‡เคจเค•ी เคถเค•्เคคि เค˜เคŸเคจे เคฒเค—ी।เค•ुเคฎाเคŠँ เคฎें เค†เคœ เคญी เคฏเคน เคช्เคฐเคšเคฒिเคค เคนै เค•ि เค•เคค्เคฏूเคฐी เคตंเคถ เค•े เค…เคตเคธाเคจ เคชเคฐ เคธूเคฐ्เคฏ เค›िเคช เค—เคฏा เค”เคฐ เคฐाเคค्เคฐि เคนो เค—เคˆ, เค•िเคจ्เคคु เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคตंเคถी เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคฎा เค•े เค‰เคฆเคฏ เคธे เค…ंเคงเค•ाเคฐ เคฎिเคŸ เค—เคฏा। เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคตंเคถी เคถाเคธเคจ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เคชเคฐ เคจเคฏा เคช्เคฐเค•ाเคถ เคซैเคฒ เค—เคฏा।‘ เค•เคค्เคฏूเคฐ เค˜ाเคŸी เคฎें เค…เคชเคจी เคฐाเคœเคงाเคจी เค•ाเคฐ्เคคिเค•ेเคฏเคชुเคฐ เค…เคฌ เคฌैเคœเคจाเคฅ เคธे เคจाเคฎ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เค•เคค्เคฏूเคฐिเคฏों เคจे เค‡เคธ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें 8เคตीं เคธเคฆी เค•े เคช्เคฐाเคฐंเคญ เคฎें เค…เคชเคจा เคช्เคฐเคญूเคค्เคต เค•ाเคฏเคฎ เค•िเคฏा। 10เคตीं เคธเคฆी เค•े เค…ंเคค เคนोเคคे เคนोเคคे เค‡เคธ เคธाเคฎ्เคฐाเคœ्เคฏ เคฎें เคตंเคถ เค•े เคเค—เคก़े เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฆเคฐाเคฐ เคชเคก़เคจी เคถुเคฐु เคนो เค—เคฏी। 13เคตीं เคธเคฆी เคคเค• เคฏเคน เคฌिเค–เคฐाเคต เคชूเคฐ्เคฃ เคนो เค—เคฏा เคฏเคฆ्เคฏเคชि เค•เคค्เคฏूเคฐी เคตंเคถ เค•े เคตंเคถเคœ เค•เคนीं-เค•เคนीं เคถाเคธเคจ เค•เคฐเคคे เคฐเคนे เค”เคฐ เค…ंเคค เคฎें 16เคตीं เคธเคฆी เคคเค• เคšंเคฆ เคฐाเคœाเค“ं เคจे เค‡เคธे เคธเคฎाเคช्เคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เคšंเคฆ เคตंเคถ: 8เคตीं เคธเคฆी เคฎें เค…เคชเคจे เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เคตिเคœिเคค เคนोเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคांเคธी เคธे เคญाเค—เค•เคฐ เค•ुเคฎाเคŠं เคฎें เคšंเคฆ เคฐाเคœเคตंเคถ  เค•ा เค†เคจा เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै। เคชुเคฐाเคจे เคšंเคฆेเคฒ เคตंเคถ เค•े เคเค• เคฐाเคœเค•ुเคฎाเคฐ เคธोเคฎเคšंเคฆ เค•ो เคœ्เคฏोเคคिเคทिเคฏों เคจे เค‰เคค्เคคเคฐ เค•ी เค“เคฐ เคœाเคจे เค•ो เค•เคนा เคคเคฅा เค‰เคธเคจे เค•ाเคฒी เค•ुเคฎाเคŠं เค•े เคถाเคธเค• เค•เคค्เคฏूเคฐ เคตंเคถ เค•ी เคเค• เคฐाเคœเค•ुเคฎाเคฐी เคธे เคตिเคตाเคน เค•เคฐ เคฒिเคฏा। เคตเคนां เค‰เคธเคจे เคšंเคชाเคตเคค เคฎें เคญाเคŸी เค•िเคฒेเคฌंเคฆी เค•े เคฌीเคš เค…เคชเคจे เคธिंเคนाเคธเคจ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•ी। เคšंเคฆ เคฐाเคœเคตंเคถ เค•े เคชเคนเคฒे เคฐाเคœा, เคฐाเคœा เคธोเคฎเคšंเคฆ เคฅे, เคœिเคจ्เคนोंเคจे เค•ुเคฎाเคŠं เคชเคฐ เคธเคจ 700 - เคธे 721 เคคเค• เคฐाเคœ เค•िเคฏा। เค…เค ाเคฐเคนเคตीं เคธเคฆी เค•े เค…ंเคคिเคฎ เคฆเคถเค• เคฎें เค†เคชเคธी เคฆुเคฐ्เคญाเคตเคจाเค“ं เคต เคฐाเค—-เคฆ्เคตेเคท เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคšंเคฆ เคฐाเคœाเค“ं เค•ी เคถเค•्เคคि เคฌिเค–เคฐ เค—เคˆ เคฅी। เคซเคฒเคคः เค—ोเคฐเค–ों เคจे เค…เคตเคธเคฐ เค•ा เคฒाเคญ เค‰เค ाเค•เคฐ เคนเคตाเคฒเคฌाเค— เค•े เคชाเคธ เคเค• เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฎुเค เคญेเคก़ เค•े เคฌाเคฆ เคธเคจ्‌ 1790 เคˆ. เคฎें เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคชเคฐ เค…เคชเคจा เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•เคฐ เคฒिเคฏा। เค—ाเคฏ, เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เค•ा เค‡เคจเค•े เคถाเคธเคจ เคฎें เคตिเคถेเคท เคธเคฎ्เคฎाเคจ เคฅा। เคฆाเคจ เคต เคฏเคœ्เคž เคœैเคธे เค•เคฐ्เคฎเค•ांเคกों เคชเคฐ เคตिเคถ्เคตाเคธ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‡เคจเค•े เคธเคฎเคฏ เค•เคฐ्เคฎเค•ांเคกों เค•ो เคญी เคฌเคข़ाเคตा เคฎिเคฒा।  เค—ोเคฐเค–ों เค•े เคธैเคจिเค•ों เคœैเคธे เคธ्เคตเคญाเคต เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เค‡เคธ เค•ाเคฒ เคฎें เค•ुเคฎाเคŠँ เคชเคฐ เคธैเคจिเค• เคถाเคธเคจ เคฐเคนा। เคฏे เค…เคชเคจी เคจृเคถंเคธเคคा เคต เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐी เคธ्เคตเคญाเคต เค•े เคฒिเค เคœाเคจे เคœाเคคे เคฅे। เคœเคฌ เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เค‡เคธ เคฐाเคœ्เคฏ เคชเคฐ เค†เค•्เคฐเคฎเคฃ เค•िเคฏा, เคคो เคเค• เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคธे เค•ुเคฎाเคŠँ เคจे เคฎुเค•्เคคि เค•ी เคนी เคธाँเคธ เคฒी। 27 เค…เคช्เคฐैเคฒ, 1815  เคˆ. เค•ो เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เคธाเคฅ เคเค• เคธंเคงि เคชเคฐ เคนเคธ्เคคाเค•्เคทเคฐ เค•เคฐเค•े เค—ोเคฐเค–ाเค“ं เคจे เค•ुเคฎाเคŠँ เค•ी เคธเคค्เคคा เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•ो เคธौंเคช เคฆी।
เคฆेเคนเคฐाเคฆूเคจ เค•े เคชूเคฐ्เคต เคฎें เค—ंเค—ा เคจเคฆी เคฌเคนเคคी เคนै, เคœเคฌเค•ि เคฏเคฎुเคจा เคจเคฆी เคชเคถ्เคšिเคฎ เค•ो เคฌเคนเคคी เคนै।  เคฆेเคนเคฐाเคฆूเคจ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เค•ि เคœो เค‡เคธ เคถเคนเคฐ เคฎें เคเค• เคฌाเคฐ เค†เคฏा เคตो เคธเคฎเคो เคฏเคนीं เค•ा เคนो เค—เคฏा। เคฏเคนाँ เค•ा เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธौंเคฆเคฐ्เคฏ เคฌेเคนเคฆ เคฒुเคญाเคตเคจा เคนै เคœो เค•िเคธी เคญी เคชเคฐ्เคฏเคŸเค• เค•ो เค…เคชเคจी เค”เคฐ เค–ींเคš เคธเค•เคคा เคนै।

เคจैเคจीเคคाเคฒ เค•े เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เคธ्เคฅเคฒ :

เคนเคจुเคฎाเคจเค—เคข़ी : เคจैเคจीเคคाเคฒ เคฎें เคนเคจुเคฎाเคจเค—เคข़ी เคธैเคฒाเคจी, เคชเคฐ्เคฏเคŸเค•ों เค”เคฐ เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคฏाเคค्เคฐिเคฏों เค•े เคฒिเค เคตिเคถेเคท, เค†เค•เคฐ्เคทเคฃ เค•ा เค•ेเคจ्เคฆ्เคฐ เคนैै। เคฏเคนाँ เคธे เคชเคนाเคก़ เค•ी เค•เคˆ เคšोเคŸिเคฏों เค•े เค”เคฐ เคฎैเคฆाเคจी เค•्เคทेเคค्เคฐों เค•े เคธुเคจ्เคนเคฐ เคฆृเคถ्เคฏ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคे เคนैं। เคจैเคจीเคคाเคฒ เคธ्เคฅिเคค เคนเคจुเคฎाเคจ เค—เฅी เคญเค—เคตाเคจ เคนเคจुเคฎाเคจเคœी เค•ा เคฎंเคฆिเคฐ เคนै। เคชเคนाเฅœी เค•े เคŠเคชเคฐ  เคธ्เคฅिเคค เค‡เคธ เคฎंเคฆिเคฐ เคธे เคธूเคฐ्เคฏाเคธ्เคค เคฆेเค–เคจे เค•ा เค…เคชเคจा เคเค• เค…เคฒเค— เคนी เคฎเคœा เคนै।เคฏเคนां เค•ाเคซी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เคชเคฐ्เคฏเคŸเค• เคธूเคฐ्เคฏाเคธ्เคค เคฆेเค–เคจे เคชเคนुंเคšเคคे เคนै। เคญीเฅœ เคฎें เค…เคชเคจी เคœเค—เคน เคฌเคจाเคจे เค•े เคฒिเค เคฏเคนां เคถाเคฎ 4 เคฌเคœे เคคเค• เคชเคนुंเคš เคœाเคँ। เคนเคจुเคฎाเคจเค—เคข़ी เค•े เคชाเคธ เคนी เคเค• เคฌเคก़ी เคตेเคงเคถाเคฒा (observatory) เคนै। เค‡เคธ เคตेเคงเคถाเคฒा เคฎें เคจเค•्เคทเคค्เคฐों  เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•िเคฏी เคœाเคคा เคนै। เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค•ी เคฏเคน เค…เคค्เคฏเคจ्เคค เค‰เคชเคฏोเค—ी เคธंเคธ्เคฅा เคนै।
