Monday, November 17, 2025

⚜️️ЁЯФ▒рдиाрд░рдж рднрдХ्рддि рд╕ूрдд्рд░ ⚜️️ЁЯФ▒[рд╕ाрднाрд░ : https://bhakti-dhara.blogspot.com/2012/11/blog-post.html]

 рдиाрд░рдж рднрдХ्рддि рд╕ूрдд्рд░

рдк्рд░рдердоोрд╜рдз्рдпाрдп : ----------------------------------------------рдкрд░рднрдХ्рддिрд╕्рд╡рд░ूрдкрдо

рдЕрдеाрддो рднрдХ्рддिं рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрд╕्рдпाрдоः ।

рдЕрдм рднрдХ्рддि рдХि рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рддे рд╣ैं ॥рез॥

рд╕ा рдд्рд╡рд╕्рдоिрди рдкрд░рдк्рд░ेрдорд░ूрдкा ।

рд╡рд╣ рддो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рд▓िрдпे рдкрд░рдо् рдк्рд░ेрдо рд░ूрдк рд╣ै ॥реи॥

рдЕрдоृрддрд╕्рд╡рд░ूрдкा рдЪ ।

рдЕрдоृрдд рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ै ॥рей॥

рдпрд▓्рд▓рдм्рдзрд╡ा рдкुрдоाрди рд╕िрдз्рджो рднрд╡рддि рдЕрдоृрддो рднрд╡рддि рддृрдк्рддो рднрд╡рддि ।

рдЬिрд╕े рдкा рдХрд░ рдордиुрд╖्рдп рд╕िрдж्рдз рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рдЕрдорд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рддृрдк्рдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै ॥рек॥

рдпрдд्рдк्рд░ाрдк्рдп рди рдХिрди्рдЪिрдд рд╡ाрдЮ्рдЫрддि рди рд╢ोрдЪрддि рди рдж्рд╡ेрд╖्рдЯि рди рд░рдорддे рдиोрдд्рд╕ाрд╣ी рднрд╡рддि ।

рдЬिрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░, рд╡рд╣ рди рдХрднी рдФрд░ рдХुрдЫ рдЪाрд╣рддा рд╣ै, рди рд╣ी рд╢ोрдХ рдХрд░рддा рд╣ै, рди рдШृрдгा рдХрд░рддा рд╣ै, рди рд╣ी рдХिрд╕ी рдЪिрдЬ рдоें рд░рдорддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдЕрди्рдп рд╡िрд╖рдпों рдХि рддрд░рдл рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рд░рд╣िрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै ॥рел॥

рдпрдЬ्рдЬ्рдЮाрдд्рд╡ा рдордд्рддो рднрд╡рддि рд╕्рддрдм्рдзो рднрд╡рддि рдЖрдд्рдоाрд░ाрдоो рднрд╡рддि ।

рдЬिрд╕े рдЬाрди рдХрд░ рд╡ो рдЙрди्рдордд्рдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рд╕्рддрдм्рдз рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоें рд╣ी рд╕рди्рддुрд╖्рдЯ рд░рд╣рддा рд╣ै ॥рем॥

рд╕ा рди рдХाрдордпрдоाрдиा рдиिрд░ोрдзрд░ूрдкрдд्рд╡ाрдд ।

рднрдХ्рддिрдоाрди рдордиुрд╖्рдп рдХे рдорди рдоें рдХाрдордиाрдпें рдирд╣ीं рд░рд╣рддीं рдХ्рдпोрдХि рднрдХ्рддि рдиिрд░ोрдзрд░ूрдк рд╣ै ॥рен॥

рдиिрд░ोрдзрд╕्рддु рд▓ोрдХрд╡ेрджрд╡्рдпाрдкाрд░рди्рдпाрд╕ः ।

рдиिрд░ोрдзрд░ूрдк рдорддрд▓рдм рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рдФрд░ рд╡ैрджिрдХ рдХрд░्рдоों рдХी рддрд░рдл рдЬ्рдпाрджा рдз्рдпाрди рди рд╣ोрдиा ॥рео॥

рддрд╕्рдоिрди्рдирдирди्рдпрддा рддрдж्рд╡िрд░ोрдзिрд╖ूрджाрд╕ीрдирддा рдЪ ।

рдЙрд╕ (рди्рдпाрд╕, рдд्рдпाрдЧ) рдоें (рднрдЧрд╡ाрди рдХे рдк्рд░рддि) рдЕрдирди्рдпрддा рддрдеा рдЙрд╕ рдХे рд╡िрд░ोрдзी рд╡िрд╖рдп рдоें рдЙрджाрд╕ीрдирддा рдХो рдиिрд░ोрдз рдХрд╣рддे рд╣ैं ॥реп॥

рдЕрди्рдпाрд╢्рд░рдпाрдгा рдд्рдпाрдЧोрдирди्рдпрддा ।

(рдПрдХ рдк्рд░рднु рдХो рдЫोрдб़рдХрд░) рдЕрди्рдп рдЖрд╢्рд░рдпों рдХा рдд्рдпाрдЧ рдЕрдирди्рдпрддा рд╣ै ॥резреж॥

рд▓ोрдХрд╡ेрджेрд╖ु рддрджрдиुрдХूрд▓ाрдЪрд░рдгं рддрджрд╡िрд░ोрдзिрд╖ूрджाрд╕ीрдирддा ।

рд╕ंрд╕ाрд░िрдХ рдФрд░ рд╡ेрджिрдХ рдХрд░्рдо рдЬो рднрдХ्рддि рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╣ों рдЙрдирдХा рдЖрдЪрд░рдг рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╡िрд╖рдпों рдоें рдЙрджाрд╕ीрдирддा ॥резрез॥

рднрд╡рддु рдиिрд╢्рдЪрдпрджाрдврд░्рдпाрджूрд░्рдз्рд╡ं рд╢ाрд╕्рдд्рд░рд░рдХ्рд╖рдгрдо् ।

рдкрд░рдо-рдк्рд░рдо-рд░ूрдкा рднрдХ्рддि рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рджृрдв़рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ो рдЬाрдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рднी рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиी рдЪाрд╣िрдпे ॥резреи॥

рдЕрди्рдпрдеा рдкाрддिрдд्рдпрд╢рдЩ्рдХрдпा ।

(рдирд╣ीं рддो рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों, рд╡ाрд╕рдиाрдУं рдХे рдХाрд░рдг) рдЧिрд░рдиे рдХी рдЖрд╢ंрдХा рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै ॥резрей॥

рд▓ोрдХोрд╜рдкि рддाрд╡рджेрд╡ рднोрдЬрдиाрджि рд╡्рдпाрдкाрд░рд╕्рдд्рд╡ाрд╢рд░ी рд░рдзाрд░рдгाрд╡рдзि ।

рд▓ोрдХ рдмंрдзрди рднी рддрдм рддрдХ рд╣ी рд░рд╣рддा рд╣ै, рдХिрди्рддु рднोрдЬрдиाрджि рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╢рд░ीрд░ рдзाрд░рдг рдкрд░्рдпрди्рдд рдЪрд▓рддा  рд╣ै ॥резрек॥

рддрд▓्рд▓рдХ्рд╖рдгाрдиि рд╡ाрдЪ्рдпрди्рддे рдиाрдиाрдорддрднेрджाрдд् ।

рдЕрдм рдиाрдиा рдорддрднेрдж рд╕े (рднрдХ्рддि) рдХे рд▓рдХ्рд╖рдг рдХрд╣рддे рд╣ैं ॥резрел॥

рдкूрдЬाрджिрд╖्рд╡рдиुрд░ाрдЧ рдЗрддि рдкрд░ाрд╢рд░्рдпः ।

рдкूрдЬा рдЖрджि рдоें рдЕрдиुрд░ाрдЧ рднрдХ्рддि рд╣ै, рдРрд╕ा рдкाрд░ाрд╢рд░ (рд╡ेрдж рд╡्рдпाрд╕ рдЬी) рдХрд╣рддे рд╣ैं ॥резрем॥

рдХрдеाрджिрд╖्рд╡िрддि рдЧрд░्рдЧः ।

рдЧрд░्рдЧ рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднрдХ्рддि, рдХрдеा рдЖрджि рдоें (рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╣ै) ॥резрен॥

рдЖрдд्рдорд░рдд्рдпрд╡िрд░ोрдзेрдиेрддि рд╢ाрдг्рдбिрд▓्рдпः ।

рд╢ाрдг्рдбिрд▓्рдп рдХे рдорддाрдиुрд╕ाрд░, рдЖрдд्рдорд░рддि рдХा рдЕрд╡рд░ोрдз рднрдХ्рддि рд╣ै ।(рдЖрдд्рдорддрдд्рд╡ рдХी рдУрд░ рд▓े рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд╡िрд╖рдпों рдоें рдЕрдиुрд░ाрдЧ рднрдХ्рддि рд╣ै) ॥резрео॥

рдиाрд░рджрд╕्рддु рддрджрд░्рдкिрддाрдЦिрд▓ाрдЪाрд░рддा рддрдж्рд╡िрд╕्рдорд░рдгे рдкрд░рдорд╡्рдпाрдХुрд▓рддेрддि ।

рдиाрд░рдж рдЬी рдХे рдорддाрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдкрдиे рд╕рдХрд▓ рдЖрдЪрд░рдг рд╕े рдЙрд╕ी рдХे рд╕рдорд░्рдкिрдд рд░рд╣рдиा рддрдеा рдЙрд╕рдХे рд╡िрд╕्рдорд░рдг рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░ рд╡्рдпाрдХुрд▓ рд╣ो рдЬाрдиा рднрдХ्рддि рд╣ै ॥резреп॥

рдЕрд╕्рдд्рдпेрд╡рдоेрд╡рдо् ।

рдпрд╣ рд╣ी рднрдХ्рддि рд╣ै ॥реиреж॥

рдпрдеा рд╡्рд░рдЬрдЧोрдкिрдХाрдиाрдо ।

рдЬैрд╕े рд╡्рд░рдЬ рдХी рдЧोрдкिрдХाрдПं ॥реирез॥

рддрдд्рд░ाрдкि рди рдоाрд╣ाрдд्рдо्рдпрдЬ्рдЮाрдирд╡िрд╕्рдоृрдд्рдпрдкрд╡ाрджः ।

рдЙрд╕рдоें (рдЧोрдкी рдк्рд░ेрдо рдоें) рднी рдоाрд╣ाрдд्рдо्рдп рдЬ्рдЮाрди (рдкрд░рдоाрд░्рде рдЬ्рдЮाрди) рдХा рдЕрдкрд╡ाрдж рдирд╣ीं рдеा ॥реиреи॥

рддрдж्рд╡िрд╣ीрдиं рдЬाрд░ाрдгाрдоिрд╡ ।

рдЙрд╕рд╕े рд╡िрд╣ीрди (рднрдХ्рддि), рдЬाрд░ рднрдХ्рддि (рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै) ॥реирей॥

рдиाрд╕्рдд्рдпेрд╡ рддрд╕्рдоिрди рддрдд्рд╕ुрдЦрд╕ुрдЦिрдд्рд╡рдо् ।

рдЙрд╕рдоें (рдЬाрд░ рдк्рд░ेрдо рдоें) рд╡рд╣ (рдкрд░рдоाрд░्рде) рд╕ुрдЦ рдирд╣ीं рд╣ै॥реирек॥

=============

рдж्рд╡िрддीрдпोрд╜рдз्рдпाрдпः    ……………………………………………… (рдкрд░рднрдХ्рддिрднрдХ्рддिрдорд╣рдд्рд╡ )

рд╕ा рддु рдХрд░्рдордЬ्рдЮाрдирдпोрдЧेрдн्рдпोрд╜рдк्рдпрдзिрдХрддрд░ा ।

рд╡рд╣ рддो рдХрд░्рдо, рдЬ्рдЮाрди рддрдеा рдпोрдЧ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ै ॥реирел॥

рдлрд▓рд░ूрдкрдд्рдд्рд╡ाрдд् ।

рдХ्рдпोंрдХि рднрдХ्рддि рдлрд▓ рд░ूрдкा рд╣ै (рд╕рдм рд╕ाрдзрдиा рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд╣ी рд╣ैं ) ॥реирем॥

рдИрд╢्рд╡рд░рд╕्рдпाрдк्рдпрднिрдоाрдирдж्рд╡ेрд╖िрдд्рд╡ाрдд् рджैрди्рдпрдк्рд░िрдпрдд्рд╡ाрдд् рдЪ ।

рдИрд╢्рд╡рд░ рдХो рднी рдЕрднिрдоाрди рд╕े рдж्рд╡ेрд╖ рднाрд╡ рд╣ै рддрдеा рджीрди рднाрд╡ рдк्рд░िрдп рд╣ै ॥реирен॥

рддрд╕्рдпाः рдЬ्рдЮाрдирдоेрд╡ рд╕ाрдзрдирдоिрдд्рдпेрдХे ।

рдЙрд╕рдХा (рдкрд░рдо-рдк्рд░рдо-рд░ूрдкा рднрдХ्рддि рдХा ) рд╕ाрдзрди рдЬ्рдЮाрди рд╣ी рд╣ै, рдХुрдЫ (рдЖрдЪाрд░्рдпों) рдХा рдордд рд╣ै ॥реирео॥

рдЕрди्рдпोрди्рдпाрд╢्рд░рдпрдд्рд╡рдоिрдд्рдпрди्рдпे ।

рджूрд╕рд░े (рдЖрдЪाрд░्рдпों) рдХे рдорддाрдиुрд╕ाрд░ рднрдХ्рддि рддрдеा рдЬ्рдЮाрди рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ैं ॥реиреп॥  

рд╕्рд╡рдпं рдлрд▓рд░ूрдкрддेрддि рдм्рд░рд╣्рдордХुрдоाрд░ः ।

рдм्рд░рд╣्рдо рдХुрдоाрд░ों (рд╕рдирдд् рдЖрджि) рдХा рдордд рд╣ै рдХि рднрдХ्рддि рд╕्рд╡рдпं рдлрд▓ рд░ुрдкा рд╣ै ॥рейреж॥

рд░ाрдЬрдЧृрд╣рднोрдЬрдиाрджिрд╖ू рддрдеैрд╡ рджृрд╖्рдЯрдд्рд╡ाрдд् ।

рд░ाрдЬ рджрд░рдмाрд░ рдоें рддрдеा рднोрдЬрдиाрджि рдоें рдРрд╕ा рд╣ी рджेрдЦा рдЬाрддा рд╣ै ( рднूрдЦ рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдХोрдИ рдирд╣ीं рдХрд░рддा, рднोрдЬрди рдХрд░рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдХрд░рддा рд╣ै) ॥рейрез॥

рди рддेрди рд░ाрдЬा рдкрд░िрддोрд╖ः рдХ्рд╖ुрдЪ्рдЫाрди्рддिрд░्рд╡ा ।

рди рдЙрд╕рд╕े ( рдХेрд╡рд▓ рдЬ्рдЮाрди рд╕े ) рди рддो рд░ाрдЬा рдХो рдк्рд░рд╕рди्рдирддा рд╣ोрдЧी рди (рдЖрдд्рдоा рдХी)рднूрдЦ рд╢ाрди्рдд рд╣ोрдЧी ॥рейреи॥

рддрд╕्рдоाрдд् рд╕ैрд╡ рдЧ्рд░ाрд╣्рдпा рдоुрдоुрдХ्рд╖ुрднिः ।

рдЕрддः (рдоुрдоुрдХ्рд╖ुрдУं рдХो, рдмंрдзрди рд╕े рдЫुрдЯрдХाрд░े рдЪाрд╣рдиे рд╡ाрд▓ों рдХो) рднрдХ्рддि рд╣ी рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиी  рдЪाрд╣िрдП ॥рейрей॥

==========

рддृрддिрдпोрд╜рдз्рдпाрдпः ……………………………………………………..( рднрдХ्рддिрд╕ाрдзрдиाрдиि )

рддрд╕्рдпाः рд╕ाрдзрдиाрдиि рдЧाрдпрди्рдд्рдпाрдЪाрд░्рдпाः ।

рдЙрд╕ (рднрдХ्рддि) рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд╕ाрдзрди (рдЙрдкाрдп) рдмрддाрддे рд╣ैं ॥рейрек॥

рддрдд्рддु рд╡िрд╖рдпрдд्рдпाрдЧाрдд् рд╕рдЩ्рдЧрдд्рдпाрдЧाрдд् рдЪ ।

рд╡рд╣ (рднрдХ्рддि рд╕ाрдзрди ) рддो рд╡िрд╖рдп рдд्рдпाрдЧ рддрдеा рд╕ंрдЧ рдд्рдпाрдЧ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै ॥рейрел॥

рдЕрд╡्рдпाрд╡ृрдд्рддрднрдЬрдиाрдд् ।

(рдЕрдерд╡ा) рдЕрдЦрдг्рдб рднрдЬрди рд╕े ॥рейрем॥

рд▓ोрдХेрд╜рдкि рднрдЧрд╡рдж्рдЧुрдгрд╢्рд░рд╡рдгрдХीрд░्рддрдиाрдд् ।

рд▓ोрдХ рд╕рдоाрдЬ рдоें рднी рднрдЧрд╡рдж् рдЧुрдг рд╢्рд░рд╡рдг рддрдеा рдХीрд░्рддрди рд╕े ॥рейрен॥

рдоुрдЦ्рдпрддрд╕्рддु рдорд╣рдд्рдХृрдкрдпैрд╡ рднрдЧрд╡рдд्рдХृрдкाрд▓ेрд╢ाрдж рд╡ा ।

рдоुрдЦ्рдпрддрдпा рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों рдХी рдХृрдкा рд╕े, рдпा рднрдЧрд╡рдж् рдХृрдкा рдХे рд▓ेрд╢ рдоाрдд्рд░ рд╕े ॥рейрео॥

рдорд╣рдд्рд╕рдЩ्рдЧрд╕्рддु рджुрд░्рд▓рднोрд╜рдЧрдо्рдпोрд╜рдоोрдШрд╢्рдЪ ।

рдкрд░рди्рддु рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों рдХा рд╕ंрдЧ рджुрд░्рд▓рдн, рдЕрдЧрдо्рдп рддрдеा рдЕрдоोрдз рд╣ै ॥рейреп॥

рд▓рдн्рддेрд╜рдкि рддрдд्рдХृрдкрдпैрд╡ ।

рдЙрд╕рдХी рдХृрдкा рд╕े рд╣ी рдоिрд▓рддे рд╣ैं ॥рекреж॥

рддрд╕्рдоिंрд╕्рддрдЬ्рдЬрдиे рднेрджाрднाрд╡ाрдд् ।

рдХ्рдпोंрдХि рднрдЧрд╡ाрди рддрдеा рдЙрд╕рдХे рднрдХ्рдд рдоें рднेрдж рдХा рдЕрднाрд╡ рд╣ै ॥рекрез॥

рддрджेрд╡ рд╕ाрдз्рдпрддां рддрджेрд╡ рд╕ाрдз्рдпрддाрдо् ।

(рдЗрд╕рд▓िрдП) рдЙрд╕рдХी рд╣ी рд╕ाрдзрдиा рдХрд░ो, рдЙрд╕рдХी рд╣ी рд╕ाрдзрдиा рдХрд░ो ॥рекреи॥

рджुрд╕्рд╕рдЩ्рдЧः рд╕рд░्рд╡рдеैрд╡ рдд्рдпाрдЬ्рдпः ।

рджुрд╕ंрдЧ рд╕рд░्рд╡рджा рдд्рдпाрдЬ्рдп рд╣ै ॥рекрей॥

рдХाрдордХ्рд░ोрдзрдоोрд╣рд╕्рдоृрддिрдн्рд░ंрд╢рдмुрдж्рдзिрдиाрд╢рдХाрд░рдгрдд्рд╡ाрдд् ।

( рдХुрд╕ंрдЧ) рдХाрдо, рдХ्рд░ोрдз, рдоोрд╣, рд╕्рдоृрддिрдн्рд░ंрд╢, рдмुрдж्рдзिрдиाрд╢ рдПрд╡ा рд╕рд░्рд╡рдиाрд╢ рдХा рдХाрд░рдг рд╣ै ॥рекрек॥

рддрд░рдЩрдЧाрдпिрддा рдЕрдкीрдоे рд╕рдЩ्рдЧाрдд् рд╕рдоुрдд्рд░ाрдпрди्рддे ।

рдпрд╣ (рдХाрдо рдХ्рд░ोрдз рдоोрд╣ рдЖрджि ) рдкрд╣рд▓े рддрд░ंрдЧ рдХी рддрд░рд╣ рдЖрдХрд░ рд╕рдоुрдж्рд░ (рдХी рднाрди्рддि) рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं(рдмрд╣ुрдд рдЬрд▓्рджी рдорди рдХो рдШेрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं ) ॥рекрел॥

рдХрд╕्рддрд░рддि рдХрд╕्рддрд░рддि рдоाрдпाрдо् рдпः рд╕рдЩ्рдЧं рдд्рдпрдЬрддि рдпो рдорд╣ाрдиुрднाрд╡् рд╕ेрд╡рддे рдиिрд░्рдордоो рднрд╡рддि ।

рдХौрди рддрд░рддा рд╣ै рдХौрди рддрд░рддा рд╣ै, рдоाрдпा рд╕े? рдЬो рд╕рдм рд╕ंрдЧों рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬो рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬो рдордорддा рд░рд╣िрдд рд╣ोрддा рд╣ै ॥рекрем॥

рдпो рд╡िрд╡िрдХ्рддрд╕्рдеाрдиं рд╕ेрд╡рддे рдпो рд▓ोрдХрдмрди्рдзрдоुрдирдоूрдирдпрддि рдиिрд╕्рдд्рд░ैрдЧुрдг्рдпो рднрд╡рддि рдпोрдЧрдХ्рд╖ेрдоं рдд्рдпрдЬрддि ।

рдЬो рдиिрд░рдЬрди рд╕्рдеाрди рдХा рд╕ेрд╡рди рдХрд░рддा рд╣ै, рд▓ौрдХिрдХ рдмрди्рдзрдиों рдХो рддोрдб़ рджेрддा рд╣ै, рддीрдиों рдЧुрдгों рд╕े рдкाрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рддрдеा рдЬो рдпोрдЧ рдФрд░ рдХ्рд╖ेрдо рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рджेрддा рд╣ै рдЬो рдк्рд░ाрдк्рдд рди рд╣ो рдЙрд╕рдХी рдк्рд░ाрдк्рддी рдХो рдпोрдЧ рдФрд░ рдЬो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЙрд╕рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХो рдХ्рд╖ेрдо рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдЕрд░्рде рд╣ै рди рдХुрдЫ рдкाрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рди рдкाрдП рд╣ुрдП рдХो рдмрдЪाрдП рд░рдЦрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा ॥рекрен॥

рдпः рдХрд░्рдордлрд▓ं рдд्рдпрдЬрддि рдХрд░्рдоाрдгि рд╕рди्рдирдпрд╕्рд╕्рдпрддि рддрддो рдиिрд░्рдж्рд╡рди्рдж्рд╡ो рднрд╡рддि ।

рдЬो рдХрд░्рдо рдлрд▓ рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░рддा рд╣ै, (рд╡рд╣) рдХрд░्рдоों рдХा рднी рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рджेрддा рд╣ै, рддрдеा  рдиिрд░्рдж्рд╡рди्рдж्рд╡ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै ॥рекрео॥

рдпो рд╡ेрджाрдирдкि рд╕рди्рдирдпрд╕्рдпрддि рдХेрд╡рд▓рдорд╡िрдЪ्рдЫिрди्рдиाрдиुрд░ाрдЧं рд▓рднрддे ।

рдЬो рд╡ेрджों рдХा рднी рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рджेрддा рд╣ै, рдХेрд╡рд▓ рддрдеा рдЕрд╡िрдЪ्рдЫिрди्рди рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╣ी рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै ।49

рд╕ рддрд░рддि рд╕ рддрд░рддि рд╕ рд▓ोрдХांрд╕्рддाрд░рдпрддि ।

рд╡рд╣ рддैрд░рддा рд╣ै, рд╡рд╣ рддैрд░рддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдЗрд╕ рд▓ोрдХ рдХो рднी рддाрд░рддा рд╣ै ।50

==============

рдЪрддुрд░्рдеोрд╜рдз्рдпाрдпः……………………………………………..………..……………..............рдк्рд░ेрдордиिрд╡рд░्рдЪрдирдо

рдЕрдиिрд░्рд╡рдЪрдиीрдпं рдк्рд░ेрдорд╕्рд╡рд░ूрдкрдо् ।

рдк्рд░ेрдо рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЕрдиिрд░्рд╡рдЪрдиीрдп рд╣ै (рдмрддाрдпा рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा) ।॥релреж॥

рдоूрдХाрд╕्рд╡ाрджрдирд╡рдд् ।

рдЧूंрдЧे рдХे рд╕्рд╡ाрдж рдХी рддрд░рд╣ ॥релреи॥

рдк्рд░рдХाрд╢рддे рдХ्рд╡ाрдкि рдкाрдд्рд░े ।

рдХिрд╕ी (рдпोрдЧ्рдп ) рдкाрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ोрддा рд╣ै ॥релрей॥

рдЧुрдгрд░рд╣िрддं рдХाрдордиाрд░рд╣िрддं рдк्рд░рддिрдХ्рд╖рдгрд╡рд░्рдзрдоाрдиं рдЕрд╡िрдЪ्рдЫिрди्рдиं рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрд░ं рдЕрдиुрднрд╡рд░ूрдкрдо् ।

рдпрд╣ (рдкрд░рдо-рдк्рд░рдо-рд░ूрдкा рднрдХ्рддि) рдЧुрдг рд░рд╣िрдд рд╣ै, рдХाрдордиा рд░рд╣िрдд рд╣ै, рдк्рд░рддि рдХ्рд╖рдг рдмрдв़рддी рд░рд╣рддी  рд╣ै, рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрд░ рд╣ै рддрдеा рдЕрдиुрднрд╡ рд░ूрдк рд╣ै ॥релрек॥

рддрдд्рдк्рд░ाрдк्рдп рддрджेрд╡ाрд╡рд▓ोрдХрддि рддрджेрд╡ рд╢ृрдгोрддि рддрджेрд╡ рднाрд╖рдпрддि рддрджेрд╡ рдЪिрди्рддрдпрддि ।

рдЙрд╕ (рдкрд░рдо-рдк्рд░рдо-рд░ूрдкा рднрдХ्рддि) (рд╢рдХ्рддि) рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░, (рдк्рд░ेрдоी рднрдХ्рдд) рдЙрд╕ी рдХो рджेрдЦрддा, рдЙрд╕ी рдХो рд╕ुрдирддा, рдЙрд╕ी рдХी рдмाрдд рдХрд░рддा, рддрдеा рдЙрд╕ी рдХा рдЪिрди्рддрди рдХрд░рддा рд╣ै ॥релрел॥

рдЧौрдгि рдд्рд░िрдзा рдЧुрдгрднेрджाрдж् рдЖрд░्рддाрджिрднेрджाрдж् рд╡ा ।

рдЧौрдгी рднрдХ्рддि рдЧुрдг рднेрдж рд╕े, рддрдеा рдЖрд░्рддाрджि рднेрдж рд╕े рддीрди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ोрддी рд╣ै (рддाрдорд╕ी  рдпाрдиे рджрдо्рднी, рд░ाрдЬрд╕ी рдпाрдиे рдХुрдЫ рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП, рд╕ाрдд्рд╡िрдХी рдпाрдиे рдЪिрдд्рдд рд╢ुрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХे  рд▓िрдП। рдЖрд░्рддрднрдХ्рддि рдЬрдЧрдд рднोрдЧ рд╕े рдоुрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП, рдЕрд░्рдеाрд░्рдеी рдк्рд░рднु рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे  рд▓िрдП, рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ु рдк्рд░рднु рдХो рдкाрдиे рдХी рддीрд╡्рд░ рдЗрдЪ्рдЫा- рд╕ंрдпрдо рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕े рд╡ैрд░ाрдЧ्рдп рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा ) ॥релрем॥

рдЙрдд्рддрд░рд╕्рдоाрджुрдд्рддрд░рд╕्рдоाрдд् рдкूрд░्рд╡ рдкूрд░्рд╡ा рд╢्рд░ेрдпाрдп рднрд╡рддि ।

рдкूрд░्рд╡ рдХ्рд░рдо рдХी рднрдХ्рддि рдЙрдд्рддрд░ोрдд्рддрд░ рдХ्рд░рдо рд╕े рд╢्рд░ेрдпрд╕्рдХрд░ рд╣ोрддी рд╣ै (рд╕ाрдд्рд╡िрдХ  рд░ाрдЬрд╕िрдХ рд╕े рдЗрдд्рдпाрджि ) ॥релрен॥

рдЕрди्рдп рдоाрдд् рд╕ौрд▓рднं рднрдХ्рддो ।

рдЕрди्рдп рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рднрдХ्рддि рд╕ुрд▓рдн рд╣ै ॥релрео॥

рдк्рд░рдоाрдгाрди्рддрд░рд╕्рдпाрдирдкेрдХ्рд╖рдд्рд╡ाрдд् рд╕्рд╡рдпं рдк्рд░рдоाрдгрдд्рд╡ाрдд् ।

рднрдХ्рддि рд╕्рд╡рдпं рдк्рд░рдоाрдг рд░ूрдк рд╣ै, рдЕрди्рдп рдк्рд░рдоाрдг рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ्рддा рдирд╣ीं ॥релреп॥

рд╢ाрди्рддिрд░ूрдкाрдд् рдкрд░рдоाрдирди्рджрд░ूрдкाрдЪ्рдЪ ।

рднрдХ्рддि рд╢ाрди्рддि рддрдеा рдкрд░рдоाрдирди्рдж рд░ूрдкा рд╣ै ॥ремреж॥

рд▓ोрдХрд╣ाрдиौ рдЪिрди्рддा рди рдХाрд░्рдпा рдиिрд╡ेрджिрддाрдд्рдорд▓ोрдХрд╡ेрджрдд्рд╡ाрдд् ।

рд▓ोрдХрд╣ाрдиि рдХी рдЪिрди्рддा рди рдХрд░ें рдХ्рдпोрдХि рд▓ौрдХिрдХ рддрдеा рд╡ैрджिрдХ (рд╕рднी рдХрд░्рдоों рдХो ) рдк्рд░рднु рдХो  рдиिрд╡ेрджрди рдХрд░ рджेрддा рд╣ै ॥ремрез॥

рди рддрдд्рд╕िрдз्рджौ рд▓ोрдХрд╡्рдпрд╡рд╣рд░рдУ рд╣ेрдпः рдХिрди्рддु рдлрд▓рдд्рдпाрдЧः рддрдд्рд╕ाрдзрдиं рдЪ ।

(рдкрд░рди्рддु) рдЬрдм рддрдХ рд╕िрдж्рдзि рдк्рд░ाрдк्рдд рди рд╣ो (рддрдм рддрдХ ) рд▓ोрдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╣ेрдп рдирд╣ीं рд╣ै рдХिрди्рддु  рдлрд▓ рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рдХрд░्рдо рдХрд░рдиा, рдЙрд╕рдХा (рднрдХ्рддि рдХा) рд╕ाрдзрди рд╣ै ॥ремреи॥

рд╕्рдд्рд░िрдзрдирдиाрд╕्рддिрдХрдЪрд░िрдд्рд░ं рди рд╢्рд░рд╡рдгीрдпрдо् ।

рд╕्рдд्рд░ी, рдзрди , рдиाрд╕्рддिрдХ рддрдеा рд╡ैрд░ी рдХा рд╢्рд░рд╡рдг рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП ( рд╕्рдд्рд░ी рд╢рдм्рдж рд╕े рд╡ाрд╕рдиा рдХा рдк्рд░рддीрдХ рд╣ै) ॥ремрей॥

рдЕрднिрдоाрдирджрдо्рднाрджिрдХं рдд्рдпाрдЬ्рдпрдо् ।

рдЕрднिрдоाрди, рджрдо्рдн рдЖрджि рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП ॥ремрек॥

рддрджрд░्рдкिрддाрдЦिрд▓ाрдЪाрд░ः рд╕рди् рдХाрдордХ्рд░ोрдзाрднिрдоाрдиाрджुрдХं рддрд╕्рдоिрди्рдиेрд╡ рдХрд░рдгीрдпрдо् ।

рд╕рдм рдЖрдЪाрд░ рднрдЧрд╡ाрди рдХो рдЕрд░्рдкрдг рдХрд░ рджेрдиे рдкрд░ рднी рдпрджि рдХाрдо рдХ्рд░ोрдз рдЕрднिрдоाрдиाрджि рд╣ों рддो рдЙрди्рд╣ें  рднी рднрдЧрд╡ाрди рдХे рдк्рд░рддि рд╣ी рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП ॥ремрел॥

рдд्рд░िрд░ूрдкрднрдЩ्рдЧрдкूрд░्рд╡рдордХрдо् рдиिрдд्рдпрджाрд╕्рдпрдиिрдд्рдпрдХाрди्рддाрднрдЬрдиाрдд्рдордХं рдк्рд░ेрдо рдХाрд░्рдп рдк्рд░ेрдоैрд╡ рдХाрд░्рдпрдо् ।

рддीрди рд░ूрдкों рдХो рднंрдЧ рдХрд░, рдиिрдд्рдп рджाрд╕ рдЕрдерд╡ा рдиिрдд्рдп рдХाрди्рддा рднрдХ्рддि рд╕े рдк्рд░ेрдо рдХрд░рдиा рд╣ी  рдХाрд░्рдп рд╣ै, рдк्рд░ेрдо рдХрд░рдиा рд╣ी рдХाрд░्рдп рд╣ै (рддीрди рд░ूрдк рдХा рдЕрд░्рде рд╕्рд╡ाрдоी, рд╕ेрд╡ा рдФрд░ рд╕ेрд╡рдХ,  рдпा рдк्рд░िрдпрддрдоा, рдк्рд░िрдпрддрдо рддрдеा рдк्рд░ेрдо) ॥ремрем॥

===============

рдкрдЮ्рдЪрдоोрд╜рдз्рдпाрдпः …………………………………………………………….рдоुрдЦ्рдпрднрдХ्рддिрдоाрд╣िрдоा

рднрдХ्рддा рдПрдХाрди्рддिрдиो рдоुрдЦ्рдпाः ।

рдПрдХाрди्рдд рднрдХ्рдд рд╣ी рдоुрдЦ्рдп (рд╢्рд░ेрд╖्рда ) рд╣ै ( рдПрдХाрди्рдд - рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░ेрдо рдХेрд╡рд▓ рднрдЧрд╡ाрди рдХे рд▓िрдП рд╣ो ) ॥ремрен॥

рдХрдг्рдаाрд╡рд░ोрдзрд░ोрдордЮ्рдЪाрд╢्рд░ुрднिः рдкрд░рд╕्рдкрд░ं рд▓рдкрдоाрдиाः рдкाрд╡рдпрди्рддि рдХुрд▓ाрдиि рдкृрдеिрд╡ीं рдЪ ।

(рдРрд╕े рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ ) рдХрдг्рдаाрд╡рд░ोрдз, рд░ोрдоाрдЮ्рдЪ рддрдеा рдЕрд╢्рд░ुрдкूрд░्рдг рдиेрдд्рд░ों рд╕े рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╕рдо्рднाрд╖рдг  рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рдХुрд▓ों рддрдеा рдкृрде्рд╡ी рдХो рдкрд╡िрдд्рд░ рдХрд░рддे рд╣ैं ॥ремрео॥

рддीрд░्рдеिрдХुрд░्рд╡рди्рддि рддीрд░्рдеाрдиि рд╕ुрдХрд░्рдоी рдХुрд░्рд╡рди्рддि рдХрд░्рдоाрдгि рд╕рдЪ्рдЫाрд╕्рдд्рд░िрдХुрд░्рд╡рди्рддि рд╢ाрд╕्рдд्рд░ाрдгि ।

рдРрд╕े рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ ) рддीрд░्рдеों рдХो рд╕ुрддीрд░्рде, рдХрд░्рдоों рдХो рд╕ुрдХрд░्рдо рддрдеा рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХो рд╕рдд्  рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХрд░рддे рд╣ैं ॥ремреп॥

рддрди्рдордпाः ।

рд╡рд╣ рддрди्рдордп рд╣ै (рдЙрд╕рдоें рдк्рд░рднु рдХे рдЧुрдг рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं ) ॥ренреж॥

рдоोрджрди्рддे рдкिрддрд░ो рдиृрдд्рдпрди्рддि рджेрд╡рддः рд╕рдиाрдеा рдЪेрдпं рднूрд░्рднрд╡рддि ।

(рдРрд╕े рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ рдХे рд╣ोрдиे рдкрд░ )рдкिрддрд░ рдк्рд░рдоुрджिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं, рджेрд╡рддा рдиृрдд्рдп рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं  рддрдеा рдкृрде्рд╡ी рд╕рдиाрде рд╣ो рдЬाрддि рд╣ै ॥ренрез॥

рдиाрд╕्рддि рддेрд╖ु рдЬाрддिрд╡िрдж्рдпाрд░ूрдкрдХुрд▓рдзрдирдХ्рд░िрдпाрджि рднेрджः ।

рдЙрди рдоें рдЬाрддि, рд╡िрдж्рдпा, рд░ूрдк, рдХुрд▓, рдзрди рддрдеा рдХ्рд░िрдпाрджि рдХा рднेрдж рдирд╣ीं рд╣ोрддा ॥ренреи॥

рдпрддрд╕्рддрджीрдпाः ।

рдХ्рдпोंрдХि рд╕рднी рднрдХ्рдд рднрдЧрд╡ाрди рдХे рд╣ी рд╣ैं ॥ренрей॥

рд╡ाрджो рдиाрд╡рд▓рдо्рдм्рдпः ।

рд╡ाрдж рд╡िрд╡ाрдж рдХा рдЕрд╡рд▓рдо्рдм рдирд╣ीं рд▓ेрдиा рдЪाрд╣िрдП ॥ренрек॥

рдмाрд╣ुрд▓्рдпाрд╡рдХाрд╢рдд्рд╡ाрдж рдЕрдиिрдпрддрдд्рдд्рд╡ाрдЪ्рдЪ ।

рдХ्рдпोंрдХि рдмाрд╣ुрд▓्рдпрддा рдХा рдЕрд╡рдХाрд╢ рд╣ै рддрдеा рд╡рд╣ рдЕрдиिрдпрдд рд╣ै (рд╡िрд╡ाрдж рднрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं  , рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рдХे рд▓िрдП рд╣ोрддे рд╣ैं ) ॥ренрел॥

рднрдХ्рддिрд╢рд╕्рдд्рд░्рд░ाрдгि рдордирдиीрдпाрдиि рддрджुрдж्рдмोрдзрдХрд░्рдоाрдгि рдХрд░рдгीрдпाрдиि ।

(рдЕрдм рдк्рд░рдзाрди рд╕рд╣ाрдп्рдп )। рднрдХ्рддि рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХा рдордирди, рддрдеा рдЙрджрдмोрдзрдХ рдХрд░्рдоों рдХो рдХрд░рдиा ॥ренрем॥

 рд╕ुрдЦрджुःрдЦेрдЪ्рдЫाрд▓ाрднाрджिрдд्рдпрдХे рдк्рд░рддीрдХ्рд╖्рдпрдоाрдгे рдХ्рд╖рдгाрд░्рдзрдордкि рд╡्рдпрд░्рде рди рдиेрдпрдо् ।

рд╕ुрдЦ рджुрдЦ, рдЗрдЪ्рдЫा, рд▓ाрдн, рдЖрджि рдХा рдд्рдпाрдЧ рд╣ो рдЬाрдП, рдРрд╕े рд╕рдордп рдХी рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЖрдзा рдХ्рд╖рдг рднी рд╡्рдпрд░्рде рдирд╣ीं рдЧрд╡ाрдиा рдЪाрд╣िрдП ॥ренрен॥

рдЕрд╣िंрд╕ाрд╕рдд्рдпрд╢ौрдЪрджрдпाрд╕्рддिрдХ्рдпाрджिрдЪाрд░िрдд्рд░рдпाрдгि рдкрд░िрдкाрд▓рдиीрдпाрдиि ।

рдЕрд╣िंрд╕ा, рд╕рдд्рдп, рд╢ौрдЪ, рджрдпा, рдЖрд╕्рддिрдХрддा, рдЖрджि рдХा рдкрд░िрдкाрд▓рди ॥ренрео॥

рд╕рд░्рд╡рджा рд╕рд░्рд╡рднाрд╡ेрди рдиिрд╢्рдЪिрди्рддैः рднрдЧрд╡ाрдиेрд╡ рднрдЬрдиीрдпः ।

рд╕рд░्рд╡рджा, рд╕рд░्рд╡рднाрд╡ेрди, рдиिрд╢्рдЪिрди्рдд, рднрдЧрд╡ाрди рдХा рд╣ी рднрдЬрди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП ॥ренреп॥

рд╕ рдХीрд░्рдд्рдпрдоाрдиः рд╢ीрдШ्рд░рдоेрд╡ाрд╡िрд░्рднрд╡рдд्рдпрдиुрднाрд╡рдпрддि рднрдХ्рддाрди् ।

рд╡рд╣ (рднрдЧрд╡ाрди) рдХीрд░्рддिрдд рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ी рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрддे рд╣ैं ( рддрдеा рднрдХ्рддों рдХो ) рдЕрдиुрднрд╡  рдХрд░ा рджेрддे рд╣ैं ॥реореж॥

рдд्рд░िрд╕рдд्рдпрд╕्рдп рднрдХ्рддिрд░ेрд╡ рдЧрд░ीрдпрд╕ी рднрдХ्рддिрд░ेрд╡ рдЧрд░ीрдпрд╕ी ।

рддीрдиों рд╕рдд्рдпों рдоें рднрдХ्рддि рд╣ी рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ै ( рд╕рдд्рдп рд╕्рд╡рд░ूрдк рдк्рд░рднु рдХो рдорди рд╡ाрдгी рддрдеा  рддрди рд╕े рднрдХ्рддि рд╣ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ा рд╕рдХрддी рд╣ै ) ॥реорез॥

рдЧुрдгрдоाрд╣ाрдд्рдо्рдпाрд╕рдХ्рддि рд░ूрдкाрд╕рдХ्рддि рдкूрдЬाрд╕рдХ्рддि рд╕्рдорд░рдгाрд╕рдХ्рддि рджाрд╕्рдпाрд╕рдХ्рддि

рд╕рдЦ्рдпाрд╕рдХ्рддि рд╡ाрдд्рд╕рд▓्рдпрд╕рдХ्рддि рдХाрди्рддाрд╕рдХ्рддि рдЖрдд्рдордиिрд╡ेрджрдиाрд╕рдХ्рддि рддрди्рдордпрддाрд╕рдХ्рддि

рдкрд░рдорд╡िрд░рд╣ाрд╕рдХ्рддि рд░ूрдкा рдПрдХрдзा рдЕрдкि рдПрдХाрджрд╢рдзा рднрд╡рддि ।

рдПрдХ рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी (рднрдХ्рддि ) рдЧ्рдпाрд░рд╣ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ै । рдЧुрдгрдорд╣ाрдд्рдо्рдпाрд╕рдХ्рддि ( рдЬрдЧрдд рдХो  рднрдЧрд╡ाрди рдХा рдк्рд░рдХрдЯ рд░ूрдк рдЬाрди рдХрд░ рдЙрд╕рдоें рдЖрд╕рдХ्рддि), рд░ूрдкाрд╕рдХ्рддि (рдЗрди्рдж्рд░िрдпाрддीрдд,  рдЪैрддрди्рдпрд╕्рд╡рд░ूрдк, рдЖрдирди्рджрдк्рд░рдж, рд╕рдд् рд░ूрдк рдоें рдЖрд╕рдХ्рддि), рдкूрдЬाрд╕рдХ्рддि, рд╕्рдорд░рдгाрд╕рдХ्рддि, рджाрд╕्рдпाрд╕рдХ्рддि (рд╕्рд╡рдпं рдХो рдк्рд░рднु рдХा рджाрд╕ рдоाрди рдХрд░), рд╕ाрдЦ्рдпाрд╕рдХ्рддि (рдк्рд░рднु рд╕рдмрдХे рдоिрдд्рд░  рд╣ैं рдРрд╕ा рдЬाрдирдХрд░ рдЙрд╕рдоें рдЖрд╕рдХ्рддि), рдХाрди्рддाрд╕рдХ्рддि(рдПрдХ рдк्рд░рднु рд╣ी рдкुрд░ुрд╖ рд╣ैं, рдмाрдХि рд╕рдм  рдк्рд░िрдпрддрдоा рд╣ैं), рд╡ाрдд्рд╕рд▓्рдпाрд╕рдХ्рддि(рдк्рд░рднु рдХो рд╕рди्рддाрди рдоाрди рдХрд░ ), рддрди्рдордпाрд╕рдХ्рддि (рдк्рд░рднु рдоें рддрди्рдордп , рдЙрдирд╕े рдЕрднिрди्рдирддा рдХा рднाрд╡ ),рдЖрдд्рдордиिрд╡ेрджрдиाрд╕рдХ्рддि (рдк्рд░рднु рдоें рд╕рд░्рд╡рд╕्рд╡  рд╕рдорд░्рдкрдг рдХрд░ рджेрдиे рдоें рдЖрд╕рдХ्рддि )। рдкрд░рдорд╡िрд░рд╣ाрд╕рдХ्рддि (рдк्рд░рднु рд╕े рд╡िрдпोрдЧ рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рдХे,  рдЙрдирд╕े рдкुрдиः рдоिрд▓рди рдХे рд▓िрдП рддрдб़рдк рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╕рдХ्рддि)। ॥реореи॥

рдЗрдд्рдпेрд╡ं рд╡рджрди्рддि рдЬрдирдЬрд▓्рдкрдиिрд░्рднрдпाः рдПрдХрдорддः рдХुрдоाрд░ рд╡्рдпाрд╕ рд╢ुрдЦ рд╢ाрдг्рдбिрд▓्рдп

рдЧрд░्рдЧ рд╡िрд╖्рдгु рдХौрдг्рдбिрди्рдп рд╢ेрд╖ोрдз्рджрд╡ाрд░ुрдгि рдмрд▓ि рд╣рдиुрдордж рд╡िрднीрд╖рдгाрджрдпो рднрдХ्рдд्рдпाрдЪाрд░्рдпाः ।

рд╕рднी рднрдХ्рддि рдХे рдЖрдЪाрд░्рдп, рдЬрдЧрдд рдиिрди्рджा рд╕े рдиिрд░्рднрдп рд╣ो рдХрд░, рдЗрд╕ी рдПрдХ рдордд рдХे рд╣ैं। (рд╕рдирдд् )  рдХुрдоाрд░ाрджि, рд╡ेрджрд╡्рдпाрд╕, рд╢ुрдХрджेрд╡, рд╢ाрдг्рдбिрд▓्рдп, рдЧрд░्рдЧ, рд╡िрд╖्рдгु рдХौрдбिрди्рдп, рд╢ेрд╖, рдЙрдж्рдзрд╡,  рдЖрд░ूрдгि, рдмрд▓ि, рд╣рдиुрдоाрди, рд╡िрднीрд╖рдг ॥реорей॥

рдп рдЗрджं рдиाрд░рджрдк्рд░ोрдХ्рддं рд╢िрд╡ाрдиुрд╢ाрд╕рдиं рд╡िрд╢्рд╡рд╕िрддि рд╢्рд░рдз्рджрддे рд╕ рднрдХ्рддिрдоाрди् рднрд╡рддि рд╕ः рдк्рд░ेрд╖्рдЯं рд▓рднрддे рд╕ः рдк्рд░ेрд╖्рдЯं рд▓рднрддे ।

рдЬो рдЗрд╕ рдиाрд░рдж рдХрдеिрдд рд╢िрд╡ाрдиुрд╢ाрд╕рди рдоें ( рдЕрд░्рде рдпрд╣ рд╢िрд╡ рд╕े рд╢ुрд░ु рд╣ुрдИ рд╡िрдж्рдпा рд╣ै, рдиाрд░рдж  рдХेрд╡рд▓ рдИрд╕рдХा рдХрдерди рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं ) рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рддрдеा рд╢्рд░рдж्рдзा рд░рдЦрддा рд╣ै рд╡рд╣ рдк्рд░िрдпрддрдо рдХो рдкाрддा  рд╣ै, рд╡рд╣ рдк्рд░िрдпрддрдо рдХो рдкाрддा рд╣ै ॥реорек॥

реР……………………………………………………….рдирдоः рднрдЧрд╡рддे рд╡ाрд╕ुрджेрд╡ाрдпे ॥

=================

Sunday, November 16, 2025

" рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдПрд╡ं рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо " [Aims And Activity Of Akhil Bharat Vivekananda Yuva Mahamandal : Mahamndal Booklet -18]

рджो рд╢рдм्рдж         

    рджेрд╢ рдоें рдЬрдм рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдЗрддрдиे рд╕ाрд░े рд╕्рдеाрдиीрдп , рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрд╡ं рдЕрди्рддрд░ाрд░्рд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдХे рдЧैрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ंрдЧрдарди рдХाрд░्рдпрд░рдд рд╣ैं, рд╕्рд╡рдпं рдЙрди्рд╣ीं рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा ' рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдорда рдФрд░ рдоिрд╢рди ' рднी рдХाрд░्рдпрд░рдд рд╣ै ; рддो рдлिрд░ рдХिрди рдХाрд░рдгों рд╕े, 1967 рдИ. рдоें 'рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓' рдХो рдЖрд╡िрд░्рднूрдд рд╣ोрдиा рдкреЬा ? рдЗрд╕рдХी рдХाрд░्рдп рдкрдж्рдзрддि рдХ्рдпा рд╣ै ? -рдЗрд╕ी рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рдХेрди्рдж्рд░िрдд рд╣ै рдпрд╣ рдкुрд╕्рддिрдХा। 

      рдпрд╣ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ै рдХि рдЬрдмрддрдХ рдХिрд╕ी рд╕ंрдЧрдарди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдХाрд░्рдпрдкрдж्рдзрддि рд╕े рднрд▓ीрднाँрддि рдкрд░िрдЪिрдд рди рд╣ुрдЖ рдЬाрдп рддрдмрддрдХ рдЙрд╕рдоें рдЖрдд्рдордиिрдпोрдЧ рдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рдХрдаिрди рд╣ै। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддिрдХा рдоें рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдПрд╡ं рдХाрд░्рдпрдкрдж्рдзрддि рдХो рдпрдеाрд╕ंрднрд╡ рд╕рд░рд▓ рднाрд╖ा рдоें рд░рдЦрдиे рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХी рдЧрдИ рд╣ै। 

      рд╡рд╕्рддुрддः, рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рд╣िрди्рджी рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХी рдПрдХ рдкुрд╕्рддрдХ ' рдПрдХ рдпुрд╡ा рдЖрди्рджोрд▓рди ' рдоें рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рдпрд╣ рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै, рдХिрди्рддु рд╕ुрдзि рдкाрдардХों рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдЗрд╕े рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рдкुрд╕्рддिрдХा рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЖрд╢ा рд╣ै, рдЖрдк рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддिрдХा рдХो рдкреЭрдХрд░ рд╕рд╣рдЬрддा рд╕े рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдПрд╡ं рдХाрд░्рдпрдкрдж्рдзрддि рд╕े рдкрд░िрдЪिрдд рд╣ो рд╕рдХेंрдЧे рддрдеा рдЗрд╕рдоें рдЕрдкрдиा рдЖрдд्рдордиिрдпोрдЧ рдХрд░ рд╕рдХेंрдЧे। 

рдк्рд░рдХाрд╢рдХ 

===============  

 рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ 
рдХा 
рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдПрд╡ं рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо 