               เคฐाเคจीเคฌाเค— :  เค•ाเค เค—ोเคฆाเคฎ เคธे เคคीเคจ เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคจैเคจीเคคाเคฒ เค•ी เค“เคฐ เคฌเคข़เคจे เคชเคฐ เคฐाเคจीเคฌाเค— เคจाเคฎเค• เค…เคค्เคฏเคจ्เคค เคฐเคฎเคฃीเคฏ เคธ्เคฅเคฒ เคนै।'เคฐाเคจीเคฌाเค—' เคธे เคชเคนเคฒे เค‡เคธ เคธ्เคฅाเคจ เค•ा เคจाเคฎ เคšिเคค्เคฐเคถिเคฒा เคฅा। เค•เคนเคคे เคนैं เค•เคค्เคฏूเคฐी เคฐाเคœा เคชृเคฅเคตीเคชाเคฒ เค•ी เคชเคค्เคจी เคฐाเคจी เคœिเคฏा เคฏเคนाँ เคšिเคค्เคฐेเคถ्เคตเคฐ เคฎเคนाเคฆेเคต เค•े เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•เคฐเคจे เค†เคˆ เคฅी। เคตเคน เคฌเคนुเคค เคธुเคจ्เคฆเคฐ เคฅी। เคฐुเคนेเคฒा เคธเคฐเคฆाเคฐ เค‰เคธเคชเคฐ เค†เคธเค•्เคค เคฅा। เคœैเคธे เคนी เคฐाเคจी เคจเคนाเคจे เค•े เคฒिเค เค—ौเคฒा เคจเคฆी เคฎें เคชเคนुँเคšी, เคตैเคธे เคนी เคฐुเคนेเคฒों เค•ी เคธेเคจा เคจे เค˜ेเคฐा เคกाเคฒ เคฆिเคฏा। เคฐाเคจी เคœिเคฏा เคถिเคต เคญเค•्เคค เค”เคฐ เคธเคคी เคฎเคนिเคฒा เคฅी। เค‰เคธเคจे เค…เคชเคจे เคˆเคท्เคŸ เค•ा เคธ्เคฎเคฐเคฃ เค•िเคฏा เค”เคฐ เค—ौเคฒा เคจเคฆी เค•े เคชเคค्เคฅเคฐों เคฎें เคนी เคธเคฎा เค—เคˆ। เคฐुเคนेเคฒों เคจे เค‰เคจ्เคนें เคฌเคนुเคค เคขूँเคข़ा เคชเคฐเคจ्เคคु เคตे เค•เคนीं เคจเคนीं เคฎिเคฒी।  เคตเคน เคฐंเค—ीเคจ เคถिเคฒा เคœिเคฏा เคฐाเคจी เค•े เคธ्เคฎृเคคि เคšिเคจ्เคน เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै। เคฐाเคจी เคœिเคฏा เค•ो เคฏเคน เคธ्เคฅाเคจ เคฌเคนुเคค เคช्เคฏाเคฐा เคฅा। เคฏเคนीं เค‰เคธเคจे เค…เคชเคจा เคฌाเค— เคฒเค—ाเคฏा เคฅा เค”เคฐ เคฏเคนीं เค‰เคธเคจे เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เค•ी เค†เค–िเคฐी เคธांเคธ เคญी เคฒी เคฅी। เคตเคน เคธเคฆा เค•े เคฒिเค เคšเคฒी เค—เคˆ เคชเคฐเคจ्เคคु เค‰เคธเคจे เค…เคชเคจे เค—ाเคค เคชเคฐ เคฐुเคนेเคฒों เค•ा เคนाเคฅ เคจเคนीं เคฒเค—เคจे เคฆिเคฏा เคฅा। เคคเคฌ เคธे เค‰เคธ เคฐाเคจी เค•ी เคฏाเคฆ เคฎें เคฏเคน เคธ्เคฅाเคจ เคฐाเคจीเคฌाเค— เค•े เคจाเคฎ เคธे เคตिเค–्เคฏाเคค เคนै। เคฐाเคจीเคฌाเค— เคธे เคฆो เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคœाเคจे เคชเคฐ เคเค• เคฆोเคฐाเคนा เคนै। เคฆाเคฏीं เค“เคฐ เคฎुเคก़เคจे เคตाเคฒी เคธเคก़เค• เคญीเคฎเคคाเคฒ เค•ो เคœाเคคी เคนै। เคœเคฌ เคคเค• เคฎोเคŸเคฐ - เคฎाเคฐ्เค— เคจเคนीं เคฌเคจा เคฅा, เคฐाเคจीเคฌाเค— เคธे เคญीเคฎเคคाเคฒ เคนोเค•เคฐ เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เค•े เคฒिเค เคฏเคนी เคชैเคฆเคฒ เคฐाเคธ्เคคा เคฅा। เคตाเคฏीं เค“เคฐ เค•ा เคฐाเคถ्เคคा เคœ्เคฏोเคฒीเค•ोเคŸ เค•ी เค“เคฐ เคฎुเคก़ เคœाเคคा เคนै। เคฏे เคฆोเคจों เคฐाเคธ्เคคे เคญुเคตाเคฒी เคฎें เคœाเค•เคฐ เคฎिเคฒ เคœाเคคे เคนैं।

 เคญीเคฎเคคाเคฒ:  เคจैเคจीเคคाเคฒ เคธे เคญी เคฏเคน เคฌเคก़ा เคคाเคฒ เคนै। เคญीเคฎเคคाเคฒ เคเค• เคค्เคฐिเคญुเคœाเค•เคฐ เคीเคฒ เคนै। เคจैเคจीเคคाเคฒ เค•ी เคคเคฐเคน เค‡เคธเค•े เคญी เคฆो เค•ोเคจे เคนैं เคœिเคจ्เคนें เคคเคฒ्เคฒी เคคाเคฒ เค”เคฐ เคฎเคฒ्เคฒी เคคाเคฒ เค•เคนเคคे เคนैं। เคฏเคน เคญी เคฆोเคจों เค•ोเคจों เคธเคก़เค•ों เคธे เคœुเคก़ा เคนुเค† เคนै। เคจैเคจीเคคाเคฒ เคธे เคญीเคฎเคคाเคฒ เค•ी เคฆूเคฐी 22.5 เค•ि. เคฎी. เคนै।เคญीเคฎเคคाเคฒ เค•ी เคธเคฌเคธे เคฌเคก़ी เคตिเคถेเคทเคคा เคฏเคน เคนै เค•ि เคฏเคน เคธुเคจ्เคฆเคฐ เค˜ाเคŸी เคฎें เค“เคฐ เค–िเคฒे เคนुเค เค…ंเคšเคฒ เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคนै। เค‡เคธ เคคाเคฒ เค•े เคฌीเคš เคฎें เคเค• เคŸाเคชू เคนै, เคจाเคตों เคธे เคŸाเคชू เคฎें เคชเคนुँเคšเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฌเคจ्เคง เคนै। เคฏเคน เคŸाเคชू เคชिเค•เคจिเค• เคธ्เคฅเคฒ เค•े เคฐुเคช เคฎें เคช्เคฐเคฏुเค•्เคค เคนोเคคा เคนै।
เคธाเคค เคคाเคฒ :เคธाเคคเคคाเคฒ เค˜เคจे เคตाँเคธ เคตृเค•्เคทों เค•ी เคธเค˜เคจ เค›ाเคฏा เคฎें เคธเคฎुเคฆ्เคฐเคคเคฒ เคธे เฅงเฅฉเฅญเฅง เคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคŠँเคšाเคˆ เคชเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนै। เค‡เคธ เคคाเคฒ เค•ी เคตिเคถेเคทเคคा เคฏเคน เคนै เค•ि เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคธाเคค เคคाเคฒों เค•ा เคธिเคฒเคธिเคฒा เค‡เคธเคธे เคœुเคก़ा เคนुเค† เคนै। เค‡เคธीเคฒिเค เค‡เคธे 'เคธाเคคเคคाเคฒ' เค•เคนเคคे เคนै।  'เค•ुเคฎाเคŠँ' เค…ंเคšเคฒ เค•े เคธเคญी เคคाเคฒों เคฎें 'เคธाเคคเคคाเคฒ' เค•ा เคœो เค…เคจोเค–ा เค”เคฐ เคจैเคธเคฐ्เค—िเค• เคธौเคจ्เคฆเคฐ्เคฏ เคนै, เคตเคน เค•िเคธी เคฆूเคธเคฐे เคคाเคฒ เค•ा เคจเคนीं เคนै। เคธเคšเคฎुเคš เคฏเคน เคคाเคฒ เคธौเคจ्เคฆเคฐ्เคฏ เค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคธเคฐ्เคตोเคชเคฐि เคนै। เคฏเคนाँ เคชเคฐ เคจौเค•ुเคšिเคฏा เคฆेเคตी เค•ा เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เคนै। เค…เคฎेเคฐिเค•ा เค•े เคกा. เคธ्เคŸेเคจเคฒे เค•ो เคญी เคฏเคน เคธ्เคฅाเคจ เคฌเคนुเคค เคช्เคฐिเคฏ เคฒเค—ा। เคตे เคฏเคนाँ เคชเคฐ เค…เคชเคจी เค“เคฐ เคธे เคเค• 'เคตเคจ เคตिเคนाเคฐ'เค•ा เคธंเคšाเคฒเคจ เค•เคฐ เคตเคจ เค•े เคชเคถु  เคชเค•्เคทिเคฏों เค•ा เคธเคฐ्เคตेเค•्เคทเคฃ  เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•ा เคฏเคนाँ เคเค• เค†เคถ्เคฐเคฎ เคนै, เคœเคนाँ เคฌैเค เค•เคฐ เคตे เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เค…ंเค—ों เค•ा เคจिเคฐीเค•्เคทเคฃ, เคชเคฐीเค•्เคทเคฃ เค”เคฐ เคธंเคฐเค•्เคทเคฃ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคคाเคฒ เคคเค• เคชเคนुँเคšเคจे เค•े เคฒिเค เคญीเคฎเคคाเคฒ เคธे เคนी เคฎुเค–्เคฏ เคฎाเคฐ्เค— เคนै। เคญीเคฎเคคाเคฒ เคธे 'เคธाเคคเคคाเคฒ' เค•ी เคฆूเคฐी เค•ेเคตเคฒ เฅช เค•ि.เคฎी. เคนै। เคจैเคจीเคคाเคฒ เคธे เคธाเคคเคคाเคฒ เฅจเฅง เค•ि.เคฎी. เค•ी เคฆूเคฐी เคชเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนै।