       рд╕рдоाрдЬ рдХी рдоूрд▓ рдоें рдордиुрд╖्рдп рд╣ी рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рд╣ी рдоौрд▓िрдХ рдХाрд░्рдп рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ-рд╕ेрд╡ा рдХा рдХोрдИ рднी рдХाрд░्рдп рдЪाрд╣े рд╕рд░рдХाрд░ рдХрд░े, рдпा рд╕्рд╡рдпं рд╕ेрд╡ी рд╕ंрд╕्рдеाрдпें рдХрд░ें - рд╕рдорд╕्рдд рдХाрд░्рдпों рдХा рд╕рдо्рдкाрджрди рдордиुрд╖्рдпों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рдХोрдИ рднी рд╕ेрд╡ा рдХाрд░्рдп рддрдм рддрдХ рдпрдеाрд░्рде рдлрд▓рдк्рд░рдж рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी , рдЬрдм рддрдХ рдХि рдЙрд╕рд╕े рдЬुреЬे рдордиुрд╖्рдпों рдХा рд╡िрд╡ेрдХ рдЬाрдЧ्рд░рдд рди рд╣ो, рдЙрдирдХी рдордиोрднाрд╡ рддрдеा рд╕ेрд╡ाрд╡्рд░рддी рдмрдирдиे рдХे рдкीрдЫे рдЙрдирдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕्рдкрд╖्рдЯ рди рд╣ो рдФрд░ рд╡े рд╕्рд╡рдпं рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдеी рди рд╣ों। рдЕрддрдПрд╡ рдЗрди рдЧुрдгों рдХो рдмреЭाрдиे рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ुрдП , рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рднीрддрд░ рдкूрд░्рдг рдоाрдд्рд░ा рдоें рдЕрд░्рдЬिрдд рдХрд░ рд▓ेрдиा рд╣ी рд╣рдоाрд░ा рдоौрд▓िрдХ рдХाрд░्рдп рд╣ै।
рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें рдХрд╣ें рддो рдЗрди рдЧुрдгों рдХो рд╣ी рдоाрдирд╡ рдЪрд░िрдд्рд░ рдХा рдЧुрдг рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣рдо рджेрдЦрддे рд╣ैं рдХि рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो 'рдЪрд░िрдд्рд░ рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा' (Character-building) рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдЙрд╕ी рдХो рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें 'рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा' (Man -making) рднी рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।     
      'рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा' рдХा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╕्рд╡рдпं рд╕े рднी рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдпा рджूрд╕рд░ों рд╕े рднी। рдЪाрд╣े рдЬрд╣ाँ рд╕े рднी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░рдиी рд╣ो - рдХिрди्рддु, рдпрджि рджेрд╢ рдХे рдХोрдиे -рдХोрдиे рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХрд░рдиे рдХी рддीрд╡्рд░ рдЗрдЪ्рдЫा рд╣рдоाрд░े рдорди рдоें рд╣ो рддрдеा рдпрд╣ рдЬोрд╢ рдХेрд╡рд▓ рд╕ोрдбाрд╡ाрдЯрд░ рдХे рдмोрддрд▓ рдХी рддрд░рд╣ рдХुрдЫ рд▓ोрдЧों рдоें рдЙрдлрдирдиे рдФрд░ рддुрд░ंрдд рд╣ी рд╢ांрдд рд╣ो рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рди рд╣ो, рд╣рдоाрд░ा рд╕ंрдХрд▓्рдк рджृреЭ рд╣ो рддो рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП  рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡्рдпाрдкी рд╕ंрдЧрдаिрдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдк्рд░рдпोрдЬрдиीрдп рд╣ै। рдпрд╣ी рд╣ुрдЖ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рдЕрд░्рдеाрдд рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдпрд╣ी рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै। рдФрд░ рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдЖрд╡िрд░्рднूрдд рд╣ोрдиे рдХी рдкृрд╖्рдарднूрдоि рднी рдпрд╣ी рд╣ै।  
      рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд▓िрдпे рдЬो рдХुрдЫ рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै, рдЙрди рд╕рдм рдХे рдКрдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ рд▓ेрдиे рдХे рдмाрдж рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рд╕рдмрдХा рдиिрдЪोреЬ рджेрддे рд╣ुрдП рдЕрди्рдд рдоें рдХрд╣ा рдеा -" рдЕрддрдПрд╡, рдкрд╣рд▓े рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ो ! рдЬрдм рджेрд╢ рдоें рдРрд╕े рдордиुрд╖्рдп рддैрдпाрд░ рд╣ो рдЬाрдпेंрдЧे, рдЬो рдЕрдкрдиा рд╕рд░्рд╡рд╕्рд╡ рджेрд╢ рдХे рд▓िрдП рд╣ोрдо рдХрд░ рджेрдиे рдХो рддैрдпाрд░ рд╣ों, рдЬिрдирдХी рдЕрд╕्рдеिрдпाँ рддрдХ рдиिрд╖्рдаा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЧрдаिрдд рд╣ो, рдЬрдм рдРрд╕े рдордиुрд╖्рдп рдЬाрдЧ рдЙрдаेंрдЧे рддो рднाрд░рдд рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЕрд░्рде рдоें рдорд╣ाрди рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। рднाрд░рдд рддрднी рдЬाрдЧेрдЧा, рдЬрдм рд╡िрд╢ाрд▓ рд╣्рд░рджрдп рд╡ाрд▓े рд╕ैрдХреЬों рд╕्рдд्рд░ी-рдкुрд░ुрд╖ рднोрдЧ-рд╡िрд▓ाрд╕ рдПрд╡ं рд╕ुрдЦ рдХी рдЗрдЪ्рдЫाрдУं рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░, рдордирд╕ा-рд╡ाрдЪा -рдХрд░्рдордгा рдЙрди рдХрд░ोреЬों рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрдг -рдкрдг рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ेंрдЧे, рдЬो рднूрдЦ рдФрд░ рдЧрд░ीрдмी рддрдеा рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рдиिрд░рди्рддрд░ рдбूрдмрддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं।"  рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдпुрд╡ाрдУं рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХिрдпा рдеा " рдЬो рд╕рдЪ्рдЪे рд╣्рд░рджрдп рд╕े рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХा рд╡्рд░рдд рд▓े рд╕рдХें рддрдеा рдЙрд╕рдХो рд╣ी рдЕрдкрдиा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдХрд░्рддрд╡्рдп рд╕рдордЭें, рдРрд╕े рддрд░ुрдгों рдХे рд╕ाрде рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдоें рд▓рдЧ рдЬाрдУ। рднाрд░рдд рдХे рдпुрд╡ाрдУं рдкрд░ рд╣ी рдпрд╣ рдХाрд░्рдп рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рдиिрд░्рднрд░ рд╣ै।"
      рд░ुрдкрдпा -рдкैрд╕ा рдпा рдХुрдЫ рджाрди рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХрд░ рдЕрднाрд╡рдЧ्рд░рд╕्рдд рд▓ोрдЧों рдХे рдмीрдЪ рдЙрдирдХा рд╡िрддрд░рдг рдХрд░рдиा рдЕрдЪ्рдЫा рдХाрд░्рдп рд╣ै, рдЗрд╕рд╕े рдЬрдирд╕ाрдзाрд░рдг рдХी рдеोреЬी рдЧрд░ीрдмी рджूрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рд▓िрдпे рдХोрдИ рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░िрдпोрдЬрдиा рдЪрд▓ाрдиा рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрд╕्рдеाрди рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиा рднी рдПрдХ рдЕрдЪ्рдЫा рдХाрд░्рдп рд╣ै, рдХिрди्рддु рдЬो рдпुрд╡ा рдЕрдкрдиा рд╕рдм рдХुрдЫ рднूрд▓рдХрд░ рдЕрдкрдиा рд╕्рд╡ाрд░्рде рдд्рдпाрдЧрдХрд░, рджूрд╕рд░े рдордиुрд╖्рдпों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рд╣ी рд╕рдм рдХुрдЫ рдХрд░рдиे рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд░рд╣ेंрдЧे, рдЙрдирдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдиिрд░्рдоाрдг рдХा рдХाрд░्рдп рдХ्рдпा рдФрд░ рднी  рдмреЬा , рдФрд░ рднी рдЧुрд░ुрдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдирд╣ीं рд╣ै?  рдЬीрд╡िрдХोрдкाрд░्рдЬрди рдХे рд╕рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें, рд╕рдоाрдЬ рдоें рдПрд╡ं рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдШрд░ рдоें рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдордиुрд╖्рдпों рдХी рд╣ी рддो рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рдмреЬी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдРрд╕े рд╣ी рдордиुрд╖्рдп рдЪाрд╣िрдП। рдРрд╕े рдпुрд╡ा рд╣ी рддो рд╕рдоाрдЬ рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд╕्рдеाрдпिрдд्рд╡ рдПрд╡ं рдиिрд╢्рдЪिрддрддा рдХी рдЧाрд░ंрдЯी рд╣ोंрдЧे। рдЗрд╕рд▓िрдП рдРрд╕े рдордиुрд╖्рдпों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиा рд╣ी рд╕рдоाрдЬ-рд╕ेрд╡ा рд░ूрдкी рд╕рднी рдХाрд░्рдпों рдоें рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕рдоाрдЬрд╕ेрд╡ा рд╣ै।
      рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे рдпुрд╡ाрдУं рдХो рд╕рдо्рдмोрдзिрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдеा -" рдЗрд╕ рд╕рдордп рддो рдоैं рдЙрдд्рд╕ाрд╣ी рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддाрдУं рдХा рдПрдХ рджрд▓ рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ। рдЗрд╕рд▓िрдП, рдиेрд░े рдоिрдд्рд░ों, рдоेрд░ी рдпोрдЬрдиा рд╣ै рдХि рднाрд░рдд рдоें рдХुрдЫ рдРрд╕ी рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрдпें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ूँ рдЬрд╣ाँ рд╣рдоाрд░े рдирд╡рдпुрд╡рдХों рдХो рд╕рдд्рдп рдХे рд╕ंрджेрд╢рд╡ाрд╣рдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे , рддाрдХि рд╣рдоाрд░े рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдоें рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдЬ्рдЮाрди рд░ाрд╢ि рд╕ाрд░े рднाрд░рдд рдоें рд╣ी рдирд╣ीं, рдЕрдкिрддु, рдЗрд╕рдХे рдмाрд╣рд░ рднी рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рд╣ो рд╕рдХे। " рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдХाрд░्рдпों рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░ाрди्рддों рдоें рдЗрд╕ी рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдЪрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै рддрдеा рдЕрдкрдиे 55 (58) рд╡рд░्рд╖ों рдоें рд╣ुрдП рдЕрдиुрднрд╡ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ी рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕े рдмрд╣ुрдд рд╕ुрди्рджрд░ рдлрд▓ рднी рдоिрд▓рдиे рд▓рдЧा рд╣ै। 

  рдЕрдкрдиी рджृрд╖्рдЯि рдХो рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХी рдУрд░ рд╕्рдеिрд░ рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рд╕ाрдзाрд░рдг рдПрд╡ं рдЫोрдЯे -рдЫोрдЯे рд╕ेрд╡ा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे- рдХрд░рддे рднी рд╣рдо рдпрд╣ рд╕ीрдЦ рдЬाрддे рд╣ैं рдХि рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдмрджрд▓े рдоें рдХुрдЫ рдЪाрд╣े рдмिрдиा рднी рджाрддा рдХी рднूрдоिрдХा рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдФрд░ рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рднрд░рдкूрд░ рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рднी рдЕрд░्рдЬिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдоंрдбрд▓  рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╕рдмрдХो рдЕрдиुрдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै , рдЗрд╕рдХा рдХोрдИ рдЕрдд्рдпंрдд рд╡िрд╕्рддृрдд рдШोрд╖рдгाрдкрдд्рд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рдпрд╣ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдЫोрдЯे рд░ूрдк рдоें рдЧрдаिрдд рд╣ोрдХрд░ рдЫोрдЯे рд╕े рдмреЬा рд╣ोрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдзीрд░े-рдзीрд░े рдпрд╣ рдпुрд╡ाрдУं рдХे рдорди рдЬीрдд рд░рд╣ा рд╣ै, рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдпुрд╡ाрдУं рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рддौрд░ рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рдЙрди рдпुрд╡ा рд╕्рд╡рдпं рдХो рдПрдХ рджुрд░्рднेрдж्рдп- рджुрд░्рдЧ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЧрдаिрдд рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं, рдЬрд╣ाँ рд╕्рд╡ाрд░्рде рдХे рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХी рдЕрдиुрдорддि рдирд╣ीं рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рд╕ेрд╡ाрдкрд░рдпाрдгрддा рдЖрдд्рдордк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХे рдмोрдЭ рддрд▓े рджрдм рдирд╣ीं рдЬाрддी, рддрдеा рднौрддिрдХрддाрд╡ाрдж рдФрд░ рднोрдЧ-рд╡िрд▓ाрд╕ рдХी рдЙрдд्рддाрд▓ рддрд░ंрдЧे рдЙрдирдХे рдЪрдЯ्рдЯाрдиी рдЪрд░िрдд्рд░ рд░ूрдкी рдкрд░рдХोрдЯे рд╕े рдЯрдХрд░ाрдХрд░ рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯ рдЬाрддी рд╣ैं।                

    рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рд╕्рд╡рдпं рдХрд╣ा рд╣ै - " рдоैं рдХрднी рдХोрдИ рдпोрдЬрдиा рдирд╣ीं рдмрдиाрддा। рдпोрдЬрдиाрдПं рд╕्рд╡рдпं рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ोрддी рдЬाрддी рд╣ैं рдФрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддी рд░рд╣рддी рд╣ैं।  рдоैं рдХेрд╡рд▓ рдпрд╣ी рдХрд╣рддा рд╣ूँ- рдЬाрдЧो , рдЬाрдЧो!" рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХेрд╡рд▓ рдпрд╣ी рдЪाрд╣рддा рд╣ै,  рдХि рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХा рдпрд╣ рдЬाрдЧрд░рдг- рдоंрдд्рд░ рджेрд╢ рдХे рд╕рдорд╕्рдд рдпुрд╡рдХों рдХे рдХाрдиों рдоें рдЧूँрдЬрдиे рд▓рдЧे।  рдФрд░ рдЖрдЬ рдЬрдм рд╣рдоाрд░ी рдЪिрд░ рдЧौрд░рд╡рдордпी рднाрд░рдд рдоाрддा рд╡िрд╖рдо рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рд╕े рдШिрд░ी рд╣ैं , рдЬрд╣ाँ рд╣рдорд▓ोрдЧ рдХिрд╕ी рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдирд╣ीं рдХрд░ рдкा рд░рд╣े рд╣ैं , рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рд╕्рд╡рдпं рдкрд░ рднी рдирд╣ीं, рд╣рдо рдЕрдкрдиा рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рднी рдЦो рдЪुрдХे рд╣ैं - рдЗрд╕рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рднी рдпुрд╡ा рдЙрда рдЦреЬे рд╣ों। рдЖрдЬ рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХो рдпрджि рдХोрдИ рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиा рд╣ै рддो рд╡рд╣ рдпрд╣ рд╣ै рдХि рджेрд╢ рдХे рдирдпुрд╡рдХों рдХो рдЗрд╕ рдЦोрдпे рд╣ुрдП рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХो рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯा рджेрдиा
       рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ  рдХाрд░्рдп рдирд╡рдпुрд╡рдХों рдХे рдорди рдХो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдЙрди्рд╣ें рд╕्рд╡рдпं рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЬीрд╡рди рджрд░्рд╢рди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो, рд╡े рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ो рд╕рдХें , рдЕрдкрдиे рдХрд░्рддрд╡्рдп рдХे рдк्рд░рддि рдЬाрдЧрд░ूрдХ рд╣ोрдХрд░ рдЙрд╕рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░ рдПрдХ рд╡िрд╡ेрдХ-рд╕рдо्рдкрди्рди рдиाрдЧрд░िрдХ рдмрдирдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдЬीрд╡рди рдоें рд╕ाрд░्рдердХрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХें। рдЗрди्рд╣ीं рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ी рд╣ोрдиे рддрдеा рдЪрд░िрдд्рд░-рдЧрдаिрдд рдХрд░рдиे рдХी рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдкрдж्рдзрддि рдХो рд╕рд░рд▓ рднाрд╖ा рдоें рд╕рдордЭा рджेрдиा рд╣ी рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп рд╣ै। рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рд╕рдорд╕्рдд рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЗрд╕ी рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рджिрд╢ा рдоें рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рд╣ैं। 
      рд╡्рдпрдХ्рддि рдордиुрд╖्рдп рдХे рдЬीрд╡рди-рдЧрдарди рдПрд╡ं рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ рдПрдХ рд╢्рд░ेрд╖्рдЯрддрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиा рд╣ी рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╣рдо рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХी рдоूрд▓ рд╢िрдХ्рд╖ा:  "рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░ рдЧрдарди " (man-making and character-building) рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕े рддाрдд्рдкрд░्рдп рд╣ै - рдорди рдХो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиा рдХि рдЙрд╕рдХी рдмुрдж्рдзि рд╕рджा рд╡िрд╡ेрдХ рд╕рдо्рдкрди्рди рд░рд╣े , рдЙрд╕рдХी рдПрдХाрдЧ्рд░рддा рд╢рдХ्рддि рддрдеा рдмौрдж्рдзिрдХ рдХ्рд╖рдорддा рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ो , рдЙрдирдХा рд╣्рд░рджрдп рджूрд╕рд░ों рдХे рд╕ुрдЦ-рджुःрдЦ рдХो рдЕрдкрдиा рд╕ुрдЦ-рджुःрдЦ рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ो рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╣ाрдеों рдоें рдХрд░्рдо рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рд╣ो। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЗрди рддीрдиों рдЕрд╡рдпрд╡ों рдорди , рд╣ृрджрдп рдФрд░ рд╣ाрде рдХे рд╕рдорди्рд╡िрдд рд╡िрдХाрд╕ рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ोрдХрд░ рдпुрд╡ा рдЕрдкрдиे рдкैрд░ों рдкрд░ рдЦреЬा рд╣ोрдиा рд╕ीрдЦें। рд╡्рдпрд╖्рдЯि рдордиुрд╖्рдп рдпрджि рд╕рдорд╖्рдЯिрдЧрдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрд╕ी рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдоें рдиिрд░рди्рддрд░ рдк्рд░рдпाрд╕рд░рдд рд░рд╣े рддो рд╕рдоाрдЬ рдХा рдмрд╣ुрдд рдмреЬा рднाрдЧ рдЙрдд्рддрд░ोрдд्рддрд░ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рд╣ै।рдФрд░ рдЕंрддрддः рдпрд╣ рдкрд░िрдгाрдо рдШрдЯिрдд рд╣ोрдЧा рд╕ाрдоाрдЬ рдХे рд╡िрдЪाрд░ рддрдеा рдоाрди्рдпрддाрдУं рдоें рдХ्рд░рдоाрдЧрдд рдЙрди्рдирддि рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े।
     
    рдкрд░рди्рддु рдпрд╣ рдХाрд░्рдп- (3H рдоें рд╡िрдХрд╕िрдд рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдпрдпुрдХ्рдд рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг рдХा рдХाрд░्рдп) рдкंрдЪрд╡рд░्рд╖ीрдп, рджрд╢рд╡рд░्рд╖ीрдп рдпा рдкрдЪ्рдЪीрд╕рд╡рд░्рд╖ीрдп рдпोрдЬрдиा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдкूрд░ा рд╣ो рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдХाрд░्рдп рдирд╣ीं рд╣ै। рдЬрди्рдо-рдЬрди्рдоाрди्рддрд░ рд╣ोрддे рд░рд╣ेंрдЧे рдФрд░ рдпрд╣ рдХाрд░्рдп-рдпोрдЬрдиा рднी рдЪрд▓рддी рд░рд╣ेрдЧी। рд╕рдордп рдХे рдЕрдирди्рдд рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдоें рдРрд╕ा рдХोрдИ рднी рдХ्рд╖рдг рдирд╣ीं рдЖрдиे рд╡ाрд▓ा, рдЬрдм рд╣рдо рдЙрдЪ्рдЪ рд╕्рд╡рд░ рд╕े рдпрд╣ рдШोрд╖рдгा рдХрд░ рд╕рдХेंрдЧे рдХि " рдмрд╕ ! рдмрд╣ुрдд рд╣ो рдЧрдпा। рд╣рдоाрд░ा рдХाрд░्рдп рдЕрдм рдкूрд░ा рд╣ो рдЧрдпा, рд╣рдордиे рдЕрдкрдиे рдз्рдпेрдп рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै, рдФрд░ рдпрд╣ рд░рд╣ा рд╣рдоाрд░ा рдкूрд░्рдг рд╡िрдХрд╕िрдд рд╕рдоाрдЬ।" рдРрд╕ा рджिрди рдХрднी рдирд╣ीं рдЖрдПрдЧा , рдРрд╕ा рд╣ो рднी рдирд╣ीं рд╕рдХрддा , рдРрд╕ा рд╕ोрдЪрдиा рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рд╕े рдСंрдЦें рдЪुрд░ाрдиा рд╣ै। рдпрд╣ рдкूрд░्рдгрддः рдЕрд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╣ोрдЧा। рдЕрддрдПрд╡ рдЬिрди्рд╣ें рдЗрд╕ рдз्рдпेрдп рдоंрдд्рд░ 'Be and Make' рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╕्рдеा рд╣ै рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдХा рд╡्рд░рдд рдоाрдирдХрд░ рдЬो рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдоें рдЖрдд्рдо рдиिрдпोрдЧ рдХрд░ेंрдЧे, рдЙрди्рд╣ें рдЬीрд╡рдирдкрд░्рдпрди्рдд рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рддे рд░рд╣рдиे рдХा рд╕ंрдХрд▓्рдк рд▓ेрдиा рд╣ोрдЧा, рдФрд░ рдЙрди рд▓ोрдЧों рдХो рд╢ेрд╖ рдХाрд░्рдп рд╕ुрдкुрд░्рдж рдХрд░ рджेрдиा рд╣ोрдЧा рдЬो рдПрдХ-рдПрдХ рдПрдХ рдХрд░ рдЗрд╕ рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдз्рдпेрдп рдХी рдкूрд░्рддि рд╣ेрддु, рдЗрд╕рдХे рдЕрдиुрдЧाрдоी рдмрдиेंрдЧे।  

     рд╣рдоाрд░े рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдФрд░ рдЙрдирдХी рджुрд░्рджрд╢ा рд╕рднी рдХो рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕े рдоाрд▓ूрдо рд╣ै। рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХो рд╕ुрдзाрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ी рддंрдд्рд░, рдЧрдгрддрди्рдд्рд░ рддрдеा рдЕрд╕ंрдЦ्рдп рдорддрд╡ाрдж рднी рд╣ैं। рдХिрди्рддु, рдЙрдирдХे рдХ्рд░िрдпा-рдХрд▓ाрдкों рдХो рджेрдЦ-рд╕ुрдирдХрд░  рдпрд╣ рддो рд╕рдордЭ рдоें рдЖ рд╣ी рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЕрднी рднी рдПрдХ рдРрд╕ा рдХाрд░्рдп рдЫूрдЯ рдЧрдпा рд╣ै, рдЬो  рдкрд░рдоाрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рдХिрд╕ी рдХी рдХाрд░्рдп рд╕ूрдЪी рдоें рдирд╣ीं рд╣ै। рдЙрд╕ी рдЫूрдЯे рд╣ुрдП рдХाрд░्рдп рдХो рд╣рдоें рдкूрд░ा рдХрд░рдиा рд╣ै , рдРрд╕ा рд╕ोрдЪ рдХрд░ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдиे рдЙрд╕ी рдХाрд░्рдп рдХा рдЪрдпрди рдХिрдпा рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдкрд░рдоाрд╡рд╢्рдпрдХ рдХाрд░्рдп рд╣ै рд╕्рд╡рдпं рдХो рдпрдеाрд░्рде /рд╡िрд╡ेрдХी рдордиुрд╖्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдЧрдаिрдд рдХрд░рдиे рдк्рд░рдпाрд╕। рд╕्рд╡рдпं рдЪрд░िрдд्рд░рд╡ाрди рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиे рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХो рдЪрд░िрдд्рд░рд╡ाрди рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╣рдо рдк्рд░рдпाрд╕рд░рдд рд╣ैं। рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ी рдоूрд▓ рдХाрд░्рдп рдоें рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣рдиे рдХाрд░рдг, рд▓ोрдЧों рдХे рджुःрдЦों рдХो рджूрд░ рдХрд░ рд╕ुрдЦी рдмрдиाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ , рдПрдХ рдРрд╕ा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдЬिрд╕ рдкрд░ рд╣рдоें рд╕рдЪ्рдЪा рдЧौрд░рд╡ рд╣ो, рдПрдХ рдиिрд░ाрдкрдж рдорд╣ाрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░  рдмрдиाрдиे рдХी рд╕ाрд░ी рдХोрд╢िрд╢ें рд▓рдЧाрддाрд░ рд╡्рдпрд░्рде рд╕िрдж्рдз рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ैं। 