 เคจเคฒ -เคฆเคฎเคฏเคจ्เคคि เคคाเคฒ : เคธाเคค เคคाเคฒों เค•ी เค—िเคจเคคी เคฎें 'เคจเคฒ เคฆเคฎเคฏเคจ्เคคि' เคคाเคฒ เคญी เค† เคœाเคคा เคนै। เคฎाเคนเคฐा เค—ाँเคต เคธे เคธाเคค เคคाเคฒ เคœाเคจे เคตाเคฒे เคฎोเคŸเคฐ-เคฎाเคฐ्เค— เคชเคฐ เคฏเคน เคคाเคฒ เคธ्เคฅिเคค เคนै। เค‡เคธ เคคाเคฒ เค•ा เค†เค•ाเคฐ เคชंเคšเค•ोเคฃी เคนै। เค‡เคธเคฎें เค•เคญी-เค•เคญी เค•เคŸी เคนुเคˆ เคฎเค›เคฒिเคฏों เค•े เค…ंเค— เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคे เคนैं। เคเคธा เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เค•ि เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เค•े เค•เค ोเคฐเคคเคฎ เคฆिเคจों เคฎें เคจเคฒ เคฆเคฎเคฏเคจ्เคคी เค‡เคธ เคคाเคฒ เค•े เคธเคฎीเคช เคจिเคตाเคธ เค•เคฐเคคे เคฅे। เคœिเคจ เคฎเค›เคฒिเคฏों เค•ो เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•ाเคŸเค•เคฐ เค•เคข़ाเคˆ เคฎें เคกाเคฒा เคฅा, เคตे เคญी เค‰เคก़ เค—เคฏी เคฅीं। เค•เคนเคคे เคนैं, เค‰เคธ เคคाเคฒ เคฎें เคตเคนी เค•เคŸी เคนुเคˆ เคฎเค›เคฒिเคฏाँ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคนैं। เค‡เคธ เคคाเคฒ เคฎें เคฎเค›เคฒिเคฏों เค•ा เคถिเค•ाเคฐ เค•เคฐเคจा เคฎเคจा เคนै।
 เค•ाเคถीเคชुเคฐ : เค–ुเคฐ्เคชीเคคाเคฒ เคธे เค•ाเคฒเคขूँเค—ी เคฎाเคฐ्เค— เคนोเคคे เคนुเค เค•ाเคถीเคชुเคฐ เค•ो เคเค• เคธीเคงा เคฎाเคฐ्เค— เคšเคฒा เคœाเคคा เคนै। เค•ाเคถीเคชुเคฐ เคจैเคจीเคคाเคฒ เคœिเคฒे เค•ा เคเค• เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคจเค—เคฐ เคนै, เค”เคฐ เคฎुเคฐाเคฆाเคฌाเคฆ เคต เคฒाเคฒเค•ुเค†ँ เคธे เคฐेเคฒ เคฆ्เคตाเคฐा เคœुเคก़ा เคนै। เคจैเคจीเคคाเคฒ เคธे เคฏเคนाँ เคจिเคฐเคจ्เคคเคฐ เคฌเคธें เค†เคคी เคฐเคนเคคी เคนैं। เค•ुเคฎाเคŠँ เค•े เคฐाเคœाเค“ं เค•ा เคฏเคน เคเค• เคฎुเค–्เคฏ เค•ेเคจ्เคฆ्เคฐ เคฅा। เคšीเคจी เคฏाเคค्เคฐी เคนृเคตेเคจเคธांเค— เคจे เคญी เค‡เคธ เคธ्เคฅाเคจ เค•ा เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•िเคฏा เคฅा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค‡เคธ เคธ्เคฅाเคจ เค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– 'เค—ोเคตिเคถाเคฃ' เคจाเคฎ เคธे เค•िเคฏा เคฅा เคช्เคฐाเคšीเคจ เคธเคฎเคฏ เคธे เคนी เค•ाเคถीเคชुเคฐ เค•ा เค…เคชเคจा เคญौเค—ोเคฒिเค•, เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคต เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคฎเคนเคค्เคต เคฐเคนा เคนै। เค•ाเคฒाเคขूँเค—ी/เคนเคฒ्เคฆ्เคตाเคจी เคธे เค•ाเคถीเคชुเคฐ เคฎोเคŸเคฐ-เคฎाเคฐ्เค— เคฎें เค•ाเคถीเคชुเคฐ เคถเคนเคฐ เคธे เคฒเค—เคญเค— เฅฌ เค•ि.เคฎी. เคชเคนเคฒे เคฆेเคตी เค•ा เคเค• เค•ाเคซी เคชुเคฐाเคจा เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เคนै เคฏเคนाँ เคชเคฐ เคšैเคค्เคฐ เคฎाเคธ เคฎें เคšैเคคी เคฎेเคฒा เคตिเคถेเคท เคฐुเคช เคธे เคฒเค—เคคा เคนै, เคœिเคธเคฎें เคฆूเคฐ-เคฆूเคฐ เคธे เคฒोเค— เค†เคคे เคนैं เคคเคฅा เค…เคชเคจी เคฎเคจौเคคिเคฏाँ เคฎเคจाเคคे เค”เคฐ เคฎाँเค—เคคे เคนैं। เคฆेเคตी เค•े เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฏเคนाँ เค•ाเคซी เคญीเคก़ เค‰เคฎเคก़ เคชเคก़เคคी เคนै।
 เคฆ्เคฐोเคฃा เคธाเค—เคฐ : เคšैเคคी เคฎेเคฒा เคธ्เคฅเคฒ เคธे เค•ाเคถीเคชुเคฐ เค•ी เค“เคฐ เฅจ เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เค†เค—े เคจเค—เคฐ เคธे เคฒเค—เคญเค— เคœुเคก़ा เคนुเค† เคเค• เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคคाเคฒ เคฆ्เคฐोเคฃ เคธाเค—เคฐ เคนै। เคชांเคกเคตों เคธे เค‡เคธ เคคाเคฒ เค•ा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฌเคคाเคฏा เคœाเคคा เคนै เค•ि เค—ुเคฐु เคฆ्เคฐोเคฃ เคจे เคฏเคนीं เคฐเคนเค•เคฐ เค…เคชเคจे เคถिเคท्เคฏों เค•ो เคงเคจुเคฐ्เคตिเคฆ्เคฏा เค•ी เคถिเค•्เคทा เคฆी เคฅी। เคคाเคฒ เค•े เค•िเคจाเคฐे เคเค• เคชเค•्เค•े เคŸीเคฒे เคชเคฐ เค—ुเคฐु เคฆ्เคฐोเคฃ เค•ी เคเค• เคช्เคฐเคคिเคฎा เคนै, เคเคคिเคนाเคธिเค• เคต เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคฆृเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เคธे เคฏเคน เคตिเคถिเคท्เคŸ เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เคธ्เคฅเคฒ เคนै।

1- เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ: เคŠंเคšे เคชเคนाเคกों, เคฆेเคตเคฆाเคฐ เค•े เค˜เคจे เคœंเค—เคฒों เค”เคฐ เคœเคŸाเค—ंเค—ा เคจเคฆी เค•े เค•िเคจाเคฐे เคฌเคธा เคนै เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•ा เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคถिเคต เคงाเคฎ। เค…เคฒเคฎोเคก़ा เคธे เค•เคฐीเคฌ 35 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคฆूเคฐ เค˜เคจे เคœंเค—เคฒ เคฎें เคฎौเคœूเคฆ เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคชเคนुंเคšเคคे เคนी เค…เคธीเคฎ เคถांเคคि เค•ा เคเคนเคธाเคธ เคนोเคคा เคนै। เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เค•ी เค—เคฃเคจा เคญเค—เคตाเคจ เคถिเคต เค•े เคฌाเคฐเคน เคœ्เคฏोเคฐ्เคคिเคฒिंเค—ों เคฎें เค•ी เคœाเคคी เคนै। เคฏเคนां 7เคตीं เคถเคคाเคฌ्เคฆी เคธे 18 เคตीं เคถเคคाเคฌ्เคฆी เค•े เคฌीเคš เค•เคฐीเคฌ 125 เคฎंเคฆिเคฐ เคฌเคจाเค เค—เค เคนैं ।เคฎाเคจ्เคฏเคคा เคนै เคญเค—เคตाเคจ เคถिเคต เค•े เคฒिंเค— เคฐूเคช เค•ी เคชूเคœा เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคธे เคนी เคถुเคฐू เคนुเคˆ। เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เค•ो ‘เค•ुเคฎाเคŠँ เค•ा เค•ाเคถी’ เคญी เค•เคนा เคœाเคคा เคนै। เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคช्เคฐाเคšीเคจ เค•ैเคฒाเคถ เคฎाเคจเคธเคฐोเคตเคฐ เคฎाเคฐ्เค— เคชเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนै। เคฏे เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคธे เค•เคฐीเคฌ 35 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคฆूเคฐ เคนै।เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคงाเคฎ เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เค•ुเคฎाเคŠं เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคœो เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคธे เคธिเคฐ्เคซ 35 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เค”เคฐ เคฆिเคฒ्เคฒी เคธे 400 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคฆूเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนै। เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เค•ुเคฎाเคŠँ เค…ंเคšเคฒ เค•े เคชเคฐเคฎ เคชเคตिเคค्เคฐ เคคीเคฐ्เคฅों เคฎें เคธे เคเค• เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै। เคฏเคน เคญเค—เคตाเคจ เคถिเคต เค•े เคฌाเคฐเคน เคœ्เคฏोเคคिเคฐ्เคฒिंเค—ों เคฎें เคธे เคเค• เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै।  เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เค•ि เคฏเคนां เคจिเคตृเคค्เคคि เคฎाเคฐ्เค— เค•े เคธเคช्เคคเค‹เคทिเคฏों เคจे เคคเคชเคธ्เคฏा เค•ी เคฅी เค”เคฐ เคฏเคนीं เคธे เคฒिंเค— เค•े เคฐूเคช เคฎें เคญเค—เคตाเคจ เคถिเคต เค•ी เคชूเคœा เคถुเคฐू เคนुเคˆ เคฅी। เค–ाเคธ เคฌाเคค เคฏเคน เคนै เค•ि เคฏเคนां เคญเค—เคตाเคจ เคถिเคต เค•ी เคชूเคœा เคฌाเคฒ เคฏा เคคเคฐुเคฃ เคฐूเคช เคฎें เคญी เค•ी เคœाเคคी เคนै। เคธเคฌเคธे เคตिเคถाเคฒ เคคเคฅा เคช्เคฐाเคšीเคจเคคเคฎ ‘เคฎเคนाเคฎृเคค्เคฏुंเคœเคฏ เคถिเคต เคฎंเคฆिเคฐ’ เคฏเคนां เค•ा เคฎुเค–्เคฏ เคฎंเคฆिเคฐ เคนै เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคงाเคฎ เคฎें เคญैเคฐเคต, เคฎाเคคा เคชाเคฐ्เคตเคคी,เค•ेเคฆाเคฐเคจाเคฅ, เคนเคจुเคฎाเคจ, เคฎृเคค्เคฏुंเคœเคฏ เคฎเคนाเคฆेเคต, เคฎाเคคा เคฆुเคฐ्เค—ा เค•े เคฎंเคฆिเคฐ เคญी เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนै। เคนเคฐ เคตเคฐ्เคท เคฏเคนां เคธाเคตเคจ เค•े เคฎเคนीเคจे เคฎें เคถ्เคฐाเคตเคฃी เคฎेเคฒा เคฒเค—เคคा เคนै। เคฆेเคถ เคนी เคตिเคฆेเคถ เคธे เคญी เคฏเคนां เคญเค•्เคค เค†เค•เคฐ เคญเค—เคตाเคจ เคถंเค•เคฐ เค•ा เคฐूเคฆ्เคฐाเคญिเคทेเค• เค•เคฐเคคे เคนैं। เคฏเคนां เคฐूเคฆ्เคฐाเคญिเคทेเค• เค•े เค…เคฒाเคตा, เคชाเคฐ्เคฅिเคต เคชूเคœा, เค•ाเคฒเคธเคฐ्เคช เคฏोเค— เค•ी เคชूเคœा, เคฎเคนाเคฎृเคค्เคฏुंเคœเคฏ เคœाเคช เคœैเคธे เคชूเคœเคจ เค•िเค เคœाเคคे เคนैं।เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคธเคก़เค• เคฎाเคฐ्เค— เคฆ्เคตाเคฐा เค‡เคธ เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•े เคช्เคฐเคฎुเค– เค•ेเคจ्เคฆ्เคฐों เคธे เคœुเคก़ा เคนै। เคตिเคญिเคจ्เคจ เค•ेเคจ्เคฆ्เคฐों เค•ी เคฆूเคฐिเคฏाँ: เคฆिเคฒ्เคฒी เฅฉเฅญเฅฎ เค•िเคฎी, เคฒเค–เคจเคŠ เฅชเฅฌเฅฆ เค•िเคฎी, เคจैเคจीเคคाเคฒ เฅฌเฅฌ เค•िเคฎी (เคฐाเคจीเค–ेเคค เค•े เคฐाเคธ्เคคे เฅงเฅฆเฅฉ เค•िเคฎी), เค•ाเค เค—ोเคฆाเคฎ เฅฏเฅฆ เค•िเคฎी เคนै।  เคธเคฌเคธे เคจिเค•เคŸเคคเคฎ เคฐेเคฒเคตे เคธ्เคŸेเคถเคจ เคฎें เค•ाเค เค—ोเคฆाเคฎ เคนै, เคœो เคฏเคนाँ เคธे 90เค•िเคฎी เคฆूเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนै, เค”เค เคตเคนाँ เคธे เคฆिเคฒ्เคฒी, เคฒเค–เคจเคŠ เค”เคฐ เค†เค—เคฐा เค•े เคฒिเค เคŸ्เคฐेเคจें เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนैं।  เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคฎเคนाเคฆेเคต เคฎंเคฆिเคฐ เคชเคฐिเคธเคฐ เคฎें เคฎुเค–्เคฏ เคฎंเคฆिเคฐ เคฌाเคฒ เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคฏा เคฌाเคฒ เคถिเคต เค•ो เคธเคฎเคฐ्เคชिเคค เคนै। เคฎเคนाเคชुเคฐुเคทों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฏเคน เคญी เคฎाเคจ เคœाเคคा เคนै เค•ि เคญเค—เคตाเคจ เคถिเคต เคฏเคนां เค…เคชเคจे เคจिเคตाเคธ เคธ्เคฅाเคจ เคธे เคจीเคšे เค†เค•เคฐ เคง्เคฏाเคจ เค•เคฐเคคे เคฅे। เค•ुเคฎाเคฏूँ เค•े เคšाँเคฆ เคฐाเคœा  เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคฎंเคฆिเคฐ เค•े เคธंเคฐเค•्เคทเค• เคฅे। เคœเค—เคฐेเคถ्เคตเคฐ เคฎंเคฆिเคฐों เค•ी เคฆीเคตाเคฐों เค”เคฐ เคธ्เคคंเคญों เคชเคฐ เคตिเคญिเคจ्เคจ เค…เคตเคงिเคฏों เค•े 25 เคถिเคฒाเคฒेเค– เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒเคคे เคนैं, เคถिเคฒाเคฒेเค–ों เคญाเคทा เคธंเคธ्เค•ृเคค เค”เคฐ เคฌ्เคฐाเคน्เคฎी เคนै। เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เค•ो เค…เคชเคจे เค†เค•เคฐ्เคทเค• เคฎंเคฆिเคฐ เคชเคฐिเคธเคฐ เค•े เคฒिเค เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै เคœो เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค‰เคค्เคธाเคนी เค”เคฐ เค‡เคคिเคนाเคธ เคช्เคฐेเคฎिเคฏों เค•े เคฒिเค เคฏเคน เคœเค—เคน เคธ्เคตเคฐ्เค— เค•े เคธाเคฎाเคจ เคนै। เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคธे เค•ेเคตเคฒ 35 เค•िเคฎी เคฆूเคฐ เคนै, เคœिเคธเค•े เคšเคฒเคคे เคฏเคนां เค†เคจे เคตाเคฒे เคฒोเค— เค†เคฎเคคौเคฐ เคชเคฐ เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคฎें เค†เคตाเคธ เคฌुเค• เค•เคฐเคคे เคนैं เค”เคฐ เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เค•ी เคฏाเคค्เคฐा เค•ो เคเค• เคฆिเคจ เคฎें เคชूเคฐा เค•เคฐ เคฒेเคคे เคนैं।  เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคงाเคฎ เคฎें เคธเคฎเคถीเคคोเคท्เคฃ เคœเคฒเคตाเคฏु เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคชूเคฐे เคธाเคฒ เคฏเคนां เคชเคฐ्เคฏเคŸเค• เคœा เคธเค•เคคे เคนैं। เคฏเคนां เค—เคฐ्เคฎिเคฏों เค•ा เคฎौเคธเคฎ เค•ाเคซी เคถांเคค เค”เคฐ เคธुเค–เคฆ เคฐเคนเคคा เคนै เคœเคฌเค•ि เคธเคฐ्เคฆिเคฏों เค•े เคฎौเคธเคฎ เคฎें เคฌเคฐ्เคซเคฌाเคฐी เคธे เค ंเคกเค• เคนो เคธเค•เคคी เคนै।  เค…เคช्เคฐैเคฒ เคธे เคœूเคจ เค”เคฐ เคธिเคคंเคฌเคฐ เคธे เคจเคตंเคฌเคฐ เค•े เคฌीเคš เคฏเคนां เคœाเคจे เค•ा เคธเคฌเคธे เค…เคš्เค›ा เคธเคฎเคฏ เคนै। เคตเคธंเคค เค”เคฐ เคถुเคฐुเค†เคคी เคฎाเคจเคธूเคจ เค•े เคฎौเคธเคฎ เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เค•ी เคฏाเคค्เคฐा เค•เคฐเคจा เค†เคชเค•े เคฒिเค เคเค• เค–ाเคธ เค…เคจुเคญเคต เคธाเคฌिเคค เคนो เคธเค•เคคा เคนै। เคฏเคนां เค†เค•เคฐ เค†เคชเค•ो เค‡เคจ เคช्เคฐाเคšीเคจ เคฎंเคฆिเคฐों เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคฐाเคœเคตंเคถों เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฌเคนुเคค เค•ुเค› เคœाเคจเคจे เค•ो เคฎिเคฒเคคा เคนै เคœिเคจ्เคนोंเคจे เค‡เคจเค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฐเคตाเคฏा เคฅा।
 เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เคงाเคฎ เคชเคนुंเคšเคจे เค•े เคฒिเค เคฆिเคฒ्เคฒी เคธे เคฒเค—เคญเค— 10 เค˜ंเคŸे เค”เคฐ เค•ाเค เค—ोเคฆाเคฎ เคธे 4 เค˜ंเคŸे เคฒเค—เคคे เคนैं।  เคœो เคญी เคฒोเค— เคธเฅœเค• เคฎाเคฐ्เค— เคฆ्เคตाเคฐा เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เค•ी เคฏाเคค्เคฐा เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं เคตो เค†เคˆเคเคธเคฌीเคŸी เค†เคจंเคฆ เคตिเคนाเคฐ, เคฆिเคฒ्เคฒी เคธे เคนเคฒ्เคฆ्เคตाเคจी เค”เคฐ เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เค•े เคฒिเค เคฌเคธ เคชเค•เฅœ เคธเค•เคคे เคนैं। เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เค•ा เคจिเค•เคŸเคคเคฎ เคฐेเคฒเคตे เคธ्เคŸेเคถเคจ เคนै เค•ाเค เค—ोเคฆाเคฎ, เคœो 25 เค•िเคฒो-เคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคฆूเคฐी เคชเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนै। เค•ाเค เค—ोเคฆाเคฎ เคฐेเคฒเคตे เคธ्เคŸेเคถเคจ เคญाเคฐเคค เค•े เคช्เคฐเคฎुเค– เคถเคนเคฐों เคœैเคธे เคฒเค–เคจเคŠ, เคฆिเคฒ्เคฒी เค”เคฐ เค•ोเคฒเค•ाเคคा เคธे เคŸ्เคฐेเคจ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคธे เคœुเฅœा เคนुเค† เคนै। เค•ाเค เค—ोเคฆाเคฎ เคชเคนुंเคšเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค†เคช เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เค”เคฐ เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เค•े เคฒिเค เคฌเคธें เค”เคฐ เคŸैเค•्เคธी เค•ी เคฎเคฆเคฆ เคธे เคœा เคธเค•เคคे เคนैं। เคœाเค—ेเคถ्เคตเคฐ เค•ा เคธเคฌเคธे เคจिเค•เคŸเคคเคฎ เคนเคตाเคˆ เค…เคก्เคกा เคชंเคคเคจเค—เคฐ เคนै เคœो 150 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคฆूเคฐ เคธ्เคฅिเคค เคนै।
2- เคฌिเคจเคธเคฐ:  เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•ा เค…เคจुเค›ुเค† เคธौंเคฆเคฐ्เคฏ เคฆेเค–เคจा เคšाเคนเคคे เคนैं เคคो เคฌिเคจเคธเคฐ เคœเคฐूเคฐ เคœाเค‡เค। เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•े เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เค•े เคชाเคธ เค•ा เคฌिเคจเคธเคฐ เคเค• เคตเคจ्เคฏ เคช्เคฐाเคฃी เคตिเคนाเคฐ เคญी เคนै। เคฌांเคœ เค”เคฐ เคฌुเคฐांเคธ เค•े เคœเค—เคฒों เคตाเคฒे เคฌिเคจเคธเคฐ เคฎें เคคेंเคฆुเค เคชाเค เคœाเคคे เคนै। เคœंเค—เคฒ เคญी เค‡เคคเคจा เค˜เคจा เค•ि เค•ुเค› เค‡เคฒाเค•ों เคฎें เคธूเคฐ्เคฏ เค•ी เคฐोเคถเคจी เคญी เคถाเคฏเคฆ เคนी เคชเคนुंเคšเคคी เคนो। เคฌिเคจเคธเคฐ เคธे เคนिเคฎाเคฒเคฏ เค•ी เคจंเคฆा เคฆेเคตी, เคค्เคฐिเคถुเคฒ, เคชंเคšाเคšुเคฒी, เคจंเคฆाเค•ोเคŸ, เคฎृเค—เคงूเคจी เคœैเคธी เคฌเคฐ्เคซीเคฒी เคšोเคŸिเคฏों เค•ा 300 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคฒंเคฌा เค…เคฆ्เคญुเคค เคจเคœाเคฐा เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคा เคนै। เค†เคงुเคจिเค• เคธुเคตिเคงाเค“ं เคธे เคฆूเคฐ เคฏเคนां เค•ुเค› เคฆिเคจ เคฌिเคคाเคจे เค•ा เค…เคจुเคญเคต เคœिंเคฆเค—ी เคญเคฐ เคจเคนीं เคญुเคฒाเคฏा เคœा เคธเค•เคคा। เคฌिเคจเคธเคฐ เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคธे เค•เคฐीเคฌ 30 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคนै। 
3- เคฐाเคฎเค—เคข़:  เค—ुเคฐू เคฐเคตिเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐ เคจे เคฏเคนां เคฐเคนเค•เคฐ เค—ीเคคांเคœเคฒी เค•ा เค•ुเค› เคนिเคธ्เคธा เคฒिเค–ा เคฅा। เคนिเคจ्เคฆी เค•เคตिเคฏिเคค्เคฐी เคฎเคนाเคฆेเคตी เคตเคฐ्เคฎा เคจे เคญी เคฏเคนां เค•े เคถाเคจ्เคค เค”เคฐ เคธुเค•ूเคจ เคญเคฐे เคฎाเคนौเคฒ เคฎें เคฒेเค–เคจ เค•िเคฏा । เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•े เคฐाเคฎเค—เคข़ เค•เคธ्เคฌे เค•ा เคฏเคน เค‡เคคिเคนाเคธ เค‡เคธे เค–ाเคธ เคฌเคจाเคคा เคนै। เค‡เคธเค•े เคธाเคฅ เคฏเคนां เคนिเคฎाเคฒเคฏ เค•ी เคฌेเคœोเคก़ เค–ूเคฌเคธूเคฐเคคी เค•ो เคœोเคก़ เคฆे เคคो เคซिเคฐ เค‡เคธ เคœเค—เคน เค•ा เค•ोเคˆ เคฎुเค•ाเคฌเคฒा เคจเคนीं।
4- เคฎुเค•्เคคेเคถ्เคตเคฐ:  เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•ी เคธเคฌเคธे เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เคœเค—เคนों เคฎें เคฎुเค•्เคคेเคถ्เคตเคฐ เค•ा เคจाเคฎ เคฒिเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคจैเคจीเคคाเคฒ เคœिเคฒे เค•ा เคฏเคน เค›ोเคŸा เค•ा เค•เคธ्เคฌा เค•ुเค› เคฆिเคจ เคถांเคคि เคธे เคฌिเคคाเคจे เคตाเคฒे เคชเคฐ्เคฏเคŸเค•ों เค•े เคฌीเคš เค–ाเคธा เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคนै। 2286 เคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคŠंเคšाเคˆ เค‡เคธเค•े เคฎौเคธเคฎ เค•ो เค–ाเคธ เคฌเคจाเคคी เคนै। เค‡เคธ เคœเค—เคน เค•ा เคจाเคฎ เคฏเคนां เคญเค—เคตाเคจ เคถिเคต เค•े เคฎंเคฆिเคฐ เค•े เคจाเคฎ เคชเคฐ เคชเคก़ा เคœिเคธे เคฎुเค•्เคคेเคถ्เคตเคฐ เคงाเคฎ เค•เคนा เคœाเคคा เคนै। 1893 เคฎें เคฏเคนां เค‡เคกिเคฏเคจ เคตेเคŸเคจเคฐी เคฐिเคธเคฐ्เคš เค‡ंเคธ्เคŸीเคŸ्เคฏूเคŸ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•ी เค—เคˆ เคœเคนां เค†เคœ เคญी เคœाเคจเคตเคฐों เคธे เคœुเคกें เคฎाเคฎเคฒों เคชเคฐ เคฐिเคธเคฐ्เคš เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคฎुเค•्เคคेเคถ्เคตเคฐ เคฐाเคฎเค—เคข़ เคธे 30 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคนै। 6- เคถीเคคเคฒाเค–ेเคค:เคœเคฌ เคฌเคธ เคœंเค—เคฒ เค•े เคฌीเคš เคฐเคนเคจे เค•ा เคฎเคจ เค•เคฐे , เค†เคช เคšाเคนें เค•ि เค†เคธ เคชाเคธ เค˜ूเคฎเคคे เคนिเคฐเคฃ เค†เคชเค•ो เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคे เคฐเคนें, เคธुเคฌเคน เคšिเคก़िเคฏों เค•े เคšเคนเคšเคนाเคจे เคธे เค†เคชเค•ी เคจींเคฆ เค–ुเคฒे เค”เคฐ เคธाเคฅ เคฎें เคชเคนाเคกी เคฎौเคธเคฎ เค•ा เค†เคจंเคฆ เคญी เคฎिเคฒे เคคो เคฌเคธ เคถीเคคเคฒाเค–ेเคค เคšเคฒे เค†เคं। เคฐाเคจीเค–ेเคค เค•े เคชाเคธ เคฌเคธा เคฏเคน เค›ोเคŸा เคธा เค—ांเคต เคฌเคธ เค†เคฐाเคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคนी เคนै। เค•ुเค› เค•เคฐเคจा เคšाเคนें เคคो  เค•เคฐीเคฌ เคคीเคจ เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคšเคขाเคˆ เค•เคฐเค•े เคชเคนाเคก़ เค•ी เคšोเคŸी เคชเคฐ เคฌเคจे เคฎंเคฆिเคฐ เคคเค• เคœाเคं เค”เคฐ เคฎंเคฆिเคฐ เค•ी เคšोเคŸी เคธे เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•े เคถाเคจเคฆाเคฐ เคจเคœाเคฐों เค•ा เคฎเคœा เคฒें। เคฏे เคฐाเคจीเค–ेเคค เคธे เคถीเคคเคฒाเค–ेเคค เค•เคฐीเคฌ 30 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคนै।
7-เคจैเคจीเคคाเคฒ:  เคเค• เคฌเคก़ी เคธी เคीเคฒ, เค‰เคธเคฎें เคคैเคฐเคคी เคฐंเค—-เคฌिเคฐंเค—ी เคจाเคตें, เคชाเคจी เคฎें เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคा เคถเคนเคฐ เค•ा เค…เค•्เคธ,   เค•िเคจाเคฐे เคฌเคจी เคฎाเคฒ เคฐोเคก, เคชुเคฐाเคจे เคšเคฐ्เคš เค”เคฐ เค‡เคฎाเคฐเคคें। เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฆौเคฐ เค•ी เค–เคจเค• เค”เคฐ เค†เคงुเคจिเค•เคคा เค•ा เค…เคœเคฌ เคฎेเคฒ เคนै เคจैเคจीเคคाเคฒ। เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เค†เคฐाเคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•े เค‡เคธ เคนिเคฒ เคธ्เคŸेเคถเคจ เค•ो เคฌเคธाเคฏा เคฅा । เค–ाเคธ เคฌाเคค เคฏเคน เคนै เค•ि เค‰เคธ เคฆौเคฐ เค•ी เค–ूเคฌเคธूเคฐเคคी เค•ो เคจैเคจीเคคाเคฒ เคจे เค†เคœ เคญी เคธंเคœो เค•เคฐ เคฐเค–ा เคนै। เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เคฎां เคธเคคी เค•ी เค†ंเค– ( เคจैเคจ) เคฏเคนां เค—िเคฐी เคฅी เคœिเคธเค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค‡เคธเค•ा เคจाเคฎ เคจैเคจीเคคाเคฒ เคชเคก़ा। เคीเคฒ เค•े เค•िเคจाเคฐे เคจैเคฏเคจा เคฆेเคตी เค•ा เคช्เคฐाเคšीเคจ เคฎंเคฆिเคฐ เคญी เคนै เคœो 64 เคถเค•्เคคिเคชीเค ों เคฎें เคธे เคเค• เคนै। 
8-เคšौเค•ोเคฐी :เคŠंเคšे เคฌเคฐ्เคซीเคฒे เคชเคนाเคกों เค”เคฐ เค˜เคจों เคœเค—เคฒों เคธे เค˜िเคฐा เคนै เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•ा เค›ोเคŸा เคธा เค•เคธ्เคฌा เคšौเค•ोเคฐी। เคฏเคนां เคธे เคชंเคšाเคšूเคฒी เค”เคฐ เคจंเคฆा เคฆेเคตी เค•ी เคฌเคฐ्เคซ เคธे เคขเค•ी เคšोเคŸिเคฏों เค•ा เค…เคฆ्เคญुเคค เคฆृเคถ्เคฏ เคจเคœเคฐ เค†เคคा เคนै। เคเคธा เคฒเค—เคคा เคนै เค•ि เคนเคฎ เคฌिเคฒ्เค•ुเคฒ เค‡เคจ เคชเคนाเคกों เค•े เคธाเคฎเคจे เค–เคกे เคนैं। เคฏเคน เค…เคจเคœाเคจा เค•เคธ्เคฌा เคช्เคฐเค•ृเคคि เคช्เคฐेเคฎी เคชเคฐ्เคฏเคŸเค•ों เค•े เคฌीเคš เคงीเคฐ-เคงीเคฐे เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคนो เคฐเคนा เคนै। เคšौเค•ोเคฐी เคธเคฎुเคฆ्เคฐ เคคเคฒ เคธे 2010 เคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคŠंเคšाเคˆ เคชเคฐ เคนै। เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•ी เค…เคจเค›ुเคˆ เคธुเคจ्เคฆเคฐเคคा เค•ो เค•เคฐीเคฌ เคธे เคฎเคนเคธूเคธ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคšौเค•ोเคฐी เคฌเคขिเคฏा เคœเค—เคน เคนै। เคฏเคน เค•เคธ्เคฌा เคจैเคจीเคคाเคฒ เคธे 173 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคฆूเคฐी เคชเคฐ เคนै। 
9- เคฎुเคจเคธ्เคฏाเคฐी: เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•े เคšीเคจ เคธे เคฒเค—เคคे เคœिเคฒे เคชिเคฅौเคฐाเค—เคข เค•ा เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เค•เคธ्เคฌा เคนै เคฎुเคจเคธ्เคฏाเคฐी। เคฏเคน เค‡เคฒाเค•ा เค‡เคคเคจा เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เคนै เค•ि เค‡เคธे เค›ोเคŸा เค•เคถ्เคฎीเคฐ เคญी เค•เคนा เคœाเคคा เคนै। เคฎुเคจเคธ्เคฏाเคฐी เคฐोเคฎांเคšเค• เค–ेเคฒ เค”เคฐ เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธुเคจ्เคฆเคฐเคคा เคชเคธंเคฆ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เค•े เคฌेเคนเคคเคฐीเคจ เคนै। เคฎुเคจเคธ्เคฏाเคฐी เคธे เคŠเคชเคฐी เคนिเคฎाเคฒเคฏ เค•े เค•เคˆ เคŸ्เคฐेเค•िंเค— เคฐाเคธ्เคคों เค•ी เคถुเคฐूเค†เคค เคนोเคคी เคนै। เคฏเคนां เคธे เคฎिเคฒเคจ เค”เคฐ เคฐाเคฒเคฎ เค—्เคฒेเคถिเคฏเคฐ เค•ी เคšเคข़ाเคˆ เคถुเคฐू เค•ी เคœाเคคी เคนै। เคจंเคฆा เคฆेเคตी เคšोเคŸी เค•ी เคšเคขाเคˆ เค•ा เค†เคงाเคฐ เคญी เคฎुเคจเคธ्เคฏाเคฐी เคนी เคนै।เคฏเคนां เคธे เคญी เคชंเคšाเคšूเคฒी, เคค्เคฐिเคถूเคฒ เค”เคฐ เคจंเคฆा เคฆेเคตी เค•ी เคฌเคฐ्เคซीเคฒी เคšोเคŸिเคฏों เค•ा เคฎเคจเคญाเคตเคจ เคจเคœाเคฐा เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคा เคนै। เคฎुเคจเคธ्เคฏाเคฐी เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคธे 200 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคฆूเคฐ เคนै। 
10- เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा : เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•ा เคช्เคฐाเคšीเคจ เค”เคฐ เคเคคिเคนाเคธिเค• เคถเคนเคฐ เคนै เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा।1650 เคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคŠँเคšाเคˆ เคชเคฐ เคฌเคธा เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคเค• เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เคนिเคฒ เคธ्เคŸेเคถเคจ เคนै। เคฏเคน เค•ुเคฎाเคŠं เค•े เคšंเคฆ เคฐाเคœाเค“ं เค•ी เคฐाเคœเคงाเคจी เคฐเคนा। เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เค•ो เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•ा เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เค•ेเคจ्เคฆ्เคฐ เค•เคนा เคœाเคคा เคนै। เคฏเคนां เค•े เคฌाเคœाเคฐ เค•ी เคชเคคเคฒी เคธเคก़เค•ों เคชเคฐ เค˜ूเคฎें เคคो เคฒเค—เคคा เคนै เคชुเคฐाเคจे เคธเคฎเคฏ เคฎें เค† เค—เคฏे เคนैं। เคฒเค•เคก़ी เค•ी เคฌเคจी เค›ोเคŸी-เค›ोเคŸी เคฆुเค•ाเคจें เค‡เคธ เคถเคนเคฐ เค•ो เค…เคจोเค–ा เคฐुเคช เคฆेเคคी เคนैं। เค‡เคธ เคถเคนเคฐ เค•े เคชाเคธ เค•เคˆ เคช्เคฐाเคšीเคจ เคฎंเคฆिเคฐ เคนैं เคœो เคฆेเค–े เคœा เคธเค•เคคे เคนैं। เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เค•ी เคนोเคฒी เคญी เคฌเคนुเคค เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคนै। เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เค†เคं เคคो เคฏเคนां เค•ि เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคฌाเคฒ เคฎिเค ाเคˆ เค–ाเคจा เคจा เคญूเคฒें। เค…เคฒ्เคฎोเคก़ा เคจैเคจीเคคाเคฒ เคธे 60 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เคฆूเคฐ เคนै। เค•ुเคฎाเคŠँ เค•े เคช्เคฐเคตेเคถ เคฆ्เคตाเคฐ เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจा เคœाเคจे เคตाเคฒा เคธ्เคฅाเคจ -เค…เคฒ्เคฎोเฅœा เคคเค• เค•ी เคธเฅœเค• เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เค•เคฐें।  เคนเคฒ्เคฆ्เคตाเคจी เค•े เคฌเคธ เคธ्เคŸेเคถเคจ, เคฐेเคฒเคตे เคธ्เคŸेเคถเคจ เคธे เคนोเคคे เคนुเค, เค•ाเค เค—ोเคฆाเคฎ, เคฐाเคจीเคฌाเค—, เคญीเคฎเคคाเคฒ, เคญเคตाเคฒी, เค•ैंเคšी เค†เคถ्เคฐเคฎ, เค—เคฐเคฎเคชाเคจी, เค–ैเคฐเคจा, เคธुเคฏाเคฒเคฌाเฅœी, เค•्เคตाเคฐเคฌ, เคฒोเคงिเคฏा เคนोเคคे เคนुเค เค…เคฒ्เคฎोเฅœा เคชเคนुเคšे।