       рдЧрд╣рди рдЪिрди्рддрди рдХрд░рдиे рдкрд░ рдпрд╣ рдкрддा рдЪрд▓ेрдЧा рдХि рдпрд╣ рд╕рдоाрдЬ-рд╕ेрд╡ा рдХा рдпрд╣ рдХाрд░्рдп рдЬिрддрдиे рдкрд░िрдоाрдг рдоें рдЖрдзिрднौрддिрдХ (рджैрд╣िрдХ) рд╣ै, рдЙрд╕рд╕े рдХрд╣ीं рдЬ्рдпाрджा рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЕрди्рддः рдк्рд░рдХृрддि рдХो (рдорди рдХो) рд╡рд╢ीрднूрдд рдХрд░рдХे рдЖрдд्рдорд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ (рдЖрдд्рдоा рдХी рд╢рдХ्рддि рдХे рд╡िрдХाрд╕) рдкрд░ рдмрд▓ рджेрддा рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдХे рдХेрд╡рд▓ рдмाрд╣рд░ी рдЖрдХृрддि рдоें рдлैрд╢рдиेрдмрд▓ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд▓ाрдиा рд╣рдоाрд░ा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдирд╣ीं рд╣ै। рдХिрди्рддु рдЖрдд्рдоिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рдиे рдХी рдмाрдд рд╕ुрдирдХрд░ рдпрд╣ рдоाрди рд▓ेрдиा рдХि рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдПрдХ рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕ंрд╕्рдеा рд╣ै, рдЙрдЪिрдд рди рд╣ोрдЧा।  рдпрд╣ рдЕрдкрдиे рд╕рджрд╕्рдпों рдХो рдорди्рджिрд░,рдорд╕्рдЬिрдж рдпा рдЧिрд░рдЬाрдШрд░  рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рдирд╣ीं рдХрд░рддा рдФрд░ рди рд╣ी рдЕрдкрдиे рд╕рджрд╕्рдпों рдХो рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдзाрд░्рдоिрдХ рдкूрдЬा- рдЕрдиुрд╖्рдаाрди рдЕрджि рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХрднी рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि, рдпрд╣ рдк्рд░рддिрд╖्рдаाрди рдХेрд╡рд▓ рдирд╡рдпुрд╡рдХों рдХे рд▓िрдП рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╕рднी рдирд╡рдпुрд╡рдХ рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рдвंрдЧ рд╕े рдкाрд▓рди рдХिрдпे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рднी рдзाрд░्рдоिрдХ рдЖрдЪाрд░-рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдХो рдЙрд╕ी рдвंрдЧ рд╕े рдкाрд▓рди рдХрд░рдиे рдХे  рдк्рд░рддि рдЖрдЧ्рд░рд╣ी рдирд╣ीं рднी рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं।  рдХिрди्рддु, рдЙрдирдоें рдпрд╣ рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╣рдо рдПрдХ рд╡िрд╢्рд╡рд╕्рдд рдПрд╡ं рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рдиाрдЧрд░िрдХ рдмрдиें рддрдеा рднाрд░рдд рдоाрддा рдХे рдЧौрд░рд╡ рдХो рдмреЭाрдиे рддрдеा рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХी рднрд▓ाрдИ рдоें рдЕрдкрдиा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рди्рдпोрдЫाрд╡рд░ рдХрд░ рджें
         рдпрджि рдпрдеाрд░्рде рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ें рддो рдкрддा рдЪрд▓ेрдЧा рдХि рдЗрд╕ी рднाрд╡рдиा рдоें рдЖрд╢्рдЪрд░्рдпрдЬрдирдХ рд░ूрдк рд╕े  рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЬीрд╡рди рдЬीрдиे рд╕े рдЙрди्рд╣ें рдкूрд░्рдг-рдордиुрд╖्рдпрдд्рд╡ рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ोрдЧी।  
рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рд╕ंрджेрд╢ рдХो рдлिрд░ рд╕े рд╕्рдорд░рдг рдХрд░ाрддे рд╣ुрдП рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рд╕рднी рд╕े рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै рдХि - рдзрд░्рдо рдХा рд░рд╣рд╕्рдп рддाрдд्рд╡िрдХ рдЬ्рдЮाрди рдоें рдирд╣ीं рдЕрдкिрддु , рдЙрд╕ рддाрдд्рд╡िрдХ рдЬ्рдЮाрди рдХो рдЬीрд╡рди рдоें рдЙрддाрд░рдиे рдоें рдиिрд╣िрдд рд╣ै। 'To be good and to do good- рд╕्рд╡рдпं рдЪрд░िрдд्рд░рд╡ाрди (рд╡िрд╡ेрдХी) рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиा рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХो рдЪрд░िрдд्рд░рд╡ाрди (рд╡िрд╡ेрдХी) рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рддे рд░рд╣рдиा - рдзрд░्рдо рдХрд╣рдиे рд╕े рдЬो рдХुрдЫ рднी рд╕рдордЭा рдЬाрддा рд╣ै , рд╕рдм рдЗрд╕ी рдмाрдд рдоें рдЕрди्рддрд░्рдиिрд╣िрдд рд╣ै। рдПрдХ рд╣ी рд╡ाрдХ्рдп рдоें рдХрд╣рдиा рд╣ो рддो - рд╕्рд╡рдпं рдордиुрд╖्рдп рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдХ्рдпा рд╣ै, рдЗрд╕े 'рдЬाрди рд▓ेрдиा' (рдЕрдкрдиी рдЕрдиुрднूрддि рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрди рд▓ेрдиा) рд╣ी рдЬीрд╡рди рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдХा рдЬो рдпрдеाрд░्рде рд╕्рд╡рд░ुрдк рд╣ै, рдЬрдм рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдкрдиे рд╕рдд्рдп рд╕्рд╡рд░ुрдк рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХрд░ рд▓ेрддा рд╣ै , рддो рд╡рд╣ рдХ्рдпा рджेрдЦрддा рд╣ै рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХी рд╡ाрдгी рдХो рдкुрдиः рдЙрдж्рдзृрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдпрд╣ी рджेрдЦрддा рд╣ै , рдЙрд╕े рдпрд╣ी рдЕрдиुрднूрддि рд╣ोрддी рд╣ै рдХि " рдордиुрд╖्рдп рдПрдХ рдЕрд╕ीрдо рд╡ृрдд्рдд рд╣ै, рдЬिрд╕рдХी рдкрд░िрдзि рдХрд╣ीं рднी рдирд╣ीं рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЬिрд╕рдХा рдХेंрдж्рд░ рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдмिрди्рджु рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। " рдХेंрдж्рд░ рдордиुрд╖्рдп рд╕्рд╡рдпं рд╣ै рдФрд░ рд╕्рд╡рдпं рдХो рд╣ी рдХेрди्рдж्рд░ рдмिрди्рджु рдоाрдирдХрд░ рдЬрдм рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдЕрдиंрдд рд╡िрд╕्рддृрдд рдкрд░िрдзि рдЦींрдЪрддा рд╣ै, рдкाрддा рд╣ै рдХि рдЕрдм рдЙрд╕рдХे рдЖрд╕-рдкाрд╕ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ों рддрдеा рдЕрди्рдпрдд्рд░ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд▓ोрдЧों рдоें рднी рдЕрдЦрдг्рдб рд░ूрдк рд╕े рд╡рд╣ी рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै। рддрдм рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдХ्рд╖ुрдж्рд░ рдЕрд╣ं рдХो рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рд▓рдШु рдоाрдирд╡ рд╕े рд╡ृрд╣рдж рдоाрдирд╡ рдоें рдмрджрд▓рдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рд╣ृрджрдп рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рдФрд░ рд╡िрд╢ाрд▓ рд╣ृрджрдп рдХा рд╣ोрдХрд░ рдпрдеाрд░्рде рдордиुрд╖्рдп рдоें рдкрд░िрдгрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ी рддो рд╣ै 'рдИрд╢्рд╡рд░ाрднिрдоुрдЦी рдкрде ' рдкрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ोрдиा।  
         рдХिрди्рддु,рдХ्рдпा рд╣рдо рдЕрднी рддुрд░ंрдд рд╣ी рдЕрдкрдиे рднीрддрд░ рдХे рд╕्рд╡ाрд░्рде, рд╣िंрд╕ा , рд▓ोрдн, рдЕрд╕ंрдпрдо, рддрдеा рдХ्рд╖ुрдж्рд░ рдЕрд╣ं рд╕े рднрд░рдкूрд░ рдЗрд╕ рдкाрд╢рд╡िрдХ рдЪрд░िрдд्рд░ рдХो рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рд╕ीрдзा рдПрдХ рд╣ी рдЫрд▓ांрдЧ рдоें рдЕрдкрдиे рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд╕्рд╡рд░ुрдк (рд╕рдд्рдп рд╕्рд╡рд░ुрдк) рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ो рдкाрдпेंрдЧे ? рднрдЧрд╡рдд-рднाрд╡ рдоें (рдЕрдкрдиे рд╕рдд्рдп рд╕्рд╡рд░ुрдк) рдоें рдЙрдкрдиीрдд рд╣ो рдЬाрдиा рдЗрддрдиा рдЖрд╕ाрди рдирд╣ीं рд╣ै। рдЕंрддрд░्рдиिрд╣िрдд рджेрд╡рдд्рд╡ рдХो рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП, рд╕्рд╡ाрд░्рде, рдИрд░्рд╖्рдпा, рд▓ोрдн, рдЕрд╣ंрднाрд╡ рдЖрджि рдЬिрддрдиे рднी рдкाрд╢рд╡िрдХ рджुрд░्рдЧुрдг рд╣ैं , рдЙрди्рд╣ें рдЬीрддрдХрд░ рдкрд╣рд▓े 'рдордиुрд╖्рдпрдд्рд╡' рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдлिрд░ рдордиुрд╖्рдпрдд्рд╡ рд╕े рдХ्рд░рдорд╢ः рдЙрди्рдирдд рд╣ोрддे рд╣ुрдП рджेрд╡рдд्рд╡ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕрддः, рдИрд╢्рд╡рд░рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рдпा рднрдЧрд╡рдд рд╕्рд╡рд░ुрдк рдоें , рдпा рдЖрдд्рдо-рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें  рд╕्рдеिрдд рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП 'рдордиुрд╖्рдпрдд्рд╡' рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рдк्рд░рдердо рд╕ोрдкाрди рд╣ै। рдЕрднी рд╣рдорд▓ोрдЧ рдЗрд╕ी рдк्рд░рдердо рд╕ोрдкाрди - 'рдордиुрд╖्рдпрдд्рд╡', рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХा рд╣ै рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╣рдо рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдЕрднी рдпрд╣ी рд╕ीрдоा рд╣ै। 
рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдЬीрд╡рди рдоें 'рдкूрд░्рдгрдд्рд╡' рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрди्рдп рдЬिрддрдиे рд╕рдо्рднाрд╡्рдп рдкрде рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं , рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдЙрди рд╕рдорд╕्рдд рдмाрддों рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░рддा , рдмрд▓्рдХि рдЬाрддि-рдзрд░्рдо -рдорддрд╡ाрдж рдЖрджि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдмिрдиा рдХिрд╕ी рднेрджрднाрд╡ рдХे рдирд╡рдпुрд╡рдХों рдХे рд▓िрдП рдЬो рдоाрд░्рдЧ рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ै, рдЕрд░्рдеाрдд рдХрд░्рдо рдХे рдоाрд░्рдЧ (Be and Make) рд╣ी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рддा рд╣ै।   
рдЬीрд╡рди рдоें рдЬो рдХुрдЫ рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ै, рдЙрд╕े рдХिрд╕ी "рдорд╣ाрди рдЙрдж्рджेрд╢्рдп "рдХे рд▓िрдП рдд्рдпाрдЧ рджेрдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд╣ोрдиा рд╣ी рддो рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╢рдХ्рддि рд╣ै। рдФрд░ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै рднाрд░рдд рдХा рддрдеा рд╕рдорд╕्рдд рдоाрдирд╡-рдЬाрддि рдХा рдХрд▓्рдпाрдг। рджूрд╕рд░ों рдХे рд▓िрдП рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдерднाрд╡ рд╕े рдеोреЬा -рд╕ा рднी рдХुрдЫ рдХрд░рдиे рд╕े рд╣ृрджрдп рдоें рд╕िंрд╣ рдХा рд╕ा рдмрд▓ рдЖ рдЬाрддा рд╣ै ; рдФрд░ рд╣ाрдеों рдХो рдЕрдзिрдХ рдХрд░्рдо рдХрд░рдиे рдХा рд╕ाрдорд░्рде्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ-рд╕ेрд╡ा рднी рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдПрдХ рдХाрд░्рдп рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдорд╣ाрдоंрдбрд▓ рд╕рдоाрдЬ рд╕ेрд╡ा рдХो рдЕрдкрдиे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рди рдЕрдкрдиाрдХрд░, 'рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг рддрдеा рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдг ' рдХрд░рдиे рдХे рдЙрдкाрдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдкрдиाрдиे рдХी рдмाрдд рдХрд╣рддा рд╣ै।  
       рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдкाрд╕ рди рддो рдк्рд░рдЪुрд░ рдзрди-рджौрд▓рдд рдирд╣ीं рд╣ै, рди рд╣ी рдЕрдзिрдХ рдоाрдирд╡ рд╢рдХ्рддि рд╣ै, рдкрд░ рдЗрд╕рдХी  рдЪिрди्рддा рднी рдЙрд╕े рддрдм рддрдХ рдирд╣ीं  рдЬрдм рддрдХ рдЗрд╕рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕ुрд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै, рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рдеोреЬे рд╕े рднी рдЖрджрд░्рд╢рдиिрд╖्рда рдпुрд╡ा рдЬुреЬे рд╣ुрдП рд╣ैं। рдпे рд╡ैрд╕े рдирд╡рдпुрд╡рдХ рд╣ैं рдЬो рдпрд╣ рдЬाрди рдЪुрдХे рд╣ैं рдХि рджेрд╢ рдХे рд╕рдордЧ्рд░рд░ूрдкेрдг рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рдкрд╣рд▓े рдХौрди -рд╕ा рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै। рдПрдХ рдмреЬी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╕рдЪ्рдЪे,  рдиिрд╖्рдард╡ाрди, рдИрдоाрдирджाрд░, рдкрд░िрд╢्рд░рдоी , рджेрд╢рднрдХ्рдд, рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ु, рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдеी, рдд्рдпाрдЧी, рддेрдЬрд╕्рд╡ी рдПрд╡ं рд╕ाрд╣рд╕ी рдпुрд╡рдХ  рджेрд╢ рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕्рдеाрди рдоें рд╣ैं, рддрдеा рд╡े рд▓ोрдЧ рджेрд╢ рдоें рдирд╡ рдЬाрдЧрд░рдг рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рд╕ुрдХ рднी рд╣ैं, рдЙрди्рд╣ें рдПрдХрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиा рдЗрд╕ рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рдЖрди्рджोрд▓рди рд╕े рдЬुреЬ рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рдиा рд╣ै। 

     рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХुрдЫ рдЪुрдиे рд╣ुрдП рдЧрдгрдоाрди्рдп рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХी рд╕ंрд╕्рдеा рдирд╣ीं рд╣ै। рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдЙрди рд╕рднी рдпुрд╡рдХों рдХी рд╕ंрд╕्рдеा рд╣ै рдЬो рджेрд╢ рд╕े рдк्рдпाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं, рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рд╕े рдк्рдпाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं, рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рдЬो рд╕्рд╡рдпं рд╕े рднी рдк्рдпाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЬो рд╕्рд╡рдпं рдХрд░्рдоोрдд्рд╕ाрд╣ рд╕े рднрд░рдкूрд░ рдПрдХ рдЧौрд░рд╡рдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рдЬीрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं, рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╕ाрде -рд╕ाрде рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЬीрд╡рди рдХो рднी рдЧौрд░рд╡ рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕ंрд╕्рдеा рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрдЪाрд░ рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдорд╕्рдд рдпुрд╡рдХो рдХे рд▓िрдП рд╣ै , рдЬो рдЖрдЬ рдХрд╣ीं рднी рд╣ों рддрдеा рдХिрд╕ी рднी рдзрд░्рдо рдХो рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓े рдпा рдиाрд╕्рддिрдХ рд╣ी рдХ्рдпों рди рд╣ों, рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдоें рд╕рднी рдпुрд╡ाрдУं рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै। рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХो рди рддो рдЕрдкрдиा рдШрд░ рдЫोреЬрдиा рд╣ै, рди рдЕрдз्рдпрди , рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиी рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдЬीрд╡िрдХा рднी рдирд╣ीं рдЫोреЬрдиी рд╣ै। рдЙрди्рд╣ें рдХेрд╡рд▓ рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╕рдордп, рд╢рдХ्рддि рдФрд░ рдпрджि рд╕ंрднрд╡ рд╣ो рддो рдеोреЬा рдкैрд╕ा рджेрдиा рд╣ै। рдФрд░ рдЬिрд╕ рдХाрд░्рдп рдХो рдЙрди्рд╣ें рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдпрд╣ рдХिрд╕ी рд╡िрд╡ेрдХ-рд╕рдо्рдкрди्рди рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ी рдиाрдЧрд░िрдХ рдХा рд╕рдоुрди्рдирдд рдЪрд░िрдд्рд░ рдЬैрд╕ा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП,  рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЪрд░िрдд्рд░ рдЧрдаिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкूрд░े  рдЕрдз्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд╕ाрде рдкंрдЪрдХрд░्рдо - рез рдк्рд░ाрд░्рдердиा реи рдордиः рд╕ंрдпोрдЧ, рей.рд╡्рдпाрдпाрдо рек.рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рдкुрд╕्рддрдХों рдХा рдЕрдз्рдпрди рел. рд╡िрд╡ेрдХ -рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рде рд╕рдоाрдЬ рд╕ेрд╡ा рдХा рдХोрдИ рднी рдЕрдЪ्рдЫा рдХाрд░्рдп।    
      рджेрд╢ рдХी рд╡рд░्рддрдоाрди рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдХो рд╕ुрдзाрд░рдиे рдХे рд▓िрдП 'рдЗрд╕ рд╕рд░рдХाрд░' рдХो рдмрджрд▓рдиा рдмрд╣ुрдд рдЬрд░ुрд░ी рд╣ै рдХрд╣рддा рд╣ै, рддो рдХोрдИ-рдХोрдИ рдЧрдгрддंрдд्рд░ рдХो рдмрджрд▓рдиे рдХी рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं,  рддो рдХोрдИ рджेрд╢ рдХे  рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХो рд╣ी рдмрджрд▓рдиे рдХी рдмाрдд рдХрд╣рддा рд░рд╣рддा рд╣ै -рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдмाрддें рдЖрдЬ рдЖрдо рддрдеा рдЦाрд╕ рд╕рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХрд░рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдХिрди्рддु рд╕рдоाрдЬ рдпा рджेрд╢ рдХे рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рдХिрд╕ी рднी рдХाрд░्рдп рдХा рджाрдпिрдд्рд╡ рдиिрднाрдиे рдХे рд▓िрдП рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдеी , рд╡िрд╡ेрдХ-рд╕рдо्рдкрди्рди рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ी рдордиुрд╖्рдп рдЪाрд╣िрдП , рд╡ैрд╕े рдИрдоाрдирджाрд░ , рджेрд╢рднрдХ्рдд , рд╡िрд╡ेрдХी рдордиुрд╖्рдп рдХрд╣ाँ рд╣ैं ? рдЙрдирдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХैрд╕े рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै ? рд╣рдо рдЙрди्рд╣ें рдХैрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं ? рдЬो рд▓ोрдЧ рд╕्рд╡рдпं рдХो рдк्рд░рдЬाрддंрдд्рд░ рдХे рдкुрдЬाрд░ी рд╣ोрдиे рддрдеा рдорд╣ाрди рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдШрд░्рд╖рд░рдд рд░рд╣рдиे рдХा рд░рд╣рдиे рдХी рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рдпा рд╕्рд╡рдпं рдХो рд╕рдоाрдЬ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд▓ाрдиे рд╡ाрд▓े 'рдиेрддा' рд╣ोрдиे рдХा рджाрд╡ा рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЙрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ी рднी рдиेрддा рдХा рдз्рдпाрди, рдЗрд╕ рдУрд░ рдирд╣ीं рд╣ै , рдпा рдпूँ рдХрд╣े рдХि рдХिрд╕ी рднी рд░ाрдЬрдиिрддिрдХ рджрд▓ рдХे рдиेрддा рдХा рдз्рдпाрди рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдж्рд╡ाрд░ा "рд╡्рдпрдХ्рддि-рдЪрд░िрдд्рд░ рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдиिрд░्рдоाрдг" рдХा рд╕ूрдд्рд░ Be and Make' рдФрд░ 'рдЪрд░ैрд╡ेрддि , рдЪрд░ैрд╡ेрддि' рдХी рдУрд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдЗрддрдиे рдмреЬे-рдмреЬे рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХी рдмाрддें рди рдХрд╣рдХрд░, рдпрд╣ рдЪाрд╣рддा рд╣ै рдХि рдЗрд╕ी рдЫूрдЯे рд╣ुрдП рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдп " рдордиुрд╖्рдп -рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХे рдХाрд░्рдп " рдХो рдХрд░рдиे рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рдХो рд╕्рд╡рдпं рдЕрдкрдиे рдХрди्рдзों рдкрд░ рдЙрдаा  рд▓ेрдиा।рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдХाрд░्рдп " 'рд╡िрд╡ेрдХी -рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг' рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ " рдХे рдХाрд░्рдп рдХो рд╕ाрд╡рдзाрдиीрдкूрд░्рд╡рдХ рд╕рдо्рдкрди्рди рдХिрдпे рдмिрдиा рдмाрдж рд╡ाрд▓े рдмреЬे-рдмреЬे рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдкूрд░ी рд╡िрдирдо्рд░рддा рдХे рд╕ाрде рдк्рд░рдердо рд╕ोрдкाрди рдХो рдЕрд░्рдеाрдд 'рд╡िрд╡ेрдХी рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг' рдХो рд╣ी рдЕрдкрдиी рд╕ीрдоा рдоाрдирддा рд╣ै।  рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рд░ाрдЬрдиीрддि рдХे рд╕ाрде рдХोрдИ рд╕ंрдмंрдз рдирд╣ीं рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рд░ाрдЬрдиीрддि рд╕рд░्рд╡рджा рдШोреЬे рдХो рдкीрдЫे рд░рдЦ рдХрд░ рдХेрд╡рд▓ рдЧाреЬी рдкрд░ рдз्рдпाрди рд░рдЦрддी рд╣ै
     рдпрджि рд╣рдо рдПрдХ рдмреЬा рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд░ाрдХрд░ рднाрд░рдд рд╡рд░्рд╖ рдХो рдФрд░ рднी рд╕рдоुрди्рдирдд рдПрд╡ं рдорд╣ाрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдмрдиाрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ों рддो рдЙрд╕рдХा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдЙрдкाрдп рдпрд╣ी рд╣ै। рдЪाрд░िрдд्рд░िрдХ рдЧुрдгों рдХो рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рдЕрдзिрдХाрдзिрдХ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрди्рд╣ें рд╕ुрджृреЭ рдФрд░ рдкुрд╖्рдЯ рдмрдиा рд▓ेрдиा рд╣ी рд╕рдЪ्рдЪी рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣ै। рдЕрддрдПрд╡ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХрд╣рдиे рд╕े рдоूрд▓рддः рдЬो рдЕрд░्рде рдпрд╣ рдиिрдХрд▓рддा рд╣ै,рд╡рд╣ рдпрд╣ी рд╣ै рдХि рдЙрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдиे рдЪाрд░िрдд्рд░िрдХ рдЧुрдгों рдХो рдЕрдкрдиे рд░рдЧों рдоें рдмрд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдЦूрди рдХे рд╕ाрде рдПрдХ рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै 'mingled into blood' рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै। рдФрд░ рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी 'рд╡िрд╡ेрдХी рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी' рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдоूрд▓ рдХाрд░्рдп рд╣ै। рдФрд░ рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдоें рд╕рдордп рд▓рдЧрдиा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै। рдиिрд░ंрддрд░ рдмिрдиा рд░ुрдХे рд╣ुрдП рдХрдаोрд░ рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рд░ाрддों-рд░ाрдд рдХिрд╕ी рдорд╣ाрди рдХाрд░्рдп рдХा рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ोрдиा рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХा рдХрдерди рд╣ै - " рдХिрд╕ी рдХाрд░्рдп рдХो рдпрджि рдЬреЬ рд╕े рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХिрдпा рдЬाрдпे рддो, рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдЧрддि рдзीрдоी рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рд╣ै। " 
     рд▓ेрдХिрди рдХोрдИ-рдХोрдИ рд╕рдЬ्рдЬрди рдк्рд░рд╢्рди рдЙрдаाрддे рд╣ैं рдХि 'рдХ्рдпा рд╕рднी рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдЙрди्рдирдд рдордиुрд╖्рдп рдЕрд░्рдеाрдд рд╡िрд╡ेрдХी рдордиुрд╖्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдвाрд▓ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै ?  рдаीрдХ рд╣ै, рдпрджि рд╡ैрд╕ा рдирд╣ीं рдирд╣ीं рднी рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ो, рддो рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рджूрд╕рд░ा рд╡िрдХрд▓्рдк рдХ्рдпा рд╣ै ?  рдпрд╣ी рди рдХि 'рдпрдеा рдкूрд░्рд╡ं рддрдеा рдкрд░ं।' рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ोрдЪрдиे рд╕े рдХ्рдпा рдХिрд╕ी рднी рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рдиिрджाрди рдЦोрдЬा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै ? рдкрд░ рдпрджि рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХा рдХाрд░्рдп рдЪрд▓рддा рд░рд╣ा рддो рдХोрдИ рди рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी 'рдпрдеाрд░्рде-рдордиुрд╖्рдп' рдЕрд░्рдеाрдд рд╡िрд╡ेрдХी рдордиुрд╖्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрди्рдирдд рд╣ो рд╕рдХेрдЧा , рдЙрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рднी рд╣ोрддी рд░рд╣ेрдЧी, рдФрд░ рдЕंрддрддः рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпाँ рдмрджрд▓ेंрдЧी। рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдиे рдк्рд░рдоाрдг рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдеा - " рд╕рднी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХा рдпрджि рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдЕрдз्рдпрди рдХिрдпा рдЬाрдпे рддो рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рд╣рдо рдпрд╣ी рджेрдЦेंрдЧे рдХि, рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдордиुрд╖्рдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд╕рдоाрдиुрдкाрдд рдоें рд╣ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХा рднी рдЙрдд्рдеाрди рд╣ोрддा рд░рд╣ा рд╣ै, рддрдеा рдЬैрд╕े рд╣ी рдХोрдИ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ (рдпा рд╡्рдпрдХ्рддि) рдЕрдиंрдд (рдЖрдд्рдоा рдпा рдИрд╢्рд╡рд░) рдХी рдЦोрдЬ рдХрд░рдиा рдЫोреЬ рджेрддा рд╣ै, рдЙрд╕ी рд╕рдордп рд╕े рдЙрд╕рдХा рдкрддрди рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै - рднрд▓े рд╣ी рдЙрдкрдпोрдЧिрддाрд╡ाрджी рд▓ोрдЧ рдЕрдиंрдд рдХे рдЕрди्рд╡ेрд╖рдг рдХो (рдЖрдд्рдоाрди्рд╡ेрд╖рдг рдХो) рд╡्рдпрд░्рде рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХрд╣рддे рд░рд╣ें। рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХा рдпрд╣ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдордд рд╣ै рдХि- " рдЬрдм рддрдХ рдоाрдирд╡ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рди рд╣ो рдЬाрдпे, рдЬрдм рддрдХ рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдЕрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХो рд╕рдордЭ рди рд╕рдХे рдПрд╡ं рдЕрдкрдиी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕рдоाрдзाрди рд╕्рд╡рдпं рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рди рд╣ो рд╕рдХे рддрдм рддрдХ рд╣рдоें рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी।"  рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдиे рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдеा - " рдЬिрд╕ рд╡िрдж्рдпा рдХे рдЕрдн्рдпाрд╕ рд╕े рдЗрдЪ्рдЫाрд╢рдХ्рддि рдХा рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдПрд╡ं рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╕ुрдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд╣ोрдХрд░ рдлрд▓рдк्рд░рд╕्рд╡िрдиी рд╢рдХ्рддि рдоें рд░ूрдкांрддрд░िрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै, рдЙрд╕ी рдХो рд╢िрдХ्рд╖ा рдХрд╣рддे рд╣ैं। " рдРрд╕ी рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдПрд╡ं рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЦोрд▓рдХрд░ рдирд╣ीं рджी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЦ्рдпाрддिрдк्рд░ाрдк्рдд рд╕्рдХूрд▓ -рдХॉрд▓ेрдЬों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХрдо рдирд╣ीं рд╣ै, рд╕ाрде рд╣ी рдк्рд░рддिрджिрди рдФрд░ рдирдпे -рдирдпे рдЦुрд▓рддे рднी рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं। рдХिрди्рддु рд╕्рд╡рдоीрдЬी рдХा рдХрдерди рд╣ै - " рдЬрдирд╕ाрдзाрд░рдг рдХे рджुःрдЦ-рдХрд╖्рдЯ рдоें рд╕рд╣рднाрдЧी рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рдХो/ рди्рдпोрдЫाрд╡рд░ рдХрд░ рджेрдиे рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдЖрдЬ рднी рд╣рдоाрд░े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рдХрдо рд╣ी рджेрдЦि рдЬाрддी рд╣ै। " рдЕрддः рдпुрд╡ाрдУं рдХे рдорди -рдк्рд░ाрдг рдоें рдЗрд╕ी рдд्рдпाрдЧ рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХрд░ाрдиा рд╣ोрдЧा। рдЗрд╕ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ  рдпुрд╡ाрдУं рдХे рдж्рд╡ाрд░-рдж्рд╡ाрд░ рддрдХ рд╣рдоें рд▓े рдХрд░ рдЬाрдиा рд╣ोрдЧा। рдпрд╣ी рд╣ै рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рд╣ै।  
      рдХोрдИ -рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░рд╢्рди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ी рдк्рд░рд╢्рди рдЙрдаाрддे рд╣ैं рдФрд░ рд╡ैрд╕े рдк्рд░рд╢्рди рд╣рдоें рдХрдИ рд▓ोрдЧों рдХे рдоुрдЦ рд╕े рд╕ुрдирдиा рдкреЬрддा рд╣ै - ' рдЖрдк рд▓ोрдЧों рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рддो рдорд╣ाрди рд╣ै, рдпोрдЬрдиाрдпें рднी рдк्рд░рд╢ंрд╕рдиीрдп рд╣ैं, рдХिрди्рддु, рдЗрд╕े рдХाрд░्рдп рд░ूрдк рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдХ्рдпा рд╣ैрдЗрд╕рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдоें рд╣рдоें рдпрд╣ी рдХрд╣рдиा рд╣ै рдХि 'рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░ рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдкрдж्рдзрддि ' рдХा рдЖрд╡िрд╖्рдХाрд░ рд╣рдоाрд░े рдЛрд╖ि-рдоुрдиिрдпों рдиे рд╣рдЬाрд░ों рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ рд╣ी рдХрд░ рд▓िрдпा рдеा, рдЬो рдкूрд░्рдгрд░ूрдк рд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╕рдо्рдордд рд╣ै। рддрдеा рдЙрд╕ी рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдкрдж्рдзрддि рдХो рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдиे рд╣рдоाрд░े рджрд░рд╡ाрдЬे рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा рджिрдпा рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рддो рдоाрдиो рдЙрд╕ी рдХी рдПрдХ рдХ्рд╖ीрдг рд╕ी рдк्рд░рддिрдз्рд╡рдиि рд╣ै। 
    рдЙрд╕ рдкрдж्рдзрддि рдХो рдЕрдд्рдпंрдд рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै - рдЪрд░िрдд्рд░ рдХे рдЧुрдгों рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдкрд╣рд▓े рд╢्рд░рд╡рдг рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा , рдлिрд░ рдЙрд╕рдХे рдКрдкрд░ рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдЪिंрддрди-рдордирди рдХрд░рдХे рдЙрд╕рдХी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдзाрд░рдгा рдХो рдЕрдкрдиे рдЕрд╡рдЪेрддрди рдорди рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдХे, рдЙрдирдХो рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиा рд╣ोрдЧा। рд╕рдж्рдЧुрдгों рдХो рдмाрд░ рдмाрд░ рдЕрдн्рдпाрд╕ рдоें рд▓ाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рдХे рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдордиोрднाрд╡ рдкрд░िрдгрдд рдХрд░ рд▓ेрдиा рд╣ोрдЧा। рдЙрди्рд╣ीं рд╕рдж्рдЧुрдгों рдХो рдЕрдкрдиी рдк्рд░рдмрд▓ рдЗрдЪ्рдЫा рд╢рдХ्рддि рдж्рд╡ाрд░ा рд▓рдЧाрддाрд░ рдк्рд░рдпाрд╕ों рд╕े рдорди рдХे рдКрдкрд░ рдЧрд╣рд░ी рд▓рдХीрд░ рдпा рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों рдоें  
рдкрд░िрдгрдд рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдлिрд░ рд╡िрд╡ेрдХ-рдк्рд░рдпोрдЧ рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдорди рдХे рдКрдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдмाрд░-рдмाрд░ рд╡ैрд╕ा рд╣ी рдХрд░्рдо рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा, (рд╡ैрд░ाрдЧ्рдп рдкूрд░्рд╡рдХ) рд╡ैрд╕ा рд╣ी рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдЪेрд╖्рдЯ рд░рд╣рдиा рд╣ोрдЧा, рдЬिрд╕рд╕े рд╣рдоाрд░े рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдпा рдЖрдЪрд░рдг рдоें рднी рдпрд╣ी рд╕рдж्рдЧुрдг рдк्рд░рддिрдлрд▓िрдд рд╣ों ; рдХ्рдпोंрдХि рд╣рдоाрд░े рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рд╣ी рд╣рдоाрд░ा рдЪрд░िрдд्рд░ рдЭрд▓рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╣्рд░рджрдп рдХी рднी рдПрдХ рднूрдоिрдХा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рд░ाрдЧ рдпा рдЖрд╕рдХ्рддि "рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдЖрдХрд░्рд╖рдг " рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддा рд╣ै, рдФрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдордиुрд╖्рдп рдХे рд╣्рд░рджрдп рдоें рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рдИрд╢्рд╡рд░ рдпा рдЖрдд्рдоा рд╕े рд╕े рд╕рдорднाрд╡ рд╕े рдЬो рдк्рд░ेрдо рд╣ोрддा рд╣ै рд░ाрдЧ рдФрд░ рдк्рд░ेрдо рдоें рдЕंрддрд░ рд╕рдордЭрдиे рдкрд░ рд╣्рд░рджрдп рдХा рдЖрд╡ेрдЧ рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░ рдпрд╣ 'рд╡िрд╡ेрдХी рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг рдпा  рдЪрд░िрдд्рд░- рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдкрдж्рдзрддि рд╣ी рд╕рд╣рдЬ рдПрд╡ं рд╕рд░рд╕ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।  рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि  рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рд╡िрд╡ेрдХ-рдк्рд░рдпोрдЧ (рдЬ्рдЮाрдирдпोрдЧ), рдоाрдирд╕िрдХ рдиिрдпрдорди (рд░ाрдЬрдпोрдЧ), рд╣्рд░рджрдп рдХे рдИрд╢्рд╡рд░ рдпा рдЖрдд्рдоा рдХे рдк्рд░рддि рд╕्рдиेрд╣ рдЖрд╡ेрдЧ (рднрдХ्рддि рдпोрдЧ) рдПрд╡ं рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рде рд╕рдоाрдЬ рд╕ेрд╡ा (рдХрд░्рдо рдпोрдЧ) рдЕрд░्рдеाрдд рдЪाрд░ों рдпोрдЧों рд╕рдорди्рд╡рдп рд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рд╕ुंрджрд░ рдЪрд░िрдд्рд░ рдЧрдаिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। 
 рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдХ्рд░िрдпा -рдХрд▓ाрдк рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╕ुрдиिрдпोрдЬिрдд рд╣ैं рдХि рдЗрд╕рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕рджрд╕्рдп рдХो рдЗрд╕ी рдк्рд░рдгाрд▓ी рд╕े рдЧुрдЬрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ुрд╕рдорди्рд╡िрдд рдк्рд░рдгाрд▓ी рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдЪाрд░ों рдоाрд░्рдЧों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЪाрд░ 
рдзाрд░ाрдУं рдоें рдмंрдЯी рд╣ै। рдЬो рдпрдеाрдХ्рд░рдо рд╕े рдкाрдардЪрдХ्рд░, рдордиःрд╕ंрдпोрдЧ, рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдФрд░ рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рде рд╕рдоाрдЬ рд╕ेрд╡ा рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░ूрдкिрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рд╕ेрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг рдХा рдЙрдкाрдп рдоाрдд्рд░ рд╣ै।
рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдХाрд░्рдпों рдХा рдкрд░िрдоाрдк рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╕рдоाрдЬ рд╕ेрд╡ा рдХे рдХाрд░्рдпों рдХी рдЧрдгрдиा рдХो  рдоाрдирджрдг्рдб рдмрдиाрдиा рдаीрдХ рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा , рдмрд▓्рдХि рдХाрд░्рдпों рдХा рд╕рдо्рдкाрджрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЙрд╕ рд╕ेрд╡ाрдХрд░्рдоी рдХा рдордиोрднाрд╡, рдЙрд╕ी рдЪिрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рдордиोрднाрд╡ рд╕े рд╕ंрдмрдзिрдд рдкुрд╕्рддрдХों рдХा рдЕрдз्рдпрди , рд╡िрд╡ेрдХ-рдк्рд░рдпोрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рд░ाрдЧ рдФрд░ рдк्рд░ेрдо рдХे рд╡िрд╡ेрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рд╣्рд░рджрдп рдоें рд╕рдорднाрд╡ рд╕े рд╕рдмрдХे рдк्рд░рддि рдк्рд░ेрдо рдХा рдкрд░िрд╕्рдлुрд░рдг , рддрдеा рд╕ेрд╡ाрдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╕рдордп рднी рдорди рдХो рд╕ंрдпрдоिрдд рдХрд░рдиे рдХी рджृреЭ рдЗрдЪ्рдЫाрд╢рдХ्рддि рдпрд╣ी рд╕рдм рдмाрддें рд╡िрдЪाрд░рдгीрдп рд╣ैं। 
       рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдпुрд╡ाрдУं рдХे рд▓िрдпे рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдХрд░ाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд░рд╣рдХрд░ рд╡े рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдЕрдкрдиे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдХेрди्рдж्рд░ ( рдЬिрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рд╡िрднिрди्рди рд░ाрдЬ्рдпों 300 рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рд╣ै।) рд╢рд╣рд░ рдПрд╡ं рдЧाँрд╡ рдХрд╣ीं рднी рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЗрд╕े рдХिрд╕ी рдХрдорд░े рдоें , рдмрд░ाрдорджा рдоें, рд╡ृрдХ्рд╖ рдХी рдЫाрдпा рддрд▓े рдпा рдЦेрд▓ рдХे рдоैрджाрди рдоें- рдЬрд╣ाँ рдХрд╣ीं рдирд╡рдпुрд╡рдХ рдЗрдХрдЯ्рдаा рд╣ोрддे рд╣ों, рд╡рд╣ीं рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╡рд╣ाँ рдкрд░ рдпे рдЕрдкрдиे рд╢рд░ीрд░ рдХो рд╕्рд╡рд╕्рде-рд╕рдмрд▓ рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡्рдпाрдпाрдо рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдЕрдз्рдпрди рдПрд╡ं рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рд╡िрдЪाрд░-рд╡िрдорд░्рд╢ рдж्рд╡ाрд░ा рдмुрдж्рдзि рдХो рдк्рд░рдЦрд░ рдмрдиाрдХрд░ рдЬ्рдЮाрдиाрд░्рдЬрди рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рдЕрдкрдиे рд╣्рд░рджрдп рдХो рдЕрдзिрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рдЙрдкрджेрд╢ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдоाрдирд╡ рдЬाрддि рдХी рд╕ेрд╡ा рдХे рдХाрд░्рдпों рдоें рдЕрдкрдиा рдпोрдЧрджाрди рджे рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рд╕्рд╡ाрдоी рдЬी рдХा рд╣ृрджрдп рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ाрд▓ рд╕ाрдЧрд░ рдХे рдЬैрд╕ा рд╡िрд╕्рддृрдд рдеा, рддрдеा рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡рдпं рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХो рдоाрдирд╡-рдЬाрддि рдХी рд╕ेрд╡ा рдоें рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдеा, рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЙрдирдХी рдЬीрд╡рдиी рддрдеा рд╕ंрджेрд╢ों рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣рдо рдЕрдкрдиे рд╣्рд░рджрдп рдХो рдФрд░ рднी рдЕрдзिрдХ рдЙрджाрд░ рдмрдиाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╡िрдзि рдХिрддрдиी    
рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╣ै рдХोрдИ рддрдмрддрдХ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा,  рдЬрдм рддрдХ рдХि рд╡рд╣ рд╕्рд╡рдпं рд╣ी рдЗрди рдоाрдз्рдпрдоों рд╕े рдЧुрдЬрд░рдиे рдХे рдлрд▓-рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЕрдкрдиे рд╣ृрджрдп рдХी рд╡िрд╢ाрд▓рддा рдХो рджेрдЦрдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рд╣ी рдЖрд╢्рдЪрд░्рдпрдЪрдХिрдд рди рд╣ो рдЬाрдП। 
     рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рднी рдЗрд╕ी рдХे рд╕рдоाрди, рдХिрди्рддु рдЕрдзिрдХ рд╕рд░рд▓ рдвंрдЧ рд╕े рдЗрди рдмाрддों рдХो рд╕ीрдЦрдиे рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдмрд╣ुрдд рд╕े рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХेрди्рдж्рд░ों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рдФрд╖рдзाрд▓рдп, рдХोрдЪिंрдЧ рдХ्рд▓ाрд╕, рдк्рд░ौреЭ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХेंрдж्рд░, рдЫाрдд्рд░ाрд╡ाрд╕, рд╢िрд╢ु рдкाрдард╢ाрд▓ा , рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рднोрдЬрди рд╡िрддрд░рдг рддрдеा рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп  рдЗрдд्рдпाрджि рдЪрд▓ाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं। рддрдеा рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЖрдкрджा рд╕े рдкीреЬिрдд рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рд░ाрд╣рдд рдХाрд░्рдп , рд╢्рд░рдорджाрди, рдХिрд╕ाрдиों , рдЧрд░ीрдм рдЫाрдд्рд░ों рддрдеा рдЕрднाрд╡рдЧ्рд░рд╕्рдд рд▓ोрдЧों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рднी рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпे рд╕рднी рдХाрд░्рдп -рд╡े рдордиुрд╖्рдп рджेрд╣рд░ूрдкी рдорди्рджिрд░ рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдиाрд░ाрдпрдг рдХी рдкूрдЬा рдХрд░рдиे рдпा рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиे рдХा рд╕ुрдпोрдЧ рдоिрд▓ा рд╣ै - рдРрд╕ा рд╕рдордЭрддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдкрд▓ рдХो рд╕ेрд╡ा-рд╕рдорд░्рдкिрдд рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЕрд╡рд╕рд░ рдоिрд▓рдиे рдкрд░ рд╡े рдЕрдХिंрдЪрди, рд░ोрдЧिрдпों рдХे рд▓िрдП рд░рдХ्рддрджाрди рднी рдХрд░рддे рд╣ैं। 
     рд╡े рдЙрди рд╕рдорд╕्рдд рдХाрд░्рдпों рдХो рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬो рдЙрдирдХी рдкेрд╢िрдпों рдХो рдмрд▓िрд╖्рда, рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХो рдЙрди्рдирдд рдПрд╡ं рд╣ृрджрдп рдХो рд╡िрд╢ाрд▓ рдмрдиाрддा рд╣ै। рд╡िрд╡ेрдХी рдордиुрд╖्рдп -рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдпोрдЬрдиा, рдЖрдд्рдо рд╡िрдХाрд╕, рддрдеा рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рд╡िрдзिрдпों рдХो рд╕рд╣ी рдвंрдЧ рд╕े рд╕рдордЭाрдиे рдХे рд▓िрдП, рддрдеा рдЙрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдЕрди्рддрд░्рдиिрд╣िрдд рддाрдд्рд╡िрдХ рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдХो рд╣ृрджрдпंрдЧрдо рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдиीрдп рддрдеा рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рд╡िрднिрди्рди рд╕्рддрд░ों рдкрд░  рдпुрд╡ा рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╢िрд╡िрд░ рднी 
рдЖрдпोрдЬिрдд рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं। рддрдеा рдЗрди рд╢िрд╡िрд░ों рдоें рдордиुрд╖्рдп -рдиिрд░्рдоाрдг рддрдеा рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рдЙрдкाрдпों рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдмрддाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬो рдпुрд╡ा рдЕрдкрдиे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдХे рдЗрдЪ्рдЫुрдХ рд╣ोрддे рд╣ैं, рд╡े рдпрд╣ाँ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдиिрд░्рджेрд╢ों рдХा рдЕрдиुрдкाрд▓рди рдХрд░рддे рд╣ैं , рддрдеा рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХे рдЧुрдгों рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХो рддाрд▓िрдХाрдмрдж्рдз рдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рдЕрдкрдиा -рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХрд░рдиे рдХा рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рднी рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕े рдмाрдж рдоें рдЙрди рдЖрдд्рдордоूрд▓्рдпांрдХрди рддाрд▓िрдХाрдУं рдХी рдЬाँрдЪ рдХрд░рдиे рдкрд░ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХि рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд░ूрдк рд╕े рд╕рднी рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рддाрд▓िрдХा рдоें рдЙрдирдХे рдЪाрд░िрдд्рд░िрдХ рдЧुрдгों рдХा рдоाрдиांрдХ рдЙрдд्рд╕ाрд╣рд╡рд░्рдзрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। 
рджेрд╢ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░ाрди्рддों рд╕े рдЖрдпे рд╡िрднिрди्рди рднाрд╖ा-рднाрд╖ी рдпुрд╡ा рдЬрдм рдПрдХ рд╣ी рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ोрдХрд░ рд╡िрднिрди्рди рдЖрдпोрдЬрдиों рдоें рд╣िрд╕्рд╕ा рд▓ेрддे рд╣ैं , рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рдХ्рд░िрдпा-рдХрд▓ाрдк рдХрд░рддे рд╣ैं, рд╕ाрде -рд╕ाрде рд░рд╣рддे рд╣ैं ,рддो рдЙрдирдоें рд╕рд╣िрд╖्рдгुрддा, рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХी рднाрд╡рдиा, рдПрдХाрдд्рдо рдмोрдз рдПрд╡ं рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдХी рднाрд╡рдиा рдЬाрдЧृрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕рднी рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЙрди्рд╣ें рдПрдХ рдЖрджрд░्рд╢ рдиाрдЧрд░ीрдХ (рдХрд░्рддрд╡्рдпрдкрд░ाрдпрдг , рджेрд╢рднрдХ्рдд, рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдеी рдПрд╡ं  рдд्рдпाрдЧी) рд╡िрд╡ेрдХी рдордиुрд╖्рдпोрдЪिрдд рднाрд╡ рддрдеा рдЪाрд░िрдд्рд░िрдХ рдЧुрдгों рд╕े рд╡िрднूрд╖िрдд , рд╕ेрд╡ाрдкрд░ाрдпрдг рддрдеा рдЙрджाрд░ рдЬीрд╡рди рджृрд╖्рдЯि рд╡ाрд▓ा рдордиुрд╖्рдп рдмрдиा рджेрддा рд╣ै।  
        рджेрд╢ рдХी рдпрдеाрд░्рде рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд╣рд▓े рдЙрдЪिрдд рдпोрдЧ्рдпрддा (рдордиुрд╖्рдпोрдЪिрдд рд╡िрд╡ेрдХ, рд╢्рд░рдж्рдзा) рдЖрджि рдЧुрдгों рдХो рдЪрд░िрдд्рд░рдЧрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддा рдХो рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рд╕े рдЬुреЬрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдпुрд╡рдХ рдХे рд▓िрдП рд╕рдордЭрдиा рдЕрддि рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЗрд╕े рдаीрдХ рд╕े рд╕рдордЭ рд▓ेрдиे рдХे рдмाрдж рд╣ी рд╕ाрд╡рдзाрдиी рдкूрд░्рд╡рдХ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╣ी рд╡े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдпों рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░рдиे рддрдеा рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЕрдиिрд╖्рдЯ рдХो рд░ोрдХ рдкाрдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЕрди्рдп рд╕рднी рд▓ोрдЧों рдХा рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХाрд░्рдп рдпрд╣ी рд╣ै рдХि рд╡े рдЗрди рдирд╡рдпुрд╡рдХों рдХो рдЪрд░िрдд्рд░-рдЧрдарди рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдоें рд╣рд░ рд╕рдо्рднрд╡ рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░ें।
      рдФрд░ рдпрд╣ी рд╡рд╣ рдХाрд░्рдп рд╣ै, рдЬिрд╕े рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдиे  рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЪुрдиा рд╣ै,  рдХ्рдпोंрдХि рдЖрдЬ рдХे рднाрд░рдд рдоें рдЬो рд╕рдмрд╕े рдЬ्рдпाрджा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдХाрд░्рдп рд╣ै , рд╡рд╣ рд╣ै рдирд╡рдпुрд╡рдХों рдХो рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा। рдпрд╣ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдРрд╕ा рд╕ुрдиिрдпोрдЬिрдд рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдЙрд╕рд╕े рдирд╡рдпुрд╡рдХ рд╣рд░ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЙрди्рдирдд рд╣ो рд╕рдХें । рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рддрд░ुрдг рдоें рдПрдХ рдкूрд░्рдг рдоाрдирд╡ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕ंрд╕्рдеाрдЧрдд рд╢िрдХ्рд╖ा 
 рдкрдж्рдзрддि - 'рдкूрд░्рдг рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиे рд╢िрдХ्рд╖ा' рдХे рдЗрд╕ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рддрдд्рд╡ рдХो рдк्рд░рджाрди рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддी рдЬिрд╕рд╕े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдиाрдЧрд░िрдХ рдХो рд╡िрднूрд╖िрдд рд╣ोрдиा рд╣ै। рдЕрддрдПрд╡  рдЗрд╕ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рджेрдЦрдиे рдкрд░ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рдХाрд░्рдп рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрдж्рдзрддि рдХे рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдкрд░िрдкूрд░рдХ рд╣ै। рд╕рдоाрдЬрд╕ेрд╡ा рдЗрд╕рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों рдоें рдиिрд╣िрдд рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЬिрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХे рдХेрди्рдж्рд░ рдХ्рд░िрдпाрд╢ीрд▓ рд╣ैं, рд╡рд╣ाँ рдХा рд╕рдоाрдЬ рдЙрдирдХी рд╕ेрд╡ाрдУं рд╕े рд▓ाрднाрди्рд╡िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।          
     рддрдеा рдЬो рд▓ोрдЧ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдоें рдпोрдЧрджाрди рдХрд░рддे рд╣ैं, рдмрджрд▓े рд╡े рдЬो рд╕ेрд╡ाрдпें (рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा) рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं, рд╡рд╣ी рддो рд╡рд╕्рддुрддः рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕рдоाрдЬрд╕ेрд╡ा рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдРрд╕ा рдХाрд░्рдп рд╣ै рдЬो рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд▓ा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕрддрдПрд╡ рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдПрдХ рдзीрд░ рдЧрддि рдХा рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ 
рдЖрди्рджोрд▓рди рд╣ै, рдЬो рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╕рдоाрдЬ рдХी рдкрддрдиोрди्рдоुрдЦ рдЧрддि рдХो рдмрджрд▓рдХрд░ рдЙрди्рдирддि рдХी рджिрд╢ा рдоें рдЕрд╡рд╢्рдп рд▓े рдЬाрдпेрдЧा। рдпрджि рджेрд╢ рдХे рдпुрд╡ा рд╡рд░्рдЧ рдХा рдПрдХ рдмреЬा рд╣िрд╕्рд╕ा рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдХूрдж рдкреЬे рддो рдЗрд╕рдоें рдХोрдИ рд╢рдХ рдирд╣ीं рдХि рдпрд╣ рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ी рдЗрд╕ рдЬрд░्рдЬрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХो рд╢्рд░ेрд╖्рдарддрд░ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдкрд░िрдгрдд рдХрд░ рджेрдЧा। рд╡िрдЧрдд 58 рд╡рд░्рд╖ों рд╕े рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдХी рдк्рд░рдЧрддि рддрдеा рд╕рдлрд▓рддा рдХे рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдк्рд░рдоाрдг рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдпрд╣ рдЖрд╢ा рдХ्рд░рдорд╢ः рдмреЭрддी рд╣ी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै, рдФрд░ рдЕрдм рддो рдЖрди्рджोрд▓рди рд╕े рдЬुреЬे рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддाрдУं рдХे рдорди рдХी рдпрд╣ рдЖрд╢ा рджृреЭ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдоें рдкрд░िрдгрдд рд╣ो рдЪुрдХी рд╣ै। рдЪрд░िрдд्рд░рд╡ाрди рдордиुрд╖्рдпों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдХे рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдордиुрд╖्рдпों рдХो рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯ рдХрд░ाрдиा рд╣ोрдЧा , рдкрд░ рджूрд╕рд░ों рдХी рдЬाрд╕ूрд╕ी рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं, рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдЕрдкрдиी рд╢рдХ्рддि рдмреЭाрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рд╕े рднी рдирд╣ीं , рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рд╕े рдХि рдЗрд╕рдХे рдмिрдиा рдХिрд╕ी рднी рдЙрдкाрдп рд╕े рд╕рдоाрдЬ рдЬрдЯिрд▓ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рдиिрджाрди рдХрднी рднी рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдзрди्рдпрд╡ाрдж рд╡िрд╣ीрди рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдХो  рд╕рдлрд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдХेрд╡рд▓ рд╕ाрд▓ों -рд╕ाрд▓ рдЪрд▓ाрддे рд░рд╣рдиे рдоें (рдЬрди्рдо -рдЬрди्рдоांрддрд░ рддрдХ рдЪрд▓ाрддे рд░рд╣рдиे рдоें) рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ोрдиे рд╕े рд╣ी рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдкूрд░्рдг рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рд╣ोрдЧा। 
       рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рдХे рдХрдерди " рдЕрддрдПрд╡, рдкрд╣рд▓े рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ो। " рдХा рдпрд╣ी рдЕрд░्рде рд╣ै।рд╣рдорд▓ोрдЧों рдиे рдЕрднी рддрдХ рдЙрдирдХे рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рдкрд░ рд╕рдоुрдЪिрдд рдз्рдпाрди рдирд╣ीं рджिрдпा рд╣ै, рдЙрдирдХे рдЙрдкрджेрд╢ों рдХो рдаीрдХ рд╕े рд╕рдордЭрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдирд╣ीं рдХिрдпा рд╣ै рдХिрди्рддु рдЙрдирдХे рдЗрд╕ी рдЙрдкрджेрд╢ рдХे рднीрддрд░ рдХ्рд░ाрди्рддिрдХाрд░ी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХा рдмीрдЬ рдиिрд╣िрдд рд╣ै। рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рд╢рдХ्рддि рддрдеा рдКँрдЪी рдХुрд░्рд╕ी , рдзрди-рдпрд╢ рдкाрдиे рдХे рд▓ाрд▓рдЪ рдоें рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рдд рдоें рдирд╡рдЬाрдЧрд░рдг рд▓ाрдиे рдЗрд╕ рдЬрди рдиेрддा рдХे рдЧрд▓े рдоें- 'рд╣िрди्рджू рд╕ंрди्рдпाрд╕ी ' (The Hindu Monk) рдХा рддрдордЧा  рдбाрд▓рдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╕рд░्рд╡-рд╕ाрдзाрд░рдг рд╕े рджूрд░ рд╣рдЯाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рди рдХрд░ें। рдмрд▓्рдХि рдЕрдкрдиे рднोрдЧ-рдХाрдордиा рддृрдк्рддि рд░ूрдкी рд╕्рд╡ाрд░्рдеी рд╕्рд╡рдк्рдиों рдХा рд╡िрдз्рд╡ंрд╢ рдХрд░ рдЗрд╕ी рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ -рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХрд░рдиे рдХे 
рдХाрд░्рдп рдоें рдЬुрдЯ рдЬाрдПँ рддрдеा рдЗрд╕ рдЖрджрд░्рд╢ рдоाрдирд╡ рдиिрд░्рдоाрдг рдЖंрджोрд▓рди рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рдХोрдиे-рдХोрдиे рддрдХ рдлैрд▓ा рджें।
рдЕрддрдПрд╡, рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдпुрд╡ा рдорд╣ाрдордг्рдбрд▓ рдХा рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдкрд░िрдЪрдп рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рджिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै:  
 
рдЙрдж्рджेрд╢्рдп -рднाрд░рдд рдХा рдХрд▓्рдпाрдг !

рдЙрдкाрдп -рдЪрд░िрдд्рд░ рдиिрд░्рдоाрдг !

рдЖрджрд░्рд╢ -рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж !

рдЖрджрд░्рд╢ рд╡ाрдХ्рдп - 'Be and Make !' 

рдЕрднिрдпाрди рдоंрдд्рд░ - ' рдЪрд░ैрд╡ेрддि , рдЪрд░ैрд╡ेрддि !'   

================================= 

рдЕрдиुрдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж 

(Applied Vivekananda)  

1. "рдЗрд╕рд▓िрдпे, рдкрд╣рд▓े рдордиुрд╖्рдп рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ो ! рд╣рдоें рдЕрднी 'рдордиुрд╖्рдпों' рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै, рдФрд░ рдмिрдиा рд╢्рд░рдж्рдзा рдХे рдордиुрд╖्рдп рдХैрд╕े рдмрди рд╕рдХрддे рд╣ैं ? (рдЦрдг्рдб-8:270) " рдЖрдЬ рд╣рдоें рд╢्рд░рдж्рдзा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै, рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рдмрд▓ рд╣ी рдЬीрд╡рди рд╣ै, рдФрд░ рдиिрд░्рдмрд▓рддा рд╣ी рдоृрдд्рдпु рд╣ै -'рд╣рдо рдЖрдд्рдоा рд╣ैं -рдЕрдЬрд░, рдЕрдорд░, рдоुрдХ्рдд рдФрд░ рдкрд╡िрдд्рд░। рдлिрд░ рд╣рдорд╕े рдкाрдк рдХैрд╕े рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै ? рдЕрд╕рдо्рднрд╡ ! рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рджृреЭ рдиिрд╖्рдаा рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдпे। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЕрдбिрдЧ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣рдоें рдордиुрд╖्рдп рдмрдиा рджेрддा рд╣ै , рджेрд╡рддा рдмрдиा рджेрддा рд╣ै। рдкрд░ рдЖрдЬ рд╣рдо рд╢्рд░рдж्рдзाрд╣ीрди рд╣ो рдЧрдП рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕ीрд▓िрдП рд╣рдоाрд░ा рддрдеा рджेрд╢ рдХा рдкрддрди рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। (рдЦрдг्рдб -8 : 269) [рд╢्рд░ी рд╕ुрд░ेрди्рдж्рд░ рдиाрде рд╕ेрди рдХी рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдбाрдпрд░ी рд╕े- рд╢рдиिрд╡ाрд░, 22 рдЬрдирд╡рд░ी, 1898.]

>>Q. But it is the ruler's duty to see to the wants of the subject people. Whom should we look up to for everything, if not to the king?

Swamiji: Never are the wants of a beggar fulfilled. Suppose the government give you all you need, where are the men who are able to keep up the things demanded? So make men first.  Men we want, and how can men be made unless Shraddha is there? (Vol-5:33)
 "We want Shraddh├в, we want faith in our own selves. Strength is life, weakness is death. 'We are the ├Вtman, deathless and free; pure, pure by nature. Can we ever commit any sin? Impossible!'—such a faith is needed. Such a faith makes men of us, makes gods of us. It is by losing this idea of Shraddha that the country has gone to ruin." (Vol-5: 332) [Shri Surendra Nath Sen—from private dairy/  Saturday, the 22nd January, 1898.]

2. "рдЬрдм рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рдРрд╕े рдордиुрд╖्рдп рд╣ोंрдЧे , рдЬो рдЕрдкрдиा рд╕рдм рдХुрдЫ рджेрд╢ рдХे рд▓िрдпे рд╣ोрдо рдХрд░ рджेрдиे рдХो рддैрдпाрд░ рд╣ों, рднीрддрд░ рддрдХ рдПрдХрджрдо рд╕рдЪ्рдЪे , рдЬрдм рдРрд╕े рдордиुрд╖्рдп рдЙрдаेंрдЧे , рддो рднाрд░рдд рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЕрд░्рде рдоें рдорд╣ाрди рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। рдпे рдордиुрд╖्рдп рд╣ैं, рдЬो рджेрд╢ рдХो рдорд╣ाрди рдмрдиाрддे рд╣ैं।  " (рдЦрдг्рдб -4 :249)  [рд╡िрджेрд╢ों рдХी рдмाрдд рдФрд░ рджेрд╢ рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПं – (рдж рд╣िंрджू, рдордж्рд░ाрд╕, рдлрд░рд╡рд░ी, 1897)]"

>>" When you have men who are ready to sacrifice their everything for their country, sincere to the backbone — when such men arise, India will become great in every respect. It is the men that make the country!" (Vol-5:210)  
{'The Abroad And The Problems At Home.'(The Hindu, Madras, February, 1897) } 

3. " рднाрд░рдд рддрднी рдЬाрдЧेрдЧा ; рдЬрдм рд╡िрд╢ाрд▓ рд╣्рд░рджрдп рд╡ाрд▓े рд╕ैрдХреЬों рд╕्рдд्рд░ी-рдкुрд░ुрд╖ рднोрдЧ-рд╡िрд▓ाрд╕ рдПрд╡ं рд╕ुрдЦ рдХी рдЗрдЪ्рдЫाрдУं рдХो рд╡िрд╕рд░्рдЬिрдд рдХрд░ рдорди ,рд╡рдЪрди рдФрд░ рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдЙрди рдХрд░ोреЬों рднाрд░рддीрдпों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рд╕рдЪेрд╖्рдЯ рд╣ोंрдЧे рдЬो рдЕрднाрд╡ рддрдеा рдЕрдЬ्рдЮाрдирддा рдХे рднँрд╡рд░ (vortex) рдоें рдХ्рд░рдорд╢ः рдиीрдЪे рдХी рдУрд░ рдбूрдмрддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं।"  
(рдЦрдг्рдб-6:307) [рд╢्рд░ीрдорддी рд╕рд░рд▓ा рдШोрд╖ाрд▓ - рд╕ंрдкाрджрдХ, рднाрд░рддी рдХो -6 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1897 рдХो рд▓िрдЦा рдЧрдпा рдкрдд्рд░।)
>>" Then only will India awake, when hundreds of large-hearted men and women, giving up all desires of enjoying the luxuries of life, will long and exert themselves to their utmost for the well-being of the millions of their countrymen who are gradually sinking lower and lower in the vortex of destitution and ignorance." (Vol-5:127)[(Letter dated -6th April, 1897. written to Shrimati Sarala Ghoshal — Editor, Bharati) ]  

4. " рдЬो рд╕рдЪ्рдЪे рд╣्рд░рджрдп рд╕े рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХा рд╡्рд░рдд рд▓े рд╕рдХें рддрдеा рдЗрд╕ी рдХाрд░्рдп рдХो рдЕрдкрдиा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдХрд░्рддрд╡्рдп рд╕рдордЭें, рдРрд╕े рдпुрд╡ाрдУं рдХे рд╕ाрде рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдоें рд▓рдЧ рдЬाрдУ। рднाрд░рдд рдХे рддрд░ुрдгों рдкрд░ рд╣ी рдпрд╣ рдХाрд░्рдп рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рдиिрд░्рднрд░ рд╣ै।" -(рдЦрдг्рдб -4 : 280)  [Letter рдХрд▓рдХрдд्рддे рдХे рдХिрд╕ी рдмंрдЧाрд▓ी рднाрдИ рдХो рд▓िрдЦिрдд -2nd May, 1895.)
>>Work among those young men who can devote heart and soul to this one duty — the duty of raising the masses of India. Awake them, unite them, and inspire them with this spirit of renunciation; it depends wholly on the young people of India. (Vol-5:78)  [2nd May, 1895] 

5. " рдоैं рдЙрдкाрдп рдХрднी рдирд╣ीं рд╕ोрдЪрддा। рдХाрд░्рдп-рд╕ंрдХрд▓्рдк рдХा рдЕрдн्рдпुрджрдп рд╕्рд╡рддः рд╣ोрддा рд╣ै, рдФрд░ рд╡рд╣ рдиिрдЬ рдмрд▓ рд╕े рд╣ी рдкुрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै। рдоैं рдХेрд╡рд▓ рдХрд╣рддा рд╣ूँ, рдЬाрдЧो, рдЬाрдЧो !' (рдЦрдг्рдб -4 /408) рд╕िрд╕्рдЯрд░ рдиिрд╡ेрджिрддा рдХो 7 рдЬूрди, 1896 рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░।)
>> "I never make plans. Plans grow and work themselves. I only say, awake, awake!"  (Vol-7:501) (letter to Sister Nivedita - 7th June, 1896.)

(6-A)  "рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рджोрд╖ों рдХे рдиिрд░ाрдХрд░рдг рдХा рдХाрд░्рдп рдЙрддрдиा рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рдЯ рдирд╣ीं рд╣ै, рдЬिрддрдиा рдЖрдд्рдордиिрд╖्рда। рд╣рдо рдХिрддрдиी рднी рд▓рдо्рдмी рдЪौреЬी рдбिंрдЧ рдХ्рдпों рди рд╣ाँрдХे рд╕рдоाрдЬ рдХे рджोрд╖ों рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдЬिрддрдиा рд╕्рд╡рдпं рдХे рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рд╣ै , рдЙрддрдиा рд╕рдоाрдЬ рдХे рд▓िрдП рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдирд╣ीं। " (рдоेрд░ी рдХ्рд░ाрди्рддिрдХाрд░ी рдпोрдЬрдиा :рдЦрдг्рдб -5 :109)
["This work against evil is more subjective than objective. The work against evil is more educational than actual, however big we may talk. This, first of all, is the idea of work against evil; and it ought to make us calmer, it ought to take fanaticism out of our blood. [MY PLAN OF CAMPAIGN (Delivered at the Victoria Hall, Madras) Vol-3:207)]  
"рдордиुрд╖्рдп, рдХेрд╡рд▓ рдордиुрд╖्рдп рднрд░  рдЪाрд╣िрдП рдмाрдХी рд╕рдм рдХुрдЫ рдЕрдкрдиे рдЖрдк рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै рд╡ीрд░्рдпрд╡ाрди, рддेрдЬрд╕्рд╡ी , рд╢्рд░рдж्рдзा-рд╕рдо्рдкрди्рди рдФрд░ рджृреЭрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ी рдиिрд╖्рдХрдкрдЯ рдпुрд╡рдХों рдХी। рдРрд╕े рд╕ौ рдоिрд▓ рдЬाрдпें рддो рд╕ंрд╕ाрд░ рдХा рдХाрдпрдХрд▓्рдк рд╣ो рдЬाрдп। " (рдоेрд░ी рдХ्рд░ाрди्рддिрдХाрд░ी рдпोрдЬрдиा :рдЦрдг्рдб -5 :118) 
"Men, men, these are wanted: everything else will be ready, but strong, vigorous, believing young men, sincere to the backbone, are wanted. A hundred such and the world becomes revolutionized. [MY PLAN OF CAMPAIGN (Delivered at the Victoria Hall, Madras) Vol-3:207) (Vol-3 :223-24)]

    " рд╕рдмрдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдЕрдкрдиे рдзрд░्рдо рдХे рдорд╣ाрди рд╕рдд्рдпों рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХрд░ो, рд╕ंрд╕ाрд░ рдЗрдирдХी рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕ंрд╕ाрд░ рднрд░ рдоें рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рд╕рд░्рд╡рд╕ाрдзाрд░рдг рд╕े рдпрд╣ी рдХрд╣ा рдЧрдпा рдХि рддुрдо рд▓ोрдЧ рдордиुрд╖्рдп рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ो। рд╢рддाрдм्рджिрдпों рд╕े рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдбрд░ाрдпे рдЬाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╡े рдмेрдЪाрд░े рдХрд░ीрдм рдХрд░ीрдм рдкрд╢ुрдд्рд╡ рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдП рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ें рдХрднी рдЖрдд्рдорддрдд्рд╡ рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рд╕ुрдирдиे рдХा рдоौрдХा рдирд╣ीं рджिрдпा рдЧрдпा। рдЕрдм рдЙрдирдХो рдЖрдд्рдорддрдд्рд╡ рд╕ुрдирдиे рджो , рдпрд╣ рдЬाрди рд▓ेрдиे рджो рдХि рдЙрдирдоें рд╕े рдиीрдЪ рд╕े рдиीрдЪ рдоें рднी рдЖрдд्рдоा рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै -рд╡рд╣ рдЖрдд्рдоा, рдЬो рди рдХрднी рдорд░рддी рд╣ै, рди рдЬрди्рдо рд▓ेрддी рд╣ै, рдЬिрд╕े рди рддрд▓рд╡ाрд░ рдХाрдЯ рд╕рдХрддी рд╣ै рди рдЖрдЧ рдЬрд▓ा рд╕рдХрддी рд╣ै, рдФрд░ рди рд╣рд╡ा рд╕ूрдЦा рд╕рдХрддी рд╣ै , рдЬो рдЕрдЬрд░, рдЕрдорд░ , рдЕрдиाрджि рдФрд░ рдЕрдирди्рдд рд╣ै, рдЬो рд╢ुрдж्рдзрд╕्рд╡рд░ूрдк, рд╕рд░्рд╡рд╢рдХ्рддिрдоाрди рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкी рд╣ै। " (рдиैрдиं рдЫिрди्рджрди्рддि рд╢рд╕्рдд्рд░ाрдгि рдиैрдиं рджрд╣рддि рдкाрд╡рдХः। рди рдЪैрдиं рдХ्рд▓ेрджрдпрди्рдд्рдпाрдкो рди рд╢ोрд╖рдпрддि рдоाрд░ुрддः।।2.23।। рдЧीрддा реи:реирей)(рдоेрд░ी рдХ्рд░ाрди्рддिрдХाрд░ी рдпोрдЬрдиा : рдЦрдг्рдб-5 : 119)

"Preach, preach unto the world the great truths of your religion; the world waits for them. For centuries people have been taught theories of degradation. They have been told that they are nothing. The masses have been told all over the world that they are not human beings. They have been so frightened for centuries, till they have nearly become animals. Never were they allowed to hear of the Atman. Let them hear of the Atman — that even the lowest of the low have the Atman within, which never dies and never is born — of Him whom the sword cannot pierce, nor the fire burn, nor the air dry — immortal, without beginning or end, the all-pure, omnipotent, and omnipresent Atman! (Vol-5 :224)
   
" рд╣рдоें рдРрд╕े рдзрд░्рдо рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рд╣рдо рдордиुрд╖्рдп рдмрди рд╕рдХें। рд╣рдоें рдРрд╕े рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рд╣рдо рдордиुрд╖्рдп рд╣ो рд╕рдХें। рд╣рдоें рдРрд╕ी рд╕рд░्рд╡рд╕рдо्рдкрди्рди рд╢िрдХ्рд╖ा рдЪाрд╣िрдП, рдЬो рд╣рдоें рдордиुрд╖्рдп рдмрдиा рд╕рдХे। рдФрд░ рдпрд╣ рд░рд╣ी рд╕рдд्рдп рдХी рдХрд╕ौрдЯी (рдЕрдоूрд░्рдд рдЖрдд्рдоा рдоें рд╕्рдеिрдд рд░рд╣рдиे рдХी рдХрд╕ौрдЯी) - рдЬो рднी рддुрдордХो рд╢ाрд░ीрд░िрдХ, рдоाрдирд╕िрдХ рдФрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рджुрд░्рдмрд▓ рдмрдиाрдпे рдЙрд╕े рдЬрд╣рд░ рдХी рднाँрддि рдд्рдпाрдЧ рджो, рдЙрд╕рдоें рдЬीрд╡рди-рд╢рдХ्рддि рдирд╣ीं рд╣ै, рд╡рд╣ рдХрднी рд╕рдд्рдп рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा। рд╕рдд्рдп рддो рдмрд▓рдк्рд░рдж рд╣ै, рд╡рд╣ рдкрд╡िрдд्рд░рддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдЬ्рдЮाрдирд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ै। рд╕рдд्рдп рддो рд╡рд╣ рд╣ै рдЬो рд╢рдХ्рддि рджे, рдЬो рд╣्рд░рджрдп рдХे рдЕंрдзрдХाрд░ рдХो рджूрд░ рдХрд░ рджे, рдЬो рд╣्рд░рджрдп рдоें рд╕्рдлूрд░्рддि рднрд░ рджे। рд╕рдд्рдп рдЬिрддрдиा рд╣ी рдорд╣ाрди рд╣ोрддा рд╣ै, рдЙрддрдиा рд╣ी рд╕рд╣рдЬ рдмोрдзрдЧрдо्рдп рд╣ोрддा рд╣ै -рд╕्рд╡рдпं рдЕрдкрдиे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХे рд╕рдоाрди рд╕рд╣рдЬ। рдЬैрд╕े рдЕрдкрдиे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХो рдк्рд░рдоाрдгिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдФрд░ рдХिрд╕ी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ोрддी, рдмрд╕ рд╡ैрд╕ा рд╣ी। рдЙрдкрдиिрд╖рдж рдХे рд╕рдд्рдп рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╕ाрдордиे рд╣ैं। рдЗрдирдХा рдЕрд╡рд▓ंрдмрди рдХрд░ो, рдЗрдирдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдХрд░ рдЗрди्рд╣ें рдХाрд░्рдп рдоें рдкрд░िрдгрдд рдХрд░ो। рдмрд╕ рджेрдЦोрдЧे, рднाрд░рдд рдХा рдЙрдж्рдзाрд░ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ै। " (рдЦрдг्рдб -5 : 120)               

"It is a man-making religion that we want. It is man-making theories that we want. It is man-making education all round that we want. And here is the test of truth — anything that makes you weak physically, intellectually, and spiritually, reject as poison; there is no life in it, it cannot be true. Truth is strengthening. Truth is purity, truth is all-knowledge; truth must be strengthening, must be enlightening, must be invigorating. Give up these weakening mysticisms and be strong. Go back to your Upanishads — the shining, the strengthening, the bright philosophy — and part from all these mysterious things, all these weakening things. Take up this philosophy; the greatest truths are the simplest things in the world, simple as your own existence. The truths of the Upanishads are before you. Take them up, live up to them, and the salvation of India will be at hand." (Vol -3:225)  [MY PLAN OF CAMPAIGN (Delivered at the Victoria Hall, Madras)] 

6. "рд╣рдо рдРрд╕े рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдпрдпुрдХ्рдд рдордиुрд╖्рдп рдмрдирдиा рдЪाрд╣рддे рдЬिрд╕рдоें рд╣рдоाрд░ी рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдоाрдирд╕िрдХ, рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ, рдмौрдж्рдзिрдХ рдФрд░ рдХ्рд░िрдпाрд╡ाрди рдкрдХ्рд╖ों рдХा рд╕рдоाрди рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ рд╣ो। рдЕрдзिрдХांрд╢ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ (рдЬाрддिрдпाँ) рдФрд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЗрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдПрдХ рдкрдХ्рд╖/рдкрд╣рд▓ू рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддी рд╣ैं рдФрд░ рд╡े рдЙрд╕ рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдХो рдирд╣ीं рд╕рдордЭ рдкाрддीं। рд╡े рдХिрд╕ी рдПрдХ рд╣ी рдЖрджрд░्рд╢ рдоें рдРрд╕ी рдврд▓ рдЬाрддी рд╣ैं рдХि рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рдХो рдирд╣ीं рджेрдЦ рд╕рдХрддीं। рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЖрджрд░्рд╢ рд╣ै рд╣рдо рдмрд╣ुрдкाрд░्рд╢्рд╡ीрдп рдмрдиें।"(рдЦрдг्рдб -3 : 264)    
We want to become harmonious beings, with the psychical, spiritual, intellectual, and working (active) sides of our nature equally developed. Nations and individuals typify one of these sides or types and cannot understand more than that one. They get so built up into one ideal that they cannot see any other. The ideal is really that we should become many-sided. Indeed the cause of the misery of the world is that we are so one-sided that we cannot sympathize with one another. (Vol-6: 137)      " рдЖрдзुрдиिрдХ рд╡рдгिрдХ рд╕рдн्рдпрддा (mercantile civilization) рдХो, рдЕрдкрдиे рд╕рдорд╕्рдд рджंрднों рдФрд░ рдЖрдбрдо्рдмрд░ों рдХे рд╕ाрде, рдЬो рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा 'рд▓ाрд░्рдб рдоेрдпрд░ рдХा рддрдоाрд╢ा' рд╣ै, рдорд░рдиा рд╣ोрдЧा। рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рдЬो рдЪाрд╣िрдП рд╡ो рд╣ै рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡िрдЪाрд░ рд╢рдХ्рддि। рдоेрд░े рдЧुрд░ुрджेрд╡ рдХрд╣ा рдХрд░рддे рдеे, " рддुрдо рд╕्рд╡рдпं рдЕрдкрдиे рдЪрд░िрдд्рд░-рдХрдорд▓ рд░ूрдкी рдлूрд▓ рдХो рдЦिрд▓рдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХ्рдпों рдирд╣ीं рджेрддे ? рдн्рд░рдорд░ рддрдм рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдЖрдпेंрдЧे। " рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рдРрд╕े рд▓ोрдЧ рдЪाрд╣िрдП, рдЬो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рдк्рд░ेрдо рдоें рдорддрд╡ाрд▓े рд╣ों। рддुрдо рдкрд╣рд▓े рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░ो, рддрдм рддुрдо рдИрд╢्рд╡рд░ рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░ोрдЧे। рд╕ंрд╕ाрд░ рдЫः рд╢्рд░рдж्рдзाрд▓ु рдордиुрд╖्рдпों рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рдЫः рдЧंрднीрд░ рд╢ुрдж्рдз рдЪрд░िрдд्рд░рд╡ाрди рдордиुрд╖्рдпों рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╣ै। рд╣рдоें рддीрди рд╡рд╕्рддुрдУं рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै : рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╣्рд░рджрдп (Heart) рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдорд╕्рддिрд╖्рдХ (Head) рдХी рдФрд░ рдХाрдо рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд╣ाрде (Hand) рдХी, рдЗрди рддीрдиों рдХा рдПрдХ рд╕ाрде рд╕ुрд╕рдорди्рд╡िрдд рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдкाрдиा рд╣рдоाрд░ा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ै। рдкрд╣рд▓े рд╣рдоें рд╕ंрд╕ाрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП (рдРрд╖рдгाрдУं рдоें рдЖрд╕рдХ्рддि рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП) рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рд╕рдоुрдЪिрдд рдЙрдкрдХрд░рдг (рд╡िрдХрд╕िрдд '3H') рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЕрдкрдиे рдХो рдПрдХ рдбाрдЗрдиेрдоो рдмрдиाрдУ।" 
(рдЦрдг्рдб -3 :271) [рднрдХ्рддिрдпोрдЧ рдХे рдкाрда -рд╕ंрд╕ाрд░ рдХा рдЙрдкрдХाрд░] 
 
 "The present mercantile civilization must die, with all its pretensions and humbug—all a kind of "Lord Mayor's Show".(6/137)  "What the world wants is thought-power through individuals. My Master used to say, "Why don't you help your own lotus flower to bloom? The bees will then come of themselves." The world needs people who are mad with love of God. You must believe in yourself, and then you will believe in God. The history of the world is that of six men of faith, six men of deep pure character. We need to have three things; the heart to feel, the brain to conceive, the hand to work. First we must go out of the world and make ourselves fit instruments. Make yourself a dynamo. (Vol-6:144)  [Lessons On Bhakti-Yoga /The Yoga Through Devotion/ On Doing Good to the World.]  

7. [#рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж рдХी 'рдордиुрд╖्рдп-рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░-рдиिрд░्рдоाрдгрдХाрд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा' рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ -рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХ्рдпों рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै ? (рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЖрдд्рдоा рдЕрд╡्рдпрдХ्рдд рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ै :Each soul is potentially Divine рдХिрди्рддु) " рдЕрд╡्рдпрдХ्рдд рд╕े рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдк्рд░ाрдгिрдпों рдоें рдмрд╣ुрдд рдЕрди्рддрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдк्рд░ाрдгी рдХे рд░ूрдк рдоें рддुрдо рдХрднी рдИрд╕ा рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддे। рдоिрдЯ्рдЯी рд╕े рдПрдХ рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рд╣ाрдеी рдмрдиा рд▓ो, рдЙрд╕ी рдоिрдЯ्рдЯी рд╕े рдПрдХ рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдЪूрд╣ा рдмрдиा рд▓ो। рдЙрди्рд╣ें рдкाрдиी рдоें рдбाрд▓ рджो - рд╡े рдПрдХ рдмрди рдЬाрддे рд╣ैं। рдоिрдЯ्рдЯी рдХे рд░ूрдк рдоें рдиिрд░рди्рддрд░ рдПрдХ рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдЧреЭी рд╣ुрдИ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рд░ूрдк рдоें рдиिрд░рди्рддрд░ рднिрди्рди рд╣ैं'рдм्рд░рд╣्рдо' рд╣ी рдИрд╢्рд╡рд░ рддрдеा рдордиुрд╖्рдп рджोрдиों рдХा рдЙрдкाрджाрди рд╣ै। рдкूрд░्рдг рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкी рд╕рдд्рддा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣рдо рд╕рдм рдПрдХ рд╣ैं , рдкрд░рди्рддु рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рдк्рд░ाрдгिрдпों рдХे рд░ूрдк рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ рдЕрдирди्рдд рд╕्рд╡ाрдоी рд╣ै рдФрд░ рд╣рдо рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╕ेрд╡рдХ рд╣ैं।  " рддुрдо्рд╣ाрд░े рдкाрд╕ рддीрди рдЪीрдЬें рд╣ैं : (рез) рд╢рд░ीрд░ (реи) рдорди (рей) рдЖрдд्рдоाрдЖрдд्рдоा рдЗрди्рдж्рд░िрдпाрддीрдд (Intangible- рдЕрдоूрд░्рдд) рд╣ै। рдорди (Head) рдЬрди्рдо рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдХा рдкाрдд्рд░ рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ी рджрд╢ा рд╢рд░ीрд░ (Hand)  рдХी рд╣ै। рддुрдо рд╡рд╣ी рдЖрдд्рдоा рд╣ो,рдкрд░ рдмрд╣ुрдзा рддुрдо рд╕ोрдЪрддे рд╣ो рдХि рддुрдо рд╢рд░ीрд░ рд╣ो। рдЬрдм рдордиुрд╖्рдп рдХрд╣рддा рд╣ै 'рдоैं рдпрд╣ाँ рд╣ूँ', рд╡рд╣ рд╢рд░ीрд░ рдХि рдмाрдд рд╕ोрдЪрддा рд╣ै। рдлिрд░ рдПрдХ рджूрд╕рд░ा рдХ्рд╖рдг рдЖрддा рд╣ै, рдЬрдм рддुрдо рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рднूрдоिрдХा рдоें рд╣ोрддे рд╣ो , рддрдм рддुрдо рдпрд╣ рдирд╣ीं рдХрд╣рддे, ' рдоैं рдпрд╣ाँ рд╣ूँ। ' рдХिрди्рддु рдЬрдм рддुрдо्рд╣ें рдХोрдИ рдЧाрд▓ी рджेрддा рд╣ै рдЕрдерд╡ा рд╢ाрдк рджेрддा рд╣ै рдФрд░ рддुрдо рд░ोрд╖ рдк्рд░рдХрдЯ рдирд╣ीं рдХрд░рддे, рддрдм рддुрдо рдЖрдд्рдоा (рд╣ृрджрдп -Heart - рддुрд░ीрдп рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें ) рд╣ो। " рдЬрдм рдоैं рд╕ोрдЪрддा рд╣ूँ рдХि рдоैं рдорди рд╣ूँ, рддрдм рдоैं рдЙрд╕ рдЕрдирди्рдд рдЕрдЧ्рдиि рдХी рдПрдХ рд╕्рдлुрд▓िंрдЧ рд╣ूँ, рдЬो рддुрдо рд╣ो। рдЬрдм рдоैं рдпрд╣ рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рддा рд╣ूँ рдХि рдоैं рдЖрдд्рдоा рд╣ूँ, рддрдм рддुрдо рдФрд░ рдоैं рдПрдХ рд╣ूँ। ' (рдЕрд░्рдеाрдд рджृрд╖्рдЯिं рдЬ्рдЮाрдирдордпीं  рдХृрдд्рд╡ा рдкрд╢्рдпेрдж्  рдм्рд░рд╣्рдордордпं рдЬрдЧрдд्।  рджेрд╣рдмुрдж्рдзрдпा рддु рджाрд╕ोрд╜рд╣ं  рдЬीрд╡рдмुрдж्рдзрдпा рдд्рд╡рджंрд╢рдХ। рдЖрдд्рдордмुрдж्рдзрдпा  рдд्рд╡рдоेрд╡ाрд╣рдоिрддि рдоे рдиिрд╢्рдЪिрддा рдорддिः।)- рдпрд╣ рдХрдерди рдк्рд░рднु рдХे рдПрдХ рднрдХ्рдд рдХा рд╣ै। рдХ्рдпा рдорди (Head-рдоिрде्рдпा рдЕрд╣ं)  рдЖрдд्рдоा (Heart) рд╕े рдмреЭрдХрд░ рд╣ै ?"] {7}
 
 рд╕ुрдзाрд░ рдХ्рдпों ?# : (рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЖрдд्рдоा рдЕрд╡्рдпрдХ्рдд рдм्рд░рд╣्рдо рд╣ै ! рдХिрди्рддु рдЕрд╡्рдпрдХ्рдд рд╕े) рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдк्рд░ाрдгिрдпों рдоें рдмрд╣ुрдд рдЕрди्рддрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдк्рд░ाрдгी рдХे рд░ूрдк рдоें рддुрдо рдХрднी рдИрд╕ा рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддे। рдоिрдЯ्рдЯी рд╕े рдПрдХ рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рд╣ाрдеी рдмрдиा рд▓ो, рдЙрд╕ी рдоिрдЯ्рдЯी рд╕े рдПрдХ рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдЪूрд╣ा рдмрдиा рд▓ो। рдЙрди्рд╣ें рдкाрдиी рдоें рдбाрд▓ рджो - рд╡े рдПрдХ рдмрди рдЬाрддे рд╣ैं। рдоिрдЯ्рдЯी рдХे рд░ूрдк рдоें рдиिрд░рди्рддрд░ рдПрдХ рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдЧреЭी рд╣ुрдИ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рд░ूрдк рдоें рдиिрд░рди्рддрд░ рднिрди्рди рд╣ैं। 'рдм्рд░рд╣्рдо' (рд╕рдЪ्рдЪिрджाрдирди्рдж) рд╣ी рдИрд╢्рд╡рд░ рддрдеा рдордиुрд╖्рдп рджोрдиों рдХा рдЙрдкाрджाрди рд╣ै। рдкूрд░्рдг рд╕рд░्рд╡рд╡्рдпाрдкी рд╕рдд्рддा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣рдо рд╕рдм рдПрдХ рд╣ैं , рдкрд░рди्рддु рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рдк्рд░ाрдгिрдпों рдХे рд░ूрдк рдоें рдИрд╢्рд╡рд░ (рдЕрд╡рддाрд░ рд╡рд░िрд╖्рда) рдЕрдирди्рдд рд╕्рд╡ाрдоी рд╣ै рдФрд░ рд╣рдо рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╕ेрд╡рдХ рд╣ैं।  " рддुрдо्рд╣ाрд░े рдкाрд╕ рддीрди рдЪीрдЬें рд╣ैं : (рез) рд╢рд░ीрд░ (реи) рдорди (рей) рдЖрдд्рдоा। рдЖрдд्рдоा рдЗрди्рдж्рд░िрдпाрддीрдд (Intangible- рдЕрдоूрд░्рдд) рд╣ै। рдорди рдЬрди्рдо рдФрд░ рдоृрдд्рдпु рдХा рдкाрдд्рд░ рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ी рджрд╢ा рд╢рд░ीрд░ рдХी рд╣ै। рддुрдо рд╡рд╣ी рдЖрдд्рдоा рд╣ो, рдкрд░ рдмрд╣ुрдзा рддुрдо рд╕ोрдЪрддे рд╣ो рдХि рддुрдо рд╢рд░ीрд░ рд╣ो। рдЬрдм рдордиुрд╖्рдп рдХрд╣рддा рд╣ै, 'рдоैं рдпрд╣ाँ рд╣ूँ ', рд╡рд╣ рд╢рд░ीрд░ рдХी рдмाрдд рд╕ोрдЪрддा рд╣ै। рдлिрд░ рдПрдХ рджूрд╕рд░ा рдХ्рд╖рдг рдЖрддा рд╣ै , рдЬрдм рддुрдо рдЙрдЪ्рдЪ рднूрдоिрдХा рдоें рд╣ोрддे рд╣ो, рддрдм рддुрдо рдпрд╣ рдирд╣ीं рдХрд╣рддे, 'рдоैं рдпрд╣ाँ рд╣ूँ।' рдХिрди्рддु рдЬрдм рддुрдо्рд╣ें рдХोрдИ рдЧाрд▓ी рджेрддा рд╣ै рдЕрдерд╡ा рд╢ाрдк рджेрддा рд╣ै (рдЬाрдирдмूрдЭ рдХрд░ рдЕрдкрдоाрдиिрдд рдХрд░рддा рд╣ै ?) рдФрд░ рддुрдо рд░ोрд╖ рдк्рд░рдХрдЯ рдирд╣ीं рдХрд░рддे, рддрдм рддुрдо рдЖрдд्рдоा рд╣ो। " рдЬрдм рдоैं рд╕ोрдЪрддा рд╣ूँ рдХि рдоैं рдорди рд╣ूँ, рддрдм рдоैं рдЙрд╕ рдЕрдиंрдд рдЕрдЧ्рдиि рдХी рдПрдХ рд╕्рдлुрд▓िंрдЧ рд╣ूँ , рдЬो рддुрдо рд╣ो। рдЬрдм рдоैं рдпрд╣ рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рддा рд╣ूँ рдХि рдоैं рдЖрдд्рдоा рд╣ूँ , рддрдм рддुрдо рдФрд░ рдоैं рдПрдХ рд╣ूँ ' - рдпрд╣ рдПрдХ рдк्рд░рднु рдХे рднрдХ्рдд (рд╣рдиुрдоाрди рдЬी) рдХा рдХрдерди рд╣ै। рдХ्рдпा рдорди (рдЕрд╣ं ) рдЖрдд्рдоा рд╕े рдмреЭрдХрд░ рд╣ै ? (рдЦрдг्рдб -10:40) (рдордиुрд╖्рдп рдФрд░ рдИрд╕ा рдоें рдЕрди्рддрд░ резреж/рекреж)  [рдпрд╣ рдХрдерди рдк्рд░рднु рдХे рднрдХ्рдд рд╣рдиुрдоाрди рдЬी рдХा рд╣ै। 'рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ी рдмुрдж्рдз рдИрд╕ा рд╣ुрдП рдеे , рдпрд╣ рдоेрд░ा рдЕрдкрдиा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै !' рджृрд╖्рдЯिं рдЬ्рдЮाрдирдордпीं  рдХृрдд्рд╡ा рдкрд╢्рдпेрдж्  рдм्рд░рд╣्рдордордпं рдЬрдЧрдд्।  рджेрд╣рдмुрдж्рдзрдпा рддु рджाрд╕ोрд╜рд╣ं  рдЬीрд╡рдмुрдж्рдзрдпा рдд्рд╡рджंрд╢рдХ। рдЖрдд्рдордмुрдж्рдзрдпा  рдд्рд╡рдоेрд╡ाрд╣рдоिрддि рдоे рдиिрд╢्рдЪिрддा рдорддिः ॥  рдЬ्рдЮाрдирдордп рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рдм्рд░рд╣्рдордордп рджेрдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП।  рджेрд╣рдмुрдж्рдзि рд╕े рддो рдоैं рдЖрдкрдХा рджाрд╕ рд╣ूँ, рдмрддाрдЗрдпे рдЖрдкрдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ूँ ?  рдЬीрд╡рдмुрдж्рдзि рд╕े рдЖрдкрдХा рдЕंрд╢ рд╣ी рд╣ूँ рдФрд░  рдЖрдд्рдордмुрдж्рдзि рд╕े рдоें рд╡рд╣ी рд╣ूँ рдЬो рдЖрдк рд╣ैं, рдпрд╣ी рдоेрд░ी рдиिрд╢्рдЪिрдд рдорддि рд╣ै॥ рд▓ेрдХिрди рдИрд╢्рд╡рд░ рдоाрдпाрдкрддि рд╣ैं рдФрд░ рдЬीрд╡ (рдордиुрд╖्рдп) рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдХृрдкा рдХे рдмिрдиा (рдкрд╡िрдд्рд░ рдд्рд░рдпी рдХी рдХृрдкा рдХे рдмिрдиा) рдпрд╣ рдХрднी рдирд╣ीं рд╕рдордЭ рд╕рдХрддा рдХि 'рдоाрдпा' рдХ्рдпा рд╣ै ? рдоाрдпा рддुрдо्рд╣ाрд░ी рд░ाрдо рд░ाрдо рдЬीрд╡ рднी рддुрдо्рд╣ाрд░ा। рдоाрдпा рдЬीрд╡ рджोрдиों рдХो рд╣ी рд░ाрдо рдХा рд╕рд╣ाрд░ा-рдЬीрд╡ рдЬाрдиे рдХ्рдпा рд╣ै рдоाрдпा рд░ाрдо рдХी рдХृрдкा рд╕े !]  

" There is much difference in manifested beings. As a manifested being you will never be Christ. Out of clay, manufacture a clay elephant, out of the same clay, manufacture a clay mouse. Soak them in water, they become one. As clay, they are eternally one; as fashioned things, they are eternally different. The Absolute is the material of both God and man. As Absolute, Omnipresent Being, we are all one; and as personal beings, God is the eternal master, and we are the eternal servants. You have three things in you: (1) the body, (2) the mind, (3) the spirit. The spirit is intangible, the mind comes to birth and death, and so does the body. You are that spirit, but often you think you are the body. When a man says, "I am here", he thinks of the body. Then comes another moment when you are on the highest plane; you do not say, "I am here". But if a man abuses you or curses you and you do not resent it, you are the spirit. "When I think I am the mind, I am one spark of that eternal fire which Thou art; and when I feel that I am the spirit, Thou and I are one"-- so says a devotee to the Lord (Hanuman). Is the mind (Ego) in advance of the spirit? (Vol -8 :179-180) [ Notes Of Class Talks And Lectures/ The Difference Between Man and Christ.]

8. " рдзрд░्рдо рдХा рд░рд╣рд╕्рдп рддрдд्рд╡ рдХो (рдЪाрд░ рдорд╣ाрд╡ाрдХ्рдпों рдХो) рдЬाрди рд▓ेрдиे рдоें рдирд╣ीं рд╡рд░рди рдЙрд╕ рддрдд्рд╡ рдЬ्рдЮाрди рдХो рдЖрдЪрд░рдг рдоें рдЙрддाрд░ рд▓ेрдиे рдоें рдиिрд╣िрдд рд╣ै। рднрд▓ा рдмрдирдиा рддрдеा рднрд▓ाрдИ рдХрд░рдиा, рдЗрд╕рдоें рд╣ी рд╕рдордЧ्рд░ рдзрд░्рдо рдиिрд╣िрдд рд╣ै।'
 ["рдзрд░्рдо рдХा рд░рд╣рд╕्рдп рдЖрдЪрд░рдг рд╕े рдЬाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рд╡्рдпрд░्рде рдХे рдорддрд╡ाрджों рд╕े рдирд╣ीं। рд╕рдЪ्рдЪा рдмрдирдиा рддрдеा рд╕рдЪ्рдЪा рдмрд░्рддाрд╡ рдХрд░рдиा, рдЗрд╕рдоें рд╣ी рд╕рдордЧ्рд░ рдзрд░्рдо рдиिрд╣िрдд рд╣ै।"(30 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1891 рдХो рдЧोрд╡िрди्рдж рд╕рд╣ाрдп рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░/ (рдЦрдг्рдб-1: 380)]
My children, the secret of religion lies not in theories but in practice. To be good and to do good — that is the whole of religion. (vol-6 :245)] 

" рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдзрд░्рдо рдк्рд░ाрдгрд╣ीрди рдЙрдкрд╣ाрд╕ рдХी рд╡рд╕्рддु рд╣ो рдЧрдП рд╣ैं। рдЬрдЧрдд рдХो рдЬिрд╕ рд╡рд╕्рддु рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рд╣ै рдЪрд░िрдд्рд░। рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рдРрд╕े рдордиुрд╖्рдп рдЪाрд╣िрдП, рдЬिрдирдХा рдЬीрд╡рди рд╕्рд╡ाрд░्рдерд╣ीрди рдЬ्рд╡рд▓рди्рдд рдк्рд░ेрдо рдХा рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рд╡рд╣ рдк्рд░ेрдо рдХे рдПрдХ рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдХो рд╡рдЬ्рд░ рдХे рд╕рдоाрди рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдмрдиा рджेрдЧा। " (рдЦрдг्рдб -4 /408) рд╕िрд╕्рдЯрд░ рдиिрд╡ेрджिрддा рдХो 7 рдЬूрди, 1896 рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░।)   

"Religions of the world have become lifeless mockeries. What the world wants is character. The world is in need of those whose life is one burning love, selfless. That love will make every word tell like thunderbolt." (Vol-7:501) (letter to Sister Nivedita - 7th June, 1896.) 

рдзрд░्рдо рд╡рд╣ рд╡рд╕्рддु рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдкрд╢ु рдордиुрд╖्рдп рддрдХ рдФрд░ 'рдордиुрд╖्рдп' - рдкрд░рдоाрдд्рдоा рддрдХ рдЙрда рд╕рдХрддा рд╣ै। " {17} (рд╕ू.рд╕ु -реи/резрез/рдЦंрдб резреж /реирезрей) 

"Religion is the idea that raises the brute to man, and man to God."
 [5/409]  

9.  "рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдоें рд╡ेрджाрди्рдд рдХा рдЖрджрд░्рд╢ рд╣ै- рдордиुрд╖्рдп рдХो рдЙрд╕рдХे рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕्рд╡рд░ुрдк рдоें рдЬाрдирдиा' , рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рд╕рди्рджेрд╢ рд╣ै рдХि рдпрджि рддुрдо рдЕрдкрдиे рднाрдИ рдордиुрд╖्рдп рдХी , рд╡्рдпрдХ्рдд рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी, рдЙрдкाрд╕рдиा рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे рддो рдЙрд╕ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЖрд░ाрдзрдиा рдХैрд╕े рдХрд░ рд╕рдХोрдЧे , рдЬो рдЕрд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ै ? (рдЦрдг्рдб -8 :рейрек)  
" In one word, the ideal of Vedanta is to know man as he really is !" and this is its message, that if you cannot worship your brother man, the manifested God, how can you worship a God who is unmanifested? (2/325) PRACTICAL VEDANTA/PART II/ (Delivered in London, 12th November 1896)

10. " рдордиुрд╖्рдп рдПрдХ рдЕрд╕ीрдо рд╡ृрдд्рдд рд╣ै, рдЬिрд╕рдХी рдкрд░िрдзि рдХрд╣ीं рднी рдирд╣ीं рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЬिрд╕рдХा рдХेंрдж्рд░ рдПрдХ рд╕्рдеाрди рдоें рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ै। рдФрд░ рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдПрдХ рдЕрд╕ीрдо рд╡ृрдд्рдд рд╣ै, рдЬिрд╕рдХी рдкрд░िрдзि рдХрд╣ीं рднी рдирд╣ीं рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЬिрд╕рдХा рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рд╣ै। рд╡рд╣ рд╕рдм рд╣ाрдеों рдж्рд╡ाрд░ा рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै , рд╕рдм рдЖँрдЦों рдж्рд╡ाрд░ा рджेрдЦрддा рд╣ै, рд╕рдм рдкैрд░ों рдж्рд╡ाрд░ा рдЪрд▓рддा рд╣ै, рд╕рдм рд╢рд░ीрд░ों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ाँрд╕ рд▓ेрддा рд╣ै , рд╕рдм рдЬीрд╡ों рдоें рд╡ाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै, рд╕рдм рдоुрдЦों рдж्рд╡ाрд░ा рдмोрд▓рддा рд╣ै рдФрд░ рд╕рдм рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрджि рдордиुрд╖्рдп (рдаाрдХुрд░ рджेрд╡) рдЕрдкрдиी рдЖрдд्рдордЪेрддрдиा рдХो рдЕрдиंрдд рдЧुрдиी рдХрд░ рд▓े , рддो рд╡рд╣ рдИрд╢्рд╡рд░рд░ूрдк рдмрди рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ рдкрд░ рдЕрдкрдиा рдЕрдзिрдХाрд░ рдЪрд▓ा рд╕рдХрддा рд╣ै। " (рдЦрдг्рдб -3: 119) [рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рдХे рдк्рд░рддि рд╕ंрдХेрдд। 'рд╣ोрдо рдСреЮ рдЯ्рд░ुрде' (рд╕рдд्рдп рдХा рдШрд░), рд▓ॉрд╕ рдПंрдЬिрд▓्рд╕, рдХैрд▓िрдлोрд░्рдиिрдпा рдоें рджिрдпा рдЧрдпा рднाрд╖рдг।]
Man is an infinite circle whose circumference is nowhere, but the centre is located in one spot; and God is an infinite circle whose circumference is nowhere, but whose centre is everywhere. He works through all hands, sees through all eyes, walks on all feet, breathes through all bodies, lives in all life, speaks through every mouth, and thinks through every brain. Man can become like God and acquire control over the whole universe if he multiplies infinitely his centre of self-consciousness." (Vol-2:33) (HINTS ON PRACTICAL SPIRITUALITY:( Delivered at the Home of Truth, Los Angeles, California )

11. "рдЬрдм рдЖрдк рдоूрд▓ рдФрд░ рдЖрдзाрд░ рдХे рдк्рд░рддि рдХुрдЫ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं, рддो рд╕рдорд╕्рдд рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдк्рд░рдЧрддि рдорди्рдж рд╣ी рд╣ोрдЧी।....рдФрд░ рд╣рдордоें рд╕े рдмрд╣ुрддों рдХा рд╡िрдЪाрд░ рд╣ै рдХि рдЙрдирдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдХा рдЙрдЪिрдд рд╕рдордп рдЕрдм рдЖ рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рдирдпा рд╕िрдж्рдзाрди्рдд ('рдиाрдо -рдЬрдк' рдХी рддрд░рд╣ " Be and Make") рднी рдмिрдиा рд╢ुрд▓्рдХ рдФрд░ рдмिрдиा рдоूрд▓्рдп рд╡िрддрд░िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдпрд╣ рдкूрд░्рдгрддрдпा рдЙрди्рд╣ीं рд▓ोрдЧों рдХे рдиिрдЬी рдк्рд░рдпाрд╕ों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬो рдЙрд╕े рдЕрдкрдиाрддे рд╣ैं। (рдЦрдг्рдб -4: 235)- рднाрд░рдд рдХा рдоिрд╢рди) 

[When you deal with roots and foundations, all real progress must be slow. Of course, I need not say that these ideas ( Be and Make) are bound to spread by one means or another, and to many of us the right moment for their dissemination seems now to have come."(vol- 5/193)(India's Mission (Sunday Times, London, 1896) ] 

12. " рдордиुрд╖्рдп рддрднी рддрдХ рдордиुрд╖्рдп рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЬрдм рддрдХ рд╡рд╣ рдк्рд░рдХृрддि рд╕े рдКрдкрд░ рдЙрдардиे (рдЙрд╕рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рдиे) рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХрд░рддा рд╣ै। рдФрд░ рд╡рд╣ рдк्рд░рдХृрддि рдмाрд╣्рдп рдФрд░ рдЖрди्рддрд░िрдХ рджोрдиों рд╣ै। рдмाрд╣्рдп рдк्рд░рдХृрддि рдХो рдЬीрдд рд▓ेрдиा рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ै, рдХिрддрдиा рднрд╡्рдп рд╣ै। рдкрд░ рдЙрд╕рд╕े рдЕрд╕ंрдЦ्рдп рдЧुрдиा рдЕрдЪ्рдЫा рдФрд░ рднрд╡्рдп рд╣ै рдЕрдн्рдпंрддрд░ рдк्рд░рдХृрддि (рдЕрд╣ं) рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдкाрдиा। рдЧ्рд░рд╣ों рдФрд░ рдирдХ्рд╖рдд्рд░ों рдХी рдЧрддि рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдиिрдпрдоों рдХो рдЬाрди рд▓ेрдиा рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫा рдФрд░ рдЧрд░िрдоाрдордп рд╣ै; рдЙрд╕рд╕े рдЕрдиंрдд рдЧुрдиा рдЕрдЪ्рдЫा рдФрд░ рднрд╡्рдп рд╣ै , рдЙрди рдиिрдпрдоों рдХो рдЬाрдирдиा , рдЬिрдирд╕े рдордиुрд╖्рдп рдХे рдордиोрд╡ेрдЧ, рднाрд╡рдиाрдпें рдФрд░ рдЗрдЪ्рдЫाрдПं рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЗрд╕ рдЖंрддрд░िрдХ рдордиुрд╖्рдп (рдЕрд╣ं) рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдкाрдиा , рдоाрдирд╡ рдорди рдХी рдЬрдЯिрд▓ рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХे рд░рд╣рд╕्рдп рдХो рд╕рдордЭрдиा , рдкूрд░्рдгрддрдпा рдзрд░्рдо рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЖрддा рд╣ै। " (рдзрд░्рдо рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा : рдЦрдг्рдб -2: 197-98 )    
" рд╣рд░ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдХुрдЫ рдРрд╕े рд▓ोрдЧ рдоिрд▓рддे рд╣ी рд╣ैं, рдЬिрди्рд╣ें рдЗрди्рдж्рд░िрдпрд╡िрд╖рдпрдХ рд╡рд╕्рддुрдУं рдоें рдХोрдИ рдЖрдиंрдж рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा। рд╡े рдЗрдирд╕े рдКрдкрд░ рдЙрдардиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рдпрджा-рдХрджा рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрд░ рддрдд्рд╡ों рдХी рдЭाँрдХी рдкाрдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╣ी рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рджा рддрдд्рдкрд░ рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдФрд░ рдЬрдм рд╣рдо рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХा рдордирди рдХрд░рддे рд╣ैं рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рдкाрддे рд╣ैं рдХि рдЬрдм-рдЬрдм рдХिрд╕ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рдРрд╕े рд▓ोрдЧों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ुрдИ рд╣ै, рддрдм-рддрдм рдЙрд╕ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХा рдЕрдн्рдпुрджрдп рд╣ुрдЖ рд╣ै; рддрдеा рдЬрдм рднूрдоा рдпा рдЕрд╕ीрдо рдХी рдЦोрдЬ - рдЙрд╕े рдЙрдкрдпोрдЧिрддाрд╡ाрджी рдХिрддрдиी рд╣ी рдЕрд░्рдерд╣ीрди рдХрд╣ें -рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै, рддो рдЙрд╕ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХा рдкрддрди рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै। рддाрдд्рдкрд░्рдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рд╣ी рдХिрд╕ी рднी рдЬाрддि рдХी рд╢рдХ्рддि рдХा рдк्рд░рдзाрди рд╕्рд░ोрдд рд╣ै। рдФрд░ рдЬैрд╕े рд╣ी рдЕрдкрдиी рдЕрди्рддःрдк्рд░рдХृрддि рдХा рдЕрди्рд╡ेрд╖рдг рдХрд░рдиा рд╡рд╣ рдЫोреЬ рджेрддा рд╣ै , рд╡ैрд╕े рд╣ी рдЙрд╕ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХा рдкрддрди рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै। рднрд▓े рд╣ी рдЙрдкрдпोрдЧिрддा-рд╡ाрджी рд▓ोрдЧ рдЗрд╕ рдЪेрд╖्рдЯा рдХो рдХिрддрдиा рднी рдЕрд░्рдерд╣ीрди рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд╣рддे рд░рд╣ें।" (рдзрд░्рдо рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा : рдЦрдг्рдб -2 :198) 
"Man is man so long as he is struggling to rise above nature, and this nature is both internal and external. It is good and very grand to conquer external nature, but grander still to conquer our internal nature. This conquering of the inner man, understanding the secrets of the subtle workings that are within the human mind, and knowing its wonderful secrets, belong entirely to religion. 
But in every society, there is a section whose pleasures are not in the senses, but beyond, and who now and then catch glimpses of something higher than matter and struggle to reach it. And if we read the history of nations between the lines, we shall always find that the rise of a nation comes with an increase in the number of such men; and the fall begins when this pursuit after the Infinite, however vain Utilitarians may call it, has ceased. That is to say, the mainspring of the strength Of every race lies in its spirituality, and the death of that race begins the day that spirituality wanes and materialism gains ground. "[(Volume - 2:65), Jnana-Yoga/THE NECESSITY OF RELIGION( Delivered in London)] 

13. " рд╕рдордЧ्рд░ рдзрд░्рдо рд╡ेрджाрди्рдд рдоें рд╣ी рд╣ै рдЕрд░्рдеाрдд рд╡ेрджाрди्рдд рджрд░्рд╢рди рдХे рдж्рд╡ैрдд , рд╡िрд╢िрд╖्рдЯाрдж्рд╡ैрдд рдФрд░ рдЕрдж्рд╡ैрдд , рдЗрди рддीрди рд╕्рддрд░ों рдпा рднूрдоिрдХाрдУं рдоें рд╣ै рдФрд░ рдпे рдПрдХ рдХे рдмाрдж рдПрдХ рдЖрддे рд╣ैं рддрдеा рдордиुрд╖्рдп рдХी рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЙрди्рдирддि рдХी рдХ्рд░рдо рд╕े рддीрди рднूрдоिрдХाрдПं рд╣ैं। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднूрдоिрдХा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдпрд╣ी рд╕ाрд░ рд░ूрдк рд╕े рдзрд░्рдо рд╣ै। рднाрд░рдд рдХे рдиाрдиा рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЬाрддीрдп рдЖрдЪाрд░ -рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ों рдФрд░ рдзрд░्рдордорддों рдоें рд╡ेрджांрдд рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХा рдиाрдо рд╣ै -'рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо।' рдпूрд░ोрдк рдХी рдЬाрддिрдпों рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдоें рдЙрд╕рдХी рдкрд╣рд▓ी рднूрдоिрдХा рдЕрд░्рдеाрдд рдж्рд╡ैрддрд╡ाрдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ै -'рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо।' рд╕ेрдоेрдЯिрдХ рдЬाрддिрдпों рдоें рдЙрд╕рдХा (рдж्рд╡ैрддрд╡ाрдж) рдХा рд╣ी рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ै -'рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдзрд░्рдо। ' рдЕрдж्рд╡ैрддрд╡ाрдж рд╣ी рдЕрдкрдиी рдпोрдЧाрдиुрднूрддि рдХे рдЖрдХाрд░ рдоें рд╣ुрдЖ 'рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо ' - рдЗрдд्рдпाрджि, рдЗрдд्рдпाрджि। рдзрд░्рдо рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╡ेрджाрди्рдд ; рдЙрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╡िрднिрди्рди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХे рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдпोрдЬрди, рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдПрд╡ं рдЕрди्рдпाрди्рдп рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡िрднिрди्рди рд░ूрдкों рдоें рдмрджрд▓рддा рд╣ी рд░рд╣ेрдЧा। рдоूрд▓ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рддрдд्рд╡ рдПрдХ рд╣ोрдиे рдкрд░ рднी рддुрдо рджेрдЦोрдЧे рдХि рд╢ैрд╡ , рд╢ाрдХ्рдд рдЖрджि рд╣рд░ рдПрдХ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдиे рдЕрдкрдиे рдЕрдкрдиे рд╡िрд╢ेрд╖ рдзрд░्рдордордд рдФрд░ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди -рдкрдж्рдзрддि рдоें рдЙрд╕े рд░ूрдкांрддрд░िрдд рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै। (рдЦрдг्рдб-4: 283) [рдЖрд▓ाрд╕िंрдЧा рдкेрд░ुрдорд▓ рдХो 6 рдордИ, 1895 рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░]   

[ All of religion is contained in the Vedanta, that is, in the three stages of the Vedanta philosophy, the Dvaita, Vishisht├вdvaita and Advaita; one comes after the other. These are the three stages of spiritual growth in man. Each one is necessary. This is the essential of religion: the Vedanta, applied to the various ethnic customs and creeds of India, is Hinduism. The first stage, i.e. Dvaita, applied to the ideas of the ethnic groups of Europe, is Christianity; as applied to the Semitic groups, Mohammedanism. The Advaita, as applied in its Yoga-perception form, is Buddhism etc. Now by religion is meant the Vedanta; the applications must vary according to the different needs, surroundings, and other circumstances of different nations. You will find that although the philosophy is the same, the Sh├вktas, Shaivas, etc. apply it each to their own special cult and forms." (Vol-5:82) [Letter to  Alasinga: 6th May, 1895.]      
 
 " рд╣рдоें рдЕрдкрдиे рдзрд░्рдо рдХा рдЕрдз्рдпрди рд╡ेрджों рдоें рдХрд░рдиा рд╣ै (рд╡ेрджाрди्рдд рдпा рдЙрдкрдиिрд╖рджों рдоें рдХрд░рдиा рд╣ै) ; рд╡ेрджों рдХो рдЫोреЬрдХрд░ рдЕрди्рдп рд╕рдм рдЧ्рд░ंрдеों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै। рд╡ेрджों рдХे рдк्рд░рдоाрдгिрдХрддा рд╕рджा рдХे рд▓िрдП рд╣ै; рд╡ेрджों рдХो рдЫोреЬрдХрд░ рдЕрди्рдп рд╕рдм рдЧ्рд░ंрдеों рдХी рдк्рд░рдоाрдгिрдХрддा рдХेрд╡рд▓ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╕рдордп рдХे рд▓िрдП рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП, рдПрдХ рд╕्рдоृрддि рдПрдХ рдпुрдЧ рдоें рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╣ोрддी рд╣ै, рддो рджूрд╕рд░ी рджूрд╕рд░े рдпुрдЧ рдоें। рдЬाрддि-рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдиाрд╢ рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП; рдЙрд╕े рдХेрд╡рд▓ рд╕рдордп рд╕рдордп рдкрд░ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдмрдиाрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЬाрддि-рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдоिрдЯाрдиे рдХी рдмाрдд рдХрд░рдиा -рдХोрд░ी рдмुрдж्рдзिрд╣ीрдирддा рд╣ै। рдирдпी рд░ीрддि рдпрд╣ рд╣ै рдХि - рдкुрд░ाрддрди рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ो। рд╣рдоें рдЙрд╕ рд╕рдордп рддрдХ рдард╣рд░рдиा рд╣ोрдЧा, рдЬрдм рддрдХ рдХि рд▓ोрдЧ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рди рд╣ो рдЬाрдпें (рдЧीрддा рдФрд░ рдЙрдкрдиिрд╖рджों рдХे рдзрд░्рдо рдХो рд╕рдордЭрдиे рдпोрдЧ्рдп рди рд╣ो рдЬाрдПँ।), рдЬрдм рддрдХ рд╡े рдЕрдкрдиी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ्рддाрдУं рдХो рди рд╕рдордЭрдиे рд▓рдЧें рдФрд░ рдЕрдкрдиी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рдЦुрдж рд╕ुрд▓рдЭाрдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рди рд╣ो рдЬाрдПँ рдФрд░ рдРрд╕ा рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд▓ें। " (рдЦрдг्рдб -4 : 254)
[ Q -"What are your views, Swamiji, in regard to the relation of caste to rituals?"

"Caste is continually changing, rituals are continually changing, so are forms. It is the substance, the principle (рдЪाрд░ рдорд╣ाрд╡ाрдХ्рдп), that does not change. It is in the Vedas that we have to study our religion. With the exception of the Vedas every book must change. The authority of the Vedas is for all time to come; the authority of every one of our other books is for the time being. For instance; one Smriti is powerful for one age, another for another age We have, therefore, to wait till the people are educated (ie Become able to understand the the substance, the principle  of Gita and Upanishads.), till they understand their needs and are ready and able to solve their problems.  (5/215) [Volume 5, Interviews/The Abroad And The Problems At Home (The Hindu, Madras, February, 1897]

14. " рдпंрдд्рд░рдЪाрд▓िрдд рдЕрддि рд╡िрд╢ाрд▓ рдЬрд╣ाрдЬ рдФрд░ рдорд╣ाрдмрд▓рд╡ाрди рд░ेрд▓ рдХा рдЗंрдЬрди рдЬреЬ рд╣ै, рд╡े рд╣िрд▓рддे рдФрд░ рдЪрд▓рддे рд╣ैं, рдкрд░рди्рддु рд╡े рдЬреЬ рд╣ैं। рдФрд░ рд╡рд╣ рдирди्рд╣ा рд╕ा рдХीреЬा рдЬो рджूрд░ рд╕े рд╣ी рдЗंрдЬрди рдХे рджेрдЦрдХрд░, рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рд░ेрд▓ рдХी рдкрдЯрд░ी рд╕े рд╣рдЯ рдЧрдпा, рд╡рд╣ рдХ्рдпों рдЪैрддрди्рдп рд╣ै ? рдпंрдд्рд░ рдоें рдЗрдЪ्рдЫा-рд╢рдХ्рддि рдХा рдХोрдИ рд╡िрдХाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ै। рдпंрдд्рд░ рдХрднी рдиिрдпрдо рдХा рдЙрд▓ंрдШрди рдХрд░рдиे рдХी рдХोрдИ рдЗрдЪ्рдЫा рдирд╣ीं рд░рдЦрддा। рдХीреЬा рдиिрдпрдо рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै рдФрд░ рдиिрдпрдо рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЬाрддा рд╣ै, рдЪाрд╣े рдЙрд╕ рдк्рд░рдпрдд्рди рдоें рд╡рд╣ рд╕िрдж्рдзि рд▓ाрдн рдХрд░े рдпा рдЕрд╕िрдж्рдзि; рдЗрд╕ीрд▓िрдП рд╡рд╣ рдЪेрддрди рд╣ै। рдЬिрд╕ рдЬीрд╡ рдХो рдЗрдЪ्рдЫाрд╢рдХ्рддि рдХो рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рдиे рдоें рдЬिрддрдиी рд╕рдлрд▓рддा рдоिрд▓рддी рд╣ै, рдЙрд╕ी рдЕंрд╢ рдоें рд╕ुрдЦ рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЬीрд╡ рдЙрддрдиा рд╣ी рдКँрдЪा рд╣ोрддा рд╣ै। рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдХी рдЗрдЪ्рдЫाрд╢рдХ्рддि рдкूрд░्рдгрд░ूрдк рд╕े рд╕рдлрд▓ рд╣ोрддी рд╣ै , рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡рд╣ рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рд╣ै। " рд╢िрдХ्рд╖ा рдХ्рдпा рд╣ै ? рдХ्рдпा рд╡рд╣ рдкुрд╕्рддрдХ-рд╡िрдж्рдпा рд╣ै ? рдирд╣ीं ! рдХ्рдпा рд╡рд╣ рдиाрдиा рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЬ्рдЮाрди рд╣ै ? рдирд╣ीं, рдпрд╣ рднी рдирд╣ीं। рдЬिрд╕ рд╡िрдж्рдпा (рдордиःрд╕ंрдпोрдЧ) рдХे рдЕрдн्рдпाрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрдЪ्рдЫाрд╢рдХ्рддि рдХा рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рд╡рд╢ рдоें рд▓ाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдлрд▓рджाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै।" (рдЦрдг्рдб-7 :359)   
[ "рдЬे рд╡िрдж्рдпाрдЪрд░्рдЪाрдп рдЗрдЪ्рдЫा-рд╢рдХ्рддिрд░ рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдПрд╡ं рдк्рд░рдХाрд╢ рдиिрдпрди्рдд्рд░िрдд рд╣рдпे рддा рдлрд▓рдк्рд░рд╕рд╡рдиि  рд╢рдХ्рддिрддे рд░ूрдкाрди्рддрд░िрдд рд╣рдп рддाрдХेрдИ рдмрд▓े рд╢िрдХ्рд╖ा। - рдЕрд░्рдеाрдд " рд╕ीрдЦрдиे рдХी рд╡рд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЬिрд╕рдоें рдорди рдХो рдПрдХाрдЧ्рд░ рдХрд░рдиे рдХी рд╡िрдж्рдпा--'рдордиःрд╕ंрдпोрдЧ' рдХे рдЕрдн्рдпाрд╕ рдХा рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдж्рд╡ाрд░ा - (рдпрдо,рдиिрдпрдо рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕ 24 X 7, рддрдеा рдЖрд╕рди, рдк्рд░рдд्рдпाрд╣ाрд░ рдзाрд░рдгा рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕ рдк्рд░рддिрджिрди рджो рдмाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдж्рд╡ाрд░ा) рдЗрдЪ्рдЫाрд╢рдХ्рддि рдХे рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдФрд░ рдк्рд░рд╕्рдлुрдЯрди рдХो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиे рд╡рд╢ рдоें рдХрд░ рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рд╡рд╣ рдлрд▓рджाрдпी рдЧрддिрд╡िрдзि/рд╢рдХ्рддि (fruitful activity -рдпाрдиि рдиिःрд╕्рд╡ाрд░्рдердкрд░ рдордиुрд╖्рдп рдХे рдиिрд░्рдоाрдг)рдоें рд░ूрдкांрддрд░िрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै, рдЙрд╕े рд╢िрдХ्рд╖ा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।" (рен/рейрелреп)] 
" The huge steamer, the mighty railway engine — they are non-intelligent; they move, turn, and run, but they are without intelligence. And yonder tiny worm which moved away from the railway line to save its life, why is it intelligent? There is no manifestation of will in the machine, the machine never wishes to transgress law; the worm wants to oppose law — rises against law whether it succeeds or not; therefore it is intelligent. Greater is the happiness, higher is the Jiva, in proportion as this will is more successfully manifest. The will of God is perfectly fruitful; therefore He is the highest. What is education? Is it book-learning? No. Is it diverse knowledge? Not even that. 
"The training by which the current and expression of will are brought under control and become fruitful is called education ! " (Vol-4 :490)(letter written to Shrimati Mrinalini Bose from Deoghar, on 23rd December, 1898.)]

15. "рдЕрдоेрд░рдХी рдЬाрддि рдХी рдЖрдпु рдЕрднी рдЗрддрдиी рдХрдо рд╣ै рдХि рдд्рдпाрдЧ рдХी рдмाрдд рдЙрдирдХी рд╕рдордЭ рдоें рдирд╣ीं рдЖ рд╕рдХрддी। рдЗंрдЧрд▓ैंрдб рдиे рдпुрдЧों рдоें рд╕рдо्рдкрдд्рддि рдФрд░ рд╡िрд▓ाрд╕ рдХा рдЖрдирди्рдж рд▓िрдпा рд╣ै। рд╡рд╣ाँ рдмрд╣ुрдд рд╕े рд▓ोрдЧ рдд्рдпाрдЧ рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╣ैं। рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдХा рджрд░्рд╢рди рдЕрдж्рд╡ैрддрд╡ाрдж рд╣ै, рд╕рдм рдЗрд╕рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рдоैрдХ्рд╕ рдоूрд▓рд░ рдкूрд░्рдг рд╡ेрджांрддी рд╣ैं рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡ेрджांрдд рдоें рд╢ाрдирджाрд░ рдХाрдо рдХिрдпा рд╣ै। рд╡े рдкुрдирд░्рдЬрди्рдо рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ैं। (рек/реиремреж) 
рдк्рд░рд╢्рди -рдЖрдк рднाрд░рдд рдХे рдкुрдирд░्рдЬाрдЧрд░рдг рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं ? 
" рдоैं рд╕рдордЭрддा рд╣ूँ рдХि рд╣рдоाрд░ा рд╕рдмрд╕े рдмреЬा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкाрдк рдЬрдирд╕рдоुрджाрдп рдХी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рд╣ै , рдФрд░ рд╡рд╣ рднी рд╣рдоाрд░े рдкрддрди рдХा рдПрдХ рдХाрд░рдг рд╣ै। рд╣рдо рдХिрддрдиी рд╣ी рд░ाрдЬрдиीрддि рдмрд░рддें, рдЙрд╕рд╕े рдЙрд╕ рд╕рдордп рддрдХ рдХोрдИ рд▓ाрдн рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा, рдЬрдм рддрдХ рдХि рднाрд░рдд рдХा рдЬрдирд╕рдоुрджाрдп рдПрдХ рдмाрд░ рдлिрд░ рд╕ुрд╢िрдХ्рд╖िрдд, рд╕ुрдкोрд╖िрдд рдФрд░ рд╕ुрдкाрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдпрджि рд╣рдо рднाрд░рдд рдХो рдкुрдирд░ुрдЬ्рдЬीрд╡िрдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं , рддो рд╣рдоें рдЙрдирдХे рд▓िрдП рдХाрдо рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдоैं рдпुрд╡рдХों рдХो рдзрд░्рдо-рдк्рд░рдЪाрд░рдХ (рд╡ेрджांрдд-рдЙрдкрджेрд╢рдХ) рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд╣рд▓े рджो рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕ंрд╕्рдеाрдпें рдЖрд░рдо्рдн рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ, рдПрдХ рдордж्рд░ाрд╕ рдоें рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рдХрд▓рдХрдд्рддे рдоें। (рек/реиремрез) 
" рдоेрд░ा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдпुрд╡ा рдкीреЭी рдоें, рдирдпी рдкीреЭी рдоें рд╣ै; рдоेрд░े рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддा рдЙрдирдоें рд╕े рдЖрдпेंрдЧे। рд╕िंрд╣ों рдХी рднाँрддि рд╡े рд╕рдорд╕्рдд рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рд╣рд▓ рдиिрдХाрд▓ेंрдЧे। рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рд╕ंрд╕ाрд░ рдХा рдорд╣ाрдирддрдо рдзрд░्рдо рд╣ै рдФрд░ рдЖрдк рдЬрдирд╕рдоुрджाрдп рдХो рд╕ाрд░рд╣ीрди рдФрд░ рдиिрд░рд░्рдердХ рдХрдеा рд╕ुрдирдХрд░ рдкाрд▓рддे рд╣ैं। рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рдЪिрд░ंрддрди рдмрд╣рддा рд╣ुрдЖ рд╕्рд░ोрдд рд╣ै рдФрд░ рдЖрдк рдЙрди्рд╣ें рдЧंрджी рдиाрд▓ी рдХा рдкाрдиी рдкिрд▓ाрддे рд╣ैं ! " (рек/реиремрез)                
   " рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХीрдЬिрдпे рдХि рдЖрдд्рдоा рдЕрдорд░ рд╣ै, рдЕрдирди्рдд рд╣ै рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рд╢рдХ्рддिрдоाрди рд╣ै। (рдХिрди्рддु рдЗрд╕ рддрдд्рд╡ рдХो, рдпा рд╡ेрджाрди्рдд рдХो рдХेрд╡рд▓ рдЧुрд░ु-рд╢िрд╖्рдп рдкрд░рдо्рдкрд░ा ' Be and Make' рдоें рд╣ी рдЕрдкрдиे рдЕрдиुрднрд╡ рд╕े -рдЖрдд्рдорд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП) рдоैं рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдЧुрд░ु рдХे рд╕ाрде рд╕рдо्рдкрд░्рдХ, рдЧुрд░ु-рдЧृрд╣рд╡ाрд╕ -рд╕рдордЭрддा рд╣ूँ। рдЧुрд░ु рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी। рдЕрдкрдиे рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХो рд▓ीрдЬिрдпे। рдЕрдкрдиे 50 рд╡рд░्рд╖ों рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХ्рдпा рдХिрдпा рд╣ै ? рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХ рднी рдоौрд▓िрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдкैрджा рдирд╣ीं рдХिрдпा। рд╡े рдХेрд╡рд▓ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рд▓ेрдиे рдХी рд╕ंрд╕्рдеाрдпें рд╣ैं। рд╕рдмрдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рдмрд▓िрджाрди (рдд्рдпाрдЧ рдФрд░ рд╕ेрд╡ा) рдХी рднाрд╡рдиा рдХा рдЕрднी рд╣рдоाрд░े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рд╡िрдХाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рд╣ै।  (рдЬрдирд╕рдоुрджाрдп рдХे рджुःрдЦ-рдХрд╖्рдЯ рдоें рд╕рд╣рднाрдЧी рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рднोрдЧ-рд╡िрд▓ाрд╕ рдХो рдд्рдпाрдЧ рджेрдиे рдХी рднाрд╡рдиा рдЕрднी рддрдХ рд╣рдоाрд░े рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд╣्рд░рджрдп рдХो рднेрдж рдирд╣ीं рд╕рдХी рд╣ै। " (рдЦрдг्рдб -4 : 262)  ( рдкрд╢्рдЪिрдо рдоें рдк्рд░рдердо рд╣िрди्рджू рд╕ंрди्рдпाрд╕ी рдХा рдоिрд╢рдирд░ी рдХाрд░्рдп рдФрд░ рднाрд░рдд рдХो рдкुрдирд░ुрдЬ्рдЬीрд╡िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдирдХी рдпोрдЬрдиा : 'рдордж्рд░ाрд╕ рдЯाрдЗрдо्рд╕', рдлрд░рд╡рд░ी, 1897) ]    
рдЦрдг्рдб -4 : 260 -262)  
[ "The American people are too young to understand renunciation. England has enjoyed wealth and luxury for ages. Many people there are ready for renunciation. The philosophy of the age is Advaitism; every-body talks of it; only in Europe, they try to be original.  Professor Max M├╝ller is a perfect Vedantist and has done splendid work in Vedantism. He believes in reincarnation." 
Q : "What do you intend doing for the regeneration of India?"

"I consider that the great national sin is the neglect of the masses, and that is one of the causes of our downfall. No amount of politics would be of any avail until the masses in India are once more well educated, well fed, and well cared for.  If we want to regenerate India, we must work for them. I want to start two central institutions at first — one at Madras and the other at Calcutta — for training young men as preachers. My faith is in the younger generation, the modern generation, out of them will come my workers. They will work out the whole problem, like lions. 
"My faith is in the younger generation, the modern generation, out of them will come my workers. They will work out the whole problem, like lions. You have the greatest religion which the world ever saw, and you feed the masses with stuff and nonsense. You have the perennial fountain flowing, and you give them ditch-water. 
"Believe that the soul is immortal, infinite and all-powerful. My idea of education is personal contact with the teacher - Gurugriha-V├вsa. Without the personal life of a teacher there would be no education. Take your Universities. What have they done during the fifty years of their existences. They have not produced one original man. They are merely an examining body. The idea of the sacrifice for the common weal is not yet developed in our nation." (Volume- 5 : 221-224) -[Interviews : The Missionary Work Of The First Hindu Sannyasin To The West And His Plan Of Regeneration Of India . Madras Times, February, 1897) ] 
 
18. 6 рдордИ, 1895 рдХो рдЖрд▓рд╕िंрдЧा рдкेрд░ुрдорд▓ рдХो рд▓िрдЦिрдд рдкрдд्рд░ рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं - " рдоैं рдпрд╣ाँ рдордиुрд╖्рдп-рдЬाрддि рдоें рдПрдХ рдРрд╕ा рд╡рд░्рдЧ рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ूँрдЧा, рдЬो рдИрд╢्рд╡рд░ рдоें рдЕंрддःрдХрд░рдг рд╕े рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░ेрдЧा рдФрд░ рд╕ंрд╕ाрд░ рдХी рдкрд░рд╡ाрд╣ рдирд╣ीं рдХрд░ेрдЧा। рдпрд╣ рдХाрд░्рдп рдорди्рдж, рдЕрддि рдорди्рдж, рдЧрддि рд╕े рд╣ोрдЧा। рдпрджि рддुрдо рд╕्рд╡рдпं рд╣ी рдиेрддा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЦреЬे рд╣ो рдЬाрдУрдЧे, рддो рддुрдо्рд╣ें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рднी рдЖрдЧे рди рдмреЭेрдЧा। рдпрджि рд╕рдлрд▓ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ो рддो рдкрд╣рд▓े 'рдЕрд╣ं' рдХा рдиाрд╢ рдХрд░ рдбाрд▓ो। " (рдЦрдг्рдб -4:284) 
"I am to create a new order of humanity here who are sincere believers in God and care nothing for the world. This must be slow, very slow. Nobody will come to help you if you put yourself forward as a leader. Kill self (Ego?) first if you want to succeed."(Vol-5:82)     

19. 'рджी рдЗрдХो', рд▓ंрджрди, 1896 : рдХ्рдпा рд╣рдо рдкूрдЫ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдЬिрд╕ рдзрд░्рдо рдХा рдЖрдк рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдоें рдк्рд░рдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдЖрдпे рд╣ैं , рдЙрд╕рдХी рдЙрдж्рднाрд╡рдиा (рд╢ुрд░ुрдЖрдд) рдЖрдкрдиे рд╣ी рдХी рд╣ै ? 

("May one ask if you originated this religion you have come to preach to England?")
 
 рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी- " рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ी рдирд╣ीं। рдоैं рднाрд░рдд рдХे рдПрдХ рдорд╣ाрди рдЬ्рдЮाрдиी рд░ाрдордХृрд╖्рдг рдкрд░рдорд╣ंрд╕ рдХा рд╢िрд╖्рдп рд╣ूँ। рд╡े рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдирд╣ीं рдеे рдЬिрди्рд╣ें рд╣рдо рдмрд╣ुрдд рд╡िрдж्рд╡ाрди् рдХрд╣ рд╕рдХें , рдЬैрд╕ा рдХि рд╣рдоाрд░े рдмрд╣ुрдд рд╕े рдЬ्рдЮाрдиी рд╣ैं , рдкрд░ рд╡े рдмрд╣ुрдд рдкрд╡िрдд्рд░ рдеे, рдФрд░ рд╡ेрджांрдд рджрд░्рд╢рди рдХी рдЪेрддрдиा рдоें рдЧрд╣рд░े рдбूрдмे рд╣ुрдП рдеे। рдЬрдм рдоैं рджрд░्рд╢рди рдХрд╣рддा рд╣ूँ, рддो рдоुрдЭे рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рд╢ाрдпрдж рдоुрдЭे рдзрд░्рдо рдХрд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП рдеा, рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рджोрдиों рд╣ै। (рдоेрд░े рдЧुрд░ुрджेрд╡ рдХे  рдмाрд░े рдоें рдпрджि рдЬाрдирдиा рд╣ो рддो) рдЖрдкрдХो 'Nineteenth Century' рдХे рд╣ाрд▓ рдХे рдЕंрдХ рдк्рд░рдХрд╢िрдд рдк्рд░ोреж рдоैрдХ्рд╕ рдоूрд▓рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдЦिрдд рдЙрдирдХी рдЬीрд╡рдиी рдкреЭрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдХेрд╢рд╡рдЪрди्рдж्рд░ рд╕ेрди рдФрд░ рджूрд╕рд░े рд▓ोрдЧों рдХे рдЬीрд╡рди рдкрд░ рдЙрдирдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдмрд╣ुрдд рдЧंрднीрд░ рдкреЬा рдеा। рдЕрдкрдиे рд╢рд░ीрд░ рдХो рд╕ंрдпрдоिрдд рдХрд░рдХे рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдорди рдХो рдЬीрддрдХрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдЖрд╢्рдЪрд░्рдпрдЬрдирдХ рдЧрд╣рд░ी рдкैрда рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдеी рдЙрдирдХा рдЪेрд╣рд░ा рдЙрдирдХी рд╢िрд╢ुрд╡рдд рдХोрдорд▓рддा, рдЧंрднीрд░ рдирдо्рд░рддा рдФрд░ рдХрдерди рдХी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рдордзुрд░рддा рдХे рдХाрд░рдг рдЕрд╕ाрдзрд░рдг рдеा। рдЙрд╕े рджेрдЦрдХрд░ рдХोрдИ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдП рдмिрдиा рдирд╣ीं рд░рд╣ рд╕рдХрддा рдеा। "
 
'рджी рдЗрдХो', рд▓ंрджрди, 1896 : рддो рдХ्рдпा рдЖрдкрдХे рдЙрдкрджेрд╢ рд╡ेрджों рд╕े рд▓िрдП рдЧрдП рд╣ैं ? 

рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी - " рд╣ाँ। рд╡ेрджांрдд рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╡ेрджों рдХा рдЕंрдд, рддीрд╕рд░ा рднाрдЧ рдЕрд░्рдеाрдд рдЙрдкрдиिрд╖рдж, рдЬिрдирдоें рд╡े рд╡िрдЪाрд░ рдЧрд╣рди рд░ूрдк рд╕े рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ैं, рдЬो рдЖрд░рдо्рднिрдХ рднाрдЧ рдоें рдЕंрдХुрд░ рд░ूрдк рдоें рд╡рд░्рддрдоाрди рдеे। " (рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдоें рднाрд░рдд рдХी рдоिрд╢рдирд░ी рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп : рек/реирекрей -реирекрек)     

" рдЬिрд╕рдХे рдорди рдоें рд╕ाрд╣рд╕ рддрдеा рд╣्рд░рджрдп рдоें рдк्рдпाрд░ рд╣ै,рд╡рд╣ी рдоेрд░ा рд╕ाрдеी рдмрдиे- рдоुрдЭे рдФрд░ рдХिрд╕ी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ै।...рд╣рдо рд╕рдм рдХुрдЫ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдФрд░ рдХрд░ेंрдЧे; рдЬिрдирдХा рд╕ौрднाрдЧ्рдп рд╣ै, рд╡े рдЧрд░्рдЬрдиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╣рдоाрд░े рд╕ाрде рдиिрдХрд▓ рдЖрдпेंрдЧे,  рдФрд░ рдЬो рднाрдЧ्рдпрд╣ीрди рд╣ैं, рд╡े рдмिрд▓्рд▓ी рдХी рддрд░рд╣ рдПрдХ рдХोрдиे рдоें рдмैрда рдХрд░ рдо्рдпाрдКँ-рдо्рдпाрдКँ рдХрд░рддे  рд░рд╣ेंрдЧे ! "(рек:рейрежрем)  

=======================
[рд╕рд╣рдЪрд░ рд╣ैं рдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЖрдиंрдж !   
рд╣рдоाрд░ी рдПрдХ рдк्рд░ाрд░्рдердиा рд╣ै рдЬो рдк्рд░ाрдпः рд╕्рдХूрд▓ों рдоें рдЧाрдпी рдЬाрддी рд╣ै-

рд╣े рдк्рд░рднु рдЖрдиंрдж-рджाрддा, рдЬ्рдЮाрди рд╣рдордХो рджीрдЬिрдП,
рд╢ीрдШ्рд░ рд╕ाрд░े рджुрд░्рдЧुрдгों рдХो, рджूрд░ рд╣рдорд╕े рдХीрдЬिрдП।

рд▓ीрдЬिрдП рд╣рдордХो рд╢рд░рдг рдоें, рд╣рдо рд╕рджाрдЪाрд░ी рдмрдиें,
рдм्рд░рд╣्рдордЪाрд░ी рдзрд░्рдо-рд░рдХ्рд╖рдХ, рд╡ीрд░ рд╡्рд░рдд рдзाрд░ी рдмрдиें।

рдЬाрдП рд╣рдоाрд░ी рдЖрдпु рд╣े рдк्рд░рднु, рд▓ोрдХ рдХे рдЙрдкрдХाрд░ рдоें।  
рд╣ाрде рдбाрд▓ें рд╣рдо рдХрднी рди, рднूрд▓ рдХрд░ рдЕрдкрдХाрд░ рдоें।।

рдЗрд╕рдХे рд▓ेрдЦрдХ рд╣ैं рд░ाрдордирд░ेрд╢ рдд्рд░िрдкाрдаी  (4 рдоाрд░्рдЪ, 1881- 16 рдЬрдирд╡рд░ी, 1962 ) рдХा рдЬрди्рдо рдЬौрдирдкुрд░ рдЬिрд▓े рдХे рдХोрдЗрд░ीрдкुрд░ рдЧ्рд░ाрдо рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЬौрдирдкुрд░ рдоें рд╣ी рд╣ुрдИ। рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХी рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдЪाрд░ рдкंрдХ्рддिрдпाँ рд╣ी рджेрд╢ рдХे рдХोрдиे-рдХोрдиे рдоें рдЧाрдпी рдЬाрддी рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рд╕рдЪ рдпे рд╣ै рдХि рдоाрдирдиीрдп рд╢्рд░ी рд░ाрдордиेрд░рд╢ рдд्рд░िрдкाрдаी  рдиे рдЗрд╕ рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХो рдЫрд╣ рдкंрдХ्рддिрдпों рдоें рд▓िрдЦा рдеा। 
============