-------

เคฒोเคนाเค˜ाเคŸ : เค•ुเคฎाเคŠं เค•े เคšंเคฆ เคถाเคธเค•ों เค•ी เคช्เคฐเคฅเคฎ เคฐाเคœเคงाเคจी, เคšंเคชाเคตเคค, เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคเคตं เค•เคฒा เค•ी เคงเคจी เคตिเคฐाเคธเคค เค•ा เคเค• เคช्เคฐाเคšीเคจ เคถเคนเคฐ เคนै। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธ्เคตाเคงीเคจเคคा เคธे เคชเคนเคฒे เค•ुเคฎाเคŠं เค•े เคถेเคท เคญाเค— เค•ी เคคเคฐเคน เคฒोเคนाเค˜ाเคŸ เคญी เค•เคˆ เคฐเคœเคตाเคก़े เคตंเคถों เคฆ्เคตाเคฐा เคถाเคธिเคค เคฐเคนा เคนै। 6เค ी เคธे 12เคตीं เคธเคฆी เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคฏเคนां เค•เคค्เคฏूเคฐि เคตंเคถ  เค•ा เคถाเคธเคจ เคฐเคนा।  เคชเคฐंเคคु เค‡เคธी เคฆौเคฐाเคจ  เคšंเคฆ เคถाเคธเค•ों เคจे เคšंเคชाเคตเคค เคชเคฐ เค…เคชเคจा เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค•ाเคฏเคฎ เค•เคฐ เคฒिเคฏा। เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เคšंเคชाเคตเคค เค•े เคจिเค•เคŸ เคนोเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฒोเคนाเค˜ाเคŸ เคเค• เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เค•ेंเคฆ्เคฐ เคฅा।  เคตเคฐ्เคท 1790 เคฎें เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคฐूเคช เคธे เค—ोเคฐเค–िเคฏोเคฒ เค•เคนे เคœाเคจे เคตाเคฒे เค—ोเคฐเค–ों เคจे เค•ुเคฎाเคŠं เคชเคฐ เค•เคฌ्เคœा เค•เคฐ เคฒिเคฏा เค”เคฐ เคšंเคฆों เค•े เคถाเคธเคจ เค•ा เค…ंเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เคช्เคฐเคฅเคฎ เค—ोเคฐเค–ा เค†เค•्เคฐเคฎเคฃ เคฒोเคนाเค˜ाเคŸ เคชเคฐ เคนी เคนुเค†। เค—ोเคฐเค–ों เค•ा เคถोเคทเคฃ เคญเคฐा เคถाเคธเคจ เคตเคฐ्เคท 1815 เคฎें เคธเคฎाเคช्เคค เคนो เค—เคฏा เคœเคฌ เคˆเคธ्เคŸ เค‡ंเคกिเคฏा เค•ंเคชเคจी เคจे เค‰เคจ्เคนें เคชเคฐाเคธ्เคค เค•เคฐ เค•ुเคฎाเคŠं เคชเคฐ เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•เคฐ เคฒिเคฏा। เคฆ เคนिเคฎाเคฒเคฏเคจ เค—เคœेเคŸिเคฏเคฐ (เคตॉเคฒ्เคฏुเคฎ III, เคญाเค— I, เคตเคฐ्เคท 1882) เคฎें เคˆ เคŸी เคเคŸเค•िंเคธ เคจे เคฒिเค–ा เคนै เค•ि เคตเคฐ्เคท 1881 เคฎें เคฒोเคนाเค˜ाเคŸ เค•ी เค†เคฌाเคฆी 64 เคฎเคนिเคฒाเค“ं เคธเคนिเคค เค•ुเคฒ 154 เคนी เคฅी। เคตเคฐ्เคท 2000 เคฎें เคฒोเคนाเค˜ाเคŸ เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคจเคฏे เคฐाเคœ्เคฏ เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค•ा เคญाเค— เคฌเคจा เคœो เคคเคฌ เค‰เคค्เคคเคฐांเคšเคฒ เค•เคนเคฒाเคคा เคฅा।
เคคिเคฌ्เคฌเคค เค•े เคช्เคฐाเคšीเคจ เคต्เคฏाเคชाเคฐिเค• เคฎाเคฐ्เค— เคชเคฐ เคนोเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฒोเคนाเค˜ाเคŸ เค•ा เคช्เคฐเคฎुเค– เคต्เคฏाเคชाเคฐिเค• เคถเคนเคฐ เคนोเคจा เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เคนुเค†। เคคिเคฌ्เคฌเคค เคธे เคญाเคฐเคค, เคชเคนाเคก़ी เคฐाเคธ्เคคों เค•ो เคชाเคฐ เค•เคฐเคจे เคฎें เคจिเคชुเคฃ เคญोเคŸिเคฏा เคฒोเค— เคช्เคฐเคฎुเค– เคต्เคฏाเคชाเคฐी เคฅे เคœो เคฒोเคนाเค˜ाเคŸ เค•े เคฌाเคœाเคฐ เคฎें เคŠเคจ เคญेเคก़/เคฌเค•เคฐी, เคฌोเคฐेเค•्เคธ เคเคตं เคจเคฎเค• เคฌेเคšเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค†เคคे เคคเคฅा เคคिเคฌ्เคฌเคค เค•े เคฒिเคฏे เคฎोเคŸे เค•เคชเคก़े, เคšीเคจी (เค–ाเคธเค•เคฐ เค—ुเคก़) เคฎเคธाเคฒे เคเคตं เคคंเคฌाเค•ू เค–เคฐीเคฆเค•เคฐ เคฒे เคœाเคคे। เคตเคฐ्เคท 1962 เค•े เคญाเคฐเคค-เคšीเคจ เคฏुเคฆ्เคง เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฏเคน เคต्เคฏाเคชाเคฐिเค• เค•ाเคฐ्เคฏ เคเค•ाเคเค• เค เคช्เคช เคชเคก़ เค—เคฏा เค”เคฐ เคซเคฒเคธ्เคตเคฐूเคช เคฆोเคจों เคฆेเคถों เค•े เคฌीเคš เคต्เคฏाเคชाเคฐिเค• เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคฒोเคนाเค˜ाเคŸ เค•ा เคฎเคนเคค्เคต เค•เคฎ เคนो เค—เคฏा। เคฒोเคนाเค˜ाเคŸ เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจเคจ्เคฆ เคธे เคญी เคธเคฎ्เคฌเคฆ्เคง เคนै, เคœिเคจ्เคนें เคชाเคธ เคนी เคฎाเคฏाเคตเคคी เคฎें เคเค• เค…เคฆ्เคตैเคค เค†เคถ्เคฐเคฎ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•เคฐเคจे เค•ा เคถ्เคฐेเคฏ เคœाเคคा เคนै। เคฏเคนां เคตे เค•เคˆ เคฌाเคฐ เค†เคฏे เคคเคฅा เคตเคฐ्เคท 1901 เคฎें เคฆो เคธเคช्เคคाเคน เคธे เค…เคงिเค• เคฆिเคจों เคคเค• เคฐूเค•े। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค‡เคธ เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•เคนा, “เคฏเคนी เคตเคน เคœเค—เคน เคนै, เคœिเคธเค•ा เคธเคชเคจा เคฎैं เคฌเคšเคชเคจ เคธे เคฆेเค–ा เค•เคฐเคคा เคฅा। เคฎैเคจे เคฌाเคฐ-เคฌाเคฐ เคธเคฆैเคต เคฏเคนां เคฐเคนเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏा เคชเคฐ เค‡เคธเค•े เคฒिเคฏे เค‰เคชเคฏुเค•्เคค เคธเคฎเคฏ เคจเคนीं เคฎिเคฒ เคธเค•ा เคคเคฅा เค•ाเคฐ्เคฏ เคต्เคฏเคธ्เคคเคคा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฎुเคे เค‡เคธ เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคธ्เคฅाเคจ เคธे เคฆूเคฐ เคœाเคจा เคชเคก़ा। เคฎैं เค…ंเคคเคฐ्เคฎเคจ เคธे เคช्เคฐाเคฐ्เคฅเคจा เคเคตं เค†เคถा เค•เคฐเคคा เคนूं เค”เคฐ เคตिเคถ्เคตเคธ्เคค เคญी เคนूं เค•ि เคฎेเคฐे เค…ंเคคिเคฎ เคฆिเคจ เคฏเคนी เคฌीเคคेंเค—े। เคชृเคฅ्เคตी เค•े เคธเคญी เคธ्เคฅाเคจों เคฎें เคนเคฎाเคฐी เคœाเคคि เค•ी เคธเคฐ्เคตोเคค्เคคเคฎ เคฏाเคฆें เค‡เคจ्เคนीं เคชเคฐ्เคตเคคों เคธे เคธंเคฌเคฆ्เคง เคนैं।”
เคฐोเคนिเคฒเค–ंเคก: เคฐोเคนिเคฒเค–ंเคก เคฏा เคฐुเคนेเคฒเค–เคฃ्เคก เค‰เคค्เคคเคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•े เค‰เคค्เคคเคฐ-เคชเคถ्เคšिเคฎ เคฎें เคเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ เคนै। เคฐोเคนिเคฒा เคเค• เคธंเค˜ เคฅा, เคญाเคฐเคค เค•े เค‰เคจ เคตीเคฐो เค•ा, เคญाเคฐเคค เค•ी เคชเคถ्เคšिเคฎी เค‰เคค्เคคเคฐीเคฏ เคธीเคฎा เคช्เคฐเคนเคฐिเคฏों เค•ा เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคธ्เคตเคฏเคฎ เค•े เคŸुเค•เคก़े เคŸुเค•เคก़े เคนोเคจे เคคเค• เค“เคฐ เค…ंเคคिเคฎ เคถ्เคตांเคธ เคฒेเคจे เคคเค• เคงूเคฒि เค•े เค•เคฃ เค•े เคฌเคฐाเคฌเคฐ เคญी เค†เค•्เคฐांเคคाเค“ं เค•ो เคญाเคฐเคค เคญूเคฎि เค”เคฐ เค•เคฆเคฎ เคจเคนी เคฐเค–เคจे เคฆिเคฏा। เคฐोเคนिเคฒ เคช्เคฐाเค•ृเคค เค”เคฐ เค–ंเคก เคธंเคธ्เค•ृเคค เค•े เคถเคฌ्เคฆ เคนैं เคœो เค•्เคทเคค्เคฐिเคฏ เคฐाเคœाเค“ं เค•े เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคนैं । 'เค–ंเคก' เค•्เคทเคค्เคฐिเคฏ เคฐाเคœाเค“ं เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคนै, เคœैเคธे เคญเคฐเคคเค–ंเคก, เคฌुंเคฆेเคฒเค–ंเคก, เคตिเคจ्เคงเคฏेเคฒเค–ंเคก , เคฐोเคนिเคฒเค–ंเคก, เค•ुเคฎाเคฏुเค–ंเคก, เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค†เคฆि।  เค‡เคธเค•े เคฆเค•्เคทिเคฃ เคชเคถ्เคšिเคฎी เค“เคฐ เค—ंเค—ा เคนै, เคชเคถ्เคšिเคฎी เค“เคฐ เค‰เคค्เคคเคฐाเค–ंเคก เค”เคฐ เคจेเคชाเคฒ เค‰เคค्เคคเคฐ เคฎें เคนैं। เคชूเคฐ्เคตी เค“เคฐ เค…เคตเคง เคนै।  เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เคฎें เค‡เคธे เคฐोเคน เคถเคฌ्เคฆ เค…เคตเคฐोเคน เคงाเคคु เคธे เคฒिเคฏा เค—เคฏा เคนै เคœिเคธเค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคนै เคšเคข़เคจा เค…เคตเคฐोเคนी, เคฐोเคนी เคช्เคฒเคธ เคฒा เคช्เคฐเคค्เคฏ เคฌเคฐाเคฌเคฐ เคฐोเคนिเคฒा เค…เคฐ्เคฅाเคค เคšเคข़ाเคˆ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒा। เคคीเคฌ्เคฐ เคช्เคฐเคตाเคน *เคฐोเคน*, เค•ी เคญांเคคि เคšเคข़ाเคˆ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒा เคญी เคฐोเคนिเคฒा เค•เคนเคฒाเคฏा। เคชเคถ्เคšिเคฎी เค‰เคค्เคคเคฐीเคฏ เคธीเคฎा เคช्เคฐांเคค เคตैเคธे เคญी เคชเคฐ्เคตเคคीเคฏ เคšเคข़ाเคˆ เคฏुเค•्เคค เคขเคฒाเคจ เคฏเค•्เคค เค“เคฐ เคฆ्เคฐเคนเคฏु เค•े เคตंเคถเคœो เคฆ्เคฐोเคนी เคฐोเคนी เค•े เคตंเคถเคœो เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคตเคจ्เคธ เค•े เค•्เคทเคค्เคฐिเคฏो เค•ा เคช्เคฐเคฆेเคถ เคนोเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฎเคง्เคฏ เค•ाเคฒ เคคเค• เคชाเคฃिเคจि เค•ाเคฒीเคจ เคญाเคฐเคค เคธे เคฒेเค•เคฐ เคฐोเคน เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจा เค—เคฏा। 
   เคฐोเคนिเคฒे เค•्เคทเคค्เคฐिเคฏो เคจे เค†เคœ เคคเค• เค•เคญी เคญी เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เคต् เค…เคชเคจी เค•्เคทเคค्เคฐिเคฏ เค•ोเคฎ เคชเคฐ เคœीเคคे เคœी เค†ंเคš เคจเคนीं เค†เคจे เคฆी, 800 เคตเคฐ्เคทो เคคเค• เค†เค•्เคฐाเคจ्เคคाเค“ เค•ो, เคฐोเค•े เคฐเค–เคจे เคฎें เค…เคชเคจा เคธเคฐ्เคตเคธ्เคต เคฎिเคŸाเคฏा เคนै। เคตिเคงเคฐ्เคฎी เค•ा เคธंเค˜ाเคฐ เค•िเคฏा เคนै , เคถाเค•ा เค”เคฐ * เคœौเคนเคฐ* เค•िเคฏा เคนै,เคชเคฐเคจ्เคคु เค…เคชเคจा เคงเคฐ्เคฎ เคจ เคฌเคฆเคฒा เคจ เค›ोเคก़ा।  เคช्เคฐाเคšीเคจ เคญाเคฐเคค เค•ी เค•ेเคตเคฒ เคฆो เคญाเคทाเคँ เคธंเคธ्เค•ृเคค เคต เคช्เคฐाเค•ृเคค (เคธเคฐเคฒीเค•ृเคค เคธंเคธ्เค•ृเคค) เคฅी ।  เคจเค—เคฐे เคจเค—เคฐे เค—्เคฐाเคฎै เค—्เคฐाเคฎै  เคตिเคฒเคธเคจ्เคคु เคธंเคธ्เค•ृเคคเคตाเคฃी । เคธเคฆเคจे  - เคธเคฆเคจे เคœเคจ - เคœเคจ เคฌเคฆเคจे , เคœเคฏเคคु เคšिเคฐं เค•เคฒ्เคฏाเคฃी । เคฐोเคนिเคฒा เคถเคฌ्เคฆ เคญाเคฐเคค เค•े เค—ौเคฐเคตเคถाเคฒी เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ा เคเค• เคตिเคถेเคท เคฆเคฐ्เคชเคฃ เคนै !  "เคธเคนाเคฐเคจ" เคฐाเคœเคชूเคคो เค•ा เคเค• เค—ोเคค्เคฐ เคนै เคœो เคฐोเคนिเคฒे เคฐाเคœเคชूเคคो เคฎें เคชाเคฏा เคœाเคคा เคนै।  เคฏเคน เคธूเคฐ्เคฏ เคตंเคถ เค•ी เคเค• เคช्เคฐเคถाเค–ा เคนै เคœो เคฐाเคœा เคญเคฐเคค เค•े เคชुเคค्เคฐ เคคเค•्เคทเค• เค•े เคตंเคถเคงเคฐो เคธे เคช्เคฐเคšाเคฒिเคค เคนुเคˆ เคฅी । เคฏเคน เคตเคนी เคถเคฌ्เคฆ เคนै เคœो เคตीเคฐ เค•्เคทเคค्เคฐिเคฏ เคฐाเคœเคตंเคถों เคต เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ी เคตीเคฐ เค—ाเคฅाเค“ं เคธे เคชเคฐिเคšเคฏ เค•เคฐाเคคा เคนै। เคฐोเคนिเคฒे เคฐाเคœเคชूเคค เคช्เคฐाเคšीเคจเค•ाเคฒ เคธे เคนी เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•े เคธंเคตाเคนเค• เคฐเคนे เคนैं।  เคฐोเคนिเคฒे- เคฐाเคœเคชूเคค เคช्เคฐाเคšीเคจ เค•ाเคฒ เคธे เคนी เคธीเคฎा- เคช्เคฐांเคค, เคฎเคง्เคฏ เคฆेเคถ (เค—ंเค—ा- เคฏเคฎुเคจा เค•ा เคฆोเค†เคฌ), เคชंเคœाเคฌ, เค•ाเคถ्เคฎीเคฐ, เค—ुเคœเคฐाเคค, เคฐाเคœเคธ्เคฅाเคจ, เคฎเคง्เคฏ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคฎें เคถाเคธเคจ เค•เคฐเคคे เคฐเคนे เคนैं।
เค…เคฏोเคง्เคฏा เคฎें เค‡เค– (เค—เคจ्เคจा) เค‰เค—ाเคจे เคตाเคฒे เค•े เคจाเคฎ เคชเคฐ เค‡เค•्เคท्เคตाเค•ु เคตंเคถ เคฏा /เคธूเคฐ्เคฏ เคตंเคถ เค•ा เค‰เคฆเคฏ เคนुเค†। เค”เคฐ เคช्เคฐเคฏाเค— เค•े เคชाเคธ เคूंเคธी เคฎें เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคตंเคถ เค•ा เค‰เคฆเคฏ เคนुเค†। เคญाเคฐเคค เค•े เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคตंเคถ  เค•े เคšเค•्เคฐเคตเคฐ्เคคी เคธเคฎ्เคฐाเคŸ  เคฏเคฏाเคคि เค‡เคธी เคตंเคถ เคฎें เคนुเค। เค‡เคจเค•े เคคीเคธเคฐे เคชुเคค्เคฐ เคฆ्เคฐเคน्เคฏु  เค•ा เคช्เคฐเคฆेเคถ เคนी เคฐूเคน/ เคฐोเคน เคช्เคฐเคฆेเคถ เคจे เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจा เค—เคฏा। เคฆ्เคฐเคน्เคฏु เคธे เคฐोเคนिเคฒाเค“ เค•ा เคฎूเคฒ เคนै। เคฐोเคน เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคนै เคšเคข़เคจा (เคชเคฐ्เคตเคคीเคฏ ) เคฏเคน เคญी เคเค• เคชเคฐ्เคตเคคीเคฏ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคนी เคนै। เคฏเคน เคญाเคฐเคค เค•ी เคชเคถ्เคšिเคฎी เค‰เคค्เคคเคฐीเคฏ เคธीเคฎा เค•ा เคช्เคฐเคฆेเคถ เคฅा। เค‡เคธเค•े เคจिเคตाเคธिเคฏों เคจे เคธिเค•ंเคฆเคฐ เค•ो เคญाเคฐเคค เคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เค•เคฐเคจे เคธे เคฐोเค•เคจे เค•े เคฌाเคฆ 400 เคตเคฐ्เคท เคคเค• เคฎुเค—เคฒ เค†เค•्เคฐांเคคाเค“ं เค•ो เคญी เคฐोเค•े เคฐเค•्เค–ा।  เค•िเคจ्เคคु เคœเคฌ เคฎैเคฆाเคจों เคธे เคฎเคฆเคฆ เคจเคนीं เคฎिเคฒी เคคो เคฎैเคฆाเคจों เค•ी เค”เคฐ เค†เคจा เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เค•เคฐ เคฆिเคฏा। 

-------------

เค•ोเคˆ เคŸिเคช्เคชเคฃी เคจเคนीं